PAC
STWOWA INSPEKCJA PRACY
Główny Inspektorat Pracy
Bezpieczeństwo i higiena pracy
w rolnictwie
Warszawa, sierpień 2008 r.
 1. WPROWADZENIE
Niniejszą informację opracowano na podstawie wyników kontroli zakładów
rolnych, tj. gospodarstw rolnych zatrudniających pracowników, przeprowadzonych
w 2007 roku w ramach tematu 71. Przestrzeganie przepisów bhp
w gospodarstwach rolnych. Dla celów porównawczych uwzględniono również
wyniki kontroli przeprowadzonych w pierwszym półroczu br. w ramach tego samego
tematu. Zaznaczyć należy, że w tegorocznych kontrolach zwiększoną uwagę
poświęca się zagadnieniom dotyczącym ręcznych prac transportowych w aspekcie
ograniczania zagrożeń układu mięśniowo-szkieletowego pracowników rolnictwa.
2. DANE OGÓLNE
W roku 2007 skontrolowano 405 gospodarstw rolnych. Wśród kontrolowanych
dominowały gospodarstwa o zatrudnieniu nieprzekraczającym 20 pracowników (303
gospodarstwa), w 96 gospodarstwach zatrudnienie kształtowało się w przedziale 21
do 100, w 6  powyżej 100 pracowników. A
Ä…czne zatrudnienie w kontrolowanych
gospodarstwach wynosiło ponad 7,3 tys. pracowników, w tym około 1,8 tys. kobiet
i 22 pracowników młodocianych.
Struktura gospodarstw wg liczby zatrudnionych [%]
2007r. I pół. 2008r.
Liczba
zatrudnionych
> 100
20 - 100
< 20
0 1020304050607080
W roku bieżącym zaplanowano przeprowadzenie kontroli podobnej liczby
gospodarstw. W okresie od 1 lutego do 31 czerwca br. skontrolowano 146
2
gospodarstw. Realizacja założonej liczby kontroli nie budzi jednak obaw, ponieważ
zwyczajowo więcej kontroli gospodarstw prowadzonych jest w okresie żniw, prac
wykopkowych i jesiennych prac polowych. W gospodarstwach skontrolowanych w
pierwszym półroczu br. łączne zatrudnienie wynosiło 2 547 pracowników, w tym 874
kobiet i 17 pracowników młodocianych. W zakładach kontrolowanych w roku 2008
przeważały gospodarstwa ukierunkowane na produkcję roślinną - 42%
skontrolowanych gospodarstw (w roku 2007  21%).
Strukturę gospodarstw wg podstawowego rodzaju produkcji przedstawia poniższy
wykres.
Struktura gospodarstw wg dominujÄ…cego profilu produkcji
[%]
I pół. 2008r. 2007r.
produkcja roślin
produkcja
zwierzęca
produkcja
mieszana
0 1020304050
Jeżeli chodzi o formę własności, to wśród kontrolowanych zarówno w 2007, jak i w
2008 roku zdecydowanie przeważały gospodarstwa prywatne stanowiące własność
rodzinną oraz będące spółkami cywilnymi i z ograniczoną odpowiedzialnością.
Szczegółowiej przedstawiono to na wykresie.
3
Struktura gospodarstw wg formy własności [%]
I pół. 2008r. 2007r.
gospodarstwa
sektora publicznego
spółki z o.o. i spółki
cywilne
gospodarstwa
prywatne
0 10 20 30 40 50 60 70
Zakłady rolne sektora publicznego (gospodarstwa należące do uczelni i instytutów
rolniczych, gospodarstwa należące do zasobu Skarbu Państwa) stanowiły
odpowiednio 11- i 9 - procentowy udział wśród kontrolowanych gospodarstw.
3. STAN BEZPIECZEC
STWA I HIGIENY PRACY
Spośród zakładów rolnych kontrolowanych w 2007 roku 57 pracodawców
(tj.14 %) nie powiadomiło Państwowej Inspekcji Pracy o miejscu, rodzaju i zakresie
prowadzonej działalności. Wśród pracodawców gospodarstw kontrolowanych
w pierwszej połowie br. nie stwierdzono takich przypadków.
3.1. Przygotowanie pracowników
Zaniedbania w poddawaniu pracowników szkoleniom w zakresie bhp
stwierdzono u 49% pracodawców kontrolowanych w 2007 roku. Nieprawidłowości te
dotyczyły 751 pracowników (16% ogólnej liczby) oraz 96 (25%) pracodawców
rolnych.
4
Przygotowanie pracowników do pracy [%]
I pół. 2008r. 2007r.
wyposażenie pracowników w środki ochrony
indywidualnej
profilaktyczne badania lekarskie
wyposażenie pracowników w odzież i obuwie
robocze
szkolenie pracowników dziedzinie bhp
0 10 20 30 40 50 60
Skala zaniedbań w zakresie szkoleń z bhp w zakładach kontrolowanych w roku
bieżącym była mniejsza (21% zakładów). Nieprawidłowości dotyczyły odpowiednio
166 pracowników (14%) i 31 pracodawców (21%).
Podczas kontroli stwierdzono ponadto, że 46 pracowników zatrudnionych u 34
pracodawców nie posiadało wymaganych dodatkowych uprawnień
kwalifikacyjnych do wykonywanych prac. Dotyczyło to uprawnień energetycznych,
operatorów żurawi oraz wózków jezdniowych.
Nieterminowe prowadzenie profilaktycznych badań lekarskich stwierdzono
u 388 pracowników w 104 gospodarstwach (25%) kontrolowanych w roku 2007.
W gospodarstwach kontrolowanych w roku bieżącym skala zaniedbań w tym
zakresie znajduje się na zbliżonym poziomie. Zaniedbania w poddawaniu
pracowników badaniom lekarskim stwierdzono u około 28% pracodawców i dotyczyły
one 186 osób.
Skala uchybień w zakresie wyposażenia pracowników w środki ochrony
indywidualnej (nieprzydzielenie środków stosowanych przy zabiegach ochrony
roślin oraz niestosowanie wydanych ochron indywidualnych) nie uległa większym
zmianom, podobnie jak skala nieprawidłowości w zakresie wyposażenia
pracowników w odzież i obuwie robocze (brak tabel przydziału, niewydawanie
odzieży i obuwia roboczego oraz niewypłacanie ekwiwalentu za pranie).
5
3.2. Ocena ryzyka zawodowego
Poważnym problemem w skontrolowanych gospodarstwach jest niedokonanie
oceny ryzyka zawodowego. Udokumentowanej oceny ryzyka zawodowego nie miało
38% pracodawców kontrolowanych w 2007r. i 34% w br. Często podczas oceny
ryzyka nie uwzględnia się wszystkich stanowisk pracy oraz wszystkich zagrożeń.
W roku 2007 nie dokonano oceny ryzyka zawodowego 24% stanowisk pracy na 2754
skontrolowane. W I półroczu 2008 r. - 10% spośród 985 skontrolowanych stanowisk
pracy. Wyraz
nej poprawie w br. uległa natomiast sytuacja w zakresie informowania
pracowników o ryzyku zawodowym związanym z wykonywaną pracą (50%
pracodawców w 2007 r. i 31% w br.)
Ocena ryzyka zawodowego [%]
I pół. 2008r. 2007r.
ocena ryzyka
zawodowego na
stanowiskach pracy
informowanie
pracowników o
ryzyku zawodowym
zwiÄ…zanym z
wykonywanÄ… pracÄ…
0 102030405060
Podkreślić należy, że pracodawcy rolni wyrażają niechęć do zagadnień związanych
z ocenÄ… ryzyka zawodowego, podobnie zresztÄ… jak pracownicy. Wszyscy oni
uważają bowiem, że jest to wymóg formalny, nieprzynoszący żadnej poprawy
bezpieczeństwa w procesie pracy, co wynika z braku dostatecznej wiedzy w tym
zakresie.
