ZAJ
CIA SPECJALIZUJ
CE.
I/ BHP, ZAGROśENIA, SPRZ
T OCHRONY OSOBISTEJ.
1/ PODSTAWOWE PRZEPISY BHP POD ZIEMI
I NA POWIERZCHNI.
HAA
AS:
a/ równowa\
ny poziom hałasu nie mo\
e przekroczyć 85 dB.
( 8h lub na tydzień),
b/ maksymalny poziom hałasu nie mo\
e przekroczyć 115 dB.
c/ szczytowy poziom hałasu nie mo\
e przekroczyć 135 dB.
Powy\
ej stosować ochronniki słuchu.
PYA
:
Norma dla pyłu 2mg SiO2/ m3. SiO2  krzemionka.
P1, P2, P3  klasy masek pyłowych.
P1- do 4 NDS, P2  od 4 NDS do 10 NDS, P3  od 10 do 20 NDS.
NDS  najwy\
sze dopuszczalne stę\
enia.
Kat. Zagro\
enia pyłami szkodliwymi dla zdrowia.
A/ stosowanie P1 zabezpiecza przed pyłami szkodliwymi dla zdrowia.
B/ stosowanie P2 lub P3 zabezpiecza.
C/ P1, P2, P3 nie zabezpieczają.
CI
śARY:
Cię\
ar przenoszony przez jednego pracownika nie mo\
e przekraczać:
1) 30 kg  przy pracy stałej,
2) 50 kg  przy pracy dorywczej.
Niedopuszczalne jest ręczne przenoszenie przedmiotów o masie przekraczającej 30 kg na wysokość
powy\
ej 4 m lub na odległość przekraczającą 25 m.
Przenoszenie przedmiotów, których długość przekracza 4 m i masa 30 kg,
powinno odbywać się zespołowo, pod warunkiem aby na jednego pracownika
przypadała masa nie przekraczająca:
1) 25 kg  przy pracy stałej,
2) 42 kg  przy pracy dorywczej.
Niedopuszczalne jest zespołowe przemieszczanie przedmiotów o masie przekraczającej 500 kg.
POWIERZCHNIA:
Wysokość pomieszczenia stałej pracy nie mo\
e być mniejsza ni\
:
1) 3 m w świetle  je\
eli nie występują czynniki szkodliwe dla zdrowia;
2) 3,3 m w świetle  je\
eli występują czynniki szkodliwe dla zdrowia;
TEMPERATURA MINIMALNA:
1/ praca lekka i biurowa 18 oC , 2/ praca fizyczna 14 oC.
1
2/ UśYCIE SPRZ
TU OCHRONY DRÓG ODDECHOWYCH.
Podział : a) oczyszczający ( filtrujący)  chroni pod pewnymi warunkami
b) izolujący  działa nie zale\
nie od składu powietrza.
1/ Pogi
- POG 8 chroni gdy:
a) TLEN  min 17%
b) TLENEK W
GLA  max. 1%
c) DWUTLENEK W
GLA  max. 2%
d) INNE GAZY TOKSYCZNE (H2S, SO2, NO i inne)  max 0,05%
POG 8 chroni nie mniej ni\
60 min.
- POG 10  zasada podobna
RÓśNICE- obudowa
- lepszy wymiennik ciepła ( ni\
sza temperatura powietrza wdychanego),
inny zawór wydechowy.
2/ / APARATY IZOLUJ
CE  nie zale\
nie od składy atmosfery kopalnianej.
- wszystkie mają pochłaniacz CO2 ( sodowe i wapniowe).
W-70 ( RATOWNICZY)
- czas działania 4 godz.
- waga 14 kg
- maska twarzowa
AU 9
- czas działania 60 min
- waga 4,8  5 kg
- spoczynek do 5 godz.
- ustnik, ściskacz nosa lub maska
SR 100
- czas działania60 min
- waga
- spoczynek 5 godz.
- ustnik, ściskacz nosa.
2
3/ ZAGROśENIA NA KOPALNI.
A/ GAZOWE:
PODZIAL ZE WZGL
DU NA DZIALANIE NA CZA
OWIEKA.
konieczne obojętne duszące trujące
Tlen O2 Azot N2 Dwutlenek CO2 Tlenek CO
węgla węgla
Metan CH4 Siarkowodór H2S
Wodór H2 Dwutlenek SO2
siarki
Etan C2H6 Tlenek azotu NO
Gazy szlachetne - Dwutlenek NO2
azotu
Podział ze względu na wybuchowość.
