Ministerstwo Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej
Biuro Pełnomocnika Rządu do Spraw Osób Niepełnosprawnych
Warsztaty Terapii Zajęciowej
Raport z badania
Warszawa 2003 r.
Spis treści
Wstęp.....................................................................................................................4
Część I. Informacje ogólne
1. Warsztaty terapii zajęciowej ze względu na usytuowanie...............................6
2. Warsztaty terapii zajęciowej według miejsca i okresu, w jakim zostały
utworzone........................................................................................................9
3. Rodzaj jednostek prowadzących warsztaty terapii zajęciowej& ...................11
Część II. Baza lokalowa warsztatu oraz posiadane obiekty rekreacyjne i środki
transportu
1. Tytuł prawny do budynku/lokalu, w którym zlokalizowany jest warsztat.....12
2. Powierzchnia i liczba pomieszczeń................................................................14
3. Przystosowanie budynku i pomieszczeń warsztatu do potrzeb wynikających
z niepełnosprawności uczestników................................................................15
4. Potrzeby warsztatów w zakresie przystosowania pomieszczeń.....................16
5. Posiadane obiekty rekreacyjne.......................................................................17
6. Środki transportu............................................................................................17
Część III. Pracownicy warsztatu
1. Liczba osób zatrudnionych w warsztatach i liczba etatów............................19
2. Poziom wykształcenia pracowników warsztatów.........................................22
Część IV. Uczestnicy warsztatu
1. Wiek uczestników...........................................................................................25
2. Uczestnicy według płci....................................................................................26
2
3. Miejsce zamieszkania uczestników warsztatów..............................................27
4. Poziom wykształcenia uczestników warsztatów.............................................28
5. Stopnie niepełnosprawności uczestników warsztatów....................................28
6. Rodzaje schorzeń uczestników warsztatów& & & & & & & & & & & & & .29
7. Zdolność do samoobsługi uczestników warsztatów& & & & & & & & & & 30
8. Czas pobytu w warsztacie...............................................................................31
9. Efekty rehabilitacji..........................................................................................31
Część V. Formy terapii prowadzone w warsztatach terapii zajęciowej
1. Rodzaje pracowni prowadzonych w warsztatach & & & & & & & .& & & ..33
2. Formy terapii prowadzonej w warsztacie& & & & & & & & & & & & & & 33
3. Zajęcia rekreacyjne prowadzone w warsztacie& & & & & & & & & & & ...34
4. Rodzaje treningów umiejętności prowadzonych przez warsztaty& & & & ..35
5. Dobór grup i programów rehabilitacji realizowanych w warsztatach& & & 36
6. Formy pomocy w podjęciu pracy udzielanej przez warsztaty uczestnikom...36
Część VI. Finansowanie kosztów działalności warsztatów terapii zajęciowej
1. y
ródła finansowania kosztów działalności warsztatów...& & & & & & & 38
2. Struktura kosztów działalności warsztatów & & & & & & & & & & & & 40
Część VII. Podsumowanie i wnioski
1. Podsumowanie..........................................................................................42
2. Wnioski.....................................................................................................44
Aneks tabelaryczny.............................................................................................45
3
Wstęp
Osoby niepełnosprawne stanowią grupę będącą adresatem szczególnych działań
prowadzonych przez państwo w zakresie polityki społecznej. Podstawy
obecnego systemu rehabilitacji zawodowej i społecznej zostały ujęte w ustawie
z dnia 9 maja 1991 roku o zatrudnianiu i rehabilitacji zawodowej osób
niepełnosprawnych i ugruntowane ustawą z dnia 27 sierpnia 1997 roku o
rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych.
Warsztaty terapii zajęciowej spełniają w tym systemie szczególną i bardzo
ważną rolę. Placówki te prowadzą społeczną i zawodową rehabilitację osób,
którym niepełnosprawność uniemożliwia podjęcie pracy.
Raport prezentuje wyniki z badania ankietowego przygotowanego i
przeprowadzonego w 2001 roku przez Biuro Pełnomocnika Rządu do Spraw
Osób Niepełnosprawnych. Badanie przeprowadzono przy pomocy powiatowych
centrów pomocy rodzinie, które przekazały warsztatom ankiety, a następnie po
ich wypełnieniu  przesłały je do Biura Pełnomocnika.
Badaniem objęto te warsztaty, których działalność finansowana była ze środków
Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych na podstawie
umów zawartych ze starostą. Pominięto warsztaty, które były dopiero w trakcie
organizacji lub prowadziły działalność od niedawna. Warsztaty takie działały na
podstawie umów zawartych przez jednostkę organizującą warsztat z
Państwowym Funduszem Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych.
Głównym celem badania było uzyskanie informacji ilościowych dotyczących
samych warsztatów jak też związanych z ich działalnością, a następnie
dokonanie ich analizy. W mniejszym stopniu skoncentrowano się na efektach
prowadzonej w warsztatach rehabilitacji i stronie merytorycznej działalności
warsztatów, chociaż część pytań ankietowych dotyczy także tych aspektów ich
funkcjonowania.
Wszystkie dane zostały podane według stanu na dzień 31 grudnia 2000 r. 
dotyczy to również liczby powiatów, która wynosiła wówczas 373.
W badaniu wzięły udział 323 warsztaty terapii zajęciowej, co stanowiło 88%
wszystkich funkcjonujących wówczas placówek. Część z badanych warsztatów
nie udzieliła odpowiedzi na wszystkie pytania ankietowe, w związku z tym
liczebność badanej grupy jest różna w przypadku analizy odpowiedzi na
poszczególne pytania. Liczebność grupy w przypadku pytań, na które nie
wszystkie warsztaty udzieliły odpowiedzi została podana w tabelach lub użyto
oznaczenia  n=x , gdzie x oznacza liczbę warsztatów, które udzieliły
odpowiedzi na pytanie.
4
W przypadku kilku pytań, na które powinna zostać udzielona odpowiedz

jednokrotnego wyboru wypełniający dokonali wielokrotnego wyboru, co
znacznie utrudniło analizę wyników. Niemniej jednak badanie dostarczyło wielu
cennych informacji na temat funkcjonowania warsztatów terapii zajęciowej na
terenie całego kraju, informacje te zostały zebrane i poddane analizie w
niniejszym opracowaniu.
Wyniki badania zostały również porównane z wynikami badania warsztatów
terapii zajęciowej przeprowadzonego przez Państwowy Fundusz Rehabilitacji
Osób Niepełnosprawnych w 1998 roku. W badaniu przeprowadzonym przez
Fundusz wzięło udział 285 warsztatów terapii zajęciowej.
Tab. I Warsztaty terapii zajęciowej - udział w badaniu według województw
Liczba warsztatów
Województwo uczestniczących w
badaniu
Ogółem 323
Dolnośląskie 7
Kujawsko-pomorskie 17
Lubelskie 27
Lubuskie 10
A
ódzkie 24
Małopolskie 29
Mazowieckie 38
Opolskie 7
Podkarpackie 19
Podlaskie 9
Pomorskie 20
Śląskie 30
Świętokrzyskie 17
Warmińsko-Mazurskie 17
Wielkopolskie 39
Zachodniopomorskie 13
5
Część I. Informacje ogólne
1. Warsztaty terapii zajęciowej ze względu na usytuowanie
Jak wynika z danych udostępnionych przez Państwowy Fundusz Rehabilitacji
Osób Niepełnosprawnych według stanu na dzień 31 grudnia 2000 r. warsztaty
działały w 222 powiatach  co stanowiło 59,5% ogólnej liczby powiatów. Tym
samym 40% powiatów nie posiadało takiej placówki. Jednocześnie
zaobserwowano duże różnice pomiędzy liczbą funkcjonujących warsztatów w
poszczególnych województwach
Badanie wykazało, że rozmieszczenie warsztatów terapii zajęciowej na terenie
poszczególnych województw jest nierównomierne. Najwięcej badanych
warsztatów znajdowało się w województwie mazowieckim i wielkopolskim 
odpowiednio po 15 i 12%, najmniej w województwie dolnośląskim i opolskim -
po 2%, niewiele również w województwach lubuskim - 3%
i zachodniopomorskim - 4%.
Porównanie uzyskanych wyników z wynikami badania przeprowadzonego przez
Fundusz w roku 1998 wykazuje pozytywną tendencję związaną ze wzrostem
ogólnej liczby warsztatów, jednakże jeżeli chodzi o ich terytorialne
rozmieszczenie niekorzystny stan rzeczy nie uległ zmianie. W badaniu
przeprowadzonym przez Fundusz, stwierdzono, że najwięcej warsztatów
działało na terenie województw mazowieckiego i wielkopolskiego  po 12%, a
najmniej dolnośląskiego i opolskiego  odpowiednio po 4% i 1% badanych
warsztatów.
Z analizy wyników niniejszego badania wynika, że udział powiatów
posiadających warsztaty w ogólnej liczbie powiatów danego województwa jest
znacznie zróżnicowany. Pod tym względem w najlepszej sytuacji znajdowało się
województwo łódzkie gdzie 70% powiatów posiadało warsztaty, a w najgorszej
dolnośląskie gdzie warsztaty działały w zaledwie w co 10 powiecie (patrz
mapka). Zróżnicowanie regionalne daje się także wyraz
nie zauważyć przy
analizie struktury warsztatów według jednostki prowadzącej.
6
Nasycenie województw warsztatami terapii zajęciowej 2000 r.
Pomorskie
Warmińsko-Mazurskie
Podlaskie
Zachodniopomorskie
Kujawsko-pomorskie
Wielkopolskie
Mazowieckie
Lubuskie
A
ódzkie
Lubelskie
Opolskie
Dolnośląskie
Udział % jednostek prowadzących
1
Podkarpackie
0,5 Śląskie
0,1
Małopolskie
Organizacje pozarządowe
Pracodawcy zatrudniający osoby niepełnosprawne
Liczba warsztatów
Jednostki org. pomocy społecznej
Placówki opieki zdrowotnej
29 do 39 (4)
Placówki edukacyjne i/lub wychowawcze
19 do 29 (4)
Inne
13 do 19 (4)
7 do 13 (4)
Liczba uczestników w badanych warsztatach była różna, najwięcej badanych
warsztatów - 46% to placówki obejmujące rehabilitacją od 21 do 30
uczestników, stosunkowo licznie (24%) reprezentowane były placówki
prowadzące działalność dla 10 do 20 uczestników. Warsztaty średnie,
obejmujące rehabilitacją grupę od 31 do 40 uczestników, stanowiły 18% liczby
badanych warsztatów. Warsztaty duże, prowadzone dla grup o liczebności
powyżej 41 uczestników  stanowiły zaledwie 11% badanych warsztatów.