6
 Tymczasem w kontrolowanych gospodarstwach w latach 2005 - 2007
zarejestrowano ogółem 144 wypadki przy pracy, w tym 2 wypadki śmiertelne i 1
wypadek ciężki.
Liczba zarejestrowanych wypadków
2005 r. 2006 r. 2007 r.
przy pracy
Ogółem 44 50 50
Åšmiertelne - - 2
Ciężkie 1 - -
Wskaz
nik częstotliwości wypadków 18,3 22,9 22,2
Wskaz
nik ciężkości wypadków 40,6 50,4 45,5
Można stwierdzić, że wskaz
nik częstotliwości wypadków był znacznie wyższy
niż przeciętny w całej gospodarce (w roku 2007 wskaz
nik częstotliwości wypadków
przy pracy w gospodarce narodowej wyniósł 8,92, a w rolnictwie, łowiectwie i
leśnictwie  12,73).
3.3. Obiekty i pomieszczenia pracy
Niewłaściwy stan obiektów i pomieszczeń gospodarskich stwierdzono u 159
pracodawców w roku 2007 i 48 w I półroczu 2008 r. Główne nieprawidłowości w tym
zakresie to: niewłaściwy stan techniczny posadzek, sufitów i ścian, uszkodzenia
zadaszenia, niezabezpieczenie kanałów i zagłębień technologicznych, niewłaściwy
stan techniczny schodów, popękane płyty eternitowe zawierające włókna azbestu.
Dotyczyły one 488 spośród 2274 skontrolowanych w latach 2007-2008 budynków
inwentarskich, magazynowych, garaży i pomieszczeń warsztatowych.
Ponadto w 81 obiektach magazynowych nie zapewniono zabezpieczenia otworów
technologicznych na strychach i poddaszach. Stwierdzono pojedyncze przypadki
niezapewnienia właściwych stanowisk dla zwierząt hodowlanych i brak poskromów.
Nadal nierozwiązany jest problem eksploatowanych wyrobów azbestowych.
W prawie połowie kontrolowanych gospodarstw rolnych brakuje oceny stanu
technicznego i możliwości dalszego bezpiecznego użytkowania obiektów pokrytych
płytami eternitowymi zawierającymi włókna azbestu. W wielu przypadkach płyty
eternitowe są uszkodzone, a popękane kawałki eternitu znajdują się w obrębie
gospodarstwa, stwarzając realne zagrożenie.
7
Zaznaczyć należy, że mniejsza skala nieprawidłowości w tym zakresie stwierdzona w
I półroczu 2008 r. nie świadczy o poprawie sytuacji, lecz raczej o mniejszej liczbie
obiektów pokrytych eternitem w kontrolowanych zakładach.
Obiekty i pomieszczenia pracy [%]
I pół. 2008r. 2007r.
stan obiektów i
pomieszczeń pracy
zabezpieczenie
otworów
technologicznych
identyfikacja
zagrożeń ze strony
azbestu
0 1020304050
.
Uszkodzone zadaszenie nad wrotami magazynu ze słomą ściołową
8
Obluzowane i popękane płyty eternitowe zawierające włókna azbestu, wbudowane w obiekt
magazynu
Stalowe schody prowadzÄ…ce na poddasze stajni z uszkodzonymi drewnianymi stopniami
9
Niezabezpieczone zagłębienie wewnątrz cielętnika
3.4. Zaplecze higienicznosanitarne
Istotnym problemem w kontrolowanych gospodarstwach rolnych był
niewłaściwy stan techniczny pomieszczeń higienicznosanitarnych. Pomieszczenia
były zdewastowane, brudne, często pozbawione niezbędnego wyposażenia (m.in.
umywalek, szafek ubraniowych, natrysków). Zdarzały się również przypadki
całkowitego braku pomieszczeń higienicznosanitarnych. Stan taki zwiększa
narażenie pracowników na zagrożenia szkodliwymi czynnikami chemicznymi
i biologicznymi, co w konsekwencji może skutkować chorobami zawodowymi.
10
Pomieszczenia higienicznosanitarne [%]
I pół. 2008r. 2007r.
zapewnienie
pomieszczeń
higienicznosanitarnych
stan techniczny
pomieszczeń
higienicznosanitarnych
0 10 20 30 40 50 60 70
3.5. Maszyny i urzÄ…dzenia techniczne
Przeprowadzone w latach 2007  2008 kontrole wykazały nieodpowiedni stan
techniczny m.in.:
- maszyn do zbioru zielonek, zbóż i roślin okopowych,
- maszyn i urządzeń do przygotowywania i zadawania pasz,
- wysiewaczy nawozów i rozrzutników obornika,
- urządzeń do usuwania odchodów zwierzęcych.
Nieprawidłowości polegały na: niezabezpieczeniu ruchomych elementów maszyn,
przenośników ślimakowych i taśmowych, uszkodzonych elementach sygnalizacji
świetlnej, ogumienia, systemów hamulcowych, niewłaściwym oznakowaniu znakami
i barwami bezpieczeństwa.
Spośród 935 zbadanych w tym okresie wałów przegubowo-teleskopowych blisko 1/4
nie posiadała osłon lub wyposażona była w osłony uszkodzone. Jest to przede
wszystkim wynik braku dbałości ze strony tak pracodawców, jak i pracowników,
pomimo świadomości zagrożenia śmiercią lub kalectwem, jakie stwarza
niezabezpieczony, obracający się wał przegubowy.
Niebezpieczne sposoby agregowania maszyn z ciÄ…gnikiem stwierdzono w 61
zestawach rolniczych. Polegały one na niewłaściwym stosowaniu urządzeń
11
zaczepowo-przyłączeniowych ciągnika, podłączaniu instalacji hamulcowej
i sygnalizacyjnej doczepianych maszyn rolniczych.
Nadal zdarzają się przypadki przebywania osób postronnych w strefie niebezpiecznej
pracujÄ…cych maszyn.
Poważnym problemem jest nieprzekazywanie dokumentacji razem z maszyną
następnemu użytkownikowi. Także maszyny importowane są dostarczane
użytkownikom bez dokumentacji techniczno-ruchowych. Problem ten dotyczy firm,
które zajmują się dystrybucją maszyn używanych, a także prywatnych importerów
maszyn rolniczych. Brak instrukcji w języku polskim dotyczy maszyn sprowadzanych
z obszaru Unii Europejskiej oraz spoza niej. Obserwuje się, że często pracodawcy
nie sÄ… zainteresowani posiadaniem dokumentacji techniczno-ruchowej oraz instrukcji
obsługi maszyny, gdyż uważają ją za zbędną. Dotyczy to zarówno pracodawców
polskich, jak i przybyłych z innych państw UE.
Maszyny i urzÄ…dzenia techniczne [%]
do usuwania odchodów zwierzęcych
do przygotowania pasz i karmienia zwierzÄ…t
2007r.
I pół. 2008r.
do nawożenia
do zbioru zielonek, zbóż i roślin okopowych
wałów przegubowo-teleskopowych
niebezpieczne agregowanie maszyn rolniczych
brak instrukcji obsługi w j. polskim
0 5 10 15 20 25 30 35 40
12
stan techniczny maszyn i urządzeń:
Brak kompletnej osłony wałka przegubowo - teleskopowego
3.6. UrzÄ…dzenia i instalacje elektryczne
Pracodawcy często eksploatują instalację elektryczną w sposób narażający
pracowników na porażenie prądem elektrycznym oraz sprzyjający powstaniu pożaru.
