352 Probl Hig Epidemiol 2010, 91(3): 352-356
Wpływ witaminy A na kondycję skóry
Influence of vitamin A on skin condition
Halina Bojarowicz 1/, Anna PÅ‚owiec 2/
1/
Pracownia Technologii i Formy Kosmetyku, Wydział Farmaceutyczny Collegium Medicum im. Ludwika Rydygiera
w Bydgoszczy, UMK w Toruniu
2/
absolwentka Wydziału Farmaceutycznego Collegium Medicum UMK
Witamina A jest składnikiem wielu preparatów stosowanych na skórę. Vitamin A is a component of many topical preparations. Retinol and
Retinol i retinoidy należą do najbardziej efektywnych substancji retinoids belong to the most effective anti-aging substances. Vitamin
opóz
niających procesy starzenia. Witamina A wygładza i uelastycznia skórę, A smoothes the skin out and gives it elasticity, reduces wrinkles and
likwiduje drobne zmarszczki, zmniejsza przebarwienia, pobudza aktywność hyperpigmentation, increases the fibroblast number and activity, stimulates
i zwiększa liczbę fibroblastów oraz produkcję włókien kolagenowych. collagen production.
W kosmetykach najczęściej stosuje się retinol i palmitynian retinylu oraz Retinol and retinyl palmitate, retinal and beta-carotene are the most
retinal i beta-karoten. Palmitynian retinylu wpływa przede wszystkim na frequently used components in cosmetic preparations. Retinyl palmitate
zewnętrzne warstwy naskórka. Jest zalecany w szorstkości i suchości skóry. influences first of all the external layers of the epidermis. It is recommended
in roughness and dryness of the skin.
Działanie drażniące i niestabilność witaminy A to czynniki ograniczające
jej stosowanie w recepturze kosmetycznej i farmaceutycznej. W ostatnim Irritating properties and instability of vitamin A restrict its application in the
czasie opublikowano prace prezentujÄ…ce nowe pochodne witaminy A cosmetic and pharmaceutical formulas. Recently there have been published
o skuteczności i stabilności większej niż retinol, które są znacznie lepiej papers presenting new retinol derivatives of higher effectiveness and
tolerowane niż kwas retinowy. stability than retinol, tolerated considerably better than the retinoic acid.
Słowa kluczowe: retinol, beta-karoten, retinoidy, skóra, kosmetyki anti-aging Key words: retinol, beta-carotene, retinoids, skin, anti-aging cosmetics
© Probl Hig Epidemiol 2010, 91(3): 352-356 Adres do korespondencji / Address for correspondence
dr n. farm. Halina Bojarowicz
www.phie.pl
Pracownia Technologii i Formy Kosmetyku, Wydział Farmaceutyczny
Collegium Medicum im. Ludwika Rydygiera w Bydgoszczy, UMK
Nadesłano: 30.07.2010
w Toruniu
Zakwalifikowano do druku: 25.08.2010
ul. Jagiellońska 15, 85-067 Bydgoszcz
tel. 52  585 34 38, e-mail: [e-mail]
Przyjmowanie witamin niejednokrotnie kojarzy równo naturalne jak i syntetyczne pochodne retinolu,
się z efektem wzmocnienia, podwyższenia sił wi- które charakteryzują się aktywnością witaminy A.
talnych, uzupełnienia niedoboru czy poprawienia
Po raz pierwszy otrzymano witaminÄ™ A z wÄ…troby
wyglądu skóry. Okazuje się jednak, że stosowanie
wieloryba w 1934 r., natomiast pierwszym zsyntetyzowa-
megadawek witaminy A może prowadzić do efektu
nym retinoidem był kwas all-trans-retinowy (at-RA, tre-
peroksydacji, natomiast podawanie beta-karotenu  do
tinoina). W warunkach fizjologicznych niewielka część
wzrostu zachorowań na raka płuc u palaczy [1].
