KRAJOWA SZKOA
A ADMINISTRACJI PUBLICZNEJ
Ryszard Rapacki
EKONOMI A MENEDŻERSKA
Konspekt 5. Analiza kosztów.
A. Cele zajęć.
1. Wyjaśnienie istoty i rodzajów kosztów produkcji oraz związanych z nimi
kategorii. W szczególności zdobycie umiejętności odróżniania kosztów
alternatywnych i kosztów stałych oraz zysku księgowego i zysku
ekonomicznego.
2. Zrozumienie istoty zależności między wielkością produkcji i kształtowaniem się
kosztów oraz zastosowanie kategorii kosztów krótko- i długookresowych.
3. Wprowadzenie pojęć korzyści skali, korzyści zakresu i krzywej uczenia się oraz
zbadanie możliwych ich zastosowań w praktyce.
4. Zastosowanie metod optymalizacji w podejmowaniu decyzji dotyczących
minimalizacji kosztów.
B. Najważniejsze pojęcia.
* koszt alternatywny (utraconych możliwości) * zysk księgowy
* zysk ekonomiczny * koszty utopione (sunk cost)
* funkcja kosztów * koszty stałe i zmienne
* korzyści skali * minimalna skala efektywna
* korzyści zakresu * krzywa uczenia się
* cena transferowa
C. Podstawowe problemy
I KATEGORIE KOSZTÓW PRODUKCJI A OPTYMALNE DECYZJE
MENEDŻERSKIE
1. Koszt alternatywny i zysk ekonomiczny.
Na prawach rękopisu
26
PDF created with pdfFactory Pro trial version www.softwarelabs.com
Ryszard Rapacki Ekonomia menedżerska
_________________________________________________________________________________
Zasada 1: przy rozpatrywaniu różnych wariantów decyzji menedżer powinien
brać pod uwagę wyłącznie różnice utargów i kosztów między poszczególnymi
wariantami
Zasada 2: należy wybrać tylko taki wariant, w którym dodatkowe korzyści
przewyższają dodatkowe koszty (włącznie z kosztem alternatywnym).
2. Zysk księgowy a zysk ekonomiczny.
3. Koszty stałe i koszty utopione (historyczne - ang. sunk costs).
4. Podsumowanie: rodzaje kosztów, istotnych dla menedżerów, które powinni brać
pod uwagę przy wyborze optymalnego wariantu decyzji (tabl. 5.1.).
Tabl. 5.1. Rodzaje kosztów a decyzje w przedsiębiorstwie.
Rodzaj kosztów Istotne dla Istotne dla
księgowego? menedżera?
Koszty stałe Tak Nie
Koszty historyczne Tak Nie
Koszty zmienne Tak Tak
Koszt alternatywny Nie Tak
II KOSZTY PRODUKCJI
1. Funkcja kosztów krótkim okresie.
a/ koszty stałe i zmienne,
b/ koszty przeciętne i krańcowe (rys. 5.1.),
c/ przeciętny koszt stały i zmienny.
Rys. 5.1. Koszty przeciętne i krańcowe w przedsiębiorstwie.
MC
AC
SMC
SAC
Q
0
2. Koszty w długim okresie:
a) znika podział na koszty całkowite (stałe) i zmienne;
Na prawach rękopisu
27
PDF created with pdfFactory Pro trial version www.softwarelabs.com
Analiza kosztów
_________________________________________________________________________________
b) kształt długookresowej krzywej kosztów zależy od charakteru przychodów ze
skali: np. przy stałych przychodach ze skali koszty przeciętne są także stałe
(krzywa kosztów równoległa do osi rzędnych).
c/ koszty przedsiębiorstwa w krótkim i długim okresie (rys. 5.2. i 5.3.)
Rys. 5.2. Koszty w krótkim i długim okresie (stałe przychody ze skali).
LAC
SAC"
SAC'
SAC
LAC=LMC
SMC SMC'
SMC"
0 Q
Rys. 5.3. Koszty w krótkim i długim okresie (zmieniające się przychody ze
skali).
LC
LMC
LAC
SAC
SAC' SAC"
SMC
SMC"
SMC'
LMC
0 Q
Q
min
III KORZYŚCI SKALI, ZAKRESU I EFEKTY UCZENIA SI

1. Przychody ze skali (korzyści skali) produkcji (rys. 5.4.).
a/ stałe przychody ze skali = stałe koszty przeciętne; występują zwykle w
przypadku łatwo powtarzalnych (dających się powielać) procesów produkcji
- np. naprawa sprzętu elektronicznego.
Na prawach rękopisu
28
PDF created with pdfFactory Pro trial version www.softwarelabs.com
Ryszard Rapacki Ekonomia menedżerska
_________________________________________________________________________________
b/ zwiększające się przychody ze skali = spadające koszty przeciętne; są to w
ścisłym tego słowa znaczeniu korzyści skali.
Ich z
ródłem jest zazwyczaj zastosowanie kapitałochłonnych metod
wytwarzania na wielką skalę, automatyzacja, specjalizacja, reklama i
dystrybucja. Występują m.in. w przypadku monopolu naturalnego
(telekomunikacja, telewizja kablowa, zaopatrzenie w energię, wodę i gaz w
skali lokalnej).
c/ zmniejszające się przychody ze skali (tzw. niekorzyści skali) = wzrastające
koszty przeciętne;
Są wynikiem m.in. rosnących trudności zarządzania wielkimi organizacjami
(tzw. menedżerskie niekorzyści skali), kontroli przepływu informacji itp.
Rys. 5.4. Charakter przychodów ze skali a koszty przeciętne.
