Zakażenia szpitalne w Polsce  stan wiedzy na
kwiecień 2011
Raport programu  Stop Zakażeniom Szpitalnym. Program Promocji Higieny
Szpitalnej
Raport opracowany na podstawie piśmiennictwa przedmiotu oraz opinii Rady Ekspertów
zaangażowanej w kampanię  Stop Zakażeniom Szpitalnym. Program Promocji Higieny
Szpitalnej w składzie:
dr hab. med. Małgorzata Bulanda Prof. UJ  Prezes Polskiego Towarzystwa Zakażeń
Szpitalnych, Katedra Mikrobiologii Uniwersytetu Jagiellońskiego Colleguim Medicum
w Krakowie
prof. n. farm. dr. hab. n. med. Stefan Tyski  Narodowy Instytut Leków w Warszawie,
Warszawski Uniwersytet Medyczny
mgr Maria Ciuruś  Katedra Nauczania Pielęgniarstwa, Uniwersytetu Medycznego w
A
odzi.
1
Przedmowa
Obecnie zakażenia szpitalne, które są niewątpliwie następstwem rozwoju
nowoczesnej medycyny występują wśród hospitalizowanych pacjentów na całym świecie.
Pojawianie się nowych klinicznych postaci zakażeń, ich niespotykanych dotąd czynników
etiologicznych, wymaga od środowiska medycznego poszerzania wiedzy w tym zakresie.
Dotyczy to także pacjentów poddających się różnym zabiegom medycznym. Częstość
zakażeń szpitalnych jest jednym z podstawowych wyznaczników jakości, w tym
bezpieczeństwa opieki medycznej, stąd konieczność szeroko zakrojonej edukacji
środowiska medycznego.
dr hab. med. Małgorzata Bulanda
Prezes Polskiego Towarzystwa Zakażeń Szpitalnych
Wstęp
Współcześnie medycyna, mimo osiągnięć w dziedzinie profilaktyki i leczenia, boryka
się ze zwiększonym ryzykiem występowania zakażeń. Zakażenia szpitalne dotyczą
wszystkich placówek ochrony zdrowia  od tych rejonowych po specjalistyczne kliniki 
występujące na całym świecie.
Dążenie do ograniczenia liczby zakażeń należy do podstawowych, etycznych i
profesjonalnych obowiązków oraz zadań kierownictwa i personelu zakładów opieki
zdrowotnej. Częstość występowania zakażeń wiąże się ściśle z rodzajem wykonywanych u
pacjentów zabiegów diagnostycznych i terapeutycznych.
Zakażenia szpitalne stanowią zagrożenie zarówno dla pacjentów, jaki i personelu
medycznego. Występowanie zakażeń szpitalnych często wpływa na pogorszenie przebiegu
choroby podstawowej, wydłuża czas pobytu w szpitalu i zwiększa koszty leczenia oraz
śmiertelność pacjentów.
Definicja zakażenia wg ustawy z dnia 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz
zwalczaniu zakażeń i chorób zakaz
nych u ludzi (Dz. U. 2008 Nr 234 poz. 1570) mówi,
że zakażenie szpitalne to zakażenie, które wystąpiło w związku z udzieleniem świadczeń
zdrowotnych, w przypadku gdy choroba:
nie pozostawała w momencie udzielania świadczeń zdrowotnych w okresie wylęgania
albo
wystąpiła po udzieleniu świadczeń zdrowotnych, w okresie nie dłuższym niż najdłuższy
okres jej wylęgania;
Zakażenia możemy podzielić ze względu na:
Mechanizm i czynnik etiologiczny zakażenia:
o Endogenne  zakażenie spowodowane przez florę własną pacjenta
o Egzogenne  zakażenie spowodowane drobnoustrojami nabytymi ze
środowiska szpitalnego
2
o Nieklasyfikowane (np. okołoporodowe)  dla celów rejestracji i kontroli stosuje
się przy nich kryteria oparte na wyniku badania mikrobiologicznego
Czas wystąpienia:
o Zakażenia wczesne  rozwijające się do 5-7 doby pobytu w szpitalu (dla
noworodków  do 3 doby)
o Zakażenia póz
ne  rozwijające się po 7 dobie pobytu w szpitalu (dla
noworodków  po 3 dobie)
Postać i lokalizację:
o Zakażenia miejscowe (zakażenia skóry, błon śluzowych, powierzchowne
zakażenie miejsca operowanego)
o Zakażenie układowe (układ moczowy, zapalenie płuc)
o Zakażenia uogólnione (sepsa, wstrząs septyczny).