retinolu ulega utlenieniu właśnie do at-RA. Badano ten
Termin witamina A odnosi się do kilku substancji związek pod względem aktywności w opóz
nianiu pro-
o analogicznej budowie, które występują w tkankach cesów starzenia się skóry, terapii trądziku pospolitego,
zwierzęcych i odznaczają się podobną aktywnością. ostrej białaczki promielocytowej [2]. Obecnie wiadomo,
Największą aktywność biologiczną wykazuje all-trans- iż nieodwracalne fotostarzenie jest główną przyczyną
retinol. Jest najczęściej stosowany w postaci estrów starzenia się skóry, a tretinoina może uwrażliwiać ją
takich jak palmitynian (retinyl palmitate) i octan na działanie promieni UV [3]. W 1955 r. zsyntetyzo-
(retinyl acetate). Synonimy retinolu to także akse- wano kwas 13-cis-retinowy (izotretinoina), natomiast
roftol,  witamina wzrostowa czy  witamina wzrostu w 1972 r. dwa nowe aromatyczne zwiÄ…zki  acytretynÄ™
nabłonków . W wyniku utleniania retinolu powstaje i etretinat [4]. Wykazywały one wskaz
nik dziesięcio-
retinal (aldehyd), a następnie kwas retinowy. Na pod- krotnie korzystniejszy w stosunku do tretinoiny. Coraz
stawie struktury kwasu retinowego otrzymano kolejne większa liczba modyfikacji spowodowała uszeregowanie
generacje retinoidów. Termin retinoidy obejmuje za- retinoidów pod względem budowy chemicznej;
Bojarowicz H, Płowiec A. Wpływ witaminy A na kondycję skóry 353
 retinoidy I generacji to zwiÄ…zki monoaromatyczne, wonych krwinek, przyspiesza gojenie siÄ™ ran, wzmaga
otrzymywane przez modyfikację grup na polarnym odporność komórkową i humoralną, działa antagoni-
końcu i bocznym łańcuchu polienowym witaminy stycznie do tyroksyny.
A; np. tretinoina, izotretinoina;
Metabolizm
 retinody II generacji (tzw. aromatyczne) sÄ… to syn-
tetyczne związki, w których pierścień cykloheksenu
Metabolizm retinoidów zachodzi w dużej mierze
zastąpiono pierścieniem benzenu, np. acytretyna;
w wÄ…trobie i jest zwiÄ…zany z utlenianiem oraz skra-
 retinoidy III generacji (tzw. arotinoidy, poliaro-
caniem łańcucha. Nieaktywne metabolity są elimi-
matyczne retinoidy) powstajÄ… w wyniku cyklizacji
nowane przez nerki i żółć. W świetle jelit odbywa się
bocznego łańcucha polienowego, np. beksaroten
konwersja karotenów do retinolu oraz hydroliza przyj-
aplikowany na skórę i podawany ogólnie w skór-
mowanych estrów retinylu do retinolu. Sam retinol jest
nych postaciach chłoniaka T-komórkowego [5].
magazynowany w wÄ…trobie w formie estru z kwasem
Pochodne retinolu (np. tretinoina) powodują licz- tłuszczowym  najczęściej jako palmitynian retinylu.
ne efekty niepożądane, przede wszystkim podrażnie- W miarę zapotrzebowania organizmu następuje uwol-
nienie estru retinylu z wÄ…troby oraz jego hydroliza
nie skóry, suchość i łuszczenie (przypisywane głównie
do all-trans-retinolu. Ta forma retinolu może być
obecności grupy karboksylowej).
transportowana po związaniu w kompleks z białkiem
W 2009 r. zaprezentowano interesujÄ…cy ester
wiążącym retinol (RBP  Retinol Binding Protein) syn-
 galusanu retinylu (retinyl gallate). ZwiÄ…zek ten jest
tetyzowanym w wÄ…trobie oraz transtyretynÄ… (zaliczanÄ…
inhibitorem tyrozynazy i melanogenezy; wykazuje
do białek przenoszących hormony tarczycy). Komórki
silne działanie wybielające. Hamuje aktywność enzymu
docelowe rozpoznają białko transportowe na swej po-
degradującego elastynę i wykazuje silne działanie prze-
wierzchni przez specyficzne receptory (domniemany
ciwrodnikowe [6]. Nowa pochodna hybrydowa retinolu
receptor retinol-RBP) [13-15].