W wielu kontrolowanych gospodarstwach stwierdzono niewłaściwą eksploatację
urządzeń i instalacji elektrycznych, polegającą głównie na: nieprowadzeniu badań i
przeglądów instalacji i urządzeń elektrycznych, braku opisów i zabezpieczeń tablic i
rozdzielnic elektrycznych, niebezpiecznych sposobach podłączania urządzeń do
zasilania elektrycznego, stosowaniu naprawianych we własnym zakresie wkładek
topikowych, nieskutecznej ochronie przeciwporażeniowej.
Ponadto często stwierdzano niezapewnienie odpowiednich warunków oświetlenia
elektrycznego.
13
UrzÄ…dzenia i instalacje elektryczne [%]
I pół. 2008r. 2007r.
oświetlenie
elektryczne
ochrona przed
porażeniem prądem
pomiary
skuteczności
ochrony
przeciwporażeniowej
0 1020304050
3.7. Transport rolniczy
Nieodpowiedni stan techniczny dróg, przejść i ramp stwierdzony na terenie
gospodarstw był skutkiem nieutwardzenia nawierzchni części dróg i przejść
komunikacyjnych oraz ich śliskości w czasie deszczu i w okresie zimowym.
Mimo widocznego już wyposażania gospodarstw w markowe, bardzo wydajne
i ergonomiczne ciągniki, nadal eksploatowane są wysłużone, kilkunastoletnie
traktory, często jeszcze nabyte z likwidowanych PGR. Wśród 1 336 skontrolowanych
ciągników 7% znajdowało się w złym stanie technicznym. Eksploatowane one były,
mimo widocznej niepełnej sprawności, polegającej m.in. na braku lub uszkodzonej
sygnalizacji świetlnej i dz
więkowej, niekiedy nieodpowiedniej skuteczności układów
kierowniczych i hamulcowych oraz urządzeń zaczepowo-podnośnikowych. Z reguły
pojazdy te nie posiadały już ważnych przeglądów rejestracyjnych, zaś pracodawcy
wyjaśniali, że poruszają się one jedynie po wewnętrznych drogach gospodarstw, nie
stanowiąc zagrożenia publicznego.
14
Transport rolniczy [%]
I pół. 2008r. 2007r.
dróg, przejść,
ramp
ciągników
rolniczych
przyczep
rolniczych
0 5 10 15 20 25 30
W gospodarstwach kontrolowanych pracodawców użytkowano 181 przyczep
rolniczych w złym stanie technicznym, co stanowiło 12% ich ogólnej liczby
w kontrolowanych gospodarstwach. Nieprawidłowości polegały najczęściej na
niesprawnych układach hamulcowych i oświetleniowych, wyeksploatowanym
ogumieniu, braku urządzeń do utrzymywania zaczepu przyczepy w położeniu
transportowym.
Przeprowadzone kontrole wykazały 21 przypadków nieprawidłowości
dotyczących przejazdu maszyn i agregatów rolniczych po drogach publicznych.
W większości były to przejazdy tych maszyn po drogach w ustawieniu roboczym.
O zagrożeniach stwarzanych przez przejazdy takich maszyn świadczyć może
wypadek, do jakiego doszło w miejscowości Wieniec w Małopolsce. Na skutek
zderzenia się w dniu 7 sierpnia br. samochodu m-ki Fiat z kombajnem zbożowym
przejeżdżającym po lokalnej drodze śmierć poniosły trzy młode dziewczyny w wieku
od 17 do 19 lat, zaÅ› jadÄ…cÄ… z nimi 15-latkÄ™ przewieziono w stanie krytycznym do
szpitala. Kombajn poruszał się po drodze w pozycji roboczej, bez złożenia hederu
(przyrządu żniwnego) na wózek transportowy, przez co tarasował całą szerokość
drogi.
15
stan techniczny:
3.7.1. Ręczne prace transportowe
Nieliczne przykłady nieprawidłowości ujawnione w obszarze ręcznych prac
transportowych, poza nieuwzględnianiem tej problematyki w ocenie ryzyka (u 34%
pracodawców) i w programach szkoleń (u 54% pracodawców), wynikają ze
sporadycznego występowania tych prac w kontrolowanych gospodarstwach.
Spowodowane jest to postępującą mechanizacją prac transportowych.
W transporcie, załadunku i rozładunku płodów rolnych powszechnie wykorzystuje się
wszelkiego rodzaju przenośniki mechaniczne i pneumatyczne. Nawozy dostarczane
są w dużych opakowaniach tzw. big-bagach o masie 500 kg, a do ich wyładunku
i rozładunku używane są wózki widłowe. Postęp techniczny w eliminowaniu ręcznego
transportu i dz
wigania ładunków widoczny jest zwłaszcza w modernizujących się
gospodarstwach hodowlanych, gdzie mechanizuje siÄ™ transport i zadawanie pasz,
usuwanie odchodów, także przez wprowadzanie bezściółkowego chowu zwierząt.
W ogrodnictwie i sadownictwie ogranicza się wielkość skrzynek na warzywa i owoce.
Coraz powszechniejsza paletyzacja ładunków wymusza stosowanie odpowiednich
niskopodłogowych wózków.
Te generalnie pozytywne tendencje nie wykluczają jednak przypadków
nieprzestrzegania przepisów i zasad dotyczących ręcznego przemieszczania
ładunków. Na szczęście występują one coraz rzadziej. Przykładem negatywnym jest
sytuacja stwierdzona w jednej z ferm tuczu trzody chlewnej na terenie woj. śląskiego.
Pracownicy zatrudnieni w dwuosobowym zespole przy zaprawianiu ziarna, w ciÄ…gu
zmiany roboczej przenoszą ręcznie 12 do 14 (a nawet - jak oświadczył to zakładowy
SIP - do 20) ton ziarna zbóż. Pracodawca nie zastosował żadnych  powszechnie
dostępnych - rozwiązań technicznych, które ograniczyłyby konieczność ręcznego
transportowania ciężarów, poza zmniejszeniem masy worków z ziarnem z 50 do 40
kg, gdy przepisy dopuszczają maksymalny ciężar ręcznie przenoszonych ładunków o
masie nieprzekraczajÄ…cej 30 kg.
3.8 Magazynowanie i składowanie środków ochrony roślin
Niewłaściwe składowanie i magazynowanie środków ochrony roślin
stwierdzono u 79 pracodawców. Nieprawidłowości te polegały głównie na braku lub
nieskutecznej wentylacji, braku instalacji grzewczej, nieoznakowaniu magazynów
znakami ostrzegawczymi, lokalizowaniu magazynów tuż przy obiektach
16
inwentarskich czy mieszkalnych. Stwierdzono też nieprzystosowanie 65 magazynów
środków chemicznych do składowania tych materiałów. Składowano je łącznie ze
zbożem lub przechowywano w pomieszczeniach ogólnomagazynowych. W 45
przypadkach środki ochrony roślin przechowywano w sposób utrudniający ich
identyfikacjÄ™.
Pozytywnym zjawiskiem obserwowanym w ostatnich latach jest tendencja do
niemagazynowania środków ochrony roślin we własnych magazynach. Ze względów
przede wszystkim ekonomicznych ich użytkownicy starają się nabywać te środki w
ilościach wystarczających do prowadzonych aktualnie zabiegów ochronnych.
Czasem biorą je w komis, gwarantując sobie zwrot niewykorzystanych pestycydów
do dostawcy. Takie podejście ma jednocześnie pozytywne skutki dla
bezpieczeństwa, gdyż ogranicza zagrożenia związane z magazynowaniem
chemikaliów.
