Ochrona
gruntów rolnych
D
D
1. Wstęp
Kodeks
Dobrej
Gleba jest wytworem złożonego proce-
Praktyki
su, zwanego procesem glebotwórczym, na
który składają się oddziaływania klimatu, Rolniczej
skały macierzystej, położenia w rzez
bie te-
renu i przede wszystkim organizmów ro-
ślinnych i zwierzęcych. Proces ten jest po-
wolny i przebiega z szybkością 1 cm wy-
tworzonej gleby na 100 400 lat. Z tego
względu glebę uważa się za zasób w prakty-
ce nieodnawialny i powinna ona podlegać
szczególnej ochronie. Gleby, obok przebie-
gającego bardzo powoli ale stale procesu
tworzenia, podlegają równocześnie proce-
som degradacji, które niekiedy mogą prze-
biegać bardzo szybko. Wyróżnia się procesy
degradacji fizycznej, chemicznej i biolo-
gicznej gleb. Procesy te są ze sobą ściśle
połączone i mogą być wywoływane tymi
samymi przyczynami. Degradacja gleb po-
woduje również określone skutki środowi-
skowe, wykraczające poza samo środowi-
sko glebowe (patrz rysunek).
Degradacja fizyczna polega na stracie
określonej masy gleby w wyniku procesów
erozji wodnej i wietrznej oraz na pogorsze-
niu właściwości powietrzno-wodnych gleby
(zaskorupianie, zbitość, rozpływanie się gle-
by). Szczególnie groz
na, bo nieodwracalna
jest strata masa gleby, częściowo tylko wy-
równywana procesem jej tworzenia. Uważa
się, że strata masy gleby w ilości 1 tony z ha
na rok, w wyniku procesów erozyjnych,
może w przeciągu 50 100 lat doprowadzić
do całkowitej jej degradacji. Degradacja
chemiczna polega na stratach składników
pokarmowych roślin, nagromadzaniu się
substancji szkodliwych oraz na zakwaszaniu
49
Ochrona gruntów rolnych
D
Kodeks
Dobrej
Praktyki
Rolniczej
i zasalaniu gleby. Procesy te prowadzą do zmniejszania się żyzności gleby, czyli jej zdolno-
ści do wydawania dużych i o dobrej jakości plonów roślin. W warunkach glebowo-klimatycznych
Polski szczególnie nasilony i groz
ny jest proces zakwaszania gleb, natomiast proces ich za-
salania nie odgrywa większej roli. Degradacja biologiczna obejmuje procesy zmniejszania
się zawartości substancji organicznej (węgla organicznego) oraz niekorzystne zmiany w składzie
mikroflory i mikrofauny glebowej. W składzie mikroflory i mikrofauny zaczynają przewa-
żać mikroorganizmy szkodliwe dla roślin nad mikroorganizmami pożytecznymi (np. bakte-
riami wiążącymi azot z powietrza).
Degradacja fizyczna
Erozja
Zagęszczenie gleby
Wpływ
Rozpływanie gleby
na
atmosferę
Procesy degradacji gleb
w obrębie gospodarstwa
Degradacja Degradacja
chemiczna biologiczna
Wpływ
Wymywanie Spadek zawartości
na
składników subst. organicznej
wodę
Metale ciężkie Skład
Zakwaszenie mikroorganizmów
Procesy degradacji gleb i ich wpływ na środowisko
Wszystkie opisane procesy degradacji prowadzą do zmniejszania się żyzności gleby, to
znaczy jej zdolności do wydawania dużych i o pożądanych cechach jakościowych plonów
roślin. Zmniejsza się również wówczas środowiskowa rola gleby, polegająca na magazyno-
waniu wody i składników mineralnych oraz na zapobieganiu ujemnym skutkom nagroma-
dzania substancji szkodliwych dla roślin, zwierząt i ludzi. Ochrona gleby jest szczególnym
obowiązkiem rolnika, dla którego stanowi ona warsztat pracy i podstawę utrzymania.
50
Wpływ na bioró
ż
norodno
ść
D
2. Ochrona gleb przed erozją
i degradacją fizyczną
Kodeks
Dobrej
Erozja wodna
Praktyki
Rolniczej
1. Szkodliwość erozji wodnej polega na
niszczeniu wierzchniej, a często i głęb-
szych warstw gleby oraz na przemiesz-
czaniu cząstek glebowych i składników
mineralnych, zawartych w glebie, do wód
powierzchniowych. Szczególne zagroże-
nie dla jakości wód stanowią składniki
biogenne  azot i fosfor. Ochrona gleb
przed erozją wodną stanowi zatem rów-
nocześnie ochronę wód.