Podstawowe drogi przenoszenia zakażeń szpitalnych to przede wszystkim
bezpośredni kontakt personelu szpitalnego z chorymi, kontakt chory  chory oraz drogi
pośrednie, obejmujące np. przenoszenie przez systemy wentylacyjne, a także wyposażenie
pomieszczeń szpitalnych i sprzęt używany w badaniach diagnostycznych, leczeniu i
rehabilitacji. Również flora personelu szpitala, który ma bezpośredni kontakt z chorymi, np. w
trakcie zmiany odzieży lub karmienia, może zostać przeniesiona na chorych.
I. Czynniki etiologiczne zakażeń szpitalnych na oddziałach zabiegowych.
Czynnikiem etiologicznym zakażeń szpitalnych może być każdy rodzaj czynnika
zakaz
nego (priony, wirusy, bakterie, grzyby, pasożyty).
W epidemiologii zakażeń szpitalnych mówi się, że objawy kliniczne zakażeń
szpitalnych spowodowanych przez bakterie pojawiają ok. 48 godzin od przyjęcia pacjenta do
szpitala lub 48 godzin od wykonania procedury inwazyjnej. Jeżeli zakażenie ujawnia się
wcześniej, wówczas mówimy o zakażeniu pozaszpitalnym (pacjent prawdopodobnie
przyszedł do szpitala w okresie wylęgania zakażenia).
Dla niektórych specyficznych zakażeń czas ten może być inny; krótszy występuje np.
przy zakażeniu miejsca operowanego, zapaleniu płuc u pacjenta zaintubowanego czy
zakażeniu łożyska krwi u pacjenta z cewnikiem naczyniowym. Dłuższy zaś w przypadku
gruz
licy, ospy wietrznej, zakażeń związanych ze wszczepionymi implantami, zakażeń
grzybiczych, zakażeń wirusami zapalenia wątroby typu A, B lub C czy zakażeń wirusem HIV.
Zakażenia związane z oddziałami zabiegowymi są w dużej mierze zależne od
specjalizacji oddziału i rodzaju zabiegu, ale także od ogólnego stanu zdrowia pacjenta
hospitalizowanego w danym oddziale. Najczęściej występującymi zakażeniami w chirurgii są
zakażenia ropne powstające w wyniku inwazji bakterii do skóry i tkanki podskórnej, mięśni,
kości (szpiku), narządu lub jamy ciała. Zarówno anatomiczna lokalizacja zmian
chorobowych, jak i mikroorganizmy związane z wymienionymi infekcjami mogą się znacznie
różnić.
Zakażenia występujące wśród chorych na oddziałach można podzielić na :
3
 Pozaszpitalne (zewnątrzpochodne), czyli takie, z którymi chorzy są przyjmowani
do leczenia (w tym zabiegów); są to ropnie skóry, tkanki podskórnej, ropnie
głębokie, stany zapalne narządów jamy brzusznej (pęcherzyka żółciowego,
wyrostka robaczkowego, trzustki), ropnie narządowe (płuc, mózgu), urazy
wielonarządowe z rozwijającym się zakażeniem
Zakażenia występujące w czasie leczenia na oddziale, typowe zakażenia
szpitalne będące najczęściej zakażeniami miejsca operowanego, w tym po
wykonaniu wszczepu, specyficzne zakażenia ran oparzeniowych,
odmrożeniowych.
Zakażenia towarzyszące, do których może dochodzić w czasie leczenia
zabiegowego; to zapalenie płuc, zakażenie dróg moczowych, zakażenia łożyska
krwi, biegunki.
Literatura przedmiotu określa najczęstsze typy zakażeń charakterystyczne dla
poszczególnych oddziałów zabiegowych. Należą do nich:
a) Zakażenia w neurochirurgii:
Zakażenia miejsca operowanego występują jako zakażenia:
o Powierzchowne
o Głębokie (zakażenie kości czaszki)
o Narządowe (zakażenia wewnątrzczaszkowe)
Dodatkowo występują zakażenia układów zastawkowych, elektrod, wszczepów kostnych.
Czynniki etiologiczne są zazwyczaj inne niż w zapaleniach opon mózgowo-rdzeniowych.
Najczęściej to Staphylococcus aureus, Pseudomonas, Acinetobacter i grzyby.
b) Zakażenia w kardiochirurgii:
Powikłania infekcyjne mogą wystąpić po zabiegach: w chorobie niedokrwiennej serca, wad
wrodzonych, wszczepianiu zastawek, rozrusznika. Zakażenia występują także w zabiegach
wykonywanych w postępującej niewydolności serca, ropniu około zastawkowym, tętniaku.