charakteryzuje się większą stabilnością oraz silnymi
właściwościami przeciwnowotworowymi. Aktywność
Receptory retinoidowe, białka transportowe
przeciwrodnikowÄ… uznano za imponujÄ…cÄ…. Jest to ester
i procesy regulacyjne zachodzÄ…ce na poziomie
mniej toksyczny dla komórek niż retinol [7, 8].
komórkowym
W 2010 r. opublikowano dane dotyczÄ…ce efektyw-
Retinoid po dotarciu do keratynocytu prze-
ności innego ciekawego rozwiązania; jest nim retinyl
mieszcza się do jego wnętrza i łączy z odpowiednim
retinoate  ester kwasu all-trans retinowego i all-trans
receptorem. Wyróżnia się dwie grupy receptorów
retinolu, który wykazuje większą zdolność regeneracji
wykazujących duże powinowactwo do retinolu (CRBP
skóry w porównaniu do retinolu. Wykazano, że takie po-
 Cytosolic Retinol Binding Protein) lub kwasu retinowe-
łączenie efektywnie redukuje zmarszczki. Toksyczność
go (CRABP  Cytosolic Retinoic Acid Binding Protein).
tego związku jest zredukowana dzięki zablokowaniu
W obu grupach występują dwa podtypy; CRBP I, II
grupy karboksylowej [9]. SyntezÄ™ tego estru i badania
oraz CRABP I, II. Białka wiążące kwas retinowy odpo-
in vitro biologicznej aktywności tego interesującego
wiadajÄ… za jego przeniesienie do jÄ…dra oraz utrzymujÄ…
połączenia opublikowano w 2008 r. [10].
na stałym poziomie niezwiązaną tretinoinę. Białko
CRABP II, wychwytujÄ…c wolny kwas all-trans-reti-
Aktywność witaminy A
nowy, ułatwia jego przemiany enzymatyczne. Kwas
Witamina A odgrywa ważną rolę w procesie synte-
all-trans-retinowy podlega w komórce metabolizmowi
zy hormonów steroidowych, podziałów komórkowych,
do 13-cis-RA oraz 9-cis-RA, przy czym fizjologicznie
prawidłowego stanu nabłonków. Metabolit retinal
dominuje at-RA. Kwas retinowy to aktywny ligand
jest składnikiem czerwieni wzrokowej. Charaktery-
posiadający zdolność wiązania się z trzema jądro-
stycznym objawem niedoboru witaminy A jest ślepota
wymi receptorami RARÄ…, RARb, RARg. Retinoidy
zmierzchowa, zwana kurzą ślepotą (hemeralopia)
mogą wpływać na transkrypcję w wyniku wiązania
wywołana niedoborem rodopsyny. Dłużej trwająca
siÄ™ z receptorami jÄ…drowymi: RAR  receptory kwasu
hipowitaminoza A może prowadzić do kseroftalmii
retinowego i RXR  receptory retinoidowe X.
(wysychanie rogówki i spojówki) i keratomolacji
Ekspresja receptorów retinoidowych jest tkan-
(zmętnienie i rozmiękczanie rogówki). Nadmierne
kowo-specyficzna. W ludzkim naskórku dominuje
łuszczenie się nabłonków może przyczyniać się do
podtyp RARg, natomiast RARb w skórze nie wystę-
tworzenia kamieni w drogach moczowych i żółciowych,
puje. Wewnątrzkomórkowe stężenie retinoidów jest
zatykania przewodów gruczołowych (m.in. gruczołu
zależne od cytoplazmatycznego łączenia z komór-
Å‚zowego). Obserwuje siÄ™ zaburzenia w funkcjonowaniu
kowym CRABP I, II (przy czym w skórze dominuje
wszystkich nabłonków (różnicowanie, wzrost) oraz
CRABP II). Każda z trzech izoform RAR (RARą,
nadmierne rogowacenie naskórka [11, 12].
RARb, RARg) jest kodowana przez oddzielne geny.
Witamina A wpływa na rozwój embrionalny
Różne izomery retinoidów wykazują odmienną zdol-
i płodność. Pobudza szpik kostny do produkcji czer-
ność wiązania z poszczególnymi receptorami.