2. Stopień zagrożenia gleb przez erozję wod-
ną zależy od następujących czynników:
intensywności opadów, rodzaju utworu
glebowego, położenia pola w rzez
bie te-
renu, rodzaju okrywy roślinnej i sposo-
bu uprawy gleby.
Stopień
Rodzaj
podatności gleb
utworu glebowego
na erozję wodną
gleby pyłowe,
Bardzo podatne
szczególnie lessy
piaski luz
ne
Silnie podatne
i rędziny kredowe
żwiry i piaski gliniaste
Średnio podatne
gliny lekkie
Słabo podatne
i gliny średnie
gliny ciężkie, iły
Odporne
i gleby szkieletowe
51
Ochrona gruntów rolnych
D
Kodeks
Dobrej
Praktyki
Rolniczej
3. Na gruntach podatnych na erozję należy
prowadzić określony sposób gospodaro-
wania i stosować specjalne zabiegi prze-
ciwerozyjne:
Zbocze wyżynne starasowane w wyniku długo-
trwałej poprzeczno - stokowej uprawy płużnej
4. Występujące na gruntach ornych wą-
wozy powinny być zagospodarowane,
aby zapobiec procesom dalszego ich
rozwoju. Zagospodarowanie wąwozów
wiąże się na ogół z kosztownymi zabie-
gami inżynierskimi (zasypywanie, utwar-
dzanie dna, kanalizowanie itp.) i wy-
Pole porozcinane po ulewie letniej
kracza poza możliwości jednego gospo-
darstwa.
grunty na stokach o nachyleniu po-
wyżej 20% (120) powinny być trwa-
le zadarnione lub zalesione,
na gruntach o nachyleniu 10-20%
(60-120) można prowadzić gospo-
darkę polową, ale przy regularnym
stosowaniu zabiegów przeciwero-
zyjnych,
grunty położone na stokach o na-
chyleniu do 10% (do 60), zwłaszcza
na długich skłonach, są słabiej za-
grożone przez erozję wodną, ale
Stok lessowy z wzdłużstokowymi pasami pól,
wskazany jest tutaj specjalny spo-
rozcięty wąwozem drogowym
sób uprawy roli,
drogi spływu wód opadowych na-
5. Erozję można w znacznym stopniu ogra-
leży zadarnić, a ruń trawiastą kosić
niczyć stosując płodozmiany przeciwe-
przynajmniej dwukrotnie w okre-
rozyjne, w których skład powinny wcho-
sie wegetacji.
dzić rośliny motylkowe i ich mieszanki
z trawami oraz rośliny ozime tzw.  zielone
52
Ochrona gruntów rolnych
D
Kodeks
Dobrej
Praktyki
Rolniczej
pola . W grupie roślin ozimych szczegól- 9. Przy uprawie gleby położonej na zbo-
nie polecane są rzepak, żyto i pszenżyto, czach korzystne jest zastąpienie uprawy
które tworzą zwartą okrywę już w okresie płużnej przez uprawę bezorkową. Do
jesiennym. uprawy gleby stosuje się wówczas kul-
tywator z szerokimi łapami (gruber), a do
6. Po wcześnie zebranym przedplonie, po
uprawy przedsiewnej bierne zestawy
którym następuje roślina jara, należy
uprawowe, składające się z brony lub
przewidzieć uprawę poplonów ścierni-
kultywatora i wału strunowego lub pier-
skowych lub ozimych, które będą osła-
ścieniowego.
niały glebę. Rośliny poplonowe najle-
piej pozostawić nie przyorane na okres 10. Na glebach zagrożonych erozją w stop-
zimy, w formie mulczu. niu silnym, jako dodatkowy zabieg prze-
ciwerozyjny, poleca się głęboszowanie.
7. Nie obsiane powierzchnie gleb ornych
Zabieg ten polega na dokonywaniu głę-
zaleca się przykrywać na okres jesien-
bokich nacięć w glebie i spulchnianiu
no-zimowy wszystkimi dostępnymi w go-
podglebia, co zwiększa pojemność wodną
spodarstwie materiałami jak słoma, łęty,
gleby i ułatwia wsiąkanie wody do głęb-
liście. Materiały te spełniają również
szych jej warstw. Głęboszowanie wy-
funkcje mulczu i chronią glebę przed
konuje się specjalnym narzędziem -
niszczeniem przez krople deszczu, za-
głęboszem, wymagającym dużej siły
trzymują śnieg i ograniczają zmywy wio-
uciągu. Zabieg ten jest kosztowny, ale
senne gleby.
jego wykonanie wystarcza w odstę-
pach 3 4 letnich.
