Gromadecka-Sutkiel 2008, 89(2): A, KÅ‚os
Probl Hig Epidemiowicz M, Dziwak293-296J. Młodzież licealna i alkohol 293
Młodzież licealna i alkohol
Grammar school students and alcohol
MAA
GORZATA GROMADECKA-SUTKIEWICZ, ANNA DZIWAK, JAN KA
OS
Pracownia Socjologii Medycznej, Katedra Medycyny Społecznej, Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu
Wstęp. W ostatnich latach zaobserwowano w naszym kraju wyraz
ny Background. Recent years have seen a considerable increase in frequency
wzrost częstości używania przez młodzież szkolną szkodliwych dla zdrowia of alcohol consumption by adolescents in Poland.
substancji, w tym alkoholu.
Objective. To identify the scope and causes of alcohol use among
Cel. Poznanie rozpowszechnienia i przyczyn picia alkoholu w populacji secondary school students.
licealistów.
Material and method. Research was conducted in spring 2007 among
Materiał i metoda. Badania przeprowadzono wiosną 2007 r. wśród 100 second-year grammar school students in Poznan. The sampling
100 uczniów klas drugich liceów ogólnokształcących w Poznaniu. Dobór design used in the study was a multistage random sampling. Data was
próby do badań był losowy wielostopniowy. Techniką służącą do collected using a specially prepared questionnaire.
zbierania informacji była ankieta, której kwestionariusz skonstruowano
Results and conclusions. 1. A significant percentage of second year
specjalnie na potrzeby tegoż badania.
grammar school students (75%) use alcohol. 2. Alcohol consumption
Wyniki i wnioski. 1. Duży odsetek uczących się w drugich klasach percentages are similar for boys and girls, with girls more prone to
liceów ogólnokształcących (75%) pije napoje alkoholowe. 2. Odsetki admit they use alcohol. 3. Alcohol-using students are more likely not
pijących alkohol dziewcząt i chłopców są zbliżone, przy czym nieco to talk about their problems with their parents than their non-drinking
częściej do picia napojów alkoholowych przyznają się dziewczęta. counterparts. 4. The majority of non-drinking students have parents
3. Licealiści sięgający po alkohol częściej niż niepijący nie rozmawiają with high educational background. 5. The most frequently reported
z rodzicami o swoich problemach. 4. Najwięcej osób niepijących wywodzi reasons for using alcohol were:  to socialize with others ,  to have fun
się z rodzin o wysokim statusie edukacyjnym rodziców. 5. Najczęściej and  to relax .
wskazywanymi powodami sięgania po napoje alkoholowe jest picie dla
Key words: adolescents, alcohol
towarzystwa i dobrej zabawy, na kolejnych pozycjach znalazły się chęć
relaksu i odprężenia.
Słowa kluczowe: młodzież, alkohol
© Probl Hig Epidemiol 2008, 89(2): 293-296 Adres do korespondencji / Address for correspondence
Dr n. biol. Małgorzata Gromadecka-Sutkiewicz
www.phie.pl
Pracownia Socjologii Medycznej, Katedra Medycyny Społecznej
Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu
Nadesłano: 12.04.2008
ul. Dąbrowskiego 79, 60-529 Poznań, e-mail: [e-mail]
Zakwalifikowano do druku: 27.06.2008
Wstęp słych, przeżywa rozmaite rozterki, dochodzi wtedy do
częstych konfliktów między dorosłymi a dorastający-
Palenie tytoniu, picie alkoholu, używanie narko-
mi. Dzisiejszy świat wymaga coraz więcej zarówno od
tyków stanowią poważne problemy zdrowotne i spo-
dorosłych, jak i od młodzieży. Aby sprostać tym wy-
łeczne współczesnego świata; są dotkliwym obciąże-
maganiom uczniowie muszą się więcej uczyć, a doro-
niem dla gospodarki, zaburzają życie jednostek, funk-
śli więcej pracować. Dobra materialne przedkładane
cjonowanie rodziny i środowiska [1]. Polska należy
są ponad wszystko inne, zapomina się często, że dzieci
do krajów o wysokim spożyciu alkoholu. Wyprze-
i młodzież potrzebują przede wszystkim dorosłych, ich
dzają nas tylko kraje o tradycyjnie wysokim spożyciu
miłości, zrozumienia, rozmowy [3].