354 Probl Hig Epidemiol 2010, 91(3): 352-356
RAR może tworzyć z RXR heterodimer (RAR/ guza mózgu, pobudzenie lub depresja, powiększenie
RXR), natomiast RXR może być aktywny w formie wątroby i śledziony, bóle mięśniowo-kostne, obrzęki
homodimeru lub wiązać się z innymi receptorami tkanki nad kośćmi (głównie w okolicach kości dłu-
jądrowymi (np. receptorami witaminy D3). Dimer gich), histologicznie można wykryć stłuszczenie
receptorowy lokalizuje się w jądrze komórkowym hepatocytów [12, 21, 24-25].
i wiąże określone miejsca regulatorowe DNA, nazywa-
W czasie leczenia izotretinoiną występują takie
ne RARE (Retinoic Acid Response Elements  elementy
objawy niepożądane jak: zapalenie czerwieni wargo-
odpowiedzi kwasu retinowego).
wej, suchość skóry, zaczerwienienie, wysypka, świąd,
Wpływ retinoidów na keratynizację (na poziomie krwawienia z nosa, suchość śluzówek czy podrażnie-
komórkowym) jest identyfikowany przez łączną regu- nie oczu. Mogą także wystąpić zaburzenia widzenia,
lację proliferacji keratynocytów poprzez RAR-RXR. zmiany postrzegania kolorów, owrzodzenia rogówki,
Kwas 9-cis-retinowy jest ligandem dla obydwu typów kurza ślepota (konkurencyjne hamowanie przez izo-
receptorów (RAR i RXR), podczas gdy kwas all-trans- tretinoinę ocznej dehydrogenazy retinolu prowadzi
retinowy wiąże się tylko z RAR [16-18]. do spadku produkcji rodopsyny) [26].
Podczas stosowania retinoidów należy unikać
Mechanizm działania izotretinoiny jako wynik
ekspozycji na promieniowanie UV
, ze względu na ich
współdziałania z endogennymi retinoidami
działanie wzmagające wrażliwość na światło.
i androgenami
Retinoidów nie należy podawać łącznie z innymi
Przypuszcza się, że mechanizm działania izo- preparatami zawierającymi witaminę A z uwagi na
tretinoiny polega na interakcji z metabolitami
ryzyko hiperwitaminozy. Nie należy stosować jed-
endogennych retinoidów, ponieważ kontrolowane
nocześnie preparatów o działaniu keratolitycznym,
dostarczanie retinoidów jest potrzebne do prawid- złuszczającym, ścierająco-czyszczącym, wysuszającym,
łowej proliferacji i różnicowania keratynocytów oraz
ściągającym, znieczulającym oraz antybiotyków.
sebocytów. Izotretinoina może także oddziaływać
z formacją androgenów w gruczołach łojowych. Kwas Działanie teratogenne izotretinoiny
13-cis-retinowy wpływa na metabolizm endogennego
Retinoidy podawane ogólnie mogą wywierać
retinolu w większym stopniu aniżeli inne syntetyczne
działanie teratogenne. W embriopatii retinoidowej
retinoidy in vivo (w naskórku i gruczołach łojowych)
charakterystyczne są schorzenia centralnego układu
oraz in vitro (w keratynocytach) [19].
nerwowego (wodogłowie, małogłowie), wady rozwo-
Podwyższona produkcja łoju w trądziku jest
jowe ucha zewnętrznego, z
le wykształcony układ ser-
spowodowana zwiększoną aktywnością androgenów
cowo-naczyniowy, małoocze, wady szkieletu, twarzo-
w gruczołach łojowych. Izotretinoina efektywnie
czaszki oraz grasicy. Wady rozwojowe mogą prowadzić
redukuje produkcjÄ™ Å‚oju. Syntetyczne retinoidy ha-
do przedwczesnego porodu lub poronienia [27].
mują proliferację sebocytów, jeśli komórki zawierają
W USA każda recepta na ten lek wypisana przez
odpowiednią ilość witaminy A [19-20].
danego lekarza podlega ścisłej kontroli. Przed rozpo-
częciem leczenia muszą zostać wykonane przynajmniej
Działania niepożądane
dwa testy ciążowe w 30-dniowych odstępach [28].
