Z PRAKTYKI
Fałszowanie i identyfikacja monet  cz. II
Jak wspomniano w pierwszej czę- czeS
nie pojawiły się nowe narzędzia produkcji form odlewniczych i stem-
S
ci niniejszego opracowania1, od mo- do badania monet w celu stwierdze- pli, omówiono również sposoby mole-
mentu powstania monet występowa- nia ich autentycznoS
ci. towania dla monet sporządzanych
ły próby ich fałszowania i czerpania Zarówno sposoby fałszowania, jak metodą odlewania lub tłoczenia,
z tego tytułu korzyS
ci. OczywiS
cie i badania monet będących w obiegu a także zaprezentowano metodykę
w początkowym okresie, zarówno w okresie PRL zostały przedstawione badań dostosowaną do ówczesnych
produkcja monet, jak i ich fałszowa- przez eksperta mechanoskopii mgr. możliwoS
ci technicznych laborato-
nie były bardzo proste. Podobnie wy- inż. Andrzeja Filewicza w Zeszycie riów kryminalistycznych w Polsce.
glądało ich badanie i identyfikacja. Metodycznym nr 322. Dostosowane Pierwsze próby fałszowania no-
W wielu przypadkach ograniczano były do możliwoS
ci technicznych wych monet, które pojawiły się
się tylko do badań organoleptycz- i wytwórczych tamtego okresu. Do w 1995 roku, również oparte były na
nych  za pomocą wzroku czy też najbardziej popularnych metod fał- dwóch ww. metodach. Do odlewania
metody zwanej potocznie próbą zę- szowania monet należy zaliczyć od- bilonu używano ołowiu, a do tłocze-
ba. Nie trzeba nikogo przekonywać, lewanie i tłoczenie. Metody te stoso- nia aluminium. Nowe monety obiego-
jak bardzo prymitywne to były bada- wane są także w chwili obecnej, jed- we były dwukolorowe, dlatego też ko-
nia. Wraz z rozwojem techniki zmie- nak efekt znacznie się różni od tego lorowano je złotą farbą w aerozolu.
niał się sposób produkcji pieniądza. uzyskiwanego w latach 70. i 80. ubie- Do malowania używano szablonu. Bi-
Stosowanie coraz nowoczeS
niej- głego stulecia. Każda metoda wyma- lon wprowadzany był do obiegu
szych technologii, nowych materia- gała stosowania odmiennej obróbki głównie na bazarach. W niniejszym
łów i stopów pozwalało na lepsze za- wykańczającej w celu zbliżenia wy- opracowaniu przedstawiono inną me-
bezpieczenie monet przed próbami glądu uzyskanej w procesie produkcji todę wykonywania falsyfikatów mo-
ich fałszowania czy też podrabiania. falsyfikatu monety do oryginału. Do- net, która była przedmiotem badań
Z drugiej strony postęp techniczny tyczyło to głównie wykonania moleto- wykonanych w Laboratorium Krymi-
spowodował, że fałszywy bilon był wania obrzeży. W ww. opracowaniu nalistycznym KWP w Bydgoszczy.
coraz lepiej wykonywany, ale równo- przedstawiono materiały używane do Jest ona wynikiem rozwoju nowocze-
rewers monety
 widoczne
galwaniczne nawarstwienia
Ryc. 1. Dostarczone do badań monety
Fig. 1. Coins submitted for examination
PROBLEMY KRYMINALISTYKI 256/07 63
Z PRAKTYKI
snych technologii i opiera się na elek- z szeS
ciu monet wystąpiła nieregu- dolnej krawędzi prawego skrzydła or-
trodrążeniu. larna, różnej gruboS
ci (maks. ok. ła (ryc. 2).
Pierwsza z opinii dotyczyła okre- 6 mm) warstwa metalu koloru srebr- W wyniku przeprowadzonych ba-
S
lenia autentycznoS
ci szeS
ciu monet nego (ryc. 1). dań stwierdzono, że:
o nominale 5 złotych, druga nato- Charakterystyczną cechą czterech dowodowe monety wykonane
miast miała na celu udzielenie odpo- z szeS
ciu monet było występowanie zostały w dwóch kolorach: S
rod-
wiedzi na następujące pytania: w ich dolnej częS
ci otworu o S
rednicy kowa częS
ć jest koloru złotego,
Czy nadesłane do badań (w ok. 2 mm, usytuowanego w odległo- zewnętrzna koloru srebrnego;
częS
ciach) urządzenie jest, S
ci około 5 mm od obrzeża w pobliżu wymiary charakterystyczne, tzn.
gruboS
ć oraz S
rednica zabez-
pieczonych monet, są zgodne
z wymiarami oryginalnych mo-
net obiegowych;
usytuowanie znaku menniczego
jest zgodne ze wzorcem w po-
staci oryginalnych monet obie-
gowych;
rysunek znaku menniczego jest
wyrax
ny i zgodny ze wzorcem
występującym na oryginalnych
monetach obiegowych (ryc. 3);
rysunki występujące na stronie
awersowej i rewersowej oraz
napisy na obwodzie przedmio-
towych monet są zgodne z ry-
Ryc. 2. Otwór w dolnej częS
ci monety sunkami oraz napisami wystę-
Fig. 2. Hole in lower part of coin
w przypadku złożenia w odpo-
wiedniej konfiguracji i ewentual-
nie w połączeniu z innymi urzą-
dzeniami, w stanie nadającym
się do użytku?