Zakażenia miejsca operowanego mogą objawiać się jako zakażenia:
o Powierzchowne
o Głębokie lub narządowe
Wśród czynników etiologicznych należy tu wymienić paciorkowce z grupy  orale  jamy
ustnej, enterokoki, gronkowce, a wśród pałeczek Gram ujemnych  Pseudomonas,
Acinetobacter, Serratia, Enterobacter.
c) Zakażenia w chirurgii naczyniowej:
Częstość zakażeń w tej grupie zabiegów wiąże się z operacjami u ludzi w podeszłym wieku,
z cukrzycą, chorobą wieńcową, niewydolnością oddechową. Wiele zabiegów wykonywanych
jest na naczyniach z pierwotnym zakażeniem ściany tętnic, tętniaków.
Najczęstsze zakażenia występują podczas zabiegu wszczepienia implantu, a także w okolicy
usytuowania wszczepu.
Czynnikami etiologicznymi zakażeń w chirurgii naczyniowej są gronkowce, paciorkowce,
Gram ujemne pałeczki jelitowe, Pseudomonas, a także grzyby. Z uwagi na zmiany
4
niedokrwienne w operowanych kończynach należy zawsze brać pod uwagę zakażenie
beztlenowymi laseczkami zgorzeli gazowej.
d) Zakażenia w chirurgii kostnej
W tym przypadku mamy do czynienia z zakażeniami związanymi z wprowadzeniem ciał
obcych BAI (Biomaterial Associated Infections).
U pacjentów, którym wszczepiono implanty zakażenia mogą ujawnić się do 12 miesięcy od
dnia wykonania operacji (podstawową rolę w tych zakażeniach odgrywa kolonizacja implantu
drobnoustrojami pochodzącymi z:
skóry pacjenta (np.: niedokładnie zdezynfekowana skóra pola operacyjnego,
nieodpowiednie obłożenie pola operacyjnego np. serwetami bawełnianymi zamiast
serwetami barierowymi jednorazowego użycia, nie zastosowanie folii chirurgicznej)
powietrza sali operacyjnej (liczne cząsteczki stałe w powietrzu, zanieczyszczona
klimatyzacja, zainfekowane filtry Hepa)
skóry personelu (niedokładnie umyte i zdezynfekowane ręce chirurgów i pielęgniarek
operacyjnych, nie przestrzeganie zasad w czasie nakładania jałowych rękawiczek,
stosowanie nieodpowiednich fartuchów chirurgicznych np. bawełnianych, otwieranie
opakowań z jałowym implantem przez osobę, która nie umyła i nie zdezynfekowała
swoich rąk lub złamała zasady aseptyki w czasie otwierania implantu).
Drobnoustroje odpowiedzialne za te zakażenia to gronkowce koagulazoujemne, gronkowce
złociste, paciorkowce z grupy  orale , entrokoki, Gram ujemne pałeczki, sporadycznie inne
bakterie.
e) Zakażenia w chirurgii głowy i szyi
Powikłania infekcyjne po takich zabiegach wywołują drobnoustroje obecne w jamie ustnej, w
tym bakterie beztlenowe oraz grzyby z rodzaju Candida, Aspergillus.
f) Zakażenia w ginekologii
Zakażeniom w tej grupie sprzyjają zmiany zapalne pochwy lub innych odcinków narządu
rodnego. Kliniczne formy zakażeń miejsca operowanego to:
o Powierzchowne zakażenia miejsca operowanego (miejsca nacięcia)
o Głębokie czy narządowe zakażenia miejsca operowanego, w tym zakażenia
miednicy mniejszej.
W następstwie cesarskiego cięcia może wystąpić zapalenie jamy macicy, rzadziej zapalenie
otrzewnej. Najczęściej izolowanymi czynnikami etiologicznymi tych zakażeń są: E. coli,
Enterobacter, Klebsiella, Gardnerella, Bacteroides fragilis, Ureaplasma, Enterococcus.
g) Zakażenia po zabiegach w obrębie jamy brzusznej
Zabiegi w polu czystym-skażonym są stosunkowo rzadko powikłane zakażeniami (np.
operacje żołądka), natomiast w chirurgii jelita grubego i odbytu pole operacyjne jest zawsze
skażone i prawdopodobieństwo zakażenia miejsca operowanego jest wysokie.
Drobnoustroje wywołujące zakażenia rekrutują się z flory jelita grubego, tj. Gram ujemnych
pałeczek jelitowych, niefermentujących.