Hiperwitaminozie A towarzyszy senność, bóle
głowy, wymioty i złuszczanie się naskórka. Objawy Działanie witaminy A i retinoidów na skórę
hiperwitaminozy u dzieci sÄ… niebezpieczne dla ich dal-
Rozpuszczalne w tłuszczach retinoidy dobrze
szego rozwoju: wzrost ciśnienia wewnątrzczaszkowego
wnikają w warstwę rogową naskórka, w niewielkim
z uciskiem na tarcze nerwów wzrokowych, zaburzenia
stopniu do skóry właściwej i tkanki podskórnej.
lub zahamowanie wzrostu, bolesne obrzęki nad koś-
Przyspieszają odnowę naskórka, wykazują działanie
ćmi długimi podudzia, parestezje słuchowe i nieostre
normalizujące w procesach różnicowania keraty-
widzenie [12, 21-22]. Także u dorosłych po dużych
nocytów, wpływają na funkcje regulacyjne skóry.
dawkach retinolu dochodzi do zwiększenia ciśnienia
Retinoidy wywierają wpływ na takie procesy jak
płynu mózgowo-rdzeniowego, może występować
synteza białek, metabolizm komórkowy i podziały
hiperlipemia, hepatomegalia, hiperkalcemia, pogru-
komórkowe. W naskórku retinoidy mogą wpływać na
bienie kości długich czy zwapnienie tkanek miękkich
wydzielanie czynników transkrypcyjnych, czynników
[23]. Wczesne objawy hiperwitaminozy to suchość
wzrostu. Są odpowiedzialne za proliferację komórek
skóry i włosów, łamliwość paznokci, pękanie warg.
warstwy żywej naskórka, eksfoliację stratum corne-
Póz
niejsze objawy są już bardziej charakterystyczne:
um. Wskutek poprawy struktury warstwy rogowej
wypadanie włosów, zmiany zabarwienia skóry (żółto-
dochodzi do wzmocnienia funkcji ochronnej naskórka
czerwone), jadłowstręt, nudności, ataksja, krwawienia
i zmniejszenia przeznaskórkowej utraty wody  TEWL
z nosa (spowodowane suchością błon śluzowych),
(Transepidermal Water Loss) [29].
zapalenie spojówek, świąd skóry, objawy rzekomego
Bojarowicz H, Płowiec A. Wpływ witaminy A na kondycję skóry 355
W warstwach skóry właściwej zwiększają wy- promują proliferację keratynocytów, wzmacniają skórę,
twarzanie kolagenu i elastyny. StymulujÄ… reakcjÄ™ zmniejszajÄ… oznaki jej starzenia, przy czym nie wystÄ™-
przekształcenia fibroblastów o niskiej aktywności pują znaczące działania niepożądane [38].
w komórki odznaczające się stosunkowo dużą produk-
W kosmetykach najczęściej stosuje się retinol
cją kolagenu. Wzrost liczby i aktywności fibroblastów
w postaci palmitynianu (INCI: Retinyl Palmitate)
wpływa pozytywnie na stan tkanki łącznej skóry właś-
oraz retinal i beta-karoten. Wykazano, że beta-karo-
ciwej, poprawę jędrności, elastyczności oraz nawilże-
ten (prowitamina) stosowany zewnętrznie posiada
nie skóry. Retinoidy zabezpieczają powstały kolagen
zdolność wnikania w głąb naskórka, następnie ulega
przed degradacją i hamują aktywność metaloproteinaz
przekształceniu m.in. do postaci palmitynianu retiny-
rozkładających matrix zewnątrzkomórkowe tkanki
lu, który pełni rolę prekursora witaminy A [39]. Pal-
łącznej. Pobudzają przebudowę włókien retikulino-
mitynian retinylu pochłania pasmo promieniowania
wych i powstawanie nowych naczynek krwionośnych
UV z maksimum absorpcji przy długości fali 325 nm
w warstwie brodawkowatej skóry właściwej [30].