wina (Francja, Hiszpania, WÅ‚ochy) oraz piwa
Podejmowanie zachowań ryzykownych jest cha-
(Niemcy, Austria) [2]. W ostatnich latach zaobser-
rakterystycznÄ… cechÄ… dorastania, zwiÄ…zanÄ… z realizacjÄ…
wowano w naszym kraju wyraz
ny wzrost częstości
zadań rozwojowych tego okresu życia  poszukiwa-
używania przez młodzież szkolną szkodliwych dla
niem własnej tożsamości, autonomii, sprawdzeniem
zdrowia substancji, w tym alkoholu.
swoich możliwości i sposobów radzenia sobie z trud-
Czas dorastania  to okres bardzo ważny, a jedno-
nościami, pełnieniem nowych ról społecznych. Zacho-
cześnie trudny w życiu każdego człowieka. Młodzież
wania te mogą powodować różnorodne szkody zdro-
ma problemy z wrastaniem w społeczeństwo doro-
wotne i społeczne u młodych ludzi, a często również
294 Probl Hig Epidemiol 2008, 89(2): 293-296
i innych osób z ich otoczenia [4]. Uważa się, że Następstwami psychologicznymi są między in-
w szczególnie trudnej sytuacji znajduje się młodzież nymi: osamotnienie, utrata poczucia własnej warto-
w wieku 15-19 lat. Z jednej strony dlatego, że jest to ści, dezorganizacja życia, uszkodzenie instynktu sa-
okres najsilniejszego buntu i najintensywniejszych po- mozachowawczego. Nadmierne spożywanie alkoho-
szukiwań, z drugiej strony dlatego, że młodzieży tej lu pociąga za sobą szereg kosztów społecznych, przede
nie zapewnienia się właściwej pomocy, nie tworzy się wszystkim są to: łamanie norm społecznych i nie-
poradnictwa psychosocjomedycznego pomocnego możność właściwego wypełniania podstawowych
w rozwiązywaniu problemów [5]. Przyzwyczajenia obowiązków. Agresywność i konfliktowość powo-
związane z piciem alkoholu kształtują się zazwyczaj dują, że osoba uzależniona nie potrafi właściwie funk-
kiedy jest się nastolatkiem [6]. Dotychczas nie znale- cjonować w rodzinie. Brak więzi emocjonalnej, wła-
ziono jednoznacznej odpowiedzi na pytanie, dlaczego ściwych wzorców zachowania oraz częsta przemoc
jedni ludzie piją mniej, a inni więcej, dlaczego jedni w domu to przyczyny dla których dzieci z rodzin al-
stają się alkoholikami, a inni nie, pomimo że piją w po- koholików same mają trudności w zbudowaniu nale-
dobny sposób. Generalnie wśród przyczyn rozwoju żytych relacji w zakładanych przez siebie rodzinach.
uzależnienia wymienia się następujące czynniki:
" biologiczne (wykazuje się, że wystąpienie uzależ- Cel pracy
nienia od alkoholu jest czterokrotnie bardziej
Poznanie rozpowszechnienia i przyczyn picia al-
prawdopodobne u potomstwa rodziców od niego
koholu w populacji uczniów drugich klas poznań-
uzależnionych)
skich liceów ogólnokształcących.