8. Na gruntach ornych, położonych na sto-
kach, wszystkie zabiegi uprawowe po-
winny być dokonywane w kierunku po-
Erozja wietrzna
przecznym do nachylenia stoku. Orkę
najlepiej wykonać pługiem obracalnym
lub uchylnym odkładając skiby w górę
stoku.
11. Szkodliwość erozji wietrznej polega na
zwiewaniu wierzchniej warstwy gleby,
mechanicznym niszczeniu roślin i od-
słanianiu ich systemu korzeniowego
oraz zanieczyszczaniu cząstkami gleby
wód i powietrza. Cząstki gleby niosą ze
sobą składniki mineralne i organiczne,
a także pozostałości środków ochrony
roślin. Ochrona gleb przed erozją wietrzną
stanowi zatem równocześnie ochronę
powietrza i wód.
Pług zawieszany obracalny
53
Ochrona gruntów rolnych
D
Kodeks
Dobrej
Praktyki
Rolniczej
12. Stopień zagrożenia gleb przez erozję 15. Na glebach i terenach szczególnie za-
wietrzną zależy od następujących czyn- grożonych przez erozję wietrzną zaleca
ników: ukształtowania powierzchni gle- się stosować uprawę bezorkową (bez
by, rodzaju utworu glebowego, wilgot- odwracania gleby), a tam gdzie pozwa-
ności gleby, kierunku i szybkości wia- la na to wyposażenie techniczne gospo-
tru oraz od obecności i rodzaju okrywy darstwa  również siewy bezpośrednie.
roślinnej. Najbardziej podatne na erozję Należy natomiast unikać stosowania na-
wietrzną są gleby pyłowe i piaskowe. rzędzi aktywnych, np. glebogryzarki.
13. Do najskuteczniejszych zabiegów prze- 16. Większość zabiegów agrotechnicznych,
ciw erozji wietrznej zalicza się: chroniących glebę przed erozją wodną,
zapobiega również erozji wietrznej.
zakładanie i pielęgnowanie śródpo-
lnych pasów zadrzewień i zakrza-
czeń,
Stosunki powietrzno-wodne gleb na
stałe utrzymywanie gleby pod okry-
gruntach ornych
wą roślinną (rośliny wieloletnie,
 zielone pola ),
17. Na stosunki powietrzno-wodne gleby
przykrywanie na okres wczesnej wio-
wpływa jej skład granulometryczny oraz
sny materiałami mulczującymi po-
struktura. Struktura gleby jest wynikiem
wierzchnie gleb przeznaczone pod
jej naturalnych właściwości oraz sposobu
rośliny póz
nego siewu lub sadzenia
użytkowania przez rolnika.
(ziemniak, kukurydza).
zła dobra
30 cm
Sieć zadrzewieńśródpolnych
90 cm
14. Występujące na terenie gospodarstwa
podeszwa płużna
wydmy powinny być zalesiane lub za-
krzaczane, aby zapobiec powiększaniu
ich obszaru. Struktura profilu glebowego
54
Ochrona gruntów rolnych
D
Kodeks
Dobrej
Praktyki
Rolniczej
18. Gleba posiadająca dobrą strukturę za- szwy płużnej, utrudniającej przesiąk wo-
pewnia roślinom i organizmom glebo- dy i przenikanie powietrza oraz rozrost
wym właściwe stosunki powietrzno- korzeni roślin w głębszych warstwach
wodne i wykazuje z reguły optymalny gleby.
stan zwięzłości. Gleba taka jest również
odporna na procesy, powodujące zasko-
rupianie roli.
19. Dobra struktura gleby wytwarza się wwy-
niku świadomych postępowań rolnika po-
legających na:
właściwym doborze i kolejności ro-
ślin w zmianowaniu,
prawidłowym wykonywaniu zabie-
gów uprawowych, zapewniających
dobre spulchnienie roli i wyrówna-
nie jej powierzchni,
utrzymaniu optymalnego odczynu gle-
by i zawartości w niej substancji or-
Pług wahadłowy
ganicznej,
zapewnieniu sprawnego działania syste-
22. Pogłębianie orki powinno być dokony-
mu melioracyjnego, odwadniającego
wane stopniowo (do 1 cm rocznie) i tyl-
i nawadniającego glebę.
ko na glebach, których warstwa orna
wykazuje optymalny odczyn i właściwą
20. Na gruntach ornych, nie narażonych na
zawartość substancji organicznej. Po-
erozję, podstawowym zabiegiem upra-
głębiania orki nie zaleca się na glebach
wowym jest orka, wykonywana na głę-
bardzo lekkich i lekkich, o małej z re-
bokość warstwy ornej (20 25 cm). Za-
guły zawartości substancji organicznej.
lecanym narzędziem jest pług obracal-
ny lub wahadłowy, umożliwiający od-
23. W przypadku wytworzenia podeszwy
kładanie skiby w jednym kierunku i eli-
płużnej, lub na glebach o wadliwej bu-
minujący powstawanie bruzd i nierów-
dowie profilu (zawierających warstwy
ności na polu.
nie przepuszczalne) zaleca się stosowa-
nie głęboszy. Głęboszowanie takich gleb
21. Orka powinna być wykonywana przy
należy powtarzać w odstępach kilkulet-
optymalnym uwilgotnieniu gleby i w ko-
nich.
lejnych latach na nieco inną głębokość.