Liczbę warsztatów w poszczególnych grupach, w podziale na województwa,
obrazuje poniższy wykres.
7
Wykres 1. Struktura warsztatów terapii zajęciowej według liczby uczestników
50%
46%
45%
40%
35%
30%
24%
25%
20% 18%
15%
8%
10%
5%
2%
1%
0%
10 do 20 21 do 30 31 do 40 41 do 50 51 do 60 61 do 75
Liczba uczestników warsztatu
Jak wynika z analizy danych najwięcej warsztatów małych, obejmujących
rehabilitacją do 20 uczestników usytuowanych jest na terenie województwa
wielkopolskiego (18% warsztatów w tym przedziale  co stanowi 36%
badanych warsztatów z terenu tego województwa). Stosunkowo wiele takich
warsztatów funkcjonuje również na terenach województw lubelskiego (14%) i
pomorskiego (15%), na terenie województwa pomorskiego warsztaty małe
stanowiły aż 60% ogólnej ich liczby, a województwa lubelskiego 41%.
Podobnie było w województwie opolskim (gdzie wprawdzie udział małych
warsztatów w ogólnej liczbie takich warsztatów w kraju był niewielki, bo
zaledwie 6%, to w województwie opolskim stanowił on aż 71% wszystkich
warsztatów działających na tym terenie).
Taki stan rzeczy nie jest optymalny z punktu widzenia kosztów działalności
warsztatów, ponieważ w warsztatach, które obejmują rehabilitacją małą liczbę
uczestników są one relatywnie wyższe niż w warsztatach dużych, w których
tzw. koszty stałe, związane z opłatami (media, wynagrodzenia) rozkładając się
na większą liczbę osób są stosunkowo niższe.
Warsztaty średnie obejmujące rehabilitacją od 21 do 40 uczestników stanowiły
większość (około 64% badanych placówek) i były rozmieszczone raczej
równomiernie na terenie całego kraju. Warsztatów dużych, obejmujących
rehabilitacją ponad 50 uczestników było bardzo niewiele - tylko 3%, a ich
rozmieszczenie w kraju było mniej więcej równomierne.
8
liczbie badanych warsztatów
Udział warsztatów z określiną liczbą uczestników w ogólnej
2. Warsztaty terapii zajęciowej według miejsca i okresu w jakim zostały
utworzone
Wykres 2. Warsztaty terapii zajęciowej utworzone w danym roku według miejsca
utworzenia
100%
90%
80%
70%
60%
50%
Miasto
40%
Wieś
30%
20%
10%
0%
rok rok rok rok rok rok rok rok rok rok
1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000
Rok utworzenia warsztatu
Wykres 3. Warsztaty terapii zajęciowej według roku w jakim powstały
2%
7%
18%
9%
rok 1992
rok 1993
6%
rok 1994
6%
rok 1995
rok 1996
rok 1997
rok 1998
19%
rok 1999
16%
rok 2000
18%
Jak obrazują wykresy 2 i 3 do 1993 roku powstało 2% badanych warsztatów -
wszystkie na terenie miast. Zdecydowana większość (71%), powstała w latach
9
Udział procentowy
1993  1996, z czego aż 84% w miastach. W latach 1997  2000 utworzono 22%
z badanych placówek, z czego na terenie miast 80%.
Jednak to, że warsztaty mają swoją siedzibę na terenie miast nie oznacza,
że obejmują rehabilitacją jedynie mieszkańców tych miast, ponieważ uczestnicy
dowożeni są na zajęcia często z bardzo odległych miejsc.
Na terenie miast działała zdecydowana większość badanych warsztatów, - aż
83% (z czego 32% w miastach o liczbie ludności 100 tys. i więcej; 16% na
terenie miast o liczbie ludności pomiędzy 50 a 99 tys., po 17% na terenie miast
o liczbie ludności pomiędzy 20 a 49 tys. i poniżej 20 tys.). Jedynie 17%
badanych warsztatów usytuowanych było na terenie wsi.
Wykres 4. Warsztaty terapii zajęciowej ze względu na wielkość miejscowości, na terenie
której prowadzą działalność
17%
32%
100 t y s . i w ię cej
50000-99999
20000-49999
poniże j 20000
17%
wieś
16%
18%
Pomimo, że w analizowanym okresie zdecydowana większość warsztatów
powstawała na terenie miast, dało się zauważyć tendencję wzrostową do
tworzenia ich na terenach wiejskich, co obrazuje wykres 5. Ta pozytywna
tendencja ma szansę na utrzymanie się ze względu na zmiany przepisów prawa,
które od stycznia 2002 roku umożliwiają podejmowanie decyzji odnośnie
tworzenia nowych warsztatów jednostkom samorządu terytorialnego
(powiatom). Dzięki temu może powstać wiele warsztatów na wsiach i w małych
miasteczkach.
Jak wynika z analizy na terenie powiatów grodzkich prowadziło działalność
37% badanych warsztatów, na terenie powiatów ziemskich 63%.
10
Wykres 5. Warsztaty terapii zajęciowej według miejsca i okresu utworzenia
100%
90%
80%
70%
60%
Miasto
50%
Wieś
40%
30%
20%
10%
0%
Ogółem rok 1991 rok 1992 rok 1993 rok 1994 rok 1995 rok 1996 rok 1997 rok 1998 rok 1999 rok 2000
Rok utworzenia
3. Rodzaj jednostek prowadzących warsztaty terapii zajęciowej
Ponad połowa objętych badaniem warsztatów (55%) prowadzona była przez
organizacje pozarządowe były to głównie stowarzyszenia, fundacje i organizacje
wyznaniowe. Samorządowe jednostki organizacyjne prowadziły 22% badanych
warsztatów (w tym 9% to domy pomocy społecznej). Określenia  samorządowe
jednostki organizacyjne użyto na potrzeby niniejszego raportu wobec
wszystkich jednostek związanych z administracją samorządową, wśród tych
jednostek znalazły się między innymi miejskie ośrodki pomocy społecznej,
urzędy miasta, urzędy gminy oraz domy pomocy społecznej. Pracodawcy
zatrudniający osoby niepełnosprawne byli organizatorami 16% badanych
placówek. Pozostałe warsztaty prowadzone były przez inne jednostki
organizacyjne. Jak wynika z porównania uzyskanych wyników z wynikami
badania warsztatów przeprowadzonego przez Fundusz, udział organizacji
pozarządowych w tworzeniu warsztatów terapii zajęciowej uległ znacznemu
zwiększeniu, (w roku 1998 wynosił 45%), zmalał natomiast o 3 punkty
procentowe udział pracodawców zatrudniających osoby niepełnosprawne.
Niewielkiemu zwiększeniu uległ natomiast udział samorządowych jednostek
organizacyjnych, który wśród jednostek prowadzących warsztaty wynosił w
1998 roku 20,4%.
11
Udział warsztatów
Wykres 6. Struktura warsztatów terapii zajęciowej według jednostki prowadzącej
or ganizacja poz ar zą dow a
1%
pr acodawca zat r udniają cy os oby
2%
ni ep ełnos pr awne
sa m o rzą dowe je dnos t ki or ganizacyjne
4%
placów ka opie ki zdr ow ot nej
22%
placów ka e dukacyjna i/ lub w ychow awcza
in n e
55%
16%
Część II. Baza lokalowa warsztatu oraz posiadane obiekty rekreacyjne
i środki transportu
1. Tytuł prawny do budynku/lokalu, w którym zlokalizowany był warsztat
Zdecydowana większość warsztatów zlokalizowana była w obiektach
niebędących własnością jednostki prowadzącej warsztat, tylko 21% warsztatów
prowadziło działalność w lokalach stanowiących własność jednostki
prowadzącej warsztat. Najemcą lokalu, w którym działał warsztat było 40%
jednostek prowadzących warsztat, 30% miało zawartą umowę użyczenia z
właścicielem lokalu, pozostałych 9% posiadało prawo wieczyste lub umowę
dzierżawy na użytkowanie lokali przeznaczonych na działalność warsztatu. Z
analizy wynika, że ponad połowa jednostek prowadzących warsztat nie ponosiła
kosztów związanych z wynajmem lokalu.
12
Wykres 7. Struktura warsztatów terapii zajęciowej według tytułu prawnego do
użytkowanego obiektu/lokalu
9 %
2 1 %
W ł a s n o ś ć
U m o w a u ż y c z e n i a
U m o w a n a jm u
I n n e
4 0 %
3 0 %
Tab. II Struktura warsztatów terapii zajęciowej według tytułu prawnego do
użytkowanego obiektu/lokalu
Umowa Umowa
Województwo Ogółem Własność Inne
użyczenia najmu
Ogółem 317 21% 30% 40% 9%
Dolnośląskie 7 0% 29% 57% 14%
Kujawsko-pomorskie 17 18% 41% 35% 6%
Lubelskie 27 15% 30% 48% 7%
Lubuskie 10 20% 40% 40% 0%
A
ódzkie 24 17% 38% 38% 8%
Małopolskie 28 32% 32% 29% 7%
Mazowieckie 36 31% 31% 36% 3%
Opolskie 7 29% 29% 43% 0%
Podkarpackie 19 32% 32% 11% 26%
Podlaskie 9 11% 22% 67% 0%
Pomorskie 19 11% 37% 47% 5%
Śląskie 29 21% 38% 24% 17%
Świętokrzyskie 16 19% 31% 50% 0%
Warmińsko-Mazurskie 17 35% 6% 41% 18%
Wielkopolskie 39 10% 18% 64% 8%
Zachodniopomorskie 13 31% 38% 15% 15%
13
2. Powierzchnia i liczba pomieszczeń
Pracownie terapii zajęciowej zajmowały średnio 50% całkowitej powierzchni
użytkowej warsztatu, podobnie było z liczbą pomieszczeń, z których średnio
46% przeznaczonych było na pracownie. Średnia powierzchnia warsztatów to
380 m2, zaś średnia powierzchnia przeznaczona na pracownie wynosiła 185 m2.