" psychologiczne (sprzyjają rozwojowi uzależnie-
nia takie cechy jednostki, jak: drażliwość, obniże-
Materiał i metoda
nie poczucia sensu życia, liczne konflikty we-
Badania przeprowadzono wiosną 2007 r. wśród
wnętrzne, wysoki poziom niepokoju i stresu, ni-
100 uczniów pięciu poznańskich liceów ogólno-
skie poczucie własnej wartości; osoby niezadowo-
kształcących. Dobór próby do badań był losowy wie-
lone z siebie, nieśmiałe i zahamowane łatwo mogą
lostopniowy, najpierw wylosowano szkoły (po jednej
ulec iluzji zmiany swoich cech osobowości, która
z każdej dzielnicy miasta), a następnie w każdej szko-
występuje po spożyciu alkoholu)
le wylosowano jedną klasę drugą w której odbyły się
" społeczne (uważa się, że duże znaczenie mają kul-
badania. Próbki liczące 100 i więcej jednostek są wy-
turowe wzory picia, przy czym odsetek alkoholi-
starczajÄ…ce dla dokonywania analiz korelacyjnych
ków jest największy tam, gdzie panuje model picia
[9]. Zastosowano technikę ankiety, której podsta-
użytkowego, a więc picia z powodów osobistych,
wową zaletą jest anonimowość. Narzędzie badawcze
dla zaspokojenia własnych potrzeb, przy przyzwo-
- kwestionariusz ankiety  skonstruowano specjal-
leniu na to społeczności w której się funkcjonuje.
nie na potrzeby tego badania. Na jego wstępie został
Niezwykle ważnym czynnikiem jest również od-
umieszczony apel informujÄ…cy o celu badania. Od-
działywanie środków masowego przekazu i reklamy
powiedzi badanych analizowano względem następu-
sugerującymi, że picie jest stałym i normalnym ele-
jących zmiennych niezależnych:
mentem kultury młodzieżowej. Państwowa Agencja
" płeć (dziewczęta, chłopcy)
Rozwiązywania Problemów Alkoholowych podkre-
" status edukacyjny rodziny - ustalono go na pod-
śla, że polska młodzież poddawana jest bardzo agre-
stawie wykształcenia obydwojga rodziców i skla-
sywnym i starannie przygotowanym oddziaływaniom
syfikowano w trzech następujących grupach:
promującym picie alkoholu (zwłaszcza piwa), a ba-
 niski  uczniowie pochodzÄ…cy z rodzin o niskim
dania rynkowe pokazują wysoką skuteczność tych
statusie edukacyjnym, żadne z rodziców nie
oddziaływań na młodych ludzi [7].
posiada wykształcenia średniego
Spożywanie alkoholu wiąże się z ryzykiem wy-
 średni  badani wywodzący się z rodzin o śred-
stąpienia szkód zdrowotnych, zarówno somatycz-
nim statusie edukacyjnym, co oznacza, że co
nych, jak i psychologicznych. Następstwa zdrowot-
najmniej jedno z rodziców posiada wykształce-
ne nadużywania alkoholu  to przede wszystkim nie-
nie średnie
dożywienie i jego skutki, niewłaściwe wchłanianie
 wysoki  młodzież pochodząca z rodzin o wyso-
witamin i mikroelementów, wyższa podatność na za-
kim statusie edukacyjnym, co najmniej jedno z ro-
każenia i infekcje, gruz
lica, nowotwory, choroby
dziców legitymuje się wykształceniem wyższym
układu krążenia, upośledzenie funkcji wątroby, za-
" ocena częstości rozmowy z rodzicami o własnych
palenie trzustki i cukrzyca, zaburzenie funkcji sek-
problemach (respondenci dokonywali tej oceny
sualnych, zmiany skórne w postaci przebarwień
i klasyfikowali siÄ™ w jednej z czterech grup: roz-
i znamion naczyniowych, choroba wrzodowa żołąd-
mawiający często, czasami, rzadko i nigdy).
ka i dwunastnicy, padaczka, marskość wątroby oraz
Zebrany materiał opracowano w oparciu o pro-
przedwczesna śmierć [8].
2
gram Statistica; wykorzystano test Ç i współczynnik
kontyngencji (C ).
kor
Gromadecka-Sutkiewicz M, Dziwak A, Kłos J. Młodzież licealna i alkohol 295
Wyniki badań i omówienie Na podkreślenie zasługują też dwa fakty:
" istnieje korelacja pomiędzy niepiciem alkoholu,
W badanej populacji przeważali chłopcy, którzy
a statusem edukacyjnym rodziny respondenta
stanowili aż 69,0%; pozostałe 31,0% to dziewczynki.
