"Kordian"
Juliusza Słowackiego
Dzieje i charakterystyka Kordiana - bohatera dramatu Słowackiego.
Ocena przyczyn klęski listopadowej w "Kordianie" J. Słowackiego.
Rola poety narodu podbitego wg "Kordian". Cechy "Kordiana" jako dramatu
romantycznego. Podobieństwo do III części "Dziadów" A. Mickiewicza.
Ad.1. Dzieje i charakterystyka Kordiana - bohatera dramatu Słowackiego.
Juliusz Słowacki (1809-1849) napisał ten utwór przebywając w Genewie. "Kordian"
został wydany pierwszy raz w Paryżu, mimo że autor był zrażony do tego miasta.
"Kordiana" wydał anonimowo. Charakterystyka bohatera z aktu I: rozdarty
wewnętrznie, załamany, nie umie się odnaleźć w życiu; przedstawiciel środowiska
szlacheckiego, bogaty, po szkole-panicz; brak silnej woli (cecha romantyków),
brak cierpliwości do realizacji planów; całkowicie przepełniony emocjami. W
akcie II pt. "Wędrowiec" znajduje się w różnych miejscach. Najpierw w Londynie
dowiaduje się, że tu można wszystko dostać za pieniądze. Zaczyna rozumieć, że w
świecie bardziej liczy się pieniądz niż miłość. W drugiej części aktu bohater
czyta "Króla Lear'a" Szekspira. I znowu konfrontuje wyidealizowany świat według
poezji a teraźniejszości. W części trzeciej, we Włoszech, darzy uczuciem
Wiolettę, która dowiadując się, że nie ma pieniędzy opuszcza go. Kordian
uczestniczy potem w audiencji papieskiej. Bohater "poznaje się" na papieżu jako
na takim, któremu nie zależy na Polsce. Przekonanie to wynika z tego, iż papież
opowiadał się po stronie Rosji i cara. A więc znów Kordian mógł wywnioskować,
że we współczesnym świecie bardziej liczy się władza i siła, nawet w progach
Watykanu. W części ostatniej drugiego aktu na szczycie Mont Blanc rozważa czy
nie rzucić się w przepaść, lecz rezygnuje z tego i stwierdza, że z takim podłym
światem trzeba walczyć, a nie przed nim uciekać. W akcie III mowa jest m.in. o
spotkaniu spiskowców pod kościołem Św. Jana, podczas którego dochodzi do
głosowania za i przeciw zamordowaniu cara i jego rodziny. Okazuje się, że tylko
Podchorąży i czterech innych spiskowców opowiada się za dokonaniem zamachu,
pozostali natomiast są przeciwni rozlewowi krwi i królobójstwu. Kordian
rozgoryczony ujawnia się ( wszyscy obecni mają twarze zakryte maskami ) i
popada w obłąkańczą gorączkę. Postanawia on poświęcić dla dobra ojczyzny i
rodaków swoje własne życie. Młodzieniec zdaje sobie sprawę, że nie ma szans
ucieczki po dokonaniu zamachu, jednak godzi się z tym faktem.
W scenie, w której Kordian przebywa w domu wariatów, odbywa rozmowę z Doktorem
(Mefistofeles). Doktor uświadamia mu w słowach: "Ty chciałeś zabić widmo,
poświęcić się za nic", że próbując zabić cara nic by nie zyskał. W akcie tym
przedstawiona jest także kłótnia cara z Wielkim Księciem, który wstawił się za
Kordianem. W końcu car darował Kordianowi życie. Dramat kończy się sceną,
bohater stoi przed plutonem egzekucyjnym, a adiutant nadjeżdża z rozkazem
odwołującym egzekucję. Kordian charakteryzuje się także wybujałym
indywidualizmem oraz niedojrzałością polityczną. Jednak bohater ma też ważne
zalety: patriotyzm (źródło jego działań i ambicji) zespolony z poświęceniem.
Czuł się odpowiedzialny za losy narodu. Mimo, że bohater zmienił się od aktu I
do ostatniego, to zawsze okazywał się osobą o bardzo emocjonalnej naturze
wewnętrznej. Każda jego reakcja odbywa się na tle uczuć i emocji. I dlatego
Kordian poniósł klęskę, za mało w nim było realizmu. Tak więc Kordian jest
bohaterem bardzo skomplikowanym, mającym wady i zalety. Słowacki owe wady
wyraźnie skrytykował.
Ad.2. Ocena przyczyn klęski listopadowej w "Kordianie" J. Słowackiego.
"Kordian" powstał pod wpływem klęski powstania listopadowego i toczącej się na
emigracji dyskusji nad jej przyczynami. Tym dramatem poeta włączył się do
narodowych rozważań i zawarł odpowiedzi na trzy pytania: Dlaczego powstanie
upadło? Jak w przyszłości prowadzić walkę o niepodległość? Jaka jest rola poety
narodu podbitego? Na dwa pierwsze pytania autor zawarł odpowiedź w
"Przygotowaniu" i w trzecim akcie. Problem zawarty w trzecim pytaniu rozważył w
prologu. W "Przygotowaniu" Słowacki ocenia przywódców powstania - J.