Można stwierdzić, że średnia powierzchnia warsztatów uległa zwiększeniu,
gdyż jak wynika z badań Funduszu w roku 1998 wynosiła 352 m2.
Warsztaty użytkowały średnio 18 pomieszczeń, z czego średnio
7 przeznaczonych było na pracownie. W wielu warsztatach liczba pomieszczeń
przeznaczonych na pracownie była mniejsza niż liczba samych pracowni,
ponieważ w jednym pomieszczeniu organizowano czasem kilka pracowni. Na
przykład pomieszczenie takie dzielono ścianką lub meblami, dzięki czemu
mogły całkowicie niezależnie od siebie funkcjonować różne pracownie.
Tab. III Struktura warsztatów terapii zajęciowej według średniej powierzchni i liczby
pracowni terapii według województw
Średnia
powierzchnia Średnia liczba
Średnia Średnia
przeznaczona pracowni
powierzchnia liczba
Województwo na pracownie terapii
warsztatu pomieszczeń
terapii zajęciowej
w m 2 w warsztacie
zajęciowej w warsztacie
w m2
Ogółem 380 185 18 7
Dolnośląskie 371 193 16 7
Kujawsko-pomorskie 411 207 22 7
Lubelskie 310 142 15 5
Lubuskie 349 174 21 6
A
ódzkie 362 165 13 6
Małopolskie 382 194 21 7
Mazowieckie 327 166 15 6
Opolskie 289 116 30 5
Podkarpackie 458 211 18 12
Podlaskie 311 193 13 7
Pomorskie 354 156 19 6
Śląskie 550 269 24 11
Świętokrzyskie 353 175 16 7
Warmińsko-Mazurskie 382 202 17 7
Wielkopolskie 333 167 16 6
Zachodniopomorskie 501 203 20 15
14
3. Przystosowanie budynku i pomieszczeń warsztatu do potrzeb
wynikających z niepełnosprawności uczestników
Odpowiedzi na to pytanie udzieliły 322 warsztaty, z czego 52% uznało, iż lokal,
w którym prowadzona jest działalność jest przystosowany w pełnym zakresie.
Warto podkreślić, że jedynie w województwie warmińsko  mazurskim
wskaz
nik ten przekroczył wartość 65%. Najmniej warsztatów deklarujących
pełne przystosowanie znajdowało się w województwie opolskim  29%.
Całkowity brak przystosowania stwierdziło w swoich obiektach 2% badanych
warsztatów przy czym w województwie pomorskim stwierdziło tak aż 10%
badanych warsztatów, 6% w kujawsko-pomorskim i 4% w lubelskim. W
pozostałych województwach żaden z warsztatów nie zadeklarował całkowitego
braku przystosowania. Za częściowo przystosowane uznało swoje obiekty 46%
badanych warsztatów.
Brak lub częściowe przystosowanie częściej deklarowały warsztaty stare, co jest
zrozumiałe gdyż w ostatnich latach znacznie zaostrzono kryteria w zakresie
przystosowania pomieszczeń przeznaczonych na warsztaty terapii zajęciowej.
Wykres 8. Warsztaty terapii zajęciowej według stanu dostosowania do potrzeb
uczestników
Nieprzystosowane
2%
Częściowo
W pełnym zakresie
46%
52%
15
4. Potrzeby warsztatów w zakresie przystosowania pomieszczeń
Odpowiedzi na pytanie ankietowe dotyczące zakresu przystosowania
pomieszczeń udzieliły 304 warsztaty. Wynika z tego, że część warsztatów,
mimo zadeklarowania pełnego przystosowania pomieszczeń odczuwa jednak
braki w tym zakresie. Najczęściej potrzeby deklarowane są w zakresie
wyposażenia w wykładziny antypoślizgowe w 23% warsztatów, transport
pionowy w 20% warsztatów i poręcze w 17% badanych warsztatów. W dużo
mniejszym zakresie wykazywane są potrzeby w zakresie instalowania
uchwytów  w 13% badanych warsztatów, dostosowania drzwi  w 11%
warsztatów, wybudowania pochylni  w 9% warsztatów i dostosowania progów
oraz odpowiedniego oznakowania w około 8% badanych warsztatów.
Wykres 9. Potrzeby w zakresie przystosowania pomieszczeń warsztatów terapii
zajęciowej
23%
20%
17%
13%
11%
9%
8%
7%
3%
S1
Udział warsztatów
Potrzeby w zakresie przystosowania
16
Inne
Progi
Drzwi
Poręcze
Uchwyty
pionowy
Transport
Pochylnie
Wykładziny
Oznakowanie
5. Posiadane obiekty rekreacyjne
Pytanie zawarte w ankiecie dotyczyło posiadanych przez warsztat obiektów
rekreacyjnych, jednak można przyjąć, że owe obiekty nie były własnością
jednostek prowadzących, a jedynie przez warsztaty użytkowane. Zdecydowana
większość badanych warsztatów (79%) zadeklarowała korzystanie z obiektów
rekreacyjnych przy czym 40% zadeklarowało posiadanie lub możliwość
korzystania z ogrodu, 35% z placu do gier i zabaw, a 18% z boiska.
Tab. IV. Obiekty rekreacyjne wykorzystywane przez warsztaty terapii zajęciowej
Województwo Boisko Ogród Plac zabaw
Ogółem 18% 40% 35%
Dolnośląskie 22% 33% 44%
Kujawsko-pomorskie 18% 47% 35%
Lubelskie 18% 39% 43%
Lubuskie 23% 46% 31%
A
ódzkie 20% 32% 48%
Małopolskie 21% 46% 33%
Mazowieckie 18% 47% 34%
Opolskie 17% 67% 17%
Podkarpackie 27% 35% 38%
Podlaskie 14% 36% 50%
Pomorskie 19% 41% 41%
Śląskie 23% 43% 34%
Świętokrzyskie 11% 48% 41%
Warmińsko-Mazurskie 7% 53% 40%
Wielkopolskie 24% 42% 34%
Zachodniopomorskie 7% 53% 40%
6. Środki transportu
Własny środek transportu posiadało ogółem 76% badanych warsztatów.
W województwie podkarpackim było to 89% działających na tym terenie
warsztatów, zaś dolnośląskim tylko 43%. W pozostałych województwach do
dowozu uczestników własnym środkiem transportu dysponowało pomiędzy
69%, a 82% funkcjonujących warsztatów na terenie danego województwa.
Samochody używane przez warsztaty terapii zajęciowej są bardzo intensywnie
eksploatowane, w wielu warsztatach w ciągu jednego dnia samochody pokonują
17
po kilkadziesiąt, kilkadziesiąt niektóre nawet po 200 kilometrów. Po kilku latach
tak intensywnego użytkowania zużycie samochodów jest bardzo wysokie, a ich
utrzymanie z roku na rok staje się coraz bardziej kosztowne, stanowiąc duże
obciążenie dla warsztatu. Niewiele jednak warsztatów byłoby w stanie
funkcjonować bez samochodu, ponieważ bez zapewnienia środka transportu
przez warsztat, wielu uczestników nie mogłoby brać udziału w zajęciach ze
względu na brak możliwości dotarcia do warsztatu. Jak wynika z informacji
przekazanych do Biura Pełnomocnika przez kierowników warsztatów terapii
zajęciowej, wiele warsztatów nieposiadających własnego samochodu korzysta z
usług obcych i na zasadzie przetargu wyłania przewoz
ników, którzy dowożą
uczestników na zajęcia. Niejednokrotnie koszty ponoszone z tego tytułu są
niższe niż koszty eksploatacji własnych samochodów.
Z porównania opisanego stanu rzeczy do sytuacji stwierdzonej w roku 1998
wynika, że udział warsztatów posiadających własny środek transportu w ogólnej
liczbie warsztatów wzrósł o 5,5 punktów procentowych  wówczas własny
samochód posiadało 70,5% warsztatów.
Tab. V Udział procentowy warsztatów terapii zajęciowej posiadających własny środek
transportu w ogólnej liczbie badanych warsztatów
Warsztaty posiadające
własny środek transportu
Województwo Ogółem
Liczba %
Ogółem 323 244 76%
Dolnośląskie 7 3 43%
Kujawsko-pomorskie 17 14 82%
Lubelskie 27 21 78%
Lubuskie 10 7 70%
A
ódzkie 24 16 67%
Małopolskie 29 21 72%
Mazowieckie 38 29 76%
Opolskie 7 5 71%
Podkarpackie 19 17 89%
Podlaskie 9 7 78%
Pomorskie 20 16 80%
Śląskie 30 22 73%
Świętokrzyskie 17 13 76%
Warmińsko-Mazurskie 17 12 71%
Wielkopolskie 39 32 82%
Zachodniopomorskie 13 9 69%
18
Część III. Pracownicy warsztatu
1. Liczba osób zatrudnionych w warsztatach i liczba etatów
Przeprowadzone badanie dostarczyło szeregu informacji dotyczących
pracowników warsztatów i ich kwalifikacji. Zebrane informacje dotyczą liczby
osób zatrudnionych w warsztacie ogółem i w podziale na poszczególne
stanowiska, wymiaru czasu pracy (w etatach), a także poziomu i kierunku
wykształcenia zatrudnionych na poszczególnych stanowiskach osób.
Na pytanie dotyczące zatrudnienia odpowiedzi udzieliło 321 z 323 badanych
warsztatów.
Badane warsztaty, obejmujące rehabilitacją 9495 uczestników, zatrudniały 4331
pracowników na 3422 etatach. Średnio w warsztacie zatrudnionych było około
13 osób na 11 etatach. Zróżnicowanie w tym zakresie w poszczególnych
województwach było stosunkowo niewielkie w osobach ale dość znaczne w
etatach. Najwyższy przeciętny poziom zatrudnienia odnotowano w warsztatach
usytuowanych na terenie województw: małopolskiego, śląskiego, kujawsko-
pomorskiego (średnio 15 osób w warsztacie na odpowiednio 11,9, 13,1 i 11,4
etatach).