[40]. Ester ten dobrze penetruje skórę, normalizuje
Istnieją sugestie, że witamina A przyjmowana keratynizację, indukuje aktywność mitotyczną oraz
w dawkach 50 i 70 tysięcy IU dziennie przez okres 12 enzymatyczną, stymuluje komórki tuczne do two-
miesięcy jest bezpieczna i można ją zarekomendować rzenia nowych naczyń krwionośnych. Palmitynian
do dalszych badań nad profilaktyką nowotworów retinylu zwiększa intensywność syntezy kolagenu
skóry [31]. w skórze właściwej. Ester ten wpływa przede wszyst-
kim na zewnętrzne warstwy naskórka. Jest zalecany
Beta-karoten kumuluje się w skórze, posiada zdol-
w szorstkości i suchości skóry. Inne wskazania to:
ność wiązania rodników tlenowych i zapobiega uszko-
rogowaciejący, łuszczący naskórek, zmarszczki, mała
dzeniom skóry wywołanym przez UVA [32-33].
elastyczność skóry, a także słabe paznokcie oraz łam-
Tretinoina zmniejsza hiperkeratynizacjÄ™ prowa-
liwe włosy.
dzącą do powstania mikrozaskórników, udrażnia ujścia
Działanie drażniące i niestabilność to czynni-
gruczołów łojowych. Zmniejsza także wzajemne przy-
ki, które stwarzają pewne trudności w stosowaniu
leganie korneocytów mieszkowych w wyniku rozluz
-
palmitynianu retinylu w recepturze kosmetycznej
nienia połączeń desmosomalnych. Indukuje autolizę
i farmaceutycznej [41]. Zaprezentowane w ostatnim
keratynocytów, śródkomórkowych złogów glikogenu.
czasie nowe pochodne witaminy A: galusan retinylu
Stymuluje wzrost nabłonków, w głównej mierze war-
(Retinyl gallate) oraz ester kwasu all-trans retinowego
stwy kolczystej naskórka, zmniejsza jej spoistość. Po-
i all-trans retinolu (Retinyl retinoate) o skuteczności
woduje złuszczanie się naskórka i rumień (podobnie
większej niż retinol, ale znacznie lepiej tolerowane
jak w łagodnym oparzeniu słonecznym) [12]. Może
niż kwas retinowy dają nadzieję na uzyskanie bardzo
stanowić czynnik przeciwpiegowy; rozjaśnia skórę, za-
efektywnych preparatów anti-aging [7,9].
pobiega powstawaniu plam pigmentacyjnych. Stężenie
0,1 % jest zalecane w terapii trÄ…dziku [34].
Podsumowanie
Retinoidy regulują pracę gruczołów łojowych,
przyspieszają gojenie się uszkodzeń naskórka. Boga- Witamina A i retinoidy są składnikami wielu
preparatów farmaceutycznych, a także są powszechnie
ctwo publikacji naukowych pokazuje, iż retinoidy mają
stosowane w kosmetykach anti-aging, głównie w celu
zastosowanie w licznych problemach skórnych, takich
wygładzenia i uelastycznienia skóry oraz niwelowania
jak: atopowe zapalenie skóry (AZS), łuszczyca, trądzik
przebarwień.
oraz stany trÄ…dzikopodobne, fotostarzenie, zaburzenia
rogowacenia skóry, brodawki, owrzodzenia, czyracz-
Działanie drażniące i niestabilność to czynniki,
ność, naskórkowe stany przedrakowe, czerniak złośliwy,
które stwarzają pewne trudności w stosowaniu witami-
białaczka promielocytowa, liszaj płaski, twardzinowy
ny A w recepturze kosmetycznej i farmaceutycznej.
i zanikowy, kłykciny kończyste, łupież czerwony miesz-
Nowe pochodne witaminy A; retinyl gallate
kowy, rogowacenie mieszkowe, rybia łuska zwykła
i retinyl retinoate, charakteryzują się większą stabil-
i pęcherzowa, rogowiec dłoni i stóp [34].
nością chemiczną (i fotostabilnością) oraz mniejszą
toksycznością komórkową w porównaniu z retinolem.