Wykonywanie orki gleby nadmiernie
24. Celem innych, poza orką, zabiegów upra-
uwilgotnionej i stale na tę samą głębo-
wowych jest utrzymanie właściwego sta-
kość prowadzi do wytworzenia pode-
nu roli (wierzchniej warstwy gleby),
55
Ochrona gruntów rolnych
D
Kodeks
Dobrej
Praktyki
Rolniczej
zapewnienie szybkich wschodów i nić, niż dokonywać go w nadmiernie
prawidłowego wzrostu roślin oraz nisz- wilgotną glebę lub przed przewidywa-
czenie chwastów. Podstawowym narzę- nym deszczem.
dziem do uprawy pożniwnej jest kulty-
wator o sztywnych łapach (gruber) po-
łączony z wałem strunowym lub pier-
Stosunki powietrzno-wodne gleb
ścieniowym.
użytków zielonych
25. Zabiegów uprawowych powinno się
wykonywać tak dużo jak to jest ko-
27. Regulacja stosunków powietrzno-wodnych
nieczne, a zarazem tak mało jak jest to
ma bardzo duże znaczenie na trwałych
możliwe.
użytkach zielonych, gdyż zależy od nich
rozwój pożądanych gatunków roślinno-
ści łąkowej (traw, roślin motylkowych
i ziół).
28. Do regulacji tych stosunków na użyt-
kach zielonych służy w pierwszym rzę-
dzie właściwy system melioracji odwad-
niająco-nawadniających. Rolnicy, będący
użytkownikami gruntów zmeliorowanych,
mają obowiązek konserwacji i pielęgnacji
sieci rowów na tych terenach.
Uprawa ochronna gleby gruberem
26. Na glebach o dużej zawartości cząstek
pyłowych podstawowym problemem
jest powstawanie zaskorupiania roli,
praktycznie po każdym większym opa-
dzie deszczu. Zaskorupienie roli jest
szczególnie groz
ne dla wschodzących
i młodych roślin w fazie kiełka lub li-
ścieni. Dlatego termin uprawowego za-
biegu przedsiewnego i siewu należy do-
stosować do przewidywanego przebie-
Zarastający rów melioracyjny
gu pogody. Lepiej jest siew nieco opóz
-
56
Ochrona gruntów rolnych
D
Kodeks
Dobrej
Praktyki
Rolniczej
29. Konserwacja i eksploatacja urządzeń me- 30. Większość systemów melioracyjnych
lioracyjnych, jak również odwadnianie z otwartymi rowami melioracyjnymi oka-
i nawadnianie obiektu, powinno być wy- zała się w praktyce skuteczna tylko w dzia-
konywane przez spółkę wodną, zgodnie łaniach odwadniających. Eksploatacja tych
z instrukcją techniczno-rolniczej eksplo- systemów powinna polegać na regulacji
atacji obiektu. Termin rozpoczęcia odwad- odpływu wód i możliwie długim utrzy-
niania lub nawadniania ustala się wzależ- mywaniu zapasów wody w profilu gle-
ności od głębokości zwierciadła wody bowym na górnym dopuszczalnym po-
gruntowej w studzience obserwacyjnej ziomie.
oraz poziomu wody w rowach. Rolnicy,
31. Utrzymywanie optymalnego uwilgotnie-
będący użytkownikami terenów zmelio-
nia gleb użytków zielonych zapobiega mi-
rowanych, mają obowiązek świadczeń na
neralizacji substancji organicznej, zwiększa
rzecz spółki wodnej w formie robocizny
plony zielonej masy i siana oraz ograni-
lub składek pieniężnych.
cza przesiąk i odpływ składników mi-
neralnych do wód gruntowych i wód po-
wierzchniowych.