Najniższy przeciętny poziom zatrudnienia odnotowano w warsztatach z terenów
województwa pomorskiego (średnio 10 osób w warsztacie na 8,2 etatach) oraz
województwa opolskiego (średnio 12 osób również na 8,2 etatach).
Z analizy danych wynika, że na jednego pracownika w badanych warsztatach
przypadło około 2 uczestników, a na jeden pełny etat ok. 3 uczestników
warsztatu.
Pracownicy merytoryczni stanowili 67% osób zatrudnionych w warsztatach,
byli to terapeuci zajęciowi (46% zatrudnionych osób), instruktorzy nauki
zawodu (1%), rehabilitanci (8%) i psychologowie (5%), pielęgniarki (6%),
lekarze (1%); pozostałych 33% zatrudnionych pracowników to kierownicy (7%)
i pracownicy obsługi - kierowcy, księgowe, sprzątaczki (26%).
W kilku warsztatach zatrudniano salowe, pokojowe, pracowników
administracyjno  biurowych, konserwatorów, dozorców.
Wątpliwości budzi zasadność zatrudniania, przez niemal wszystkie badane
warsztaty, księgowych w wymiarze pełnego etatu. Warsztaty zatrudniały średnio
po kilkanaście osób i należałoby rozważyć, czy bardziej racjonalnym wyjściem
byłoby zlecanie prowadzenia księgowości wyspecjalizowanej firmie
rachunkowej.
Wątpliwości budzi również zasadność zatrudniania, poza księgowymi,
pracowników administracyjno  biurowych.
Niemal każdy warsztat zatrudniał, najczęściej w wymiarze pełnego etatu
sprzątaczkę. Natomiast w związku z realizowanymi przez warsztaty zadaniami z
zakresu usamodzielniania uczestników zasadnym wydaje się rozważenie
potrzeby zatrudniania sprzątaczek. Uczestnicy powinni zdobywać i utrwalać
19
umiejętności z zakresu życia codziennego, którego nieodzownym elementem
jest utrzymywanie w porządku własnej przestrzeni życiowej. Dzięki dbałości o
czystość w warsztacie uczestnicy uzyskują również poczucie wpływu na wygląd
warsztatu, rozwijają w sobie odpowiedzialność i mocniej identyfikują się z tym
miejscem jako własnym.
Przy stosukowo dużym (w stosunku do liczby uczestników) zatrudnieniu
pracowników merytorycznych w warsztacie i w odniesieniu do celów
realizowanych przez warsztat, wydaje się problematyczne zatrudnianie
salowych czy pokojowych, ponieważ pracownicy merytoryczni są zatrudniani w
warsztatach w liczbie wystarczającej do całkowitej obsługi uczestników. Poza
tym należałoby rozważyć czy osoby wymagające pomocy salowych będą w
stanie w pełni skorzystać z oferty warsztatu i osiągnąć takie efekty w procesie
rehabilitacji, na jakie jest nastawiona powinna być działalność takiej placówki.
Z danych pozyskanych z badania wynika, że średnio na jednego terapeutę
zajęciowego przypadało 5 uczestników, inaczej było jedynie w województwach
małopolskim i opolskim, gdzie na jednego terapeutę przypadało 4 uczestników.
W województwie małopolskim taki stan rzeczy mógł być spowodowany tym, że
w tych warsztatach zatrudnionych było relatywnie wielu instruktorów nauki
zawodu.
Zgodnie z przepisami rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia
26 sierpnia 1998 r. w sprawie szczegółowych zasad tworzenia, działania i
finansowania warsztatów terapii zajęciowej, zatrudnienie psychologa w
warsztacie jest obligatoryjne, jednak w psychologowie stanowili jedynie 5%
ogółu zatrudnionych osób i 3% ogólnej liczby etatów. Z przeprowadzonej
analizy wynika, że w wiele warsztatów nie zatrudnia psychologów, a średnio na
warsztat nie przypada nawet pół etatu dla psychologa.
Z 320 warsztatów, które udzieliły odpowiedzi na to pytanie jedynie 204 (63%)
zatrudnia psychologów. Taka sytuacja jest bardzo niekorzystna z punktu
widzenia efektów prowadzonej w warsztatach terapii. W jej planowaniu i
realizacji czynnie powinien uczestniczyć psycholog, pełniąc rolę moderatora
całego procesu rehabilitacji. Skomplikowane procesy i interakcje zachodzące w
warsztacie wymagają obecności psychologa, który powinien służyć fachową
pomocą zarówno uczestnikom warsztatu jak też zatrudnionej tam kadrze. Jego
brak w warsztacie jest tym bardziej niekorzystny im niższe i mniej związane z
psychologią lub pedagogiką jest wykształcenie terapeutów zajęciowych w nim
zatrudnionych.
20
Tab. VI Poziom zatrudnienia psychologów w badanych warsztatach terapii zajęciowej
Liczba Warsztaty Średnia Średnia
Liczba Liczba
Województwo wtz zatrudniające liczba liczba
osób etatów
ogółem psychologów osób etatów
63%
Ogółem 320 209 0,65 90 0,28
86%
Dolnośląskie 7 6 0,86 2 0,32
53%
Kujawsko-pomorskie 17 12 0,71 3 0,20
81%
Lubelskie 27 22 0,81 11 0,39
90%
Lubuskie 10 9 0,90 3 0,29
71%
A
ódzkie 24 17 0,71 7 0,30
66%
Małopolskie 29 19 0,66 9 0,32
58%
Mazowieckie 38 23 0,61 13 0,33
43%
Opolskie 7 3 0,43 1 0,14
68%
Podkarpackie 19 13 0,68 5 0,28
78%
Podlaskie 9 7 0,78 3 0,36
25%
Pomorskie 17 5 0,29 3 0,17
80%
Śląskie 30 24 0,80 12 0,40
53%
Świętokrzyskie 17 9 0,53 4 0,21
47%
Warmińsko-Mazurskie 17 8 0,47 3 0,18
64%
Wielkopolskie 39 26 0,67 8 0,21
46%
Zachodniopomorskie 13 6 0,46 3 0,19
Wykres 10. Struktura zatrudnienia w warsztatach terapii zajęciowej zatrudnionych
według rodzaju stanowiska
53%
46%
osoby
etaty
26%
21%
9%
8%
8%
7%
6%
5%
5%
3%
1% 1%
1%
1%
Kierownik Specjalista Instruktor Pielęgniarka Lekarz Psycholog Instruktor Inne
ds. terapii zawodu
rehabilitacji zajęciowej
Stanowiska
21
Udział etatów i osób
Tab. VII Zatrudnienie w warsztatach terapii zajęciowej według rodzaju stanowiska
Liczba Liczba
Stanowisko
osób etatów
Ogółem 4331
3421,8
Kierownik 324
318,6
Specjalista do spraw rehabilitacji 361
265,4
Instruktor terapii zajęciowej 1995
1823,4
Pielęgniarka 254
186,3
Lekarz 41
17,1
Psycholog 209
89,7
Instruktor zawodu 51
38,4
Inne 1105
719,4
n = 308
2. Poziom wykształcenia pracowników warsztatów
Wśród osób zatrudnionych w badanych warsztatach najliczniejszą grupę
stanowiły osoby z wykształceniem średnim zawodowym - 53%, wykształcenie
wyższe posiadało 23% pracowników warsztatów, średnie ogólne 9%,
a zasadnicze 8%.
Wśród kierowników warsztatów przeważały osoby z wykształceniem wyższym
(około 73%).
Specjaliści do spraw rehabilitacji legitymowali się głównie wykształceniem
wyższym i średnim zawodowym odpowiednio po 47% i 48%. Pozostałych 5%
tej grupy posiadało jedynie średni ogólny poziom wykształcenia.
W poszczególnych województwach sytuacja była bardzo zróżnicowana,
specjaliści z wyższym wykształceniem stanowili ponad 60% zatrudnionych w
województwach mazowieckim, opolskim i warmińsko- mazurskim; najmniej w
podlaskim, opolskim i łódzkim. W województwach lubuskim i lubelskim
zatrudnionych było niewspółmiernie wielu  w porównaniu z innymi
województwami  specjalistów z wykształceniem średnim ogólnym, przy czym
Lublin słynie z mnogości uczelni wyższych, a województwo lubelskie ma
wysoki poziom bezrobocia również wśród absolwentów uczelni wyższych,
trudno jest więc znalez
ć uzasadnienie dla takiego stanu rzeczy.
Instruktorzy terapii zajęciowej to głównie absolwenci średnich szkół
zawodowych (53% zatrudnionych instruktorów), wykształcenie wyższe
posiadało jedynie 34% instruktorów, a 9% średnie ogólne. Niestety wśród osób
zatrudnionych w charakterze instruktorów terapii zajęciowej zdarzały się
również osoby legitymujące się dyplomem ukończenia zasadniczej szkoły
zawodowej - 61 osób (3%) lub jedynie szkoły podstawowej - 8 osób, a więc
22
osoby te nie miały wymaganych kwalifikacji do wykonywania tego zawodu.
Stan taki ma miejsce w większości województw, jedynie w łódzkim warsztaty
nie zatrudniają na tym stanowisku osób z zasadniczym i podstawowym
wykształceniem, w siedmiu województwach zaś zatrudniony jest przynajmniej
jeden instruktor z wykształceniem podstawowym.
Wśród osób zatrudnionych na stanowiskach instruktorów nauki zawodu
przeważały osoby z wykształceniem średnim zawodowym (56%), 21%
posiadało wykształcenie zasadnicze zawodowe, a 13% wyższe.
Wśród pozostałych zatrudnionych w warsztatach osób 40% posiada
wykształcenie średnie zawodowe, 18% wyższe, 22% zasadnicze i 9%
podstawowe.
Wykształceniem wyższym legitymują się najczęściej osoby zatrudnione
w charakterze logopedów, muzykoterapeutów i innych specjalistów
wspierających proces rehabilitacji, są to osoby zatrudnione głównie na części
etatów. Wysoki udział osób z wykształceniem wyższym dotyczy również osób
prowadzących księgowość warsztatów.