4. PRZYCZYNY NIEPRAWIDA
OWOÅšCI:
- dekapitalizacja majątku trwałego (obiektów budowlanych, infrastruktury
technicznej) w gospodarstwach dzierżawionych, bez próby jego
odtworzenia, zwłaszcza w przypadku zamiaru wykupu gospodarstwa
(mniejsza wartość),
- zła sytuacja ekonomiczna wielu przedsiębiorców rolnych na skutek
niekorzystnej relacji rosnących kosztów produkcji do cen zbytu płodów rolnych,
- poszukiwanie oszczędności poprzez zmniejszanie zatrudnienia, co powoduje
wydłużanie czasu pracy pozostałych pracowników, likwidację służb nadzoru
średniego, w tym służby bhp,
- nieznajomość prawa pracy przez wielu prywatnych właścicieli gospodarstw
rolnych, w tym ciążących na pracodawcy obowiązków w zakresie bhp,
- częste zmiany przepisów prawnych, związane z koniecznością
dostosowywania prawa polskiego do ustawodawstwa unijnego,
- niewypracowanie nawyków bezpiecznej pracy i brak skutecznego nadzoru nad
jej wykonywaniem,
17
- powierzanie zadań służby bhp specjalistom spoza zakładu pracy, co skutkuje
brakiem systematycznej kontroli stanowisk pracy
5. ZASTOSOWANE ÅšRODKI PRAWNE
W celu wyeliminowania stwierdzonych zagrożeń oraz zapewnienia
w gospodarstwach rolnych wymaganego przepisami prawa stanu praworządności,
w latach 2007 oraz I półroczu 2008 r. inspektorzy pracy wydali:
" 7850 decyzji nakazowych, w tym 220 decyzji wstrzymania prac oraz 53
decyzje skierowania 129 pracowników do innych prac,
" 532 wystąpienia do pracodawców zawierające 2183 wnioski,
" 26 wniosków do sądu o ukaranie,
" 202 mandaty karne na kwotę ok. 205 tys. zł,
" 57 środków oddziaływania wychowawczego.
6. PODSUMOWANIE I WNIOSKI
W większości gospodarstw, zwłaszcza dzierżawionych i z dominującą
produkcją roślinną, wysiłek inwestycyjny zmierza przede wszystkim w kierunku
zakupu nowoczesnych i wydajnych ciągników i maszyn  od wielooperacyjnych
agregatów uprawowych, poprzez siewniki do kombajnów zbożowych. Koszty zakupu
takich maszyn, liczonych w setkach tysięcy złotych, powodują, że zaniedbywane są
nakłady na remonty i modernizacje budynków inwentarskich i magazynowych, często
kilkudziesięcioletnich. Z drugiej strony wymiana ciągników i sprzętu do produkcji
rolnej na nowoczesne zwiększa radykalnie bezpieczeństwo i komfort pracy
pracowników, przede wszystkim operatorów tych maszyn. Stary i wyeksploatowany
sprzęt jest nadal użytkowany przy obsłudze produkcji zwierzęcej i przy pracach
ogólnogospodarczych. Z tego względu brak jest tak widocznej poprawy przy tych
pracach, jak i w produkcji roślinnej.
Dodatkowym powodem niechęci inwestowania dzierżawców w modernizację
wyeksploatowanych budynków inwentarskich jest w wielu przypadkach brak
możliwości nabycia na własność dzierżawionych obiektów, z uwagi na
nierozstrzygnięte sprawy własnościowe. Stan taki utrudnia uzyskanie kredytów oraz
obniża pewność gospodarowania w dłuższej perspektywie czasowej.
18
 Brak, a często niski poziom szkoleń pracodawców w zakresie bhp jest
przyczyną bagatelizowania i lekceważenia przez nich problematyki warunków pracy
w swoich gospodarstwach. Przykładem może być ich stosunek do oceny ryzyka
zawodowego. Większość z nich konieczność oszacowania ryzyka traktuje jako
wymóg formalny i mało przydatny, a nie jako narzędzie umożliwiające określenie
niezbędnych działań służących poprawie warunków bhp.
Ustalenia inspektorów pracy wskazują na potrzebę:
" kontynuowania działalności nadzorczo-kontrolnej zakładów rolnych, ze względu
na konieczność dyscyplinowania pracodawców - świadomość możliwości
kontroli i egzekwowania przepisów prawa wpływa na wzrost poziomu
bezpieczeństwa pracy;
" kontynuowania oceny gospodarstw dokonywanej wspólnie z Agencją
Nieruchomości Rolnych, Związkiem Zawodowym Pracowników Rolnictwa RP,
organizacjami pracodawców i producentów rolnych w ramach konkursów
 Bezpieczne Gospodarstwo Rolne oraz  Pracodawca  Organizator Pracy
Bezpiecznej jest to bowiem sprawdzony sposób upowszechniania wśród
pracodawców wiedzy o zagrożeniach zawodowych i metodach ich eliminacji;
" organizacji w okresie jesiennym, po zakończeniu intensywnych prac polowych,
seminaryjnych spotkań z pracodawcami rolnymi na temat zmian w przepisach
prawa pracy, zasad postępowania przy występowaniu azbestu w środowisku
pracy, zapobiegania skutkom nadmiernego obciążenia układu mięśniowo-
szkieletowego i innych problemów warunków pracy w rolnictwie;
" zapewnienia funkcjonowania służb bhp na poziomie określonym przepisami, w
celu poprawy m.in. sytuacji w zakresie szkoleń bhp, profilaktycznej opieki
lekarskiej oraz kontroli stanowisk pracy.
19
PRZEDSI
WZI
CIA PREWENCYJNE PIP W ROLNICTWIE INDYWIDUALNYM
1. WPROWADZENIE
Państwowa Inspekcja Pracy w ramach ustawowych zadań, polegających na
zapobieganiu i eliminowaniu zagrożeń w środowisku pracy, inicjuje przedsięwzięcia
prewencyjne na rzecz poprawy warunków i bezpieczeństwa pracy w rolnictwie
indywidualnym.
W związku z brakiem regulacji prawnych, umożliwiających egzekwowanie
bezpiecznej i higienicznej pracy wśród rolników indywidualnych, działalność PIP
koncentruje się na działaniach informacyjno-doradczych oraz edukacyjno-
promocyjnych adresowanych do rolników i ich rodzin, a w szczególności do dzieci i
młodzieży wiejskiej. Podstawowe formy realizacji przedsięwzięć prewencyjnych PIP
w rolnictwie indywidualnym to:
informowanie o rażących i powtarzających się nieprawidłowościach,
wskazujących na ważne problemy w zakresie technicznego bezpieczeństwa
pracy oraz doradztwo techniczne w zakresie zapobiegania zagrożeniom, a
także popularyzacja dobrych praktyk, umożliwiających bezpieczną pracę w
gospodarstwie rolnym,
działania edukacyjne (szkolenia, pogadanki, wykłady, prelekcje, konkursy)
poświęcone problematyce bezpiecznej pracy i życia na wsi, przeprowadzane
wśród społeczności wiejskiej, ze szczególnym uwzględnieniem młodzieży i
dzieci,
promowanie ogólnych zasad bezpieczeństwa i ochrony zdrowia na wsi oraz
kształtowanie kultury bezpieczeństwa, w tym uświadamianie korzyści,
wynikających z poniesionych nakładów na edukację i wyposażenie techniczne
gospodarstw  za pośrednictwem internetu, publikacji oraz w mediach.