Witamina A w kosmetykach anti-aging
Wykazują przy tym wyższą aktywność przeciwrodni-
Witamina A i retinoidy należą do najbardziej kową i przeciwnowotworową, silniej hamują melano-
efektywnych składników preparatów przeciwstarze- genezę, posiadają dodatkowe właściwości wybielające
niowych [35-37]. Retinol, charakteryzujący się pełną oraz hamują elastazę niwelując zmarszczki bardziej
aktywnością witaminy A, wygładza i uelastycznia skórę, efektywnie niż retinol. Zatem takie pochodne retinolu
likwiduje drobne zmarszczki, zmniejsza przebarwienia, mogą być najlepszymi formami witaminy A; bezpiecz-
pobudza aktywność i zwiększa liczbę fibroblastów, nymi i efektywnymi składnikami kosmetyków o dzia-
zwiększa produkcję włókien kolagenowych. Wykazano, łaniu opóz
niającym procesy starzenia się skóry oraz
że produkty zawierające niską dawkę (0,1%) retinolu produktów leczniczych stosowanych w dermatologii.
356 Probl Hig Epidemiol 2010, 91(3): 352-356
Piśmiennictwo / References
1. Gruber BM, Anuszewska EL. Czy uzasadniona jest 23. Murray RK, Granner DK, Rodwell VW
. Biochemia Harpera
suplementacja diety beta-karotenem? Przew Lek 2002, 5: ilustrowana. PZWL, Warszawa 2008.
42-47.
24. Rajtar-Cynke G. Farmakologia. Czelej, Lublin 2007.
2. Żaba R. Bezpieczeństwo stosowania retinoidów. Post
25. Olson JA. Adverse effects of large doses of vitamin A and
Dermatol Alergol 2006, 13: 161-174.
retinoids. Semin Oncol 1983, 10: 290-293.
3. Kang S, Fisher GJ, Voorhees JJ. Photoaging: Pathogenesis,
26. McLane J. Analysis of common side effects of isotretinoin.
prevention, and treatment. Clin Geriatr Med 2001, 17:
Am Acad Dermatol 2001, 45: 188-194.
643.
27. Loureiro KD, Kao KK. Jonem KL. Minor malformations
4. Wegand UW
, Chou RC. Pharmacokinetics of acitretin and
characteristic of the retinoic acid embryopathy and other birth
etretinate. J Am Acad Dermatol 1998, 39: 25-33.
outcomes in children of women exposed to topical tretinoin
5. Ethan-Quan HN, Wolverton S. Systemic retinoids. In: during early pregnancy. Am J Genet A 2005, 136: 117-121.
Wolverton SE Comprehensive Dermatology Drug Therapy.
28. Garcia-Bournissen F, Tsur L, Goldstein LH, et al. Fetal
Philadelphia: WB Saunders 2001: 269-310.
exposure to isotretinoin  an international problem. Reprod
6. Sungbum K, Youngmin K, Younggyu K, et al. Synthesis and Toxicol 2008, 25: 124-128.
in vitro biological activity of retinyl polyhydroxybenzoates,
29. Sorg O, Kuenzli S, Kaya G, Saurat JH. Proposed mechanisms
novel hybrid retinoid derivatives. Bioorg Med Chem Lett
of action for retinoid derivatives in the treatment of skin
2009, 19: 508-512.
aging. J Cosmetic Dermatol 2005, 4: 237-244.
7. Kim S, Kim Y, Kong Y, et al. Synthesis and in vitro biological
30. Varani J, Warner RL, Gharaee-Kermani M, et al. Vitamin
activity of retinyl polyhydroxybenzoates, novel hybrid
A antagonizes decreased cell growth and elevated collagen
retinoid derivatives. Bioorg Med Chem Lett 2009, 19(2):
degrading matrix metaloproteinases and stimulates collagen
508-512.
accumulation in naturally aged human skin. J Invest
8. Cai W He JC, Zhu L, et al. AGE-receptor-1 counteracts Dermatol 2000, 114: 480-6.
,
cellular oxidant stress induced by AGEs via negative
31. Alberts D, Ranger-Moore J, Einspahr J, et al. Safety and
regulation of p66shc-dependent FKHRL-1. Am J Physiol
efficacy of dose-intensive oral vitamin A in subjects with
2008, 294: 145-52.
sun-damaged skin. Clin Cancer Res 2004, 10: 1875-80.