Porównanie uzyskanych wyników z wynikami badania przeprowadzonego w
1998 roku nie nastraja optymizmem, ponieważ najwyraz
niej poziom
wykształcenia pracowników warsztatów terapii zajęciowej obniżył się
(wykształcenie wyższe miało wówczas 32,5% pracowników warsztatów).
Poziom wykształcenia osób na pozostałych stanowiskach nie uległ znacznym
zmianom.
Wykres 11. Poziom wykształcenia osób zatrudnionych w warsztatach terapii zajęciowej
7%
8%
23%
9% Wyższe
Średnie zawodowe
Średnie ogólne
Zasadnicze
Podstawowe
53%
23
Tab. VIII Struktura wykształcenia pracowników warsztatów terapii zajęciowej według
rodzaju stanowiska
Specjalista Instruktor
Instruktor
Wykształcenie Ogółem Kierownik ds. terapii Inne
zawodu
rehabilitacji zajęciowej
Wyższe 23% 73% 48% 34% 13% 18%
Średnie zawodowe 53% 23% 47% 53% 56% 40%
Średnie ogólne 9% 4% 5% 9% 5% 12%
Zasadnicze 8% 0% 0% 3% 21% 22%
Podstawowe 7% 0% 0% 0% 5% 9%
n = 308
IV. Uczestnicy warsztatu
Według badania w 2000 roku liczba uczestników w jednym warsztacie wynosiła
przeciętnie 29, przy czym średnie wartości obliczone dla poszczególnych
województw były znacznie zróżnicowane  od 22 w województwie opolskim do
37 uczestników w województwie śląskim. Z porównania wyników badania z
wynikami badania przeprowadzonego w 1998r. wynika, że średnia liczba
uczestników w warsztatach nie uległa zmianie.
Tab. IX Średnia liczba uczestników w warsztatach terapii zajęciowej
Średnia liczba
Średnia liczba
uczestników
Województwo uczestników
w 2000r.
w 1998r.
29
Ogółem 29
29
Dolnośląskie 29
31
Kujawsko-pomorskie 31
24
Lubelskie 26
29
Lubuskie 29
26
A
ódzkie 28
31
Małopolskie 31
28
Mazowieckie 28
20
Opolskie 22
31
Podkarpackie 33
26
Podlaskie 27
24
Pomorskie 24
35
Śląskie 37
29
Świętokrzyskie 30
29
Warmińsko-Mazurskie 29
27
Wielkopolskie 28
34
Zachodniopomorskie 36
24
Wykres 12. Średnia liczba uczestników warsztatu terapii zajęciowej
38
36
34
32
30
Rok 2000
Rok 1998
28
26
24
22
20
Województwa
1. Wiek uczestników
Uczestnikami warsztatów terapii zajęciowej są w zdecydowanej większości
osoby młode  56% nie przekroczyło 30 roku życia, 79% ogólnej liczby
uczestników nie przekroczyło 35 lat. Najmniej liczna jest grupa osób w wieku
41  46 lat (7%) oraz 47 i więcej  6%.
Do warsztatów na terenie miast uczęszczają osoby młodsze niż do warsztatów
usytuowanych na wsi. W warsztatach działających na terenie miast osoby w
wieku od 16 do 35 roku życia stanowiły 81% ogółu uczestników, podczas gdy w
warsztatach działających na wsi odsetek ten wynosił 70% uczestników.
25
Średnia liczba uczestników
e
e
e
e
e
e
e
e
e
i
ie
ie
ie
i
ie
ie
i
i
i
i
ie
i
ie
i
k
k
k
k
k
k
k
k
ki
k
k
k
k
s
s
s
s
sk
s
s
c
s
sk
zk
rs
ls
ls
r
ą
y
ą
ac
us
or
l
o
el
o
ie
o
ol
la
or
l
z
p
b
ś
ód
r
zu
p
Ś
m
m
w
u
o
m
a
k
o
ub
A

op
od
o
o
o
Op
ł
L
k
P
L
kar
ln
z
to
p
a
l
M
Po
-
d
o
ę
op
i
o
M
o-
D
Ma
n
k
Po
wi
Wie
d
sk
Ś
o
ń
ws
i
h
a
j
rm
a
Zac
Ku
W
Tab. X Uczestnicy warsztatów terapii zajęciowej według wieku
Udział w ogólnej
Wiek uczestników
liczbie
16  20 lat 10%
21  25 lat 31%
25  30 lat 25%
31  35 lat 13%
36  40 lat 8%
41  46 lat 7%
47 i więcej lat 6%
2. Uczestnicy według płci
Wśród uczestników badanych warsztatów przeważali mężczyz
ni stanowiący
56% ogólnej liczby uczestników. W poszczególnych województwach sytuacja
przedstawia się podobnie, udział mężczyzn w stosunku do kobiet wahał się
pomiędzy 53-59% ogólnej liczby uczestników. Jednak przewaga liczebności
mężczyzn nie jest znaczna.
Wykres 13. Uczestnicy warsztatów terapii zajęciowej w podziale na płeć
Kobiety
44%
Mężczyz
ni
56%
26
3. Miejsce zamieszkania uczestników
Zdecydowana większość uczestników zamieszkiwała na terenie powiatów,
w których funkcjonował badany warsztat, w skali kraju było to 92%
uczestników, w poszczególnych województwach pomiędzy 98, a 86%, a w
województwie podkarpackim wskaz
nik ten był najniższy i wynosił 86%.
Wynikać to może z dużego rozproszenia ludności i małego zurbanizowania
terenów, na których odnotowano najniższe wskaz
niki. W tej samej gminie, na
terenie której funkcjonował warsztat zamieszkiwało ogółem ok. 71%
uczestników warsztatu, zróżnicowanie na terenie województw jest dość duże,
pomiędzy 85-53% i podobnie jak w przypadku powiatów najniższy wskaz
nik
dotyczył województwa małopolskiego i podkarpackiego.
Zdecydowana większość uczestników warsztatów - 91 % zamieszkuje w
domach rodzinnych, 7 % w domach pomocy społecznej, pozostali w innych
placówkach.
Oznacza to, że idea powstawania warsztatów sprawdza się i faktycznie z terapii
zajęciowej w tych placówkach w zdecydowanej większości korzystają osoby,
które w przeciwieństwie do mieszkańców domów pomocy społecznej czy
szpitali psychiatrycznych, w praktyce nie mają możliwości korzystania z tej
formy rehabilitacji w innych miejscach niż warsztat terapii zajęciowej.
Wykres 14. Uczestnicy warsztatów terapii zajęciowej ze względu na miejsce
zamieszkania
Dom pomocy
Inne
społecznej
Dom rodzinny
27
4. Poziom wykształcenia uczestników warsztatów
Spośród 84081 uczestników badanych warsztatów, wyższe wykształcenie
posiadało 1% uczestników, średnie zawodowe 2% i średnie ogólne 3%,
zasadnicze 14%, a podstawowe 70% ( w tym szkoły życia).
Niski poziom wykształcenia uczestników warsztatów tłumaczyć może fakt, że
zdecydowana ich większość to osoby z upośledzeniem umysłowym, które
zwykle kończą szkołę życia lub co najwyżej szkołę podstawową.
Wykres 15. Poziom wykształcenia uczestników warsztatów
średnie zawodowe
średnie ogólne
wyższe
nieznane
zasadnicze
podstawowe
5. Stopnie niepełnosprawności i trwałość orzeczeń o stopniu
niepełnosprawności uczestników warsztatów
Omówienie stopni niepełnosprawności uczestników należy poprzedzić krótkim
wyjaśnieniem: warsztat terapii zajęciowej przeznaczony jest dla osób
niepełnosprawnych, które aktualnie nie są w stanie podjąć pracy, oznacza to, że
orzeczono wobec nich znaczny  lub w przypadku osób ze schorzeniami
psychicznymi lub upośledzeniem umysłowym  umiarkowany stopień
niepełnosprawności, w warsztatach nie powinny więc znalez
ć się osoby, wobec
których orzeczono lekki stopień niepełnosprawności. Tymczasem wśród 9217
uczestników badanych warsztatów 64% legitymowało się orzeczeniem
stwierdzającym znaczny stopień, 33 % umiarkowany i 3 % lekki. Zgodnie z
przepisami obowiązującymi od 1998 roku z rehabilitacji w warsztatach terapii
zajęciowej nie powinny korzystać osoby z lekkim stopniem niepełnosprawności,
1
Brak danych odnośnie wykształcenia 1087 (tj. 11%) uczestników warsztatów.
28
jednak z analizy wynika, że 99% tych osób uczestniczy w warsztatach
założonych przed 1998 rokiem  jeśli więc zostały wówczas zakwalifikowane
do uczestnictwa w warsztacie zachowują prawo uczestnictwa w nim.
Porównanie uzyskanych wyników z danymi pochodzącymi z badania
przeprowadzonego w 1998 roku wskazuje na istotny  biorąc pod uwagę czas
jaki upłynął pomiędzy badaniami  wzrost udziału w zajęciach warsztatu osób
ze znacznym stopniem niepełnosprawności.
W 1998 roku udział takich osób w ogólnej liczbie uczestników wynosił 59,5%,
osób z umiarkowanym stopniem niepełnosprawności  38%, zaś z lekkim
niewiele ponad 2%.
Orzeczenia wydane na stałe posiadało 86% badanych osób, a na czas określony
tylko 14%. W poszczególnych województwach sytuacja w tym zakresie była
dość zróżnicowana i plasowała się pomiędzy 100% orzeczeń wydanych na stałe-
w województwie zachodniopomorskim, a 71% w lubuskim.
6. Rodzaje schorzeń uczestników warsztatów
Wykres 16. Przyczyny niepełnosprawności uczestników warsztatów terapii zajęciowej
50%
45%
45%
40%
35%
30%
25%
20%
16%
13%
15%
11%
10%
7%
6%
5% 2%
0%
upośledzenie psychiczne narządu wzroku głosu, mowy,
neurologiczne Inne
umysłowe ruchu słuchu
Rodzaje schorzeń
Pytanie dotyczące rodzajów niepełnosprawności uczestników warsztatów
przewidywało możliwości udzielenia kilku odpowiedzi, dlatego też uzyskane
wyniki nie sumują się.