Gazy Gazy
Nie wybuchowe wybuchowe
----------------- NAZWA GRANICE WYBUCHOWŚCI O2 bezpieczne
------------------ -------------- D o l n a G ó r n a ---------------
------------------ --------------- % obj. % obj. % obj.
AZOT METAN 5 15 12
TLEN WODÓR 4 72 5
DWTLENEK TLENEK 12 72 6
W
GLA W
GLA
TLENEK W
GLO- 2 15 5
AZOTU WODORY
GAZY SZLA- & & & & . & & & & .. & & & & & & & .. & & & & & & .
CHETNE
PODZIAA
ZAGROśEC
W GÓRNICTWIE.
STOPNIE
A/ zagro\
enia tąpaniami  3 stopnie.
B/ zagro\
enie wodne - 3 stopnie.
C/ zagro\
enia wybuchem, wyrobiska w polach metanowych  3 stopnie.
KATEGORIE
D/ Zagro\
enie metanowe - 4 kategorie.
E/ Zagro\
enie wyrzutami gazów i skał  2 kategorie.
F/ Zagro\
enie działaniem pyłów szkodliwych dla zdrowia  3 kategorie.
KLASY
G/ Zagro\
enie wybuchem pyłu węglowego  2 klasy.
H/ Zagro\
enie radiacyjne substancjami promieniotwórczymi - 2 klasy.
3
A/ METANOWE:
(mpn - CH4 pochodzenia naturalnego,
csw - czystą substancję węglową,)
I KAT - mpn w ilości od 0,1 do 2,5 m3/Mg,
w przeliczeniu na csw,
II KAT - mpn w ilości powy\
ej 2,5 m3/Mg,
lecz nie większej ni\
4,5 m3/Mg, w przeliczeniu na csw,
III KAT CH4 w ilości powy\
ej 4,5 m3/Mg, lecz nie większej ni\
8 m3/Mg,
w przeliczeniu na csw.
IV KAT CH4 powy\
ej 8 m3/Mg w przeliczeniu na csw lub wystąpił nagły
wypływ metanu albo wyrzut metanu i skał.
B/ Kategorie zagro\
enia wyrzutami metanu i skał :
1) skłonne do występowania wyrzutów metanu i skał,
2) zagro\
one wyrzutami metanu i skał.
Do skłonnych zalicza się pokłady węgla kamiennego lub ich części, w których:
a/ metanowość wynosi powy\
ej 8 m3/Mg, w przeliczeniu na CSW , a zwięzłość
węgla jest mniejsza ni\
0,3, lub
b/ metanowość wynosi powy\
ej 8 m3/Mg, w przeliczeniu na CSW , a zwięzłość
węgla wynosi co najmniej 0,3, ale intensywność desorpcji metanu jest większa ni\

1,2 kPa.
Do zagro\
onych wyrzutami metanu i skał zalicza sie pokłady wegla kamiennego lub ich
części, w których:
1) wystąpił wyrzut metanu i skał lub
2) wystąpił nagły wypływ metanu, lub
3) stwierdzono występowanie innych objawów wskazujących na wzrost
zagro\
enia wyrzutami metanu i skał.
Do kategorii zagro\
onych wyrzutami metanu i skał zalicza sie równie\
pokłady węgla
kamiennego lub ich części, skłonne do występowania wyrzutów metanu i skał,
w których stwierdzono intensywność desorpcji metanu większa ni\
1,2 kPa,
4
C/ KLASY ZAGROśENIA WYBUCHEM PYA
U W
GLOWEGO.
 KLASA A - zalicza się pokłady węgla lub ich części, wraz z wyrobiskami tam
drą\
onymi, w których pył zabezpieczony jest w sposób naturalny
lub nie ma odcinków z niebezpiecznym pyłem kopalnianym dłu\
szych
ni\
30 m a odległość między tymi odcinkami jest e" ni\
100 m.
 KLASA B - zalicza się pokłady węgla lub ich części, wraz z wyrobiskami tam
drą\
onymi, w których pył nie jest zabezpieczony sposób naturalny
lub są odcinki z niebezpiecznym pyłem kopalnianym dłu\
sze
ni\
30 m , lub odległość między tymi odcinkami jest < ni\
100 m.
MIEJSCA MOśLIWEGO ZAPOCZ
TKOWANIA WYBUCHU PYA
U W
GLOWEGO.
1/ roboty strzałowe
2/ urabiania węgla
3/ gdzie jest CH4 w ilości co najmniej 1,5%
4/ pył węglowy w ilości 500g/ m3
5/ pola po\
arowe
6/ zbiorniki węgla
7/ składy MW
8/ pokłady zagro\
one tąpaniami , III i IV kat. Zagro\
enia metanowego
Środki zapobiegające powstawaniu pyłu węglowego to: zraszanie, zmywanie, opylanie.