5
h) Zakażenia związane z przeszczepianiem narządów
Najbardziej narażonymi na zakażenia są pacjenci poddawani przeszczepom narządów i
szpiku. Zakażenia wywołują zarówno bakterie, jak i wirusy, grzyby, a nawet pasożyty.
Przyczyną jest brak u tej grupy chorych mechanizmów obronnych, które są zniszczone przez
chorobę oraz sposób postępowania przy przeprowadzaniu przeszczepu. Stopień zagrożeń
zależy od przeszczepianego narządu i warunków jego przechowywania, reakcji biorcy na
przeszczep, stosowania inwazyjnych zabiegów diagnostycznych i leczniczych, długi pobyt
chorego w szpitalu i ekspozycja na czynniki zakaz
ne otoczenia.
y
ródłem zakażeń może być naturalna flora biorcy rekrutująca się z Gram dodatnich
ziarenkowców, Gram ujemnych pałeczek, beztlenowców i grzybów z rodzaju Candida, mogą
to być także wirusy CMV, Herpes. Innym niebezpiecznym z
ródłem zakażenia jest
przeszczepiony narząd, który może być z
ródłem wirusów CMV, HBV, HCV, Herpes, bakterii.
Długi pobyt chorego w szpitalu poddanego transplantacji może powodować infekcje, których
czynniki etiologiczne wywodzą się ze środowiska szpitalnego. Szczególnie sprzyja im
bezbronność immunologiczna pacjenta i wiele inwazyjnych zabiegów diagnostycznych i
leczniczych. W tych przypadkach przyczyną zakażenia obok bakterii z rodzaju
Staphylococcus aureus, E. coli mogą być: Pseudomonas aeruginosa, Legionella,
Aspergillus.
Z powyższego zestawienia wynika, że zakażenia szpitalne mogą być wywoływane przez
różne drobnoustroje.
Najczęściej jako czynniki etiologiczne zakażeń szpitalnych w poszczególnych oddziałach
wskazuje się stanowiące największe zagrożenie epidemiologiczne  drobnoustroje alarmowe
 wyżej wymienione o wysokiej odporności (odporność powstaje np. po szczepieniu lub po
przechorowaniu jakiejś choroby zakaz
nej) na chemioterapeutyki (załącznik 1 do
Rozporządzenia Ministra Zdrowia z 11.03.2005r.  Dz. U. 2005 Nr 54 poz. 484). Należy
jednak pamiętać, że zakażenia szpitalne mogą być spowodowane drobnoustrojami
należącymi do flory fizjologicznej pacjenta.
II. Stan zakażeń szpitalnych w Polsce.
Polska jest krajem, w którym zagadnienia dotyczące zakażeń szpitalnych są
ustawowo objęte pewnymi obowiązkami i prawami. Główną regulację w tej dziedzinie
stanowi ustawa z dnia 5 grudnia 2008r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób
zakaz
nych u ludzi (Dz. U. 2008 Nr 234 poz. 1570) z dnia 30 grudnia 2008. Dodatkowo
obowiązują:
Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 11 marca 2005 r. w sprawie rejestrów
zakażeń zakładowych oraz raportów o występowaniu tych zakażeń (Dz. U. 2005 Nr
54 poz. 484)
Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 27 maja 2010r, w sprawie kwalifikacji
członków zespołu kontroli zakażeń szpital (Dz. U. 2010 Nr 108 poz. 706) z dnia 18
czerwca 2010 r.
6
 Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 27 maja 2010r. w sprawie zakresu, sposobu
i częstotliwości prowadzenia kontroli wewnętrznej w obszarze realizacji działań
zapobiegających szerzeniu się zakażeń i chorób zakaz
nych (Dz. U. 2010 Nr 100 poz.
646) z dnia 9 czerwca 2010r.
Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 27 maja 2010 w sprawie sposobu
dokumentowania realizacji działań zapobiegających szerzeniu się zakażeń i chorób
zakaz
nych oraz warunków i okresu przechowywania tej dokumentacji (Dz. U. 2010 Nr
100 poz. 645) z dnia 9 czerwca 2010r.
Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 27 maja 2010r. w sprawie kwalifikacji
członków zespołu kontroli zakażeń szpitalnych (Dz. U. 2010 Nr 108 poz. 706) z dnia
18 czerwca 2010r.
Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 30 lipca 2010r. w sprawie szczegółowego
sposobu postępowania z odpadami medycznymi (Dz. U. 2010 Nr 139 poz. 940).