Jedynie w przypadku 43% ogółu uczestników wskazano na jedną przyczynę
niepełnosprawności, w odniesieniu do pozostałych 57% przyczyny
niepełnosprawności okazały się złożone, przy czym w odniesieniu do 35%
uczestników wskazano na 2 schorzenia, w odniesieniu do 15% - 3 schorzenia, a
w odniesieniu do 7% - cztery i więcej. Powyższe wyniki nie są zaskakujące
zważywszy na to, że większość uczestników to osoby ze znacznym stopniem
niepełnosprawności. Z analizy wynika, że przyczyną niepełnosprawności
29
Udział uczestników
większości uczestników warsztatów jest upośledzenie umysłowe - 45%
wskazań.
7. Zdolność do samoobsługi uczestników warsztatów
Analiza danych wykazała, że całkowicie zdolnych w zakresie samoobsługi było
w badanych warsztatach 35% uczestników. 50% z nich wymagało częściowej
pomocy w wykonywaniu podstawowych czynności samoobsługowych,
a kolejne 15% stałej pomocy w tym zakresie. Znamienny jest fakt, że wśród
uczestników warsztatów znajdowały się osoby leżące (1% ogółu uczestników)
wobec których możliwości rehabilitacji zawodowej są co najmniej wątpliwe.
Zdecydowaną większość  83% uczestników warsztatów stanowiły osoby
poruszające się samodzielnie, 6% osoby poruszające się z przewodnikiem, 4%
na wózku inwalidzkim, 3% przy pomocy kul, 2% z laską i 1% po protezowaniu.
Z odpowiedzi udzielonych przez badane warsztaty wynika, że ponad połowa ich
uczestników wymagała pomocy w zakresie higieny osobistej (m. in. mycia się,
golenia) i ubierania się.
Tab. XI Uczestnicy warsztatów terapii zajęciowej ze względu na sprawność
w poruszaniu się
Sprawność w poruszaniu Udział
się uczestników
samodzielnie
83%
z laską
2%
po oprotezowaniu
1%
przy pomocy kul
3%
na wózku
4%
z przewodnikiem
6%
osoby leżące
1%
30
8. Czas pobytu w warsztacie
Przez okres od 0 do 3 lat przebywało w warsztatach 39% ich uczestników, od 4
do 6 lat 32%, a powyżej 6 lat 16%.Od dnia utworzenia warsztatu do chwili
przeprowadzenia badania nieprzerwanie w zajęciach brało udział 51 %
uczestników.
Wykres 17. Struktura uczestników ze względu na czas pobytu w warsztatach terapii
zajęciowej
18%
17%
16%
15%
16%
13%
14%
12%
12%
11% 11%
10%
8%
6%
4%
3%
2%
0%
0- do powyżej powyżej powyżej powyżej powyżej powyżej powyżej
1roku 1 do 2 lat 2 do 3 lat 3 do 4 lat 4 do 5 lat 5 do 6 lat 6 do 7 lat 8 lat
Czas obytu w warsztacie
9. Efekty rehabilitacji
Rocznie średnio 1% uczestników warsztatów podejmuje pracę z czego 49% w
zakładach pracy chronionej, 43% na otwartym rynku pracy, a 5% wykonuje
pracę nakładczą.
Warsztaty prowadzone przez pracodawców zatrudniających osoby
niepełnosprawne umieszczają rocznie na rynku pracy około 1,5% swoich
uczestników, a pozostałe jednostki około 0,9%, jednak zważywszy na fakt, że te
pierwsze mają o większe możliwości w tym zakresie różnica ta nie wydaje się
znacząca.
Zdecydowana większość byłych uczestników badanych warsztatów, którzy
podjęli pracę to osoby z upośledzeniem umysłowym i chorobą psychiczną.
Zważywszy na fakt, że osoby z takimi rodzajami schorzeń stanowią większość
uczestników warsztatów terapii zajęciowej taki stan rzeczy wydaje się
oczywisty.
Porównanie wyników tego badania z wynikami badania przeprowadzonego w
1998 roku wskazuje, że o wiele mniej warsztatów w 2000 roku prowadziło
31
Udział uczestników
działania w celu umieszczenia swoich uczestników na rynku pracy. W 1998
roku 68% badanych warsztatów zadeklarowało udzielanie pomocy uczestnikom
w poszukiwaniu pracy  jest to aż o 25% warsztatów więcej niż w 2000 roku.
Trudno szukać uzasadnienia dla takiego stanu rzeczy, można pokusić się o
stwierdzenie, że jest to wynik ogólnej recesji na rynku pracy i większymi
trudnościami w znalezieniu zatrudnienia dla osób niepełnosprawnych.
Wykres 18. Uczestnicy warsztatów terapii zajęciowej, którzy podjęli pracę według
rodzajów schorzeń
35%
33%
30%
24%
25%
20%
20%
15%
10%
10%
8%
4%
5%
1%
0%
upośledzenie psychiczne neurologiczne narządu wzroku głosu, mowy, inne
umysłowe ruchu słuchu
Rodzaje schorzeń
32
Udział uczestników
V. Formy terapii prowadzone w warsztatach terapii zajęciowej
1. Rodzaje pracowni prowadzonych w warsztatach
Pytanie ankietowe dotyczyło rodzaju pracowni działających w warsztatach.
Udzielający odpowiedzi mogli dokonać wyboru odpowiedzi spośród podanych
rodzaju pracowni lub wpisać inne rodzaje nie uwzględnione w tabeli.
W wielu warsztatach ta sama pracownia realizuje zadania dwu lub więcej
wymienionych w pytaniu pracowni, w związku z tym dzięki analizie
udzielonych odpowiedzi można otrzymać informację na temat zakresu
działalności pracowni warsztatu, a nie na temat ogólnej liczby poszczególnych
ich rodzajów.
Najliczniej reprezentowana była pracownia gospodarstwa domowego (w 95%
warsztatów) a następnie stolarska- w 70%warsztatów i malarska w 63%
warsztatów. W 48% warsztatów działały pracownie hafciarskie, w 47% tkackie,
w 41% komputerowe, w 36% ogrodnictwa, w 32% ceramiczne, w 33%
dziewiarskie, niewiele, bo w 12% warsztatów - ślusarskie.
Wykres 19. Warsztaty prowadzące poszczególne rodzaje pracowni
- w odsetkach -
95%
100%
90%
70%
80%
62%
70%
60%
48%
47%
41%
50%
36%
33%
32%
40%
30%
12%
20%
10%
0%
2. Formy terapii prowadzonej w warsztacie
Pytanie ankietowe umożliwiało dokonanie wyboru spośród siedmiu wskazanych
form terapii i ewentualne uzupełnienie poprzez wskazanie innej nie
wymienionej a realizowanej w warsztacie formy terapii.
Zdecydowana większość warsztatów realizuje terapię ruchową - jest to 98%
warsztatów, bardzo dużo, bo 84% muzykoterapię, i 78% psychoterapię.
33
tkackie
malarskie
stolarskie
ślusarskie
hafciarskie
ceramiczne
dziewiarskie
ogrodnictwa
domowego
komputerowe
gospodarstwa
Zastanawiające jest, że tylko 55% warsztatów zadeklarowała realizację
arteterapii tj. terapii przez sztukę, a z obserwacji i rodzajów prowadzonych
pracowni wynika, że niemal we wszystkich warsztatach prowadzone są zajęcia
polegające na malowaniu, rzez
bieniu, wyszywaniu itp. być może wypełniający
ankietę nie uznali tego rodzaju działalności za arteterapię.
Psychodrama była wykorzystywana w 42% warsztatów, a biblioterapia w 38%,
najmniej warsztatów, bo 15% prowadziło hipoterapię.
Wykres 20. Rodzaje prowadzonej terapii w warsztatach terapii zajęciowej
98%
100%
90%
84%
78%
80%
70%
60%
55%
50%
42%
38%
40%
30%
20%
15%
10%
0%
muzykoterapiabiblioterapiapsychoterapiapsychodrama arteterapia terapia hipoterapia
ruchem
Rodzaj prowadzonej terapii
3. Zajęcia rekreacyjne prowadzone w warsztacie
Z badania wynika, że warsztaty terapii zajęciowej bardzo dbają o rozwój
kulturalny uczestników, biorą udział w imprezach i wydarzeniach kulturalnych.
Prawie wszystkie z badanych warsztatów  99% - zadeklarowało organizowanie
wycieczek krajoznawczych, a 87% wycieczek kulturalnych w tym wyjść do
teatrów, kin i muzeów. Prawie wszystkie warsztaty  96% organizowało dla
swoich uczestników wieczorki. Udział w produkcjach artystycznych brało 86%
badanych warsztatów, z ogólnego rozeznania Biura wynika, że produkcje takie
to głównie przedstawienia teatralne i muzyczne.
34
Udział warsztatów
Wykres 21. Rodzaje zajęć rekreacyjnych prowadzonych przez warsztaty terapii
zajęciowej
100%
99%
98%
96%
96%
94%
92%
90%
88%
87%
86%
86%
84%
82%
80%
78%
wycieczki
wycieczki kulturalne
wieczorki
krajoznawcze S1
produkcje artystyczne
Rodzaje zajęć
4. Rodzaje treningów umiejętności prowadzonych przez warsztaty
Pytanie dotyczące rodzajów treningów prowadzonych w warsztacie zostało
podzielone na podgrupy. Pierwsza z nich dotyczyła treningu w zakresie dbałości
o wygląd zewnętrzny - wyniki analizy wykazały, że w tym zakresie trening
prowadzony był w 98% warsztatów, druga dotyczyła prowadzenia treningu
kulinarnego i tu też zdecydowana większość warsztatów udzieliła twierdzących
odpowiedzi, z których wynika, że 98% badanych warsztatów prowadziło trening
w zakresie takich prostych prac jak parzenie herbaty i przygotowanie kanapek.
W zakresie przygotowywania ciepłych dań i surówek trening prowadziło 96%
warsztatów.
Zdecydowana większość warsztatów deklarowało, że prowadzi ze swoimi
podopiecznymi trening budżetowy, w ramach którego jako narzędzie
wykorzystywano kieszonkowe, jakie otrzymywali uczestnicy warsztatów.