W wyrobiskach zaliczonych klasy A lub B
utrzymuje się strefy zabezpieczające przed przeniesieniem się wybuchu.
W strefach zabezpieczających zmywa się woda lub opyla pyłem kamiennym
wyrobiska na całym ich obwodzie na długości co najmniej 200 m
od miejsc mo\
liwego zapoczątkowania wybuchu pyłu węglowego.
Zawartość części niepalnych stałych w pyle kopalnianym w strefie
zabezpieczającej, oznaczona zgodnie z PN, powinna wynosić co najmniej:
1) 70% w polach niemetanowych,
2) 80% w polach metanowych.
3) zawartość wody przemijającej w pyle kopalnianym,
uniemo\
liwiająca przeniesienie wybuchu pyłu węglowego.
Przy strzelaniu:
- pola nie metanowe  2kg na ka\
dy otwór,
- pola metanowe - 3kg na ka\
dy otwór,
Na otwór pojedynczo odpalany  10kg pyłu.
D/ Zagro\
enia wybuchem CH4, wyrobiska(pomieszczenia):
stopień  a - nagromadzenie CH4 powy\
ej 0,5 % jest wykluczone,
stopień  b - nagromadzenie CH4 powy\
ej 1 % jest wykluczone,
stopień  c - nawet w normalnych warunkach przewietrzania
nagromadzenie metanu mo\
e przekroczyć 1%.
5
E/ Zagro\
enia wodne:
I STOPIEC
 nie występują zbiorniki wody na powierzchni i pod ziemią.
II STOPIEC
 zbiorniki na powierzchni i na dole mogą przenikać do wyrobisk.
( ale nie są pod ciśnieniem ).
III STOPIEC
 zbiorniki i cieki wodne ( rzeki, potoki )mogą przedrzeć się do wyrobisk,
Występują zbiorniki pod ciśnieniem w stropie lub w spągu oraz uskoki
wodonośne.
F/ T
PANIA :
KATEGORIE:
I KAT  długość zawalonego wyrobiska do 20 m (tąpnięcie słabe)
II KAT - długość zawalonego wyrobiska od 20m do 50 m (tąpnięcie średnie)
III KAT - długość zawalonego wyrobiska powy\
ej 50m (tąpnięcie silne)
STOPNIE :
Stopień I  tąpania nie wystąpiły co najmniej przez 3 lata
( górotwór i pokłady odprę\
one),
Stopień II - tąpania nie wystąpiły co najmniej przez ostatnie 2 lata
( pokłady częściowo odprę\
one),
Stopień III - pomimo prowadzonej profilaktyki tąpania występują ka\
dego roku.
G/ ZAGROśENIA POśAROWE.
POśAR  otwarty ogień, paląca się substancja, pojawienie dymów,
zawartość CO w powietrzu powy\
ej 0,0026.
Podział :
a/ endogeniczne ( wewnętrzne)  samozapalenie węgla.
( przy odpowiedniej profilaktyce mo\
na uniknąć).
b/ egzogeniczne ( zewnętrzne)  zwarcia instalacji, tarcie roli zwrotnej,
(są groz
ne bo nie spodziewane),
Ka\
da osoba, która zauwa\
yła po\
ar, natychmiast:
1) alarmuje:
a) pracowników zatrudnionych w rejonie po\
aru,
b) dyspozytora ruchu zakładu górniczego,
2) przystępuje do akcji ratowniczo-gaśniczej, polegającej na:
a) ratowaniu \
ycia zagro\
onych osób,
b) gaszeniu po\
aru za pomocą urządzeń i sprzętu gaśniczego,
c) wykonywaniu poleceń kierującego akcją ratowniczą.
Aktywne i pasywne gaszenie po\
arów.
- aktywne : bezpośrednie gaszenie dostępnymi środkami :
- woda, gaśnice, piasek, zaduszenie ognia.
Odcięcie od dostępu tlenu  skuteczna do 4 godzin.
- pasywne : odcięcie tamami izolacyjnymi lub przeciwwybuchowymi
powietrza dopływu powietrza, wyrównanie ciśnień.
Intertyzacja  wtłaczanie gazów ( azotu, CO2 ,CH4, gazy spalinowe )
6
 ( po wtłoczeniu za tamą powstaje stę\
enie nie wybuchowe).
4/ UDZIELANIE PIERWSZEJ POMOCY.
A/ Poszkodowany nieprzytomny.