9. Kim H, Kim N, Jung S, et al. Improvement in skin wrinkles
32. Bando N, Hayashi H, Wakamatsu S, et al. Participation of
from the use of photostable retinyl retinoate: a randomized
singlet oxygen in ultraviolet-a-induced lipid peroxidation in
controlled trial. Br J Dermatol 2010, 162: 497-502.
mouse skin and its inhibition by dietary beta-carotene an ex
10. Kim H, Kim B, Kim H, et al. Synthesis and in vitro biological vivo study. Free Radic Biol Med 2004, 37: 1854-63.
activity of retinyl retinoate, a novel hybryd retinoid derivative.
33. McArdie F, Rhodes LE, Parslew RA, et al. Effects of oral
Bioorg Med Chem 2008, 16: 6387-6393.
vitamin E and beta-carotene supplementation on ultraviolet
11. Danysz A, Buczko W. Kompendium farmakologii radiationinduced oxidative stress in human skin. Am J Clin
i farmakoterapii. Urban & Partner, Wrocław 2008. Nutr 2004, 80: 1270-75.
12. Podlewski J, Chwalibogowska-Podlewska A. Leki współczesnej 34. Adamski Z, Kaszuba A. Dermatologia dla kosmetologów.
terapii 2009. Medical Tribune Polska, Warszawa 2009. Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego
w Poznaniu, Poznań 2008.
13. Zając M, Pawełczyk E, Jelińska A. Chemia leków. PZWL,
Poznań 2006.
35. Levin J, Del Rosso JQ, Momin SB. How Much Do We Really
Know About Our Favorite Cosmeceutical Ingredients? J Clin
14. Dong D, Ruska SE, Levinthal DJ, et al. Distinct roles for
Aesthetic Dermatol 2010, 3: 22-41.
cellular retinoic acid-binding proteins I and II in regulating
signaling by retinoic acid. J Biol Chem 1999, 274: 36. Griffiths TW
. Cosmeceuticals: coming of age. Br J Dermatol
23695-8. 2010, 162: 469-470.
15. Stratigos AJ, Katsambas AD. The role of topical retinoids in 37. Fu JJ, Hillebrand GG, Raleigh P, et al. A randomized,
the treatment of photoaging. Drugs 2005, 65: 1061-72. controlled comparative study of the winkle reduction benefits
of a cosmetics niacinamide/peptide/retinyl propionate
16. Ceiger JM, Saurat JH. Acitretin and etretinate. Dermatol
product regimen vs. a prescription 0.02% tretinoin product
Clin 1993, 11: 117-29.
regimen. Br J Dermatol 2010, 162: 647-654.
17. Zaenglei A. Topical Retinoids In the Treatment of Acne
38. Stamates B, Bertin B, Oddos I, et al. Antiaging action of
Vulgaris. Semin Cutaneous Med Surg 2008, 27: 177-182.
retinol: from molecular to clinical. Skin Pharmacol Physiol
18. Krautheim A, Gollnick H. Acne: Topical Treatment. Clin
2009, 22(4): 200-209.
Dermatol 2004, 22: 398-407.
39. Antille C, Tran C, Sorg O, et al. Topical beta-carotene
19. Torma H. Interaction of isotretinoin with endogenous
converted to retinyl esters in human skin ex vivo and mouse
retinoids. J Am Acad Dermatol 2001, 45: 143-9.
skin in vivo. Exp Dermatol 2004, 13: 558-561.
20. Geiger JM, Hommel L, Harms M, Saurat JH. Oral 13-
40. Antille C, Tran C, Sorg O, et al. Vitamin A exerts
cis retinoic acid is superior to 9-cis retinoic acid in
a photoprotective action in skin by absorbing ultraviolet B
sebosuppression in human beings. J Am Acad Dermatol 1996,
radiation. J Invest 2003, 121: 1163-1167.
34: 513-515.
, Gysler A, Schafer-Korting M, Gohla SH. Vitamin
41. Jenning V
21. Pharmindex  kompendium leków 2008. Praca zbiorowa.
A loaded solid lipid nanoparticles for topical use: occlusive
Media Poland, Warszawa 2007.
properties and drug targeting to the upper skin. Eur J Pharm
22. Di Giovanna J. Isotretinoin effects on bone. J Am Acad
Biopharm 2000, 49: 211-218.
Dermatol 2001, 45: 176-182.