Chłopickiego, J. Skrzyneckiego, J. Krukowieckiego, polityków - A.
Czartoryskiego, J. Lelewela, J. U. Niemcewicza, posłów na Sejm, korpus
oficerski. W akcie III poeta wydał sąd o społeczeństwie. Akcja "Przygotowania"
rozgrywa się nocą 31 grudnia 1799 roku, w chacie czarnoksiężnika Twardowskiego,
w górach Karpatach. W diabelskim kotle ukazują się kolejno przywódcy powstania,
są to przeważnie ludzie w podeszłym wieku, toteż cechuje ich ostrożność
działania, kult szlachetczyzny, kunktatorstwo w stosunku do wroga. Żaden z nich
nie nadaje się na przywódcę powstania. Gen. J. Chłopicki ma "sprzeczne z naturą
nazwisko", a więc nie ma zamiaru szukać pomocy wśród chłopów, a przede
wszystkim jest za stary i nieudolny w działaniu:
"Stary - jakby ojciec dzieci, / Nie do boju, nie do trudu."
Z atramentu zaczerpniętego z kałamarza Talleyranda, który niestety blednieje
rodzi się Adam Czartoryski. Jego dyplomatyczne zabiegi o uzyskanie poparcia dla
powstania na Zachodzie okazały się bezowocne. Jest to jedyna postać, dla której
poeta znalazł słowa uznania "mimo czary wyszedł jakiś człowiek godny".
Natomiast J. Skrzynecki bezmyślnie zlekceważył plany wojenne zdolnego stratega
(zarozumiałość), gen. Prądzyńskiego. Skrzynecki unikał też walki z wrogiem.
Autor skrytykował również J. U. Niemcewicza, "starzec jak skowronek, zastygły
pod wspomnień bryłą". Poeta zarzuca mu konserwatyzm, który jest tym bardziej
zgubny, że autor "Śpiewów historycznych" cieszył się dużym autorytetem
społecznym. Także J. Lelewel, przywódca emigracyjnego KNP nie znalazł uznania w
oczach Słowackiego. Lelewel niezaprzeczalnie posiadał dużą wiedzę książkową,
ale tracił czas na rozpamiętywanie "czy lepiej kiedy jest król? czy kiedy go
nie ma?", podczas gdy Polska jako państwo niestety nie istnieje. Z zarzutem
jawnej zdrady spotkał się dyktator ostatniej fazy powstania gen J. Krukowiecki.
To on właśnie doprowadził do poddania Warszawy Rosjanom. Poeta kieruje doń
słowa pełne oskarżycielskiej pasji: "On z krwi na wierzch wypłynie - to
zdrajca". Słowacki ocenił Sejm lapidarnie jako "mówców plemię", zaś korpus
oficerski jako "wymuskanych rycerzy ospalców".
Ad.3. Rola poety narodu podbitego wg "Kordian". Cechy "Kordiana" jako dramatu
romantycznego. Podobieństwo do III części "Dziadów" A. Mickiewicza.
Rolę poety narodu podbitego autor przedstawił w "Prologu" utworu. Pierwsza
Osoba Prologu utożsamiana jest z A. Mickiewiczem. Pierwsza Osoba swoimi
utworami pogrążyła naród we śnie. Postawę taką krytykuje autor. W tej koncepcji
poezja jest czymś w rodzaju balsamu na rany, naród zaś przekazuje wszystkie
swoje siły poecie. Pierwsza Osoba zaleca narodowi letargiczne, bierne
wyczekiwanie chwili zmartwychwstania, które ma się dokonać dzięki
sprawiedliwości Bożej i zwiastującego ową przyszłą sprawiedliwość
proroka-poety. Osoba Druga, mówiąc ironicznie, osądziła i skrytykowała osobę A.
Mickiewicza. Trzecią Osobą Prologu utożsamia się z autorem J. Słowackim. Cechy
utworu jako dramatu romantycznego: luźna budowa dramatu (zamiast ciągłej akcji
sceny zespolone ideami), brak trzech klasycznych jedności: miejsca, czasu i
akcji, wydarzenia realne mieszają się ze scenami fantastycznymi, sporo
rozbudowanych monologów, wprowadzenie do dramatu samodzielnych gatunków
literackich jak: bajka ("O Janku, który psom szył buty"), opowiadanie (opow.
Grzegorza o kampanii napoleońskiej), bogactwo przeżyć wewnętrznych tytułowego
bohatera. Podobieństwa z III "Dziadów":
III cz. Dziadów
Kordian
"Polska Chrystusem narodów" mesjanizm;
"Wielka Improwizacja";
opowiadanie Feliksa o Ciechowskim;
"Prolog";
"Bal u Senatora" (sc.VIII);
indywidualizm Konrada;
"Polska Winkelriedem narodów";
monolog Kordiana na Mont Blanc;
opowiadanie Grzegorza o Kazimierzu;
"Przygotowanie";
uczta po koronacji cara w Warszawie;
indywidualizm Kordiana;