Wezwij pomoc,
- Gdy oddycha: ułó\
w pozycji bocznej,
- Gdy nie oddycha:
1/ wykonaj 2 wdmuchnięcia  sprawdz
tętno,
- gdy tętno - jest kontynuuj sztuczne oddychanie,
- gdy tętna brak:
a/ wykonuj sztuczne oddychanie i masa\
serca w stosunku 2:30,
b/ co 4 cykle sprawdz
tętno i oddech,
c/ gdy tętno się pojawi przerwij masa\
.
Sprawdzanie tętna na tętnicy szyjnej.
B/ KRWOTOKI:
1/ Powstrzymać krwotok  nało\
yć opatrunek,
2/ Gdy krwotok nie mo\
na opanować  opatrunek uciskowy
WAśNE:
- koniecznie zapisać godzinę zało\
enia opatrunku uciskowego.
C/ Złamanie otwarte kończyn:
- zało\
yć opatrunek,
- usztywnić nie zmieniając poło\
enia kończyny.
D/ Złamanie zamknięte:
- unieruchomić kończynę bez przemieszczania jej.
E/ Zwichnięcie  tak samo jak wy\
ej.
F/ Poparzenie termiczne:
- schłodzenie miejsca przez około 20- 30 minut  do ustąpienia bólu,
- póz
niej zało\
yć opatrunek jałowy.
G/ Pora\
enie prądem:
- odłączyć z
ródło napięcia lub suchym drewnem
(lub drą\
kiem plastikowym) dosłownie odrzuć pora\
onego od z
ródła,
- gdy brak tętna lub oddechu przystąpić do reanimacji.
5/ ZASADY POST
POWANIA GDY POJAWI SI
ZAGROśENIE POD ZIEMI
.
a/ POST
POWANIE POPRZEKROCZENIU DOPUSZCZALNUCH ST
śEC

GAZÓW.
- natychmiast wycofać ludzi.
- wyłączyć sieć elektryczna .
- unieruchomić maszyny i urządzenia.
- zagrodzić wejście do tych wyrobisk.
- powiadomić DOZÓR.
b/ GDY ZAWARTOŚĆ CH4 przekroczy w wyrobiskach 2% nale\
y:
- wycofać ludzi,
- wyłączyć sieć,
- unieruchomić maszyny,
- zagrodzić wejście,
- zawiadomić osobę dozoru.
7
c/ gdy wystąpi po\
ar :
Ka\
da osoba, która zauwa\
yła po\
ar, natychmiast:
1) alarmuje:
- pracowników zatrudnionych w rejonie po\
aru,
- dyspozytora ruchu zakładu górniczego,
2) przystępuje do akcji ratowniczo-gaśniczej, polegającej na:
- ratowaniu \
ycia zagro\
onych osób,
- gaszeniu po\
aru za pomocą urządzeń i sprzętu gaśniczego,
- wykonywaniu poleceń kierującego akcją ratowniczą.
d/ gdy wystąpi inne zagro\
enie:
- powiadomienie dyspozytora,
- usuwanie - wyłącznie przez wyspecjalizowanych pracowników pod kontrolą
osoby dozoru  sztygara,
Normalna praca  gdy sztygar stwierdzi, \
e zagro\
enie zostało usunięte.
e/ gdy zostanie przekroczona temperatura 33oC.
- usuwanie zagro\
enia na zasadzie akcji ratowniczej.
f/ W przypadku awaryjnej przerwy w ruchu wentylatora głównego,
trwającej co najmniej 20 minut:
1) wstrzymuje się wykonywanie robót,
2) wyłącza uradzenia spod napięcia w polach metanowych II-IV kategorii zagro\
enia
metanowego,
3) wyprowadza załogę w kierunku szybów wdechowych lub na powierzchnie.
II/ ROBOTY PRZYGOTOWAWCZE.
6/ BHP PRZY DR
śENIU WYROBISK KORYTAśOWYCH.
1// Wysokość wyrobiska korytarzowego minimum1,8m,
z wyjątkiem przecinki ścianowej .
2//Wyrobiska o nachyleniu większym :
a/ ni\
12� wyposa \
a się w schody i poręcze dla przejścia ludzi,
b/ ni\
25� wyposa \
a się w: przedział odstawczy, przedział dla przejścia ludzi
- zabezpieczony
c/ urządzenie łączności lokalnej miedzy wejściem do tego wyrobiska
i przodkiem,
3//W wyrobisku o nachyleniu większym ni\
45� wykonuje si ę osobny przedział
drabinowy z pomostami spoczynkowymi dla przejścia ludzi.