2
(Ç =0,0041; C =0,2493). NajwiÄ™cej mÅ‚odzieży
kor
Badana próba nie była zróżnicowana pod względem
nie pijącej napojów alkoholowych wywodzi się z ro-
wieku, co stanowiło założenie jej doboru, średni wiek
dzin o wysokim statusie edukacyjnym rodziców.
badanych wynosił 17,5 lat. Respondenci w przewa-
" stwierdzono korelację pomiędzy piciem alkoholu
żającej części wywodzili się z rodzin dobrze wyedu-
przez młodych ludzi, a rozmawianiem z rodzica-
kowanych: do grupy o niskim statusie zakwalifiko-
2
mi o swoich problemach (Ç =0,0089; C =
kor
wano 10,0% respondentów, do grupy o średnim sta-
0,2624). Młodzież sięgająca po alkohol częściej
tusie 41,0%, a do grupy o wysokim statusie 49,0%.
nie rozmawia z rodzicami o swoich problemach,
Największy odsetek młodzieży (39,0%) sporadycz-
albo też rozmawia o nich sporadycznie.
nie rozmawia o swoich problemach z rodzicami,
Badaną młodzież zapytano o powody picia alko-
33,0% twierdzi, że robi to czasami, a 17,0%, że nigdy.
holu. Bezsprzecznie najczęściej wskazywanymi przy-
Zaledwie 11,0% ankietowanych z rodzicami rozma-
czynami jest picie dla towarzystwa i dobrej zabawy,
wia często. Zdecydowanie częściej z rodzicami o swo-
na kolejnych pozycjach znalazły się chęć relaksu i od-
ich problemach rozmawiają dziewczynki. Pogłębio-
prężenia, aż 20% wskazań to stwierdzenie  bo lubię
na analiza zebranego materiału wskazała związek
pić alkohol . Badani mogli wymieniać dowolną ilość
pomiędzy statusem edukacyjnym rodziny badanego,
2
przyczyn sięgania po napoje alkoholowe. Należy pod-
a rozmawianiem z rodzicami o problemach (Ç
kreślić, iż najczęstszym powodem picia alkoholu -
=0,0255; C =0,1758). Większość ankietowanych
kor
wskazywanym przez większość badanej młodzieży
z grupy o niskim statusie edukacyjnym nie rozma-
bez względu na płeć  jest picie dla towarzystwa.
wia nigdy z rodzicami o swoich problemach. Badani
Czyżby młodzież nie potrafiła przebywać ze sobą,
uczniowie z grup o średnim i wysokim statusie edu-
rozmawiać, czuć się dobrze w swoim gronie, bez na-
kacyjnym częściej rozmawiają z rodzicami o swoich
pojów uznawanych za ułatwiające wzajemne kontak-
problemach sporadycznie i czasami, a także często.
ty? Z analiz wynika, że mężczyz
ni częściej niż kobie-
Stwierdzono, że aż 75,0% uczniów drugich klas
ty wskazują, że piją w celu relaksu i dla pozbycia się
liceów ogólnokształcących pije napoje alkoholowe. Co
stresu. Ten sposób picia należy uznać za groz
ny, mo-
ciekawe w grupie chłopców przyznało, że pije alkohol
gący prowadzić do uzależnienia. Ponadto badania
72%, natomiast w grupie dziewczÄ…t 80%. Dane te nie-
wykazały, że młodzież wywodząca się z rodzin o ni-
wątpliwie potwierdzają istnienie pokolenia  T , o któ-
skim statusie edukacyjnym częściej wskazuje na spo-
rym piszą autorzy  Diagnozy społecznej 2007 . Stwier-
żywanie alkoholu w celu zniwelowania stresu.