32. Koszenie łąk i wypas bydła musi się
odbywać przy takiej wilgotności gleby,
świadek (wys. - 2m)
żeby koła ciągników i racice zwierząt
biało-czerwony
nie pozostawiały śladów na powierzch-
ni użytku zielonego i nie powodowały
przekrój A-A
uszkodzeń runi łąkowej oraz nie zmie-
niały w niekorzystnym kierunku sto-
sunków powietrzno-wodnych w glebie.
widok z góry
numer
(czerwony)
1. rura PC
2. oczep żelbetowy
3. siatka zbrojenia
4. korek drewniany
5. część perforowana rury (wymiary podano w cm)
Studzienka obserwacyjna
57
D
3. Ochrona gleb przed degradacją
chemiczną
Kodeks
Dobrej
Praktyki
33. Jako gleby zdegradowane trzeba w prak-
Rolniczej
tyce traktować gleby silnie zakwaszone
i o bardzo niskiej zawartości przyswaja-
nych składników pokarmowych. Gleby
takie wymagają kosztownych zabiegów
rekultywacyjnych.
34. Nie należy nigdy dopuszczać do silnego
zakwaszenia gleb lub bardzo znacznego
ich wyczerpania z rezerw przyswajal-
nych form składników pokarmowych.
Gleby takie wykazują małą produkcyj-
ność i z trudem ulegają wzbogaceniu
w składniki, nawet po zastosowaniu du-
żych dawek nawozów.
35. Typowa degradacja chemiczna gleb ma
miejsce w przypadku ich zanieczysz-
czenia szkodliwymi substancjami che-
micznymi. Do substancji tych należą me-
tale ciężkie, węglowodory wielopierście-
niowe i pozostałości doglebowo stoso-
wanych chemicznych środków ochrony
roślin. Zanieczyszczenie gleb może na-
stąpić w wyniku oddziaływania prze-
mysłu i ruchu samochodowego oraz przy
niewłaściwym stosowaniu osadów ście-
kowychdonawożenia gleb.
36. Wyróżnia się sześć klas stanu czystości
gleb, pod względem zawartości metali
ciężkich:
0  zawartość naturalna
I  zawartość podwyższona
II do V  gleby zanieczyszczone
58
Ochrona gruntów rolnych
D
Kodeks
Dobrej
Praktyki
Rolniczej
37. Na glebach o naturalnej (klasa 0) i pod- Gleby użytków rolnych powinny wyka-
wyższonej (klasa I) zawartości metali zywać wartość pH w graniach 5,0 do 7,0.
ciężkich można uprawiać bez ograniczeń Wartość pH poniżej 4,5 sygnalizuje nie-
wszystkie rośliny przeznaczone do spo- bezpieczeństwo degradacji gleby, a war-
życia przez ludzi lub na paszę dla zwie- tość powyżej 7,0 świadczy o jej alkali-
rząt gospodarskich. Gleby takie zajmują zacji, która może wykazywać ujemne
w Polsce ponad 98% powierzchni użyt- skutki dla gleby i roślin.
ków rolnych.
43. Odczyn wywiera wpływ bezpośredni i po-
38. Na glebach wykazujących podwyższo- średni na wzrost, rozwój i plonowanie
ną zawartość metali ciężkich (oznaczonych roślin. Wpływ pośredni polega na zmia-
jako I), nie wolno stosować osadów ście- nie przyswajalności składników pokar-
kowych. mowych, zmianie toksyczności skład-
ników szkodliwych, a także na zmia-
39. Gleby zanieczyszczone (klasa II do V)
nach składu i aktywności mikroorgani-
wymagają specjalnego traktowania,
zmów glebowych.
zgodnie z zaleceniami Stacji Chemicz-
no Rolniczej. Gleby takie występują w
Polsce tylko w rejonach silnie uprzemy-
Odczyn
słowionych i zajmują niespełna 2% po-
kwaśny optymalny zasadowy
wierzchni użytków rolnych. 3 4 5 6 7 8 pH
humifikacja
40. Stosując chemiczne środki ochrony ro-
aktywność
ślin należy unikać wolno rozkładających
biologiczna
się, o małej selektywności oraz takich,
Al
które muszą być stosowane w dużych
.
dawkach.
H
Ni S
41. Aby ograniczyć ujemny wpływ herbi-
Pi B
cydów na glebę, w roślinach uprawia-
nych w szerokie rzędy stosować je w spo-
Ca i Mg
sób pasowy, co zmniejsza ilość środka
K
wprowadzanego do gleby.
Cu i Zn
Fe i Mn
Odczyn gleb
Mo
42. Odczyn, którego miarę stanowi wartość
Zależność między warunkami glebowymi a kwa-
pH, jest podstawowym i najłatwiej mie-
sowością gleby (schemat)
rzalnym wskaz
nikiem żyzności gleby.