Trening w tym zakresie prowadzony był poprzez naukę orientacji w cenach 
jaką prowadziło 96% warsztatów, dokonywania zakupów  w przypadku 99%
warsztatów, ich planowania (66%), planowanie wydatków (75%), czy
oszczędzanie, którego uczyło 85% warsztatów.
Warsztaty prowadziły również ze swoimi podopiecznymi treningi umiejętności
praktycznych i technicznych w postaci nauki szycia  w przypadku 97%
warsztatów, prania - 89% i prasowania w przypadku 90% badanych warsztatów.
Uczestnicy 87% warsztatów mieli również szanse nabycia umiejętności w
zakresie dokonywania drobnych napraw.
35
Udział
warsztatów
Z analizy odpowiedzi udzielonych na powyższe pytania wynika, że warsztaty
przywiązują dużą wagę do tego, aby ich podopieczni nabyli podstawowe
umiejętności niezbędne do samodzielnego życia, oznacza to, że w tym zakresie
starają się w pełni realizować swoje cele.
5. Dobór grup i programów rehabilitacji realizowanych w warsztatach
W ankiecie zawarte zostało pytanie dotyczące doboru uczestników do grup w
pracowniach terapii. Z analizy odpowiedzi wynika, że rodzaje schorzeń
stanowiły podstawę doboru w 71% warsztatów, a stopień niepełnosprawności w
57%. Z analizy odpowiedzi udzielonych na to pytanie wynika, że warsztaty nie
kierują się jedynie jedną z dwóch kategorii, ale niejednokrotnie wiążą ze sobą
zarówno rodzaj schorzenia jak i stopień niepełnosprawności uczestników przy
doborze programu rehabilitacji. Takie podejście wydaje się być właściwe, w
miarę możliwości jego zastosowania.
Wykres 22. Kryteria doboru grup uczestników i form rehabilitacji prowadzonej w tych
grupach
rodzaj schorzenia i
stopień 24%
niepełnospraw noś ci
stopień
42%
niepełnospraw noś ci
rodzaj schorzenia 47%
0% 10% 20% 30% 40% 50%
6. Formy pomocy w podjęciu pracy udzielanej przez warsztaty
uczestnikom
Pomimo, że jednym z podstawowych zadań realizowanych przez warsztaty
terapii zajęciowej jest rehabilitacja zawodowa pomocy w tych zakresie udzielało
36
swoim uczestnikom jedynie 43% badanych warsztatów. W badaniu zawarto
pytanie dotyczące pomocy w zarejestrowaniu się w urzędzie pracy i z deklaracji
warsztatów wynika, że takiej pomocy udzielało 57% z warsztatów
pomagających w poszukiwaniu pracy. Wśród warsztatów pomagających
uczestnikom w znalezieniu pracy aż 70% udzielało pomocy w wyborze
ewentualnych ofert pracy. Budujący jest fakt, że 43% warsztatów pomagających
w wejściu na rynek pracy swoim uczestnikom dba o ich adaptację w nowym
miejscu pracy, a 86% w nawiązaniu kontaktów z pracodawcą, ponieważ bez
takich działań ze strony pracowników warsztatu wiele osób nie podjęłoby lub
nie utrzymało się dłużej w miejscu pracy.
Jak wynika z analizy danych warsztaty utworzone przez pracodawców
zatrudniających osoby niepełnosprawne tylko w niewiele większym stopniu niż
pozostałe pomagają swoim uczestnikom w podjęciu pracy, a w związku z ich
powiązaniem z zakładami pracy chronionej można było się spodziewać, że w
niemal wszystkich warsztatach utworzonych przez tego typu jednostki wiele
działań będzie zmierzało w celu umieszczenia uczestników na rynku pracy.
Tab. XII. Warsztaty udzielające uczestnikom pomocy w podjęciu pracy według
jednostki prowadzącej warsztat  w odsetkach
Udział warsztatów
Rodzaj jednostki prowadzącej warsztat pomagających uczestnikom
w podjęciu pracy
Organizacje pozarządowe 47%
Pracodawcy zatrudniający osoby niepełnosprawne 57%
Jednostki organizacyjne pomocy społecznej 52%
Placówki opieki zdrowotnej 54%
Placówki edukacyjne i/lub wychowawcze 43%
Inne 33%
Wykres 23. Warsztaty terapii zajęciowej udzielające pomoc uczestnikom w znalezieniu
pracy według form udzielanej pomocy
w a d a p t a c j i w m i e j s c u
p r a c y
w n a w i ą z a n i u k o n t a k t u z
p r a c o d a w c ą
w w y b o r z e o f e r t p r a c y
w z a r e j e s t r o w a n i u s i ę w
u r z ę d z i e p r a c y
0 % 1 0 % 2 0 % 3 0 % 4 0 % 5 0 % 6 0 % 7 0 % 8 0 % 9 0 % 1 0 0 %
37
43%
86%
70%
57%
VI. Finansowanie kosztów działalności warsztatów terapii zajęciowej
1. y
ródła finansowania kosztów działalności warsztatów
Zdecydowana większość kosztów działalności badanych warsztatów terapii
zajęciowej pokrywana była ze środków Państwowego Funduszu Rehabilitacji
Osób Niepełnosprawnych  udział środków pochodzących z tego z
ródła
stanowił 98% kosztów działalności warsztatów. Środki pozyskane od sponsorów
stanowiły mniej niż 0,5%, a ze sprzedaży wyrobów 0,3% kosztów działalności
warsztatów.
Okazuje się, że środki Funduszu stanowią większy udział w kosztach
działalności warsztatów niż w 1998 roku, kiedy wynosił on 96,9%, zaś obniżył
się udział w tych kosztach jednostek organizacyjnych warsztatów, który wynosił
wówczas 1,6%, a w 2000 roku już tylko 0,37%. Kwoty, o które udziały wzrosły
lub się obniżyły nie są dużymi kwotami w stosunku do ogólnych kosztów
działalności warsztatów, niemniej jednak trudno nie zwrócić uwagi na taką
tendencję.
Tab. XIII Udział procentowy środków w kosztach działalności warsztatów terapii
zajęciowej według z
ródeł ich pochodzenia w 1998 i 2000 roku
Inne środki Jednostka Prywatni Sprzedaż
PFRON
Rok
publiczne prowadząca sponsorzy wyrobów
2000 98,40 0,17 0,37 0,43 0,37
1998 96,90 0,00 1,60 0,80 0,40
Udział środków Funduszu w kosztach działalności warsztatów jest w
niewielkim stopniu zróżnicowany ze względu na jednostkę prowadzącą
warsztat. Pomimo to, że we wszystkich przypadkach udział ten jest zbliżony lub
równy 100%, to jednak najniższy jest w warsztatach prowadzonych przez
organizacje pozarządowe (97,9%).
Jednostki prowadzące warsztaty partycypują w kosztach ich działalności w
stopniu znikomym, pracodawcy zatrudniający osoby niepełnosprawne
pokrywają ze środków własnych 1% kosztów działalności warsztatów,
organizacje pozarządowe 0,5%, a jednostki organizacyjne pomocy społecznej
0,3%.
Domy pomocy społecznej będące jednostkami prowadzącymi 9% ogółu
zbadanych warsztatów mają, na mocy rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki
Społecznej z dnia 15 września 2000 roku w sprawie domów pomocy społecznej,
obowiązek zapewnienia swoim podopiecznym udziału w terapii zajęciowej,
38
jednak udział środków własnych tych jednostek w kosztach działalności
warsztatów jest znikomy.
Ze wsparcia prywatnych sponsorów w największym zakresie korzystają
organizacje pozarządowe  z tego z
ródła pokrywanych jest 0,7% kosztów
działalności warsztatów prowadzonych przez te jednostki, w mniejszym stopniu
placówki edukacyjne (0,4%) i jednostki organizacyjne pomocy społecznej
(0,3%).
Udział środków pochodzących ze sprzedaży wyrobów uczestników warsztatów
nie jest zależny od rodzaju jednostki prowadzącej warsztat i wynosi od 0,5% w
przypadku warsztatów prowadzonych przez pracodawców zatrudniających
osoby niepełnosprawne i placówki opieki zdrowotnej, poprzez 0,4% w
warsztatach prowadzonych przez jednostki organizacyjne pomocy społecznej i
placówki edukacyjne, do 0,3% w warsztatach prowadzonych przez organizacje
pozarządowe.
W przypadku warsztatów prowadzonych przez pozostałe jednostki, czyli zakład
karny, ośrodek sportu i rekreacji i ośrodek kultury koszty działalności tych
warsztatów były pokrywane w 100% ze środków Funduszu.
Tab. XIV Procentowy udział środków w kosztach działalności warsztatów ze
względu na jednostkę prowadzącą
Procentowy udział środków
Rodzaj jednostki
Inne
prowadzącej
Jednostka Prywatni Sprzedaż Inne
PFRON środki
prowadząca sponsorzy wyrobów z
ródła
publiczne
Organizacje
97,9 0,4 0,5 0,7 0,3 0,1
pozarządowe
Pracodawcy
zatrudniający
98,2 0,1 1,0 0,2 0,5 0,1
osoby
niepełnosprawne
Jednostki
organizacyjne
98,7 0,1 0,3 0,3 0,4 0,2
pomocy
społecznej
Placówki opieki
99,3 0,0 0,0 0,1 0,5 0,0
zdrowotnej
Placówki
edukacyjne i/lub 98,7 0,0 0,0 0,4 0,4 0,0
wychowawcze
Inne 100,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0
39
2. Struktura kosztów działalności warsztatów
Ogółem 51,5 % kosztów działalności warsztatów stanowią koszty związane
z wynagrodzeniami pracowników, 8,5 % wypłatą kieszonkowego, 5,8 % z
dowozem uczestników, 5,3 % z zakupem materiałów do terapii.
Wykres 24. Koszty działalności warsztatów terapii zajęciowej
Pozostałe ; 29%
Wynagrodzenia; 51%
Materiały do terapii;
5%
Dow óz uczestników ;
Kieszonkow e; 8,50%
6%
Udział poszczególnych kosztów działalności warsztatów jest zróżnicowany ze
względu na rodzaj jednostki prowadzącej warsztat, koszty związane z
wynagrodzeniami pracowników są najwyższe w warsztatach prowadzonych
przez placówki edukacyjne - 56,6% i w warsztatach prowadzonych przez
jednostki pomocy społecznej - 52,8%, najniższe są w warsztatach
prowadzonych przez pracodawców zatrudniających osoby niepełnosprawne,
gdzie wynoszą 50,5%. W warsztatach prowadzonych przez placówki opieki
zdrowotnej koszty te stanowią 51,9%, a przez organizacje pozarządowe 51%
kosztów działalności tych warsztatów.