A/ warunki klimatyczne:
a/ Temperatura powietrza w miejscu pracy nie powinna przekraczać 28�C ,
a intensywność chłodzenia nie powinna być mniejsza od 11 (Kw).
b/ W przypadku gdy temperatura powietrza jest większa od 28�C, a nie przekracza 33�C
lub intensywność chłodzenia jest mniejsza od 11 katastopni wilgotnych(Kw)
- czas pracy do 6 godzin, liczony łącznie ze zjazdem i wyjazdem.
c/ W przypadku gdy temperatura powietrza przekracza 33�C,
mo\
na zatrudnić ludzi tylko w akcji ratowniczej.
8
B/ DR
śENIE.
- po wydrą\
eniu kolejnego odcinka wyrobiska,
a/ dokonać obrywki,
b/ bryły, których nie da się oberwać  zabezpieczyć,
c/ zabudować przodek,
d/ sprawdzić kierunki,
C/ Prędkość prądu powietrza minimalne:
a/ pola nie metanowe i I KAT (nie drą\
one kombajnami)  0,15 m/s
b/ pola metanowe  0,3 m/s,
c/ z trakcją elektryczną w polach metanowych  1m/s.
D/ Rozmieszczenie metanomierzy w chodnikach:
Czujniki metanomierzy zabudowuje się :
1) przy przewietrzaniu przodka lutniociągiem tłoczącym - do 10m od czoła przodka,
2) przy przewietrzaniu przodka lutniociągiem ssącym - do 6m od czoła przodka,
Powinny wyłączyć :
a/ kombajny  po przekroczeniu 1 % CH4,
b/ maszyny i urządzenia w wyrobiskach przewietrzanych lutniami po przekroczeniu
2 % CH4,
Metanomierze zabudowuje się :
W odległości od 10 m do 15 m od skrzy\
owania z wyrobiskiem przewietrzanym
opływowym prądem powietrza.
Powinny włączyć :
1) urządzeń elektrycznych zainstalowanych w wyrobisku przewietrzanym lutniociągiem
tłoczącym  przy przekroczeniu zawartości 2% metanu w powietrzu,
2) urządzeń elektrycznych zainstalowanych w wyrobisku przewietrzanym lutniociągiem
ssącym  przy przekroczeniu zawartości 1% metanu w powietrzu.
KOMBAJNY CHODNIKOWE.
1/Kombajny chodnikowe w polach II-IV kategorii - dodatkowy metanomierz:
- wyłączający kombajn po przekroczeniu zawartości 2% metanu.
Czujnik metanomierza powinien być zabudowany na wysięgniku organu.
7/ ZABUDOWA PRZODKA W OBUDOWIE DREWNIANEJ I OBUDOWIE A
P.
A/ Obudowa A
P.
Rodzaj Długość łuku Długość Wysokość Szerokość Zakładka Powierz
obudowy Ociosowego Stropnicy po po [m] -chnia
[m] [m] Zabudowie Zabudowie [m2]
[m] [m]
A
P 7 3,1 3,3 3,1 4,2 0,45 10,4
A
P 8 3,2 4,0 3,3 4,7 0,5 12,4
A
P 9 3,5 4,0 3,5 5,0 0,55 14
A
P 10 3,5 4,8 3,8 5,5 0,55 16,7
9
B/ OBUDOWA DREWNIANA:
Obecnie (rzadko stosowana) jako tymczasowa lub wzmacniająca.
- wiązanie polskie  olunek,
- wiązanie niemieckie  zacinanie
(schodek na łączeniu stropnicy i stojaka),
- wiązanie niemieckie  tak jak futryna  zacięcie pod kątem 45 stopni.
Obudowa drewniana wielobokowa słu\
y do wzmacniania obudowy
stalowej
8/ OBSA
UGA WIERTAREK: OBROTOWYCH, UDAROWYCH.
9/ ZADEMONSTROWAĆ PRAC
KOMBAJNU CHODNIKOWEGO.
10/ ZABUDOWA SKRZYśOWANIA CHODNIKA.
- ryszpy: korytka V, szyny 115 ( wzmocnienie stropnic),
odrzwia policyjne, przeciepy, zagęszczanie,
11/ WYKONAĆ OTWORY STRZAA
OWE WG METRYKI STRZAA
OWEJ.
Rodzaje otworów strzałowych:
- otwory włomowe - kluczowe ( wiercone pod kątem),
- wciosowe ( prostopadłe do calizny),
- wrębowe ( równoległe do wrębu),
- obrysowe,
- pomocnicze ( między włomowymi a obrysowymi ).
Odległość minimalna otworów strzałowych 40cm.
Rodzaje włomów:
- klinowy poziomy  poziome uwarstwienie skał,
- klinowy pionowy  pionowe uwarstwienie,
- sto\
kowe, piramidalne, armatnie  w skalach bardzo twardych.