59
toksyczno
ść
przyswajalno
ść
Ochrona gruntów rolnych
D
Kodeks
Dobrej
Praktyki
Rolniczej
44. Badania odczynu gleby należy zlecać 47. Kwaśnemu odczynowi gleby towarzy-
w regularnych odstępach czasu, nie rza- szą zwykle niedobory magnezu. Jeżeli
dziej jednak niż co 4 6 lat Stacji Che- brak magnezu potwierdzony jest anali-
miczno Rolniczej. Wyniki badań prze- zą gleby należy zastosować nawozy
kazywane są rolnikowi w postaci ma- wapniowo-magnezowe.
pek odczynu i potrzeb wapnowania gleb.
48. Gleby użytków zielonych, wykazujące
kwaśny odczyn, powinny być wapno-
wane na równi z glebami gruntów or-
Odczyn gleby Potrzeby wapnowania
nych. Nie wymagają wapnowania gleby
organiczne (torfy i mursze) o pH powy-
Bardzo kwaśny,
żej 5,0.
konieczne
pH do 4,5
49. Nie należy stosować nawozów wapnio-
Kwaśny,
potrzebne wych na gleby nie użytkowane rolniczo
pH 4,6 5,5
(odłogi, użytki ekologiczne), zwłaszcza
Lekko kwaśny, wskazane / ograniczone
położone w strefach ochronnych i stre-
pH 5,6 6,8 (gleby lekkie)
fach wrażliwych wód.
Obojętny, ograniczone / zbędne
50. Do odkwaszania gleb i wzbogacania ich
pH 6,8 7,2 (gleby lekkie)
w magnez można stosować tylko nawo-
Zasadowy,
zy wapniowe i wapniowo-magnezowe
zbędne
pH od 7,2
dopuszczone do obrotu i stosowania
w rolnictwie. Nawozy takie są bez-
pieczne dla środowiska glebowego i upra-
wianych roślin.
45. Optymalny odczyn gleby jest różny dla
poszczególnych gatunków roślin. Rośli-
51. Należy żądać atestu od sprzedawcy na
ny uprawiane na glebach lekkich plonu-
każdą dostarczoną partię nawozu wap-
ją zadawalająco przy odczynie lekko
niowego i wapniowo-magnezowego.
kwaśnym, a nawet kwaśnym. Rośliny
W ateście podana jest między innymi
uprawiane na glebach lepszych wyma-
zawartość składników użytecznych, wap-
gają odczynu przynajmniej lekko kwa-
nia i magnezu, która służy do ustalania
śnego, a nawet obojętnego.
dawki nawozów na hektar.
46. Dawki nawozów wapniowych ustala się
52. Nawozy wapniowe powinny być roz-
na podstawie potrzeb wapnowania oraz
siewane, najlepiej po żniwach i wymie-
kategorii agronomicznej gleby (gleby
szane z glebą za pomocą pługa, kulty-
bardzo lekkie, lekkie, średnie i ciężkie).
watora lub narzędzi aktywnych. Do-
Przy takich samych potrzebach wapno-
puszcza się stosowanie nawozów wap-
wania większe dawki nawozów zaleca-
niowych na przedwiośniu, na glebę po-
ne są na gleby cięższe, niż na gleby
wierzchniowo zamarzniętą, nie podto-
lżejsze.
60
Ochrona gruntów rolnych
D
Kodeks
Dobrej
Praktyki
Rolniczej
pioną. Na trwałych użytkach zielonych
Zawartość przyswajalnych form
wapnowanie należy przeprowadzać
składników pokarmowych
w okresie jesieni.
53. Nawozy wapniowe nie mogą się zna- 55. Dla uzyskania dużych i o dobrej jakości
lez
ć wbezpośrednim kontakcie z nawo- plonów roślin konieczne jest optymalne
zami naturalnymi. W wyniku reakcji che- ich zaopatrzenie w podstawowe skład-
micznych zachodzą wówczas straty amo- niki pokarmowe, azot, fosfor, potas i ma-
niaku, który zanieczyszcza atmosferę, a po gnez oraz w mikroelementy, bor, cynk,
dostaniu się na powierzchnię gleby, po- mangan, miedz
, molibden. Należy jed-
woduje jej zakwaszenie. nocześnie unikać nadmiaru tych skład-
ników w glebie, gdyż może wówczas
54. Do rozsiewu nawozów wapniowych na-
wystąpić ich wymywanie, powodujące
leży stosować specjalne, dobrze wyre-
zanieczyszczenie wód gruntowych i na-
gulowane rozsiewacze. Zapewnia to rów-
stępnie wód powierzchniowych.
nomierne rozmieszczenie nawozów na
całej powierzchni pola. Użycie do tych 56. Rolnik powinien zlecać Stacji Chemiczno
celów rozrzutników obornika nie jest Rolniczej badania:
wskazane. Nierównomierny rozsiew na-
zawartości przyswajalnych form fos-
wozów wapniowych może powodować
foru, potasu i magnezu w glebie, w od-
lokalnie nadmierny wzrost pH gleby
stępach 4-6 letnich,
z ujemnymi tego skutkami.
zawartości azotu mineralnego, co-
rocznie w okresie wczesnej wiosny
(z uwagi na koszty praktykuje to
tylko niewielu rolników),
badanie gleb na zawartość mikro-
elementów, ale tylko w przypadku
podejrzeń występowania ich nad-
miarów lub niedoborów.