Znaczne różnice w udziale poszczególnych kosztów działalności warsztatów ze
względu na jednostki prowadzące odnotowano w przypadku kosztów
związanych z dowozem uczestników, najwyższe koszty z tego tytułu ponoszone
są przez warsztaty prowadzone przez organizacje pozarządowe  5,9%,
a najniższe przez placówki opieki zdrowotnej 3,5%.
40
Udział środków przeznaczanych na pokrycie wydatków związanych z
kieszonkowym, jakie otrzymują uczestnicy w ramach treningu ekonomicznego,
był najniższy w warsztatach prowadzonych przez placówki edukacyjne (6,4%),
w pozostałych przypadkach nie różnił się znacznie i plasował się w przedziale
pomiędzy 8,7% a 8,2%.
Szczegółowe dane z tego zakresu obrazuje poniższa tabela.
Tab. XV Procentowy udział poszczególnych kosztów w ogólnych kosztach działalności
warsztatów ze względu na jednostkę prowadzącą
Rodzaj
jednostki
Organizacje
51,0 12,9 11,5 5,9 0,5 0,4 8,5 1,4 5,4 2,5
pozarządowe
Pracodawcy
zatrudniający
50,5 10,1 12,5 6,6 0,4 0,2 8,4 2,0 5,8 3,2
osoby
niepełnosprawne
Samorządowe
jednostki 52,8 13,0 9,8 5,6 0,6 0,5 8,7 1,7 4,8 2,7
organizacyjne
Placówki opieki
51,9 14,2 9,5 3,5 0,6 0,3 8,2 1,3 4,5 4,8
zdrowotnej
Placówki
edukacyjne i/lub 56,6 12,9 8,0 5,0 0,6 0,3 6,4 1,3 3,6 3,7
wychowawcze
Inne 55,0 15,7 6,3 4,3 1,7 1,0 8,3 1,3 6,0 2,0
Wszystkie badane warsztaty przedstawiły ogólne koszty działalności na
poziomie dofinansowania jakie otrzymywały ze środków Funduszu, co oznacza,
że koszty działalności obliczane są na miarę dofinansowania, a nie odwrotnie.
Nie jest to dziwne, zwarzywszy, że jest to niemalże jedyne z
ródło
dofinansowania tych kosztów. Warsztaty starają się więc wykorzystać
maksymalnie kwotę dofinansowania, a należy założyć, że rzeczywiste koszty
działalności mogą się różnić ze względu na miejsce działalności warsztatu
i ponoszone przez niego opłaty (np. tylko część warsztatów opłaca czynsz za
wynajem lokali).
41
materiały, energia,
wynagrodzenia
ubezpieczenie
ubezpieczenie
pracowników
kieszonkowe
materiały do
uczestników
uczestników
wycieczki
szkolenia
dowóz
terapii
usługi
inne
Część VI. Podsumowanie i wnioski
1. Podsumowanie
1. Sieć warsztatów terapii zajęciowej na terenie kraju rozrasta się
systematycznie chociaż nierównomiernie. Według stanu na koniec 2000 r.
151 powiatów nie posiadało takiej placówki. Zdecydowana większość
(83%) warsztatów działa w miastach.
2. Mimo, że warsztaty znacznie częściej powstają w miastach w ostatnich
latach wyraz
nie obserwowana jest tendencja do częstszego tworzenia
warsztatów terapii zajęciowej na wsi, co może stanowić wyraz stosowanej
polityki w tym zakresie przez Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób
Niepełnosprawnych, jak również rozwoju na terenach wiejskich struktur
podejmujących działania na rzecz osób niepełnosprawnych.
3. Warsztaty terapii zajęciowej najczęściej tworzone są przez organizacje
pozarządowe, a w dalszej kolejności przez samorządowe jednostki
organizacyjne, chociaż istnieje pod tym względem znaczne zróżnicowanie
regionalne.
4. Stosunkowo niewiele warsztatów prowadzonych jest przez pracodawców
zatrudniających osoby niepełnosprawne (16%), co może wskazywać na
niewielkie ich zainteresowanie prowadzeniem tej formy rehabilitacji, co
może z kolei świadczyć o ich niewielkim zainteresowaniu ewentualnym
pozyskiwania pracowników spośród osób, które mogłyby wejść na rynek
racy po przejściu procesu rehabilitacji w warsztacie.
5. Warsztaty terapii zajęciowej mają dobre warunki lokalowe, jednakże
niewiele ponad 50% z nich uznała, że lokal, w którym prowadzona jest
działalność warsztatu dostosowany jest do potrzeb wynikających
z niepełnosprawności ich uczestników. W gorszej sytuacji pod tym
względem znajdują się warsztaty starsze.
6. Większość warsztatów posiada własny środek transportu dla dowozu
uczestników.
7. Kadra warsztatów na ogół dobrze przygotowana jest do realizacji funkcji
warsztatu. Niepokojący jest jednak fakt, że blisko 40% warsztatów nie
zatrudniało psychologa mimo wymogu nałożonego w tym zakresie
obowiązującymi przepisami. W porównaniu z danymi uzyskanymi
z badania przeprowadzonego przez Państwowy Fundusz Rehabilitacji
Osób Niepełnosprawnych w 1998 roku udział pracowników warsztatów
z wyższym wykształceniem w ich ogólnej liczbie obniżył się o blisko 10
punktów procentowych.
8. Zdecydowaną większość uczestników warsztatów terapii zajęciowej
stanowiły osoby młode, ze znacznym bądz
umiarkowanym stopniem
42
niepełnosprawności. Większość z nich była mieszkańcami gminy,
w której usytuowany był warsztat, co wskazuje raczej na gminny niż
powiatowy zasięg działania zbadanych warsztatów terapii zajęciowej.
Dom rodzinny jest miejscem zamieszkania większości uczestników
warsztatów.
9. Najczęstszą przyczyną niepełnosprawności uczestników warsztatów było
upośledzenie umysłowe. W przypadku blisko 60% uczestników
warsztatów przyczyny ich niepełnosprawności okazały się złożone
(tj. wskazano na co najmniej dwa rodzaje schorzenia będące przyczyną
niepełnosprawności). Zaledwie połowa uczestników warsztatów jest
całkowicie zdolna do samoobsługi.
10. Ponad połowa uczestników warsztatów bierze udział w zajęciach od dnia
utworzenia warsztatu. Rocznie jedynie 1% uczestników warsztatu
podejmuje pracę.
11. Warsztaty terapii zajęciowej dysponują szeroką ofertą w zakresie
rodzajów prowadzonej terapii, stosowanych metod oraz rodzajów
prowadzonego treningu dla swoich uczestników.
12.Warsztaty terapii zajęciowej prowadzone przez pracodawców
zatrudniających osoby niepełnosprawne nieco częściej niż warsztaty
prowadzone przez inne jednostki deklarują pomoc w podjęciu pracy przez
uczestników. Jednak aż 43% z nich nie udziela takiej pomocy co jest tym
bardziej niepokojące, że pracodawcami prowadzącymi zbadane warsztaty
były z jednym wyjątkiem zakłady pracy chronionej.
13. Koszty działalności warsztatów prawie w całości (98,4%) pokrywane
były ze środków Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób
Niepełnosprawnych.
14.W strukturze kosztów działalności warsztatu ponad połowę stanowią
wynagrodzenia pracowników. Wysoki (29%) jest także udział tzw.
kosztów pozostałych, na które składają się miedzy innymi koszty
materiałów i usług materialnych i niematerialnych, w tym związane
z kosztami mediów, wynajmu lokali, ubezpieczeń itp.
43
2. Wnioski
1. Warsztaty terapii zajęciowej stanowią ważne ogniwo w systemie
rehabilitacji osób, których niepełnosprawność poważnie ogranicza
możliwości ich społecznego i zawodowego funkcjonowania. Sieć takich
placówek powinna nadal rozwijać się w celu zapełnienia białych plam
na powiatowej mapie Polski. Jednakże dalszy rozwój tych placówek
musi wiązać się z poszukiwaniem dodatkowych, poza Państwowym
Funduszem Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych, z
ródeł
finansowania ich działalności.
2. Niezbędne jest wzmocnienie roli rehabilitacji zawodowej w
warsztatach terapii zajęciowej oraz zwiększenie aktywności
warsztatów w udzielaniu pomocy uczestnikom zdolnym do wejścia na
rynek pracy w znalezieniu zatrudnienia. Nie może to jednak oznaczać
zwolnienia samorządów i ich służb z obowiązku realizacji ich własnych
zadań w powyższym zakresie.
3. W tym kontekście istotne wydaje się podjecie przez samorządy
powiatowe inicjatyw sprzyjających przechodzeniu uczestników
warsztatów na rynek pracy lub korzystaniu z innych form
rehabilitacji po zakończeniu procesu rehabilitacji w warsztacie.
Warsztat terapii zajęciowej powinien stanowić jeden z wielu, a nie jedyny
element systemu wspierania w społeczności lokalnej osób
niepełnosprawnych o szczególnych potrzebach.
4. Dalszej analizy wymaga zaobserwowane niekorzystne zjawisko
odchodzenia z warsztatów terapii zajęciowej osób z wyższym
wykształceniem, a także brak w znacząco wielu warsztatach
psychologa.
Wnioski wynikające z danych uzyskanych z badania wykorzystane zostały w
trakcie prac legislacyjnych nad nowelizacją ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 roku
o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób
niepełnosprawnych (ustawa z dnia 20 grudnia 2002 o zmianie ustawy
o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób
niepełnosprawnych oraz o zmianie niektórych innych ustaw  Dz. U. Z 2003 r.
Nr 7 poz. 79)
Opracowanie: Zatwierdził:
Monika Misztal  Kurek Jan Lach
Konsultacja merytoryczna:
Alina Wojtowicz  Pomierna
Anna Iwanek
44