III/ ROBOTY EKSPLOATACYJNE.
12/ BHP PRZY ROBOTACH EKSPLOATACYJNYCH.
1/ zdalne sterowanie kombajnów  nachylenie ściany powy\
ej 18 stopni.
2/ zabezpieczenie przed zsuwaniem - nachylenie powy\
ej 12 stopni.
Pokłady tąpiące :
a/ zabiór max 1,25 m.
b / wyznaczenie stref szczególnego zagro\
enia.
c/ przy wybieraniu na warstwy odstęp między frontami w kolejnych warstwach
- nie mniej ni\
30m.
d/ przy wybieraniu na warstwy od stropu do spągu na ZAWAA
,
fronty muszą być oddalone o minimum 50 m.
e/ w II i III STOPNIU wejście załogi po strzelaniu urabiającym po 30 minutach,
f/ po wstrząsowym po 40 minutach.
10
Oddanie do ruchu ściany prowadzonej w warunkach specjalnych:
1) wyposa\
onej w obudowę indywidualna, mającej nachylenie większe ni\
35� lub
wysokość większa ni\
3 m,
2) z ugięciem stropu,
3) w warunkach zagro\
enia:
a) tąpaniami trzeciego stopnia,
b) metanowego czwartej kategorii,
c) wodnego trzeciego stopnia,
d) wyrzutami gazów i skał,
4) zaprojektowanej z zastosowaniem systemu wybierania dotychczas
niestosowanego w danym zakładzie górniczym,
5) w strefie oddziaływania eksploatacji prowadzonej w sąsiednim zakładzie
górniczym,
6) w sąsiedztwie pola po\
arowego,
7) po wystąpieniu w ścianie zawału, tąpnięcia, po\
aru, wybuchu pyłu węglowego,
wybuchu metanu, wyrzutu gazów i skał oraz wdarcia wody
- wymaga zezwolenia właściwego organu nadzoru górniczego.
13/ ZABUDOWA ELEMENTÓW OBUDOWY INDYWIDUALNEJ W ŚCIANIE.
- mo\
e być drewniana, stalowa lub mieszana.
- mo\
e być podłu\
na, poprzeczna i w trójkąt.
a/ podłu\
na:
- stropnice ( o dł. 5 do 6m) budowane są równolegle do ściany,
- podbudowane są 4-ma lub 5-ma stojakami,
- odległość między rzędami stojaków (1,0 do 1,8m),
zale\
y od jakości stropu i głębokości zabioru.
Często stosowana w ścianach podsadzkowych.
b/ poprzeczna  stropnice prostopadle do czoła ściany.
- długość stropnic od 1,2 do 3,0m,
- odstęp między stojakami zale\
y od głębokości zabioru,
- odstęp między rzędami stojaków zale\
y od stropu  0,8 do 1,2m.
14/ ZASADA DZIAA
ANIA OBUDOWY ZMECHANIZOWANEJ. STEROWANIE.
Obudowa zmechanizowana.
1/ ZASADA PRACY:
- około 15, 20m przesuwamy najpierw sekcje
- póz
niej przenośnik ścianowy.
2/ BUDOWA:
a/ STROPNICA  osłania strop.
- pracuje na zginanie, ściskanie, skręcanie.
b/ SP
GNICA - przenosi naciski na spąg.
- mo\
e być jednolita lub dzielona
(dwie połówki- Lewa, Prawa + łącznik przedni, tylny).
c/ OSA
ONAODZAWAA
OWA
 odgradza wyrobisko od zrobów.
11
 d/ UKA
AD PRZESUWNY
- słu\
y do przebudowy sekcji i przekładki przenośnika.
e/ A

CZNIKI LEMNISKATOWE
 belki lub płyty z uszami do połączenia ze spągnicą
I osłoną odzawałową.
+ OSA
ONY CZOA
A ŚCIANY I PRZEJŚCIA
3/ PODZIAA
:
1/ podporowe: ramowe (podporność- 50T/m2) i kasztowe (70T/m2).
- strop zwięzły, dobrze rabujący się na linii zawału.
- twardy spąg.
- nachylenie pokładu do 25 stopni.
2/ osłonowe : - strop mało zwięzły, kruchy.
- obudowy te mają podporność na małej powierzchni
stropnicy przy samym czole ściany( mały daszek).
- podporność- około 50T/m2.
- nachylenie pokładu od 8 do 15 stopni.
3/ osłonowo
podporowe - strop mało zwięzły,
- stosowane przy du\
ych ciśnieniach pionowych,
- obudowy te mają podporność na du\
ej powierzchni
( płaska stropnica) stropnicy w porównaniu do osłonowej .