Zawartość składników Barwa na mapie
pokarmowych zasobności
Bardzo niska brązowa
Niska czerwona
Średnia żółta
Wysoka niebieska
Rozsiewacz nawozów wapniowych
Bardzo wysoka zielona
61
Ochrona gruntów rolnych
D
Kodeks
Dobrej
Praktyki
Rolniczej
61. Dawki nawozów azotowych powinny
57. Za optymalną, ze względów produkcyj-
odpowiadać potrzebom pokarmowym
nych, ekonomicznych i ekologicznych,
roślin, z uwzględnieniem ilości azotu
uznaje się średnią zawartość składni-
działającego, pochodzącego z nawozów
ków w glebie oznaczaną przez Stację
naturalnych, opadu atmosferycznego
Chemiczno Rolniczą barwą żółtą na
i wiązanego biologicznie. Nadmierne
mapie zasobności i odczynu gleb. Na
dawki azotu prowadzą do strat składni-
takich glebach należy stosować dawki
ka w formie gazowej (do atmosfery)
nawozów (naturalnych i mineralnych),
i w formie azotanów (do wód grunto-
odpowiadające potrzebom pokarmo-
wych i powierzchniowych), co stanowi
wym roślin.
stratę finansową i stwarza zagrożenie
ekologiczne.
58. Na glebach o bardzo niskiej i niskiej
zawartości składników, oznaczanych przez
62. Potrzeby pokarmowe roślin odpowiada-
Stację barwą brunatną i czerwoną, ko-
ją, w przybliżeniu, ilości składnika za-
nieczne jest stosowanie naddatków fos-
wartej w plonie końcowym. Można je
foru, potasu i magnezu ponad potrzeby
wyliczyć, mnożąc wielkość oczekiwa-
pokarmowe roślin, w celu doprowadze-
nego plonu roślin przez pobranie skład-
nia gleby do stanu zawartości średniej.
nika na jednostkę plonu (załącznik 5).
59. Na glebach o wysokiej i bardzo wyso-
63. Do wyliczeń uproszczonych można prze-
kiej zawartości fosforu, potasu i magne-
liczyć plony roślin na jednostki zbożo-
zu, ich dawki w nawozach mogą być
we (załącznik 6) i pomnożyć przez śred-
mniejsze od potrzeb pokarmowych ro-
nie pobranie składników na jednostkę
ślin. Nadmierne dawki fosforu, zwłasz-
zbożową plonu. Pobranie to wynosi oko-
cza na glebach narażonych na erozję
ło: 2,4 kg azotu (N), 1,1 kg fosforu
wodną, mogą prowadzić do zmywów
(P2O5) i 2,6 kg potasu (K2O) na jed-
składnika do wód powierzchniowych,
nostkę zbożową plonu.
a nadmierne dawki potasu powodują
niepożądane nagromadzanie składnika 64. Żywienie roślin musi być zrównoważo-
w plonie wegetatywnych (zielona ma- ne, to znaczy każdy składnik powinien
sa) i zapasowych (bulwy, korzenie) czę- być dostarczony w optymalnej ilości,
ściach roślin. a wszystkie składniki muszą do siebie
pozostawać w optymalnym stosunku.
60. Podstawowym z
ródłem magnezu są na-
Niedobór lub nadmiar jednego, czy kil-
wozy wapniowo-magnezowe i regulacji
ku składników powoduje ograniczenie
zasobności gleby w magnez należy do-
wielkości i jakości plonu roślin, oraz
konywać łącznie z regulacją odczynu
niekorzystnie oddziałuje na środowisko
gleby. Zagadnienie to, w warunkach na-
przyrodnicze.
szego kraju, ma bardzo duże znaczenie
wobec małych zasobów magnezu w gle-
bach (zwłaszcza w glebach kwaśnych).