Czy za pomocą ww. urządzenia
istniała możliwoS
ć tłoczenia
monet, matryc?
Czy na zabezpieczonym frezie
tarczowym, na jego bocznej po-
wierzchni, wykonane zostały
matryce monety o nominale
5 zł, jaki był sposób ich wykona-
nia i czy nadają się do użytku?
Czego schematy naniesione są
na zabezpieczonej kartce tektu-
rowej?
W celu okreS
lenia autentycznoS
ci
szeS
ciu zabezpieczonych monet
poddano je badaniom za pomocą
przyrządów pomiarowych oraz mikro-
skopu stereoskopowego. Każda mo-
neta pokryta była metalicznymi na-
warstwieniami barwy srebrnoszarej.
Ryc. 3. Porównanie znaku menniczego występującego na monetach dowodowych i monecie obiegowej
Na powierzchni rewersowej jednej Fig. 3. Comparison of patterns on questioned and genuine coins
64 PROBLEMY KRYMINALISTYKI 256/07
Z PRAKTYKI
pującymi na oryginalnych mo-
netach obiegowych;
moletowanie występujące na
obrzeżu wykonane zostało rów-
nomiernie i symetrycznie wzglę-
dem powierzchni, na częS
ci mo-
net molet został fragmentarycz-
nie usunięty;
występujące na powierzchniach
obu stron dowodowych monet
S
lady wgnieceń, zarysowań
i zniekształceń są wynikiem na- Ryc. 5
noszenia, a następnie mecha-
nicznego usuwania warstwy
galwanicznej koloru srebrno-
szarego.
Powyższe ustalenia wskazywały
na mennicze wykonanie dostarczo-
nych do badań monet. Ich oryginal-
noS
ć potwierdził Wydział Ekspertyz
Departamentu Emisyjnego Narodo-
wego Banku Polskiego w Warszawie.
W wyniku przeprowadzonych badań
nie udało się ustalić, w jakim celu
w monetach obiegowych zostały wy-
konane otwory o S
rednicy ok. 2 mm.
W drugim przypadku przedmiotem
badań były różnego rodzaju elemen-
ty elektroniczne, mechaniczne oraz
fragmenty większego zespołu elek-
Ryc. 6
tromechanicznego.
Do badań zabezpieczono:
a) kondensatory (ryc. 4), d) zestaw elementów elektrotech-
nicznych i mechanicznych
zmontowanych w formie urzą-
dzenia elektromechanicznego
(ryc. 7),
e) frez tarczowy (ryc. 8),
Ryc. 4
Ryc. 8
b) transformatory oraz metalową
puszkę wraz z filtrem olejowym f) zespolone kawałki metalu
(ryc. 5), (ryc. 9)
c) fragment tekturki z narysowany- oraz wiele innych elementów elek-
mi schematami elektrycznymi tronicznych i mechanicznych mogą-
oraz płytkę z zamontowanymi cych posłużyć do wykonania matryc
elementami elektrotechnicznymi i wykrojników.
(ryc. 6), Ryc. 7
PROBLEMY KRYMINALISTYKI 256/07 65
Z PRAKTYKI
ce zabezpieczonych prętów oraz pli z frezu tarczowego  odwzorowa-
otworów w elementach metalowych nia wizerunku monet o nominale 5 zł
odpowiadały S
rednicy zewnętrznej na jego powierzchni (ryc. 11).
monet o nominale 5 zł. Na rewersach dwóch monet
Przykładem działania elektrodrą- stwierdzono S
lady po otworze, któ-
żarki są S
lady próby wykonania stem- rych usytuowanie oraz S
rednica od-
Ryc. 9
W niniejszym opracowaniu pomi-
nięto szczegóły badań zespołów ele-
mentów i częS
ci zabezpieczonych do
sprawy podczas oględzin warsztatu.
W efekcie badań, i na podstawie ana-
lizy zgromadzonego materiału stwier-
dzono, że wszystkie zabezpieczone
elementy służyły do przygotowania
urządzenia do produkcji fałszywych
monet. Urządzeniem tym była elek-
trodrążarka (ryc. 10). Zabezpieczone
elementy elektroniczne i elektryczne
posłużyły do budowy układu elektro-
nicznego sterującego jej pracą. Z ko-
lei elementy metalowe w postaci prę-
tów, kawałków metali z otworami,
różnego rodzaju tulei i metalowych
uchwytów stanowiły elementy półpro-
Ryc. 11. Frez oraz zbliżenia wzorów monet
duktów matryc i wykrojników. R
redni- Fig. 11. Milling cutter
powiadały otworom w monetach bę-
dących przedmiotem pierwszej opinii.