Ustawa z dnia 20 maja 2010 o wyrobach medycznych (Dz. U. 2010 Nr 107 poz. 679).
W ostatnich latach sytuacja epidemiologiczna w Polsce i na świecie staje się coraz
trudniejsza ze względu na zwiększające się zagrożenia nowymi i powracającymi
zakażeniami i chorobami zakaz
nymi, przeciw którym nie ma skutecznych leków ani
szczepionek. Nowa ustawa wprowadziła m.in. obowiązek monitorowania zakażeń w
szpitalach, stosowanie procedur zapobiegających ich występowaniu, obowiązek
wprowadzenia kompleksowego programu nadzoru epidemiologicznego, obejmującego
szerokie badania epidemiologiczne, monitorowanie zachorowalności i umieralności z
powodu zakażeń, kompleksową realizację profilaktyki. Ustawa w szerszym niż dotychczas
zakresie uregulowała obowiązki kierowników zakładów opieki zdrowotnej oraz pracowników
medycznych w odniesieniu do podejmowanych działań zapobiegających szerzeniu się
zakażeń i chorób zakaz
nych.
Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 11 marca 2005 r. w sprawie rejestrów
zakażeń zakładowych oraz raportów o występowaniu tych zakażeń podaje wzory raportów
dotyczących zakażeń i drobnoustrojów alarmowych. Należą do nich: raport półroczny o
zakażeniach szpitalnych i drobnoustrojach alarmowych, raport roczny o zakażeniach
szpitalnych i drobnoustrojach alarmowych, raport o podejrzeniu ogniska epidemicznego oraz
raport o wygaszeniu ogniska epidemicznego.
Raporty półroczne i roczne o zakażeniach nie są ze sobą spójne. Raport półroczny
jest dokładniejszy .Niestety roczny nie daje obrazu sytuacji epidemiologicznej w szpitalu. Do
Państwowej Inspekcji Sanitarnej przekazywany jest raport roczny wg wzoru ministerstwa
zdrowia. Zawiera on informacje na temat wykonanych badań mikrobiologicznych w
poszczególnych oddziałach, zarejestrowanych drobnoustrojów alarmowych, oceny zagrożeń
epidemiologicznych oraz podjętych działań w zakresie profilaktyki zakażeń. Na podstawie
raportu rocznego nie da się porównać szpitali ani wykonać statystyki zakażeń w skali miasta,
regionu, kraju. Dodatkowo, istnieją różnice w sposobie wypełniania raportów przez
poszczególne szpitale. W latach 1997  2003 Polskie Towarzystwo Zakażeń Szpitalnych
(PTZSz) zajmowało się analizą danych przypadków zakażeń szpitalnych rejestrowanych w
szpitalach, które dobrowolnie przystąpiły do programu najpierw biernej, a następnie czynnej
rejestracji zakażeń. Ogółem w programie wzięło udział ok. 15% szpitali w Polsce. I w tym
czasie publikowano w czasopismach naukowych o sytuacji epidemiologicznej polskich
7
szpitali. Niestety wprowadzenie obowiązku ustawowego rejestracji zakażeń szpitalnych
opartego na złych wzorach rejestrów przerwało tę akcję. Aktualnie nie ma żadnych analiz i
danych dotyczących zarejestrowanych postaci klinicznych zakażeń szpitalnych w polskich
szpitalach. Nie ma również szczegółowych, ujednoliconych instrukcji dotyczących sposobu
interpretacji danych w sposób nie budzący wątpliwości. Trzeba stworzyć nowy program
narodowy oparty na systemie rejestracji przypadków zakażeń szpitalnych metodą czynną,
celowaną. Program, który byłby kompatybilny do programów europejskich. Być może
częściowo będzie można wykorzystać rejestry półroczne (opracowane w poszczególnych
szpitalach). które doprowadzą do ujednolicenia metody rejestracji zakażeń szpitalnych mogą
być wspomagane przez towarzystwa i stowarzyszenia (m.in. Polskie Towarzystwo Zakażeń
Szpitalnych, Polskie Stowarzyszenie Pielęgniarek Epidemiologicznych, Małopolskie
Stowarzyszenie Komitetów i Zespołów ds. Zakażeń Szpitalnych). Analiza danych zebranych