dzili oni, że w populacjach najmłodszych  do 18 roku
Wśród okoliczności picia wymieniane były
życia  następuje nie tylko wzrost odsetka pijących al-
przede wszystkim: spotkanie w grupie rówieśniczej
kohol, ale też zrównanie ilości pijących wśród kobiet
i impreza. Należy jednak podkreślić, że 8 responden-
i mężczyzn. Zmniejszanie się w młodych pokoleniach
tów stwierdziło, że pije alkohol samotnie; byli to tylko
dystansu między chłopcami i dziewczynkami w zakre-
i wyłącznie chłopcy, czterech z nich pochodziło z ro-
sie różnych uzależnień obserwowane od początku XXI
dzin o wysokim statusie edukacyjnym, trzech z ro-
wieku nazywane jest  efektem pokolenia T [10]. Pre-
dzin o niskim statusie edukacyjnym i jeden z rodziny
zentowane tu badania sugerują, że dziewczęta mogą
o średnim statusie edukacyjnym. Picie w samotności
pić alkohol w większym odsetku niż chłopcy, co sygna-
należy uznać za zdecydowanie bardziej destrukcyj-
lizuje dalszy rozwój niekorzystnych tendencji. Chod-
ne, niż picie dla towarzystwa.
kiewicz i Juczyński na podstawie badań przeprowadzo-
nych wśród uczniów szkół ponadpodstawowych Miejscami w których młodzież pije alkohol są
stwierdzili, że 88% młodzieży próbowała już alkoho- głównie dyskoteki, puby i prywatne mieszkania; wy-
lu. Zarówno wśród chłopców jak i dziewcząt znaczny mieniano także parki i ulice, a dwóch respondentów
przyrost prób picia obserwuje się pomiędzy 9. a 10. (chłopcy pochodzący z rodzin o średnim statusie
rokiem życia. W młodszym wieku częściej próbują pić edukacyjnym) stwierdziło, że alkohol pije w szkole.
chłopcy, lecz w wieku 14-15 lat dziewczęta dorównują
Badanych pytano też o rodzaje i ilości wypitego
chłopcom [11]. Z badań Sierosławskiego wynika, że
w ciągu ostatniego tygodnia alkoholu (szczegółowe
97,9% uczniów drugich klas szkół ponadgimnazjal-
dane przedstawiają ryc. 1, 2 i 3). Okazało się, że piwo
nych ma za sobą próby picia alkoholu, a piło alkohol w
w ciągu ostatniego tygodnia piło 72% respondentów,
ciągu 12 miesięcy przed badaniem 95,1% spośród nich
wino 23% a alkohole wysokoprocentowe 36%. Gene-
[12]. Niższe odsetki pijących w prezentowanych tu
ralnie chłopcy częściej sięgają po alkohole wysoko-
badaniach prawdopodobnie wynikają z tego, iż badaną
procentowe, dziewczynki po wina. Uczniowie płci
młodzież stanowią tylko uczniowie liceów ogólno-
męskiej piją większe ilości napojów alkoholowych jed-
kształcących, co pozwala domniemywać, że ta grupa
nego rodzaju, a także częściej podają, że piją różne
pije nieco rzadziej niż ich rówieśnicy z innych szkół.
rodzaje alkoholu (piwo, wódkę, wino). Chodkiewicz
296 Probl Hig Epidemiol 2008, 89(2): 293-296
i Juczyński w przeprowadzonych badaniach uzyskali
12
informacje, że piwo piło 88,8%, wino 72,3%, a wódkę kobiety
10
mężczyz
ni
59,9% [11]. Wyniki uzyskane przez tych autorów
8
odnoszą się jednak do spożywania alkoholu w ogóle,
natomiast tu omawiane dotyczÄ… tygodniowego okre-
6
su czasu, stąd różnice. Sierosławski na podstawie
4
swoich badań ustalił, że w ciągu ostatnich 30 dni
przed badaniem wśród uczniów drugich klas pogim- 2
nazjalnych piwo piło 82,2%, wino 30,4%, a wódkę
0
42,6% [12]. Porównanie uzyskanych wyników su- 1 kieliszek 2 kieliszki 3-5 kieliszków powyżej 5
kieliszków
geruje, że duża grupa młodzieży pije napoje alkoho-
Ryc. 3. Ilość wypijanej przez badanych wódki w ciągu jednego tygodnia,
lowe zdecydowanie częściej niż raz w miesiącu, może
a płeć (w %)
to wskazywać na przyjmowanie przez młodzież so-
botnio-niedzielnego wzoru picia.