LAC
LAC
MSE MSE
Q Q
(a) zmniejszajace sie przychody (c) stale przychody ze skali
LAC (b) zwiekszajace sie przychody ze skali
Q
d/ pojęcie i istota minimalnej skali efektywnej (minimum effcient scale) - MSE.
MSE - wielkość produkcji przedsiębiorstwa, przy której koszt przeciętny
osiąga minimum. MSE jest ważnym wskaz
nikiem (kryterium oceny) struktury
rynku: im większe rozmiary produkcji (w stosunku do produkcji całej gałęzi),
przy której pojedyncze przedsiębiorstwo osiąga minimalną skalę efektywną
(czyli przestaje spadać koszt przeciętny), tym mniej przedsiębiorstw może
"pomieścić" gałąz
i tym struktura rynku bardziej zbliżona do monopolistycznej.
2. Korzyści zakresu (inaczej - produkcji łącznej, ang. economies of scope).
Na prawach rękopisu
29
PDF created with pdfFactory Pro trial version www.softwarelabs.com
Analiza kosztów
_________________________________________________________________________________
a/ pojęcie - występują wówczas, gdy łączny koszt produkcji dwóch lub więcej
dóbr jest niższy niż suma kosztów wytworzenia każdego z nich oddzielnie.
Zapis formalny:
K(Q1) + K(Q2) - K(Q1,Q2)
[5.1.]
KZ =
K(Q1) + K(Q2)
b/ z
ródła,
* produkty uboczne danej technologii,
* uniwersalne (mające wielorakie zastosowania) know-how,
* komplementarność popytu (np. aparaty fotograficzne i filmy),
* rozwój systemów CAD/CAM oraz elastycznych metod wytwarzania (flexible
manufacturing),
* mikromarketing.
c/ zmiany proporcji z
ródeł przewagi konkurencyjnej współczesnej firmy: ciężar
coraz bardziej przesuwa się z korzyści skali w stronę korzyści zakresu.
3. Krzywa uczenia się: odwrotna zależność między kosztem przeciętnym i
skumulowaną (w czasie) wielkością produkcji - rys. 5.5..
W niektórych ujęciach efekty uczenia włącza się do kategorii korzyści skali i
określa mianem dynamicznych korzyści skali (w odróżnieniu od tradycyjnie
rozumianych statycznych korzyści skali).
Rys. 5.5. Przychody ze skali a efekty (krzywa) uczenia się.
LAC
(a)
Krzywa uczenia sie
Skumulowana produkcja
LAC
(b)
Wzrastajace przychody
LAC (rok 1)
Uczenie sie
LAC (rok2)
Roczna stopa wzrostu prod.
Na prawach rękopisu
30
PDF created with pdfFactory Pro trial version www.softwarelabs.com
Ryszard Rapacki Ekonomia menedżerska
_________________________________________________________________________________
IV ANALIZA KOSZTÓW A OPTYMALNE DECYZJE W PRZEDSI
BIORSTWIE
1. Pojedynczy produkt - dwa przypadki błędnych przesłanek przy podejmowaniu
decyzji menedżerskich (rys. 5.6.).
a/ przekonanie o możliwości zwiększenia zysku przedsiębiorstwa w miarę
powiększania korzyści skali (zbliżania się do minimum kosztów
przeciętnych), por. warunek krańcowy zapewniający maksymalizację zysku;
b/ przekonanie o konieczności podwyżki ceny w celu zwiększenia zysku, jeżeli
obecny poziom produkcji i ceny w przedsiębiorstwie jest niezadowalający.
Rys. 5.6. Optymalna wielkość produkcji w przedsiębiorstwie.
$/jedn. produktu
Popyt'
AC
P
MR'
P*
AC
MC Popyt
MR
Q
Q" Q* Qmin Q'
Rys. 5.7. Cena zamknięcia.
$/jednostkę produktu
AC
MC
P* AVC
MR popyt
Q* produkcja
2. Cena warunkująca przetrwanie przedsiębiorstwa (cena zamknięcia).
Zasada: w krótkim okresie przedsiębiorstwo powinno kontynuuować produkcję
dopóty, dopóki cena pokrywa (przewyższa) przeciętne koszty zmienne. Jeżeli
warunek ten jest spełniony, firma maksymalizuje nadwyżkę utargu nad
Na prawach rękopisu
31
PDF created with pdfFactory Pro trial version www.softwarelabs.com
Analiza kosztów
_________________________________________________________________________________
kosztami zmiennymi (i minimalizuje straty), ustalając wielkość produkcji na
poziomie, na którym utarg krańcowy jest równy kosztowi krańcowemu (inaczej:
maksymalizuje ona nadwyżkę jednostkową [product's contribution]) - rys. 5.7.
Innymi słowy, zasada krańcowa pozwala w krótkim okresie zmaksymalizować
zysk bądz
zminimalizować straty.
3. Przedsiębiorstwo wieloasortymentowe.
Występują tu m.in. problemy związane z prawidłową alokacją kosztów stałych i
quasi-zmiennych między różne produkty (tzw. ośrodki kosztów/zysku). Przy
podejmowaniu decyzji produkcyjnych tego rodzaju nie należy uwzględniać tych
kategorii kosztów i kierować się wyłącznie tym, czy dany produkt zapewnia
dodatnią nadwyżkę na pokrycie kosztów stałych (product's contribution).
4. Ceny transferowe - zasady ustalania cen w obrotach wewnętrznych w
przedsiębiorstwie (rys. 5.8.).
Rys. 5.8. Ustalanie cen transferowych.
$/jedn. produktu
P*
Utarg
krancowy Popyt
MC
T
MC
M MC
A
P =MC
T M
Produkcja
Q*
Na prawach rękopisu
32
PDF created with pdfFactory Pro trial version www.softwarelabs.com