ta metodą pozwoli ocenić sytuację epidemiologiczną w polskich szpitalach
III. Najważniejsze założenia profilaktyki zakażeń szpitalnych.
Profilaktyka zakażeń szpitalnych jest bardzo szerokim tematem. Najważniejszymi
działaniami na rzecz zapobiegania zakażeniom jest monitorowanie:
przypadków zakażeń szpitalnych,
zużycia antybiotyków i chemioterapeutyków o działaniu przeciwdrobnoustrojowym,
zużycia środków dezynfekcyjnych i antyseptycznych,
oraz przestrzeganie zasad:
izolacji pacjentów skolonizowanych drobnoustrojami alarmowymi, zakażonych lub
podejrzanych o chorobę zakaz
ną,
dezynfekcji skóry (rąk, pola operacyjnego), dezynfekcji ran, błon śluzowych, narzędzi
chirurgicznych, sprzętu medycznego, wszelkich powierzchni, aparatury medycznej,
sterylizacji sprzętu medycznego,
postępowania z wyrobami medycznymi zgodnie z ustawą o wyrobach medycznych,
postępowania z rękawiczkami diagnostycznymi i chirurgicznymi,
przygotowania pacjentów do planowanych i nagłych zabiegów operacyjnych (higiena
ciała, usunięcie owłosienia, ogrzanie, transport do bloku operacyjnego itd.)
obłożenia pola operacyjnego,
postępowania po ekspozycji zawodowej,
postępowania z brudną bielizną,
postępowania z odpadami w tym z odpadami medycznymi.
Bardzo ważne jest również:
szczepienie pracowników i pacjentów przeciwko chorobom zakaz
nym,
okresowa kontrola czystości powietrza szczególnie w pomieszczeniach
klimatyzowanych,
zapewnienie dostatecznej liczby personelu szczególnie pielęgniarek, położnych,
sprzątaczek,
opracowanie standardów postępowania, procedur, instrukcji,
ustawiczne szkolenie personelu i wiele innych.
8
IV. Organizacja nadzoru nad zakażeniami szpitalnymi.
Nadzór nad zakażeniami jest podstawowym zadaniem każdego szpitala i powinien
być prowadzony przez wykwalifikowany personel. Program nadzoru nad zakażeniami
szpitalnymi winien być dostosowany do danej placówki, w zależności od posiadanej przez
nią liczby lóżek, zakresu wykonywanych procedur i specjalizację. Czynnikami sukcesu
właściwego nadzoru są:
dobrze przygotowany fachowy zespół kontroli zakażeń szpitalnych
wyspecjalizowane laboratorium mikrobiologiczne
wyedukowana kadra zarządzająca
Współpraca członków zespołu, mikrobiologa, klinicystów, personelu pielęgniarskiego,
osób mających bezpośredni kontakt z pacjentem (np. salowe, ksiądz, psycholog,
dietetyczka, osoby podające posiłki/karmiące pacjentów, studenci, odwiedzający,
rodziny chorych), pracowników administracji i dyrekcji.
Efektywny system nadzoru nad zakażeniami szpitalnymi powinien prowadzić do
interwencji w celu zapobiegania zakażeniom szpitalnym i do poprawy jakości opieki w
szpitalu. Celem końcowym nadzoru jest zmniejszenie liczby przypadków zakażeń w szpitalu i
zmniejszenie kosztów leczenia.
V. Edukacja w temacie zakażeń szpitalnych.
Ponowne szerokie zainteresowanie i praktyczna kontrola poziomu zakażeń
szpitalnych w Polsce ma dziesięcioletnią tradycję. W tym czasie wdrożono w polskich
szpitalach programy nadzoru, z których najszerzej zakrojone były programy Polskiego
Towarzystwa Zakażeń Szpitalnych. Zebrane dane pozwoliły chociaż częściowo opisać
sytuację epidemiologiczną w Polsce, a także dokonać wstępnych szacunków oceny kosztów
związanych z zakażeniami szpitalnymi. Uwzględniając odsetek zakażeń szpitalnych i liczbę
corocznie hospitalizowanych pacjentów, ocenia się, że same bezpośrednie koszty leczenia
chorych z zakażeniami szpitalnymi wynoszą ok. 800 mln złotych rocznie. Uzupełniwszy je o
koszty pośrednie, z których najbardziej dotkliwe to przedwczesne zgony, otrzymujemy jasny
wniosek  zainteresowanie problemem zakażeń szpitalnych, oznaczające edukację i
inwestycje finansowe w obszarze kontroli zakażeń szpitalnych, winny być naturalnym
kierunkiem działania i rozwoju ochrony zdrowia. Motywatory do tego winny stanowić wymogi
jakościowe, dobro leczonych, leczących i pielęgnujących, a także względy ekonomiczne.