Udzielanie wsparcia i fachowej pomocy rolnikom indywidualnym
zainteresowanym poprawą warunków i bezpieczeństwa pracy jest jednym z
zasadniczych kierunków działalności prewencyjnej Państwowej Inspekcji Pracy,
ponieważ wskaz
niki wypadkowości w tym sektorze wciąż należą do najwyższych w
gospodarce. Ze względu na wielkość populacji rolniczej oraz ograniczone możliwości
kadrowe PIP, podejmowane działania koncentrują się na zapewnieniu szerokiego
współudziału partnerów zaangażowanych w problematykę bhp na wsi, podejmowaniu
20
najistotniejszych problemów, wynikających z potrzeb środowiska rolniczego oraz
doborze adresatów działań (dzieci i młodzież wiejska).
W 2007 r. na terenie wszystkich okręgowych inspektoratów podjęto działania
organizacyjne w celu powołania w wybranych powiatach komisji ds. bhp w rolnictwie,
które przy założonej przychylności starostw oraz pozostałych partnerów
podejmowałyby działania adekwatne do struktury i poziomu zagrożeń oraz ich
skutków w postaci wypadków przy pracy rolniczej. Określone w wytycznych do
realizacji zadań podstawowe grupy problemów to: bezpieczeństwo na terenie
gospodarstwa, stan techniczny maszyn rolniczych i innych urządzeń, stan środków
transportu, praca przy zwierzętach oraz obchodzenie się ze środkami ochrony roślin.
W 2008 r. oprócz dotychczas podejmowanej problematyki, zwrócono
szczególną uwagę na jeden z podstawowych problemów zdrowotnych występujących
w rolnictwie  schorzeń i dolegliwości mięśniowo-szkieletowych, wynikających z
obciążeń fizycznych podczas dz
wigania ciężarów. W celu popularyzowania wśród
rolników indywidualnych praktycznej wiedzy o sposobach zapobiegania tym
chorobom, przygotowano merytorycznie inspektorów PIP, prowadzących wizytację
gospodarstw indywidualnych (z wykorzystaniem materiałów i wiedzy specjalistów
Instytutu Medycyny Wsi w Lublinie).
2. Stan bezpieczeństwa i ochrony zdrowia w wizytowanych gospodarstwach
rolników indywidualnych
W 2007 r. przeprowadzono wizytacjÄ™ prawie 9,7 tys. gospodarstw oraz miejsc
prowadzenia prac polowych, w których pracowało 9,8 tys. rolników i członków ich
rodzin. Prawie 1,1 tys. wizytacji inspektorzy pracy przeprowadzili wspólnie z
inspektorami KRUS i sołtysami w ramach kolejnej edycji konkursu  Bezpieczne
Gospodarstwo Rolne .
W I półroczu 2008 r. przeprowadzono ponad 2,8 tys. wizytacji, tj. o ponad 18 %
więcej, niż w analogicznym okresie 2007 r. Wynikało to z założonego w programie
działania PIP na 2008 r. zintensyfikowania działań informacyjno-doradczych w
zakresie bezpieczeństwa i ochrony zdrowia w środowisku rolniczym. W tym celu
uruchomiono procedurę rejestrowania i rozliczania wszystkich czynności
prewencyjnych adresowanych do rolników indywidualnych w okresach kwartalnych.
Szczegółowe dane dotyczące liczby przeprowadzonych wizytacji zawiera tabela:
21
Okres czasu
Wyszczególnienie
I połowa
2007
2008
Wizytacje ogółem: 9 679 2836
ª% w tym wizytacje prac: - żniwnych 4201 -
- innych prac polowych 981 617
ª% wizytacje gospodarstw ogółem: 4497 2219
w tym dotyczące: - badania wypadków 125 38
- praktyk uczniowskich 61 73
- uczestniczÄ…cych w
Konkursie  Bezpieczne 1092 828
gospodarstwo rolne
Osób pracujących podczas wizytacji 9,8 tys. 4,3 tys.
Podczas wizytacji przeprowadzonych w 2007 r. inspektorzy pracy dokonali
przeglądu pod kątem technicznego bezpieczeństwa pracy 5,2 tys. ciągników, 5 tys.
przyczep rolniczych, 2,8 tys. kombajnów oraz 4,6 tys. innych maszyn używanych
przy pracach rolniczych, w tym: pras do słomy, kosiarek, maszyn do zbioru roślin
okopowych.
Wciąż stwierdza się bardzo wysoki odsetek kombajnów, ciągników i przyczep
ciągnikowych, stwarzających zagrożenia w czasie użytkowania. Najczęściej
stwierdzane podczas wizytacji w 2007 r. nieprawidłowości to:
" niebezpieczny przewóz ludzi w przyczepach, na zaczepach przyczep oraz na
błotnikach ciągników i kombajnów - 1165 przypadków,
" niewłaściwy sprzęg ciągnika z przyczepą - 1033 przypadków,
" niewłaściwy sprzęg ciągnika z maszyną rolniczą - 454 przypadków,
" usuwanie zapchania słomą przy włączonym napędzie - 110 przypadków
" usuwania usterek pod uniesionym i niezabezpieczonym przed opadnięciem
przyrządem żniwnym kombajnów  119 przypadków.
W kombajnach stwierdzono brak drabinek umożliwiających bezpieczne zejście,
zużyte ogumienie, brak sygnalizacji świetlnej, brak apteczki i gaśnicy (32 %
sprawdzanych kombajnów). Ponad 60% kombajnów nie posiadało osłon bocznych
przyrządu żniwnego i osłon bagnetów. Ponad 40% przyczep posiadało niesprawne
zabezpieczenia burt przed samoczynnym opadaniem, brak podwyższenia burt w
przypadku zwożenia dużej ilości słomy. Ponadto stwierdzano przypadki użytkowania
przyczep własnej konstrukcji na drogach publicznych bez sygnalizacji świetlnej i bez
podłączonego układu hamulcowego.
22
Należy podkreślić, że w trakcie wizytacji inspektorzy PIP odnotowali
użytkowanie 155 ciągników własnej konstrukcji (tzw.  samów ), nie spełniających
praktycznie żadnych wymogów pod względem bhp i stwarzających bardzo duże
zagrożenia wypadkowe. Szczególnie istotny jest brak konstrukcji kabiny, chroniącej
operatora ciągnika w przypadku przewrócenia się. W ocenie inspektorów pracy
ogólna liczba  samoróbek spada  w roku 2007 inspektorzy napotkali 4-krotnie mniej
maszyn własnej konstrukcji.
Wciąż zbyt często stwierdzane są przypadki braku lub niewłaściwej osłony
wałka przegubowo-teleskopowego (do odbioru mocy ciągnika)  w trakcie wizytacji
przeprowadzonych w 2007 r. osłon takich nie posiadało 54 % sprawdzanych
wałków. Również stan technicznego bezpieczeństwa innych maszyn i sprzętu
rolniczego jest bardzo często niezadowalający.
W I półroczu 2008 r., wizytując gospodarstwa rolników indywidualnych
inspektorzy sprawdzili ok. 1,8 tys. ciągników, ok. 1,6 tys. przyczep oraz ok. 1,9 tys.
innych maszyn. Stwierdzono m.in. 187 przypadków niewłaściwego sprzęgu ciągnika
z maszynami rolniczymi, 158 przypadków niewłaściwego sprzęgu z przyczepami,
244 przypadki niestosowania środków ochrony osobistej, 123 przypadki
niebezpiecznego transportu ludzi po drogach publicznych.
Poniższy wykres obrazuje w procentach skalę nieprawidłowości w zakresie
technicznego bezpieczeństwa środków transportu, maszyn i urządzeń użytkowanych
w gospodarstwach indywidualnych wizytowanych w 2007 r. i I połowie 2008 r.:
23
Od początku bieżącego roku obserwuje się niewielki spadek odsetka ciągników
i przyczep ciągnikowych w złym stanie technicznym, a więc potencjalnie
niebezpiecznych w użytkowaniu. Wciąż niepokojący jest fakt użytkowania jeszcze w
części gospodarstw bardzo niebezpiecznych kosiarek i rozrzutników obornika.