- nachylenie pokładu do 35 stopni.
15/ ZASADY TRANSPORTU CZ
ŚCI MASZYN I MATERIAA
ÓW
NIEZB
DNYCH W PROCESIE URABIANIA.
16/ ZABUDOWA WN
K ŚCIANOWYCH.
17/ ZABUDOWA WLOTU I WYLOTU ZE ŚCIANY.
18/ ZASADA DZIAA
ANIA RÓśNYCH SEKCJI I POTRAFI STEROWAĆ.
PODZIAA
SEKCJI:
A/ PODPOROWE  ramowe i kasztowe.
- stosowane przy stropach zwięzłych, dobrze rabujących
na linii zawału.
B/ OSA
ONOWE  stosuje się przy stropach kruchych.
C/ OSA
ONOWO PODPOROWE  mo\
na stosować przy stropach
mało zwięzłych i du\
ych ciśnieniach pionowych.
12
IV/ ROBOTY CIESIELSKIE.
19/ BHP PRZY ROBOTACH CIESIELSKICH.
- przejście obok maszyn i urządzeń minimum: 0,7m a wysokość 1,8m.
- odstęp między obudową a kołowym środkiem transportu  0,25m.
- między dwoma mijającymi śr. Transportu kołowego  0,25m.
Przy kolejkach podwieszanych:
- odstęp między obudową a kolejką  0,4m.
TAŚMOCI
GI:
a/ do urobku :
- wokół napędu  0,7m,
- odległość od taśmy górnej do stropu minimum 0,6m.
- od strony przejścia ludzi  0,7m, od ociosu  0,25m.
b/ do jazdy ludzi:
- sterowanie lokalne,
- prędkość 2,5m/s ( liniowym 2m/s),
- górna taśma od stropu  1m, w miejscu wsiadania i wysiadania 1,5m,
- taśma od ociosu  0,4m,
- przy jez
dzie dolną taśmą odległości tak jak dla taśmy górnej,
20/ ZABUDOWA ODCINKA TORU KOPALNIANEGO.
21/ ZABUDOWA RUROCI
GU PPOś I SPR
śONEGO POWIETRZA.
22/ ZABUDOWA KOLEJKI PODWIESZANEJ.
23/ ZABUDOWA ROZJAZDU TORÓW.
24 ZABUDOWA KOA
OWROTU DO KOLEJKI PODWIESZANEJ.
V/ PODSADZANIE I LIKWIDACJA WYROBISK.
25/ BHP DOTYCZ
CE PODSADZANIA I LIKWIDACJI WYROBISK.
Odległości między czołem ściany a zawałem:
A/ podsadzka hydrauliczna:
- do 10m z obudową indywidualną,
- do 12m ze zmechanizowaną,
B/ podsadzka sucha:
- do 8m  w ścianach o wysokości do 1,5m,
- do 7m  w pozostałych,
Wnęki mogą wyprzedzać front ściany do 3m.
C/ z zawałem stropu:
- do 6m, a we wnękach ścianowych do 9m,
D/ ściany z ugięciem stropu mogą być prowadzone w pokładach do 1,2m,
Przy II lub III stopniu zagro\
enia tąpaniami:
Do 6 m - przy wybieraniu z zawałem stropu,
Do 7 m - przy wybieraniu z podsadzka sucha,
Do 10 m - przy wybieraniu pokładu z podsadzka hydrauliczna.
Pokładach tąpiących wnęk ścianowych nie prowadzi się.
13
26/ USZCZELNIE ODCINKA RUROCI
GU PODSADZKOWEGO.
27/ WYKONANIE KORKA PODSADZKOWEGO.
28/ SPOSOBY KIEROWANIA STROPEM.
- na zawał,
- podsadzkę suchą,
- na podsadzkę hydrauliczną,
29/ OCHRONA POWIERZCHNI.
Filary ochronne: chronią bardzo wa\
ne obiekty na powierzchni.
Wyró\
niamy 4-y kategorie ochrony:
KAT I KAT II KAT III KAT IV
- dop. Odkształcenie - do 3 mm/m - do 6 mm/m - do 6 mm/m
do 1,5 mm/m
Są to: zabytki, szyby kopalniane, Główne drogi, Du\
e stadiony,
główne gazociągi, stacje Lotniska, Budynki
wa\
ne zbiorniki, odmetanowywania, Oczyszczalnie, Mieszkalne o
stacje kolejowe, Budynki mieszk. Wymiarach do 10 m.