W tym momencie stało się jasne, że
oryginalne monety z wczeS
niej wyko-
nanymi otworami posłużyły jako
silnik z mechanizmem redukującym
wzorce do wykonania ich lustrzanych
odwzorowań na powierzchni frezu.
Analiza zgromadzonego materiału
badawczego pozwoliła na ustalenie,
kolumna prowadząca
że monety z otworami posłużyły jako
elektrody elektrodrążarki. Z kolei od-
wzorowania monet na powierzchni
frezu, po ich wycięciu, miały posłużyć
uchwyt elektrody
jako matryce monet o nominale 5 zł.
Po zasięgnięciu opinii przedstawicie-
la Politechniki Warszawskiej specjali-
podstawa
zującego się w budowie elektrodrą-
żarek oraz po porównaniu uzyska-
nych monet z dostarczonymi wzorca-
Ryc. 10. Elektrodrążarka
Fig. 10. Electro-erosion machine mi stwierdzono, że uwidocznione na
66 PROBLEMY KRYMINALISTYKI 256/07
Z PRAKTYKI
powierzchni frezu wizerunki zostały warstwieniami naniesionymi nowania nowych monet wprowadzić
wykonane z bardzo wysoką dokład- w postaci powłoki galwanicznej do ogólnego obiegu jak najwięcej fal-
noS
cią, a ich powierzchnia odzna- barwy srebrnoszarej, syfikatów. Zarówno rozwój techniki,
czała się bardzo małą chropowato- c) uchwyt elektrody, jak i technologii wytwarzania sprawi,
S
cią. Przedstawiciel uczelni był za- d) urządzenie sterujące z pompką że monety te będą perfekcyjnie pod-
skoczony, że za pomocą tak prostych i przewodami doprowadzający- rabiane. Dlatego też eksperci prowa-
elementów elektrycznych i mecha- mi elektrolit poprzez filtr olejo- dzący badania mechanoskopijne bę-
nicznych skonstruowano urządzenie wy, dą musieli przystąpić do działań już
do elektrodrążenia, które pozwalało e) wykrojniki krążków  półfabry- na etapie tworzenia projektów no-
na uzyskanie powierzchni nieodbie- katów monet. wych monet i S
ciS
le współpracować
gającej jakoS
cią od powierzchni wy- W niedługim czasie Polska przy- z ekspertami Wydziału Ekspertyz De-
konanych za pomocą profesjonal- stąpi do strefy euro. Tak jak po deno- partamentu Emisyjnego Narodowego
nych elektrodrążarek. Wizerunki minacji, należy spodziewać się wzro- Banku Polskiego w Warszawie.
awersu i rewersu monety o nominale
5 zł widniejące na bocznej po-
wierzchni frezu stanowią wykonane
ww. metodą próbki matryc monety.
stempel
Kolejnym elementem wykorzysty-
wanym do produkcji fałszywych mo-
net był wykrojnik do surowych krąż-
ków metalu (ryc. 12) zabezpieczony
jako zespolone kawałki metalu. R
red-
nica stempla i otworu w wykrojniku
wykrojnik
była zbliżona do S
rednicy monety
5-złotowej.
Reasumując, można stwierdzić,
że dostarczone do badań elementy
stanowiły oprzyrządowanie oraz wy-
otwór do taS
my
posażenie stanowiska do produkcji
monet o nominale 5 zł metodą elek-
trodrążenia. Zabezpieczone urządze-
nie przedstawione na rycinie 10
ukazuje wykonaną metodą chałupni-
czą elektrodrążarkę, która miała
Ryc. 12. Wykrojnik do krążków
służyć do wykonywania stempli do Fig. 12. Disc punching die
tłoczenia monet. W skład kompletne-
go stanowiska do elektrodrążenia stu przestępczoS
ci w zakresie fałszo-
matryc monet wchodziły: wania monet, tym razem euro. Nie- Andrzej Augustyn
a) elektrodrążarka, znajomoS
ć ich wyglądu będzie głów- Henryk Oleksy
b) elektrody  monety o nominale nym atutem fałszerzy. Będą oni sta- zdj.: A. Augustyn
5 zł pokryte metalicznymi na- rali się w pierwszym okresie funkcjo-
PRZYPISY
1
H. Oleksy: Identyfikacja monet
Informacje dotyczące prenumeraty
i sposoby ich fałszowania  cz. I,
 Problemów Kryminalistyki
 Problemy Kryminalistyki 2007, nr
255, s. 43;
oraz składania zamówień na wydawnictwa CLK
2
A. Filewicz, Kryminalistyczne ba-
można uzyskać pod numerem telefonu:
dania falsyfikatów monet  Zeszyt
(0-22) 601-45-29
Metodyczny nr 32, Wydawnictwa
Zakładu Kryminalistyki KGMO, War-
szawa 1985.
PROBLEMY KRYMINALISTYKI 256/07 67