Znaczna część użytkowanych pił do cięcia drewna nie spełnia nawet minimalnych
wymagań bezpieczeństwa pracy.
Reasumując należy stwierdzić, że nadal utrzymuje się zbyt duży odsetek
maszyn żniwnych, ciągników i przyczep oraz innych urządzeń i sprzętu rolniczego,
których użytkowanie stwarza wysokie ryzyko urazu lub śmierci. Aczkolwiek z
informacji zbiorczych opracowanych przez osoby wizytujÄ…ce gospodarstwa wiejskie
wynika, że coraz większa część rolników, korzystając ze środków unijnych, wymienia
użytkowany sprzęt na nowocześniejszy i bezpieczniejszy.
Pozytywnym faktem jest również eliminowanie wieloetapowego zbioru zbóż z
użyciem wiązałek i kosiarek z powodu prawie powszechnego zbioru kombajnowego.
Oznacza to zmniejszenie nakładów pracy ludzkiej i ryzyka wypadkowego.
Wizytując zabudowania gospodarskie inspektorzy pracy najczęściej zwracali
uwagę rolników na:
" niewłaściwy stan instalacji i urządzeń elektrycznych,
" brak instalacji odgromowej,
" brak urządzeń ochronnych (najczęściej podstawowych osłon części
ruchomych) w użytkowanych pilarkach i szlifierkach tarczowych, w tym często
własnej produkcji,
" zły stan narzędzi ręcznych, w tym również o napędzie elektrycznym,
" brak zabezpieczeń do pracy na wysokości, polegający na stosowaniu
niewłaściwych drabin i rusztowań,
" brak lub niewłaściwe zabezpieczenie otworów w stropach, dołach i
zbiornikach,
" składowanie zboża i innych produktów na strychach budynków bez
uwzględnienia wytrzymałości konstrukcyjnej stropów,
" niestosowanie środków ochrony osobistej, także podczas prac ze środkami
ochrony roślin.
Realizując zadania informacyjno-doradcze inspektorzy pracy szczególną uwagę
poświęcają udziałowi dzieci w pracach na terenie gospodarstw rolnych. Podczas
24
wizytacji przeprowadzonych w 2007 r. stwierdzali oni powierzanie dzieciom
wykonywania różnorodnych prac w 15 % ogółu wizytowanych gospodarstw.
Najbardziej niepokojące były przypadki wykonywania przez dzieci prac im
wzbronionych, w tym m.in. kierowanie sprzętem i maszynami rolniczymi,
przemieszczanie ciężarów o masie przekraczającej dopuszczalne wartości, prace
przy preparatach ochrony roślin (407 przypadków) lub przebywanie w strefach
bezpośredniego zagrożenia w pobliżu pracujących ciągników, kombajnów, innych
maszyn (646 przypadków).
W I półroczu 2008 r. stwierdzono znaczący spadek ogólnej liczby dzieci
przebywających w pobliżu lub bezpośrednio biorących udział w pracach
niebezpiecznych lub szkodliwych (np. kierowanie ciągnikiem, ręczne prace
załadunkowe i rozładunkowe, stosowanie preparatów ochrony roślin), tj. 151
przypadków pracy dzieci (w 2007 r. zaobserwowano podczas wizytacji 1455 takich
przypadków), z czego 25 dzieci wykonywało prace wzbronione, a 47 przebywało w
strefie bezpośredniego zagrożenia zdrowia i życia (w roku 2007 odpowiednio 411 i
646 dzieci).
Poniżej przedstawiono tabelę, obrazującą w procentach skalę  pomocy dzieci
w pracy rolniczej rodziców w wizytowanych gospodarstwach:
Okres czasu
Udział dzieci w pracach rolnych
2007 I połowa 2008
Odsetek dzieci biorących udział w pracach
rolnych do ogólnej liczby pracujących przy tych 15 4
pracach
Odsetek dzieci wykonujÄ…cych prace
28 17
wzbronione młodocianym
Wizytacje w gospodarstwach związane są również z ogólnopolskim
konkursem  Bezpieczne Gospodarstwo Rolne . W 2007 r. wspólnie z inspektorami
KRUS i sołtysami specjaliści PIP przeprowadzili 1092 takich wizytacji, w tym na
poszczególnych szczeblach konkursu: regionalnych, wojewódzkich i ogólnopolskich.
Niektóre gospodarstwa awansujące do dalszej rywalizacji były odwiedzane
kilkakrotnie, za każdym razem podnosząc swój poziom bezpieczeństwa i higieny
pracy. Konkurs jest bardzo dobrą formą popularyzacji zagadnień bhp i warunków
pracy wśród rolników indywidualnych. Uczestnictwo w konkursie jest okazją do
uporządkowania budynków gospodarskich i ich otoczenia, zabezpieczenia otworów
25
technologicznych, kanałów, wykopów i innych miejsc niebezpiecznych, uzupełnienia
osłon i zabezpieczeń przy użytkowanych maszynach i urządzeniach. Dodatkowo
gospodarstwa konkursowe są przykładem do naśladowania. Bardzo często służą one
jako gospodarstwa pokazowe w trakcie pogadanek dla dzieci i młodzieży w ramach
szkoleń przeprowadzanych przez pracowników PIP.
Problemem ciągle w niewielkim stopniu rozwiązanym jest skala występowania
azbestu w środowisku wiejskim. Są to głównie płyty azbestowo-cementowe, używane
do pokryć dachowych budynków mieszkalnych i inwentarskich. Z obserwacji
inspektorów pracy wynika, że świadomość zagrożeń kancerogennych ze strony
azbestu jest niewielka, a powszechność jego występowania wskazuje na bardzo
duże narażenie zdrowia rolników i ich rodzin. Niska świadomość zagrożenia
wykazywana przez rolników lub jego lekceważenie są bardzo widoczne w sytuacjach
wtórnego wykorzystywania azbestu do budowy wiat, napraw dachów, utwardzania
dróg polnych. Czynności te wykonywane są najczęściej  na sucho z użyciem
narzędzi mechanicznych,. W gminach brakuje planów usuwania płyt azbestowo-
cementowych i unieszkodliwiania odpadów zawierających azbest. Problematyka
zagrożenia azbestem jest bardzo często tematem szkoleń rolników przez
inspektorów PIP.
W bieżącym roku realizowane jest m.in. zadanie rozpoznawania i ograniczania
ryzyka chorób mięśniowo-szkieletowych, związanych z pracą w rolnictwie.
Pracownicy PIP, dokonujÄ…cy wizytacji gospodarstw indywidualnych zwracajÄ…
szczególną uwagę na przypadki nie ergonomicznego i szkodliwego dla zdrowia
sposobu wykonywania pracy (dz
wigania i przemieszczania ciężarów) przez rolników.
KorzystajÄ…c z publikacji przygotowanych przez Instytut Medycyny Wsi wizytatorzy
przekazują rolnikom niezbędną wiedzę o praktycznych metodach i sposobach
wykonywania pracy, bez zbędnego narażania układu ruchu. W I półroczu 2008 r.
zaobserwowano prawie 170 przypadków wykonywania pracy w wymuszonej pozycji
ciała i podnoszenie ciężkich przedmiotów ze skręceniami tułowia, a prace w ten
sposób wykonywało prawie 300 osób. Jest to dopiero początek długofalowgo
programu ograniczania do niezbędnego minimum czynności związanych z ręcznym
transportem w rolnictwie indywidualnym.