Skutki zakażeń szpitalnych uderzają we wszystkich. Aż 5 do 10 osób ze 100
hospitalizowanych może nabawić się zakażenia podczas pobytu w szpitalu. Także praca w
ochronie zdrowia jest związana z narażeniem na wiele niekorzystnych czynników, m.in.
biologicznych, fizykochemicznych, psychicznych i innych. Ich konsekwencją może być
wystąpienie zaburzeń zdrowotnych lub chorób zawodowych. Najczęstszym wskazywanym
z
ródłem zakażenia u personelu medycznego jest pacjent. Z drugiej strony członek zespołu
9
leczącego może stanowić z
ródło zakażenia dla innych pracowników i swoich podopiecznych
 pacjentów. Drogi przenoszenia zakażeń szpitalnych to więc system naczyń połączonych,
który niekontrolowany, może przyczynić się do wysokich konsekwencji finansowych. Z
danych PTZS wynika, że obniżenie częstości zakażeń szpitalnych o 1 proc. może skutkować
zmniejszeniem kosztów leczenia aż o ok. 7-10 proc.
W ostatnich latach zauważyć można wyraz
ną tendencję wzrostową pozwów
sądowych kierowanych przeciwko placówkom ochrony zdrowia dotyczących negatywnych
skutków związanych z leczeniem. Obok roszczeń finansowych dotyczących rekompensaty
za zdarzenia niepożądane i naruszenia praw pacjenta, wiele pozwów dotyczy przypadków
zakażeń szpitalnych. Z szacunków Biura Medycznej Obsługi Ubezpieczeń Centrali PZU SA I
PZU Życie SA wynika, że prawie w jednej trzeciej przypadków przedmiotem roszczeń
cywilnych, jakie pacjenci kierują pod adresem polskich szpitali publicznych, są zakażenia
szpitalne. Należy wiedzieć, że ryzyko pozwu ma znaczenie krytyczne i może zagrozić
egzystencji szpitala. Placówka medyczna świadoma ryzyka odpowiedzialności cywilnej z tytułu
prowadzonej działalności medycznej, może dokonać transferu tego ryzyka, przenosząc je na
towarzystwo ubezpieczeniowe. To jednak wymaga od szpitala szczegółowych danych o liczbie i
etiologii zakażeń szpitalnych, którymi nierzadko szpital nie dysponuje. Za zakażenia szpitalne
do odpowiedzialności pociągnięci mogą być też dyrektorzy szpitali, jako osoby zarządzające
placówką ochrony zdrowia. Nie dość tego, zarówno lekarze jak i pielęgniarki kontraktowe
według prawa odpowiadają za zakażenia szpitalne osobiście  odpowiedzialność solidarna.
W przypadku zakażeń szpitalnych nie funkcjonuje więc pojęcie odpowiedzialności zbiorowej,
bo ich konsekwencje ponosi płatnik, personel medyczny, zarządzający szpitalem oraz sama
placówka. Pretekst do posiadania wiedzy na ten temat wydaje się więc oczywisty.
Promocja standardów w celu ograniczenia zakażeń w ochronie zdrowia, działająca na
korzyść pacjenta, personelu medycznego i instytucji finansującej system ochrony zdrowia,
stała się podstawą do utworzenia programu  Stop Zakażeniom Szpitalnym. Program
Promocji Higieny Szpitalnej . To długofalowa inicjatywa zakładająca edukację społeczną
środowiska medycznego oraz opinii publicznej, rozumianej jako pacjenci i ich otoczenie.
Zadaniem programu jest pomoc w budowaniu świadomości konieczności zapewnienia
higienicznych warunków panujących w szpitalu jako aspektu ważnego zarówno dla
personelu medycznego, jak i pacjenta. Ma on także szerzyć wiedzę na temat właściwych
sposobów zachowania higieny w ochronie zdrowia oraz uzmysłowić pacjentowi, że podczas
pobytu w szpitalu prawo do przebywania w bezpiecznych, higienicznych warunkach jest tak
samo ważne jak fachowa opieka personelu medycznego. Dzięki zaangażowaniu osób,
środowisk i ośrodków, których rola może w największym stopniu i najbardziej efektywnie
sprzyjać pozytywnym zmianom odnośnie rozumienia problemu zakażeń szpitalnych,
program stawia sobie za cel promocję faktów dotyczących realnych sposobów poprawy
sytuacji epidemiologicznej w Polsce.