Wnioski
20
1. Duży odsetek uczących się w drugich klasach li-
kobiety
18
mężczyz
ni ceów ogólnokształcących (75%) pije napoje al-
16
14 koholowe.
12
2. Odsetki pijących alkohol dziewcząt i chłopców
10
są zbliżone, przy czym nieco częściej do picia na-
8
pojów alkoholowych przyznają się dziewczęta.
6
3. Pijący chłopcy konsumują tygodniowo większe
4
2 ilości alkoholu niż dziewczynki.
0
4. Niewielki odsetek młodzieży (11%) o swoich
1 puszka 2 puszki 3-5 puszek powyżej 5
puszek problemach z rodzicami rozmawia często, spora
Ryc. 1. Ilość wypijanego przez badanych piwa w ciągu jednego tygodnia,
grupa (17%) nie rozmawia nigdy, a pozostali czy-
a płeć (w %)
nią to sporadycznie, lub czasami. Ogólnie kobie-
ty rozmawiają częściej z rodzicami niż mężczyz
-
12 kobiety
ni.
mężczyz
ni
10
5. Licealiści sięgający po alkohol częściej niż nie pi-
jÄ…cy nie rozmawiajÄ… z rodzicami o swoich pro-
8
blemach.
6
6. Najwięcej osób nie pijących wywodzi się z rodzin
4
o wysokim statusie edukacyjnym rodziców.
2
7. Najczęściej wskazywanymi powodami sięgania
0 po napoje alkoholowe jest picie dla towarzystwa
1 kieliszek 2 kieliszki 3-5 kieliszków powyżej 5
i dobrej zabawy, na kolejnych pozycjach znala-
kieliszków
zły się chęć relaksu i odprężenia.
Ryc. 2. Ilość wypijanego przez badanych wina w ciągu jednego tygodnia,
a płeć (w %)
Piśmiennictwo / References
1. Kuński H. Promowanie zdrowia. Uniwersytet A
ódzki, A
ódz
6. Balcer M. Dlaczego ludzie pijÄ… alkohol? Problemy Alko-
2000: 124. holizmu 2004; 3-4: 31.
2. Kulik TB, Latalski M. Zdrowie publiczne. Czelej, Lublin 7. Leonhard B. Prawda o piwie. Problemy Alkoholizmu 1994;
2002: 85-89. 1: 16.
3. Dudzikowa M, Borowska T. Dzieci i młodzież wobec za- 8. Fornal R, Cisłak P, Ciota M. Nadmierne picie alkoholu i jego
grożeń dzisiejszego świata. Eruditus s.c., Poznań 1999: skutki. Promocja Zdrowia Rodziny 2004; 2(111): 90.
95-98 .
9. ***Internetowy podręcznik statystyki do obsługi progra-
4. Mazur J, Woynarowska B. Środowisko psychospołeczne mu Statistica.
szkoły i przystosowanie szkolne a zdrowie i zachowania
10. Czapiński J, Panek T. Diagnoza społeczna 2007. Rada Mo-
zdrowotne uczniów w Polsce - Raport z badań. Katedra
nitoringu Społecznego, Warszawa 2007: 210-212.
Biomedycznych Podstaw Rozwoju i Wychowania. Wydział
11. Chodkiewicz J, Juczyński Z. Problem używania środków
Pedagogiczny Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa
psychoaktywnych przez młodzież. Alkoholizm i Narko-
2003: 99.
mania 2002; 4: 412 i 413-415.
5. Woynarowska B. Zdrowie i szkoła. PZWL, Warszawa
12. Sierosławski J, Prajsner B. Używanie alkoholu i narkoty-
2000, 76.
ków przez młodzież szkolną. Instytut Psychiatrii i Neuro-
logii, Warszawa 2003, 11 i 14-22.