26
3. Działalność edukacyjno-promocyjna
Działalność o charakterze edukacyjnym związana jest z organizacją szeregu
szkoleń i spotkań ze społecznością wiejską, na których omawiane są najistotniejsze i
najczęściej występujące podczas pracy rolniczej zagrożenia. Promowaniu dobrych
praktyk w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy na wsi, często towarzyszą zabawy
i konkursy organizowane, by maksymalnie zachęcić rolników i ich rodziny do
zapoznania się z problematyką narażeń występujących w pracy rolniczej, które nie
muszą skutkować urazami wypadkowymi lub utratą zdrowia.
Szkolenia dla rolników swoim zakresem obejmują głównie problematykę
zapewnienia bezpieczeństwa i higieny pracy podczas produkcji rolnej i zwierzęcej.
Poruszana jest szeroko problematyka stosowania środków ochrony osobistej
podczas prowadzenia prac z użyciem środków ochrony roślin, właściwych zachowań
podczas prowadzenia prac transportowych oraz bezpieczeństwa dzieci w
gospodarstwach rolnych, zarówno podczas pomagania w gospodarstwie, jak i w
trakcie przebywania bez opieki dorosłych. Omawiane są również kwestie związane z
ochroną zdrowia  w aspekcie skuteczności metod zabezpieczania lub usuwania
azbestu w gospodarstwach rolnych oraz zapobiegania chorobom zawodowym oraz
dolegliwościom mięśniowo-szkieletowym.
Podkreślić należy także coraz bardziej pozytywny stosunek do inspektora pracy,
próbującego pomóc, doradzić w sprawach nie tylko związanych bezpośrednio z
bezpieczeństwem pracy. Dzięki temu percepcja odbioru działalności prewencyjnej
wśród rolników poprawia się. W roku 2007 wzrosła liczba szkoleń u rolników
prowadzących praktyczną naukę zawodu. Omówienie zagrożeń w praktyce, z
wykorzystaniem faktycznie pracujących na polu maszyn, pozwoliło obrazowo
podzielić się z uczniami szkół rolniczych najważniejszymi problemami z zakresu
bezpiecznej obsługi maszyn i bezpiecznej pracy.
W I połowie 2008r. zorganizowano o ponad 33% więcej spotkań z rolnikami niż
w analogicznym okresie roku 2007, przeszkalając prawie 40% więcej rolników. Dzięki
temu osiągnięto już w pierwszej połowie br. roku taki poziom ilości szkoleń, jak w
całym roku 2007. Pozwoli to zintensyfikować działalność wizytacyjną w trakcie
największego nasilenia prac polowych (żniwa).
27
Poniżej przedstawiono wykres obrazujący skalę szkoleń organizowanych dla
rolników oraz uczniów-praktykantów:
Również w konkursach wiedzy o bezpieczeństwie wzięła udział większa liczba
rolników, niż dotychczas, co związane jest szerszym udziałem pracowników PIP w
imprezach organizowanych wspólnie z partnerami (KRUS, ODR itp.).
Najlepszym odbiorem działań promujących bezpieczną pracę i zabawę na wsi,
przekazywanych przez pracowników PIP, cechują się działania związane z
prowadzeniem wykładów dla uczniów szkół rolniczych i pogadanek dla dzieci szkół
wiejskich.
Z pomocą nauczycieli szkół podstawowych i gimnazjów, którzy rozumieją
wyraz
ną potrzebę uświadamiania dzieciom zagrożeń związanych z mieszkaniem i
pomaganiem rodzicom na wsi, przeprowadzono w 2007 roku pogadanki dla ponad
40 tys. dzieci. Spotkania z dziećmi i młodzieżą są niezwykle istotne, ponieważ w
niedalekiej przyszłości to ono przejmą użytkowane przez rodziców gospodarstwa.
Trudno mierzalnym, ale istotnym aspektem działań edukacyjnych skierowanych do
dzieci jest możliwość oddziaływania ich na rodziców w zakresie poprawy
bezpieczeństwa i warunków pracy w gospodarstwie i w budynkach inwentarskich.
28
Poniżej zobrazowano skalę działań PIP w tym zakresie:
W myśl zasady  przez zabawę do wiedzy Inspektorzy PIP zorganizowali w
2007 roku 472 konkursy (olimpiady, konkursy wiedzy i konkursy plastyczne) dla
prawie 50 tys. dzieci i młodzieży wiejskiej. Konkursy tego typu mają na celu
uświadomienie młodemu pokoleniu skalę zagrożeń występujących na wsi oraz
skutków, które mogą mieć miejsce w przypadku tolerowania zaniedbań.
Dzięki porozumieniu pomiędzy Głównym Inspektorem Pracy i Naczelnikiem
ZHP, jak co roku bardzo owocnie układa się współpraca na polu działalności
profilaktyczno-prewencyjnej wśród dzieci wiejskich przebywających na koloniach i
półkoloniach organizowanych w ramach Nieobozowej Akcji Letniej. W roku 2007 w
trakcie 114 spotkań przeprowadzono pogadanki i prelekcje na tematy związane z
bezpieczeństwem na wsi, połączone z zaprezentowaniem wykazu prac, których nie
mogą wykonywać dzieci i projekcją filmów o tematyce bhp dla prawie 6,3 tys. dzieci
(harcerzy i dzieci wiejskich - uczestników kolonii). Działanie te kontynuowane są w
roku bieżącym.
Poniżej przedstawiono wykres obrazujący skalę działań PIP, promujących
bezpieczeństwo w rolnictwie, adresowanych do rolników i przede wszystkim dzieci i
młodzieży:
29
Wśród działań promujących problematykę ochrony pracy w środowisku
wiejskich należy wymienić organizowanie przez Państwowej Inspekcji Pracy punktów
wystawienniczych i porad na targach, pokazach maszyn, wystawach, dniach
otwartych organizowanych przez okręgowe inspektoraty pracy oraz w czasie imprez
masowych związanych ze środowiskiem wiejskim, w tym m.in. corocznych dożynek.
W sumie w 2007 r. ok. 53 tys. uczestników imprez rolniczych odwiedziło 152 stoiska
PIP, na których udzielono ponad 5,5 tys. porad z zakresu technicznego
bezpieczeństwa pracy.
W I połowie 2008 r. już ponad 36 tys. uczestników imprez rolniczych odwiedziło
128 punktów informacyjno-doradczych PIP.
Realizacja wszelkich przedsięwzięć prewencyjnych Państwowej Inspekcji Pracy,
szczególności upowszechnianie problematyki bezpieczeństwa pracy i ochrony
zdrowia na wsi oraz promowanie dobrych praktyk, zapewniajÄ…cych co najmniej
minimalny poziom bezpieczeństwa, wymaga przygotowania i dysponowania
odpowiednimi publikacjami. Wydawane przez PIP broszury i ulotki zostajÄ… zawsze w
całości rozkolportowane przez inspektorów podczas wizytacji, szkoleń, spotkań,
rozwieszone w Urzędach Gmin i na parafiach wiejskich. Materiały informacyjne i
szkoleniowe przesyłane są także do redakcji gazet, celem jeszcze szerszego
rozprowadzenia i dotarcia do większej liczby osób. Nakład wydawanych broszur i
ulotek nie pokrywa z reguły zapotrzebowania na te materiały i dlatego niezwykle
30
istotna jest współpraca Okręgowych Inspektoratów Pracy z regionalnymi mediami w
postaci rozgłośni radiowych, gazet i stacji telewizji regionalnych i ogólnokrajowych.