62
Ochrona gruntów rolnych
D
Kodeks
Dobrej
Praktyki
Rolniczej
Plon pszenicy
t/ha
Dawniej
Mg
S
3,0
N P K
czynnik w minimum
Dziś
8,0
N P K Mg S
czynnik w nadmiarze
(względnym)
63
2
CO woda
mikroelementy
2
CO woda
mikroelementy
D
4. Ochrona gleb przed degradacją
biologiczną
Kodeks
Dobrej
Praktyki Glebowa substancja organiczna
Rolniczej
65. Substancja organiczna wpływa korzyst-
nie na cechy biologiczne, chemiczne i fi-
zyczne gleby. W miarę wzrostu ilości sub-
stancji organicznej poprawia się struktura
i łatwość uprawy gleby, zwiększa jej po-
jemność wodna i zawartość składników
pokarmowych oraz polepsza odporność
gleby na erozję i degradację fizyczną i che-
miczną.
66. Naturalna zawartość substancji organicz-
nej zależy od składu granulometrycznego
gleby. Gleby zwięz
lejsze zawierają wię-
cej substancji organicznej niż gleby lek-
kie i wykazują z reguły większą miąż-
szość poziomu orno-próchnicznego.
67. Aktualna zawartość substancji organicz-
nej jest wynikiem równowagi procesów
prowadzących do jej nagromadzania
(reprodukcji) i rozkładu (degradacji). Oby-
dwa rodzaje procesów mają charakter
mikrobiologiczny, ale rolnik ma na nie
duży wpływ poprzez sposób gospoda-
rowania.
68. Nagromadzaniu substancji organicznej
sprzyja stosowanie obornika i nawozów
organicznych, a także przyorywanie sło-
my (z dodatkiem azotu). Tak zwana
ochronna uprawa gleby i regularne wapno-
wanie sprzyjają natomiast utrwalaniu za-
wartości substancji organicznej. Ochronna
64
Ochrona gruntów rolnych
D
Kodeks
Dobrej
Praktyki
Rolniczej
uprawa polega na stosowaniu zasady  nych ilości resztek pożniwnych i upra-
tak dużo zabiegów uprawowych jak to wa roślin wieloletnich zwiększają li-
jest konieczne, tak mało jak jest to czebność dżdżownic i aktywność biolo-
możliwe . giczną gleby. Do czynników oddziału-
jących ujemnie należą natomiast stoso-
69. Rozkład substancji organicznej jest pro-
wanie nadmiernych dawek nawozów
cesem naturalnym i można tylko ogra-
mineralnych i gnojowicy, w których
niczyć jego szybkość i rozkład w cza-
azot występuje w formie amonowej.
sie. Zbyt szybkie tempo tego procesu
w krótkim okresie czasu prowadzi do 73. Liczebność dżdżownic wzrasta w gle-
uwalniania dużych ilości mineralnych bach płytko uprawianych i przy ograni-
związków azotu i fosforu, które mogą czonej uprawie mechanicznej. Orka,
się przedostawać do wód gruntowych przy wszystkich jej zaletach, niszczy
i powierzchniowych, powodując ich za- jednak system kanalików glebowych po
nieczyszczenie, a nawet skażenie. dżdżownicach, powodując pogorszenie na-
turalnych stosunków powietrzno-wodnych
gleby.
Aktywność biologiczna gleby
70. Żyzne gleby odznaczają się wysoką ak-
tywnością biologiczną. Glebę taką za-
mieszkują bardzo różnorodne i liczne
organizmy (bakterie, grzyby, drobne
zwierzęta), spełniające właściwą dla
każdego gatunku rolę w utrzymaniu ży-
zności gleby.
71. Do zwierząt widocznych gołym okiem
należą dżdżownice, których obecność
Kanalikglebowypodżdżownicy oraz pozosta-
świadczy o żyzności, jak również o bra-
wiony kopczyk gleby o strukturze gruzełkowatej
ku szkodliwych zanieczyszczeń gleby,
na które są one bardzo wrażliwe. Obec-
ność dżdżownic, wyczuwalna elastycz- 74. Żyzna gleba odznacza się przewagą
ność gleby pod stopą i charakterystycz- organizmów pożytecznych dla roślin
ny, przyjemny jej zapach są znanymi uprawnych nad organizmami szkodliwy-
rolnikom cechami żyznej gleby. mi. Właściwy stosunek obydwu grup or-
ganizmów można regulować przez wła-
72. Stosowanie dobrze rozłożonego oborni-
ściwe zmianowanie.
ka i kompostów, przyorywanie znacz-
65
Ochrona gruntów rolnych
D
Kodeks
Dobrej
Praktyki
Rolniczej
75. W zmianowaniu należy unikać zbyt czę-
stej uprawy po sobie roślin powodujących
tzw. zmęczenie gleby (koniczyna, burak,
łubin). Do zmianowań wysyconych zbo-
żami powinno się wprowadzać rośliny
sanitarne (owies, rzepak, rośliny strącz-
kowe), zapobiegające nagromadzaniu
organizmów szkodliwych.
66