Aby uzyskać całościowy, wiarygodny i szczegółowy obraz skutków społeczno-
ekonomicznych zakażeń szpitalnych w Polsce niezbędne jest prowadzenie kompleksowych,
celowanych badań w tym zakresie. Przede wszystkim należy wyjść od poznania sytuacji
epidemiologicznej w Polsce. Wobec funkcjonujących rozbieżności w systemie gromadzenia i
rejestracji danych o zakażeniach szpitalnych, sensownym może wydać się postulat
ujednolicenia zasad rejestracji zakażeń szpitalnych przy wykorzystaniu zaangażowania
Towarzystw: PTZSz i Polskiego Stowarzyszenia Pielęgniarek Epidemiologicznych oraz
10
pomocy konsultantów wojewódzkich w dziedzinie epidemiologii. Pozwoli to zebrać dane i
określić, jaka jest sytuacja wyjściowa w zakresie liczby zakażeń szpitalnych. Bardzo istotne
jest uzmysłowienie personelowi medycznemu jak ważne i konieczne jest rejestrowanie
(zgłaszanie do zespołu kontroli zakażeń szpitalnych) wszystkich postaci klinicznych zakażeń
w celu zwiększenia wykrywalności zakażeń szpitalnych  aktualnie w wielu szpitalach
wskaz
nik zakażeń szpitalnych dla szpitala wynosi 0,5  2%. Wg literatury światowej w
szpitalach powinno się rejestrować od 5-10% zakażeń.
Dodatkowo, w dalszym rozumieniu problematyki zakażeń szpitalnych, a przede
wszystkim ich profilaktyki, zastosowanie mogą znalez
ć badania zaplanowane w toku
realizacji programu Stop Zakażeniom Szpitalnym. W chwili obecnej zakłada się podjęcie prac
w następujących obszarach badawczych:
określenia świadomości personelu medycznego w zakresie zakażeń szpitalnych
określenia świadomości pacjentów w zakresie zakażeń szpitalnych
zbadania barierowości obłożeń jednorazowych vs. bawełny
oszacowania skutków finansowych zakażeń szpitalnych.
Zakażenia szpitalne stanowią ogromny problem społeczny. Jest to świadectwo
jakości usług medycznych. Należy pamiętać, że zmniejszenie ich liczby to obniżenie kosztów
leczenia przez ograniczenie niepotrzebnych wydatków, a przede wszystkim zmniejszenie
śmiertelności leczonych i liczby niepełnosprawnych po hospitalizacji. Tylko świadomość
istnienia zakażeń szpitalnych i ich następstw, wiedza o ich przyczynach, epidemiologii i
objawach klinicznych, zdobyta w toku edukacji, może doprowadzić do prawidłowej ich
kontroli i zwalczania.
PIŚMIENNICTWO
Fiedotow M., Denys A., Wybrane aspekty zakażeń szpitalnych, Polski Merkuriusz Lekarski
Medpress, 2006, XXI, 125, 484  488
Grochowska M., Semczuk K., Czynna rejestracja zakażeń zakładowych w zakładach opienki
zdrowotnej w Polsce, w: Zakażenia szpitalne, Dzierżanowska D. (red.), Wydawnictwo
ą-medica Press, Warszawa 2008
Grochowska M., Semczuk K., Zacharska H., Definicje kliniczne i podział zakażeń
szpitalnych, w: Zakażenia Szpitalne, Dzierżanowska D. (red.), Wydawnictwo ą-medica
Press, Warszawa 2008
Heczko P. B., Organizacja kontroli zakażeń w szpitalu, w: Zakażenia szpitalne, Heczko P. B.,
Wójkowska  Mach J., Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2009
Koblańska M., Zyski z mycia rąk,  Med.  info , kwiecień 2010, 34  37
Kordel K., Odpowiedzialność cywilna szpitala a zakażenia szpitalne, w: Zakażenia szpitalne,
Heczko P. B., Wójkowska  Mach J., Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2009
Pałka J., W. Truszkiewicz, Zakażenia szpitalne jako przyczyna cywilnych roszczeń
pacjentów, Biuro Medycznej Obsługi Ubezpieczeń Centrali PZU SA I PZU Życie SA,
ARCH. MED. S
D. KRYM., 2007, LVII, 81-84
11
Przondo-Mordarska A., czynniki etiologiczne zakażeń szpitalnych na oddziałach
zabiegowych, w: Zakażenia szpitalne na oddziałach zabiegowych, Bulanda M. (red.),
Polskie Towarzystwo Zakażeń Szpitalnych, Kraków 2008
Różańska A., Ekonomika zakażeń szpitalnych, w: Zakażenia szpitalne, Heczko P. B.,
Wójkowska  Mach J., Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2009
12