W roku 2007 ukazało się 207 publikacji prasowych poświęconych tematyce
bezpieczeństwa i higieny pracy w rolnictwie indywidualnym, zarówno w postaci
wywiadów z inspektorami pracy, jak i zamieszczania Apelu Głównego Inspektora
Pracy, czy Wykazu Prac Wzbronionych Dzieciom. W telewizjach regionalnych,
kablowych i kilkakrotnie w sieci ogólnopolskiej ukazały się felietony i wywiady w
łącznej liczbie ponad 50-ciu. Za pośrednictwem radia nadano 163 audycje
poświęconych szerzeniu zasad bezpiecznej pracy w trakcie prac polno-
gospodarczych.
Bardzo dużą oglądalność odnotowują również strony internetowe Państwowej
Inspekcji Pracy, a Internet staje się coraz potężniejszym medium w propagowaniu
idei bhp, nie tylko w sektorze rolnictwa. Dzięki środkom masowego przekazu
znacznie większa liczba osób zaznajamia się z działalnością PIP w zakresie
bezpieczeństwa i higieny pracy, media uczestniczą w relacjonowaniu przebiegu
imprez, spotkań, rozstrzygnięć konkursów i innych szeroko rozumianych
przedsięwzięć prewencyjnych w środowisku rolniczym. Popularyzacja tych zagadnień
drogą z użyciem mediów jest niezwykle istotna, bo dociera do szerokiego grona
odbiorców, a rolnicy śledząc publikacje i audycje nabierają przekonania o potrzebie
poważnego traktowania poruszanych w nich tematów z zakresu bezpieczeństwa
podczas pracy.
W I połowie 2008r. ukazały się 92 publikacje prasowe poświęconych tematyce
bezpieczeństwa i higieny pracy w rolnictwie indywidualnym, zarówno w postaci
wywiadów z inspektorami pracy, jak i zamieszczania Apelu Głównego Inspektora
Pracy o ostrożność i rozwagę oraz dbałość o dzieci w trakcie tegorocznych żniw, czy
Wykazu Prac Wzbronionych Dzieciom.
31
W telewizjach regionalnych, kablowych i kilkakrotnie w sieci ogólnopolskiej
ukazały się felietony i wywiady w łącznej liczbie 21. Za pośrednictwem radia nadano
68 audycji poświęconych szerzeniu zasad bezpiecznej pracy w trakcie prac polowo-
gospodarczych.
Wiele spośród wojewódzkich komisji ds. bhp w rolnictwie może pochwalić
rzeczywistymi efektami działalności na rzecz poprawy bezpieczeństwa i warunków
pracy na wsi. Przykładem dobrej praktyki w funkcjonowaniu takich komisji jest
komisja powołana w 1994 r. przy Okręgowym Inspektoracie Pracy w Opolu. Zrzesza
ona aż 39 przedstawicieli urzędów, instytucji, stowarzyszeń oraz podmiotów
zaangażowanych w działaniach na rzecz bezpiecznego rolnictwa w województwie
opolskim.
Dzięki zaangażowaniu sołtysów w realizację spotkań organizacyjnych na
poziomie regionalnym w ramach powiatowych komisji ds. bhp w rolnictwie oraz
podejmowaniu efektywnej współpracy z partnerami społecznymi możliwe stało się
prowadzenie działalności prewencyjnej w powiatach, charakteryzujących się wysokim
poziomem wypadkowości. W 2008 r. w powiatach odbyło się 34 posiedzenia
powiatowych komisji, natomiast łączna liczba spotkań z wszystkimi partnerami
społecznymi wyniosła 154.
Państwowa Inspekcja Pracy bierze udział także w przedsięwzięciach na rzecz
poprawy bezpieczeństwa bytowania na terenach wiejskich podejmowanych przez
inne Instytucje. Przykładem może być tu Kampania Rzecznika Praw Dziecka
 Bezpieczne Gospodarstwo  Radosne dzieciństwo , podczas realizacji której
znowelizowano wykaz prac wzbronionych dzieciom poniżej 16 roku życia oraz
podpisano List Otwarty do Rolników z apelem o nie powierzanie prac
niebezpiecznych i szkodliwych dzieciom, pod którym podpisali się Ministrowie
Zdrowia i Pracy, Rzecznik Praw Dziecka i Główny Inspektor Pracy.
4. PODSUMOWANIE I WNIOSKI
Nieznajomość zagrożeń w codziennej pracy rolniczej lub ich lekceważenie oraz
niedostateczna wiedza o sposobach zapobiegania niebezpieczeństwom, często
będąca konsekwencją słabego wykształcenia, jest przyczyną niskiego poziomu
bezpieczeństwa i higieny pracy w rolnictwie indywidualnym. Często jest to
tłumaczone złą kondycją ekonomiczną większości, szczególnie małych gospodarstw
rolnych. Nie może to jednak usprawiedliwiać braku dbałości o jakość pracy,
32
lekkomyślności w postępowaniu, niechętnych do wprowadzania zmian postaw i
wieloletnich zaniedbań. Należy także podkreślić, że wielu właścicieli gospodarstw
wiejskich cechuje niska kultura techniczna i przedkładanie użyteczności sprzętu
rolniczego nad jego walory ergonomiczne i bezpieczeństwo obsługi, co tłumaczyć
można także przyczynami finansowymi. Na wszystko to nakładają się
psychospołeczne aspekty funkcjonowania w realiach dzisiejszej wsi  zniechęcenie i
apatia rolników przekładają się na nieufność wobec ludzi i instytucji pragnących
uczynić ich pracę bezpieczniejszą.
Wskaz
niki wypadkowości w tym sektorze gospodarki wskazują na pilną
potrzebę wielokierunkowych działań doradczych i edukacyjnych w zakresie
bezpieczeństwa i ochrony zdrowia wśród rolników indywidualnych, przez wiele
instytucji i partnerów.
Mimo wielu pozytywnych przykładów działań prewencyjnych Państwowej
Inspekcji Pracy, zaangażowania partnerów i liderów w poszczególnych regionach
kraju, zwiększenia rzeszy odbiorców tych działań, uatrakcyjnia form działania
adresowanych w pierwszej kolejności do dzieci i młodzieży wiejskiej, wciąż skala
działań ograniczona jest możliwościami, jakimi dysponuje PIP. Praktycznie nie
możliwa jest weryfikacji efektów oddziaływania specjalistów PIP, gdyż ze względu na
ilości gospodarstw, bardzo rzadko dokonują rewizytacji w celu stwierdzenia poprawy
stanu bhp, ciągle odwiedzając kolejnych rolników i ich gospodarstwa.
W związku z powyższym celowym jest:
dalsze intensyfikowanie działań, w szczególności poprzez regionalne komisje
ds. bhp w rolnictwie, z udziałem szerokiego gremium partnerów oraz liderów
społeczności wiejskiej,
podejmowanie starań o uatrakcyjnienie programów szkoleniowych, metodyki i
form szkolenia w celu jak najszerszej popularyzacji problematyki bhp w
środowisku wiejskim; dużą rolę odegrać może w tym działaniu telewizja i radio
jako najbardziej masowe środki przekazu,
przygotowanie materiału/ów audiowizualnych w celu emisji w telewizjach
regionalnych lub telewizji publicznej w celu uzyskania większego stopnia
odbioru treści propagowanych przez PIP w sektorze rolnictwa indywidualnego
rozwinięcie współpracy z Kuratorium Oświaty w celu nadania właściwej rangi
przedsięwzięciom szkoleniowo-konkursowym realizowanym na poziomie szkół
szczebla podstawowego i średniego
33
 zwiększenie sposobów informowania rolników indywidualnych o
możliwościach uzyskania środków pomocowych z Unii Europejskiej,
pozwalających na inwestowanie w obiekty budowlane, sprzęt rolniczy i
maszyny oraz edukacjÄ™ dzieci.
34