Współczynniki osiadania:
a/ zawał : 0,3m do 0,7m/ na metr wybranej przestrzeni,
b/ podsadzka sucha  0,2 do 0,6 m/ metr,
c/ podsadzka hydrauliczna  0,05 do 0,3 m/ metr.
30/ TAMA PODSADZKOWA W ŚCIANIE.
Tamy boczne i czołowe.
ELEMENTY : płótno, deski, drzewo,
Tamy czołowe  ryglowe,
Odprowadzenie wód podsadzkowych  osadniki polowe i wygrodzeniowe.
31/ SPOSOBY LIKWIDACJI PRZESTRZENI WYBRANEJ W ZALEśNOŚCI
OD RODZAJU STROPU.
Rodzaje stropów:
a/ strop bezpośredni  nad pokładem ( przewa\
nie słaby, kruchy),
b/ zasadniczy  nad stropem bezpośrednim ( skały zwięzłe, sztywne),
c/ fałszywy  cienka warstwa bardzo słabych skał ( 20 do 50 cm).
Klasy stropów:
- KLASY I  nad pokładem skały słabe, kruche
o grubości co najmniej 5-o grubości pokładu,
- KLASY II - nad pokładem są skały kruche, słabe mniejsze ni\
5-o
grubość pokładu,
- KLASY III - nad pokładem są skały zwięzłe, sztywne,
- KLASY IV - nad pokładem są skały uginające się, plastyczne,
14
 PODSADZKA SUCHA  najlepiej strop KLASY IV, ewentualnie KL II i I.
PODSADZKA HYDRAULICZNA  stropy KLASY III,
PODSADZKA NA ZAWAA
 stropy KLASY I i II, IV.
Wybieranie grubych pokładów na warstwy:
- z podsadzką hydrauliczną  z dołu do góry,
- z zawałem stropu  z góry na dół.
V/ ODSTAWA ODDZIAA
OWA.
32/ BHP W TRANSPORCIE ODDZIAA
OWYM.
33/ ZABUDOWA URZ
DZEC
ODSTAWY.
34/ OBSA
UGA URZ
DZEC
ODSTAWY.
35/ PRZEKA
ADKA TRASY PRZENOŚNIKA TAŚMOWEGO
I ZGRZEBA
OWEGO.
36/ ZABUDOWA NAP
DU TAŚMOCI
GU I ZGRZEBA
OWEGO.
37/ ZABEZPIECZENIA PRZY PRZENOŚNIKACH.
a/ saga,
b/ czujnik ruchu,
c/ czujniki temperatury na napędzie i roli zwrotnej,
d/ czujnik spiętrzenia urobku,
e/ tasty co 70m,
f/ rurociągi ppo\
- hydrant do 20m, gaśnice: proszkowe i pianowe,
VI/ WENTYLACJA.
38/ BHP DOTYCZ
CE WENTYLACJI.
Prędkość prądu powietrza w wyrobiskach w polach metanowych, z wyjątkiem komór, nie
mo\
e być mniejsza ni\
0,3 m/s, a w wyrobiskach z trakcja elektryczna przewodowa w
tych polach - nie mniejsza ni\
1 m/s.
2. Przy stosowaniu śluz wentylacyjnych w wyrobiskach w polach metanowych
dopuszcza się mniejsze prędkości prądu powietrza od określonych w ust. 1, pod
warunkiem zapewnienia wymaganego składu powietrza.
3. Prędkość prądu powietrza nie mo\
e przekraczać:
1) 5 m/s - w wyrobiskach wybierkowych,
2) 8 m/s - w wyrobiskach korytarzowych,
3) 12 m/s - w szybach i szybikach podczas jazdy ludzi.
39/ ZABUDOWA TAMY WENTYLACYJNEJ.
Urządzenia wentylacyjne to:
tamy wentylacyjne, zamknięcia zrębów szybów, kanały wentylacyjne,
urządzenia do rewersji, mosty wentylacyjne, wentylatory pomocnicze.
TAMY WENTYLACYJNE:
- słu\
ą do oddzielania prądów powietrza,
- odizolowania nieczynnych wyrobisk,
- bądz
do regulacji powietrza.
15
Ze względu na przeznaczenie dzielą się na:
- izolacyjne : klocowe, deskowe, organowe, korki posadzkowe, murowe,
- oddzielające: z drzwiami nachylonymi, zamykanymi sprę\
yną,
automatycznie zamykane.
- regulacyjne: tamy z oknem  mogą być z drzwiami lub bez.
BUDUJE się je w zwięzłym, nie spękanym górotworze.
- W miejscu zabudowy wykonuje się wrąb do nienaruszonej calizny,
- wrąb wykonuje się bez środków strzałowych,
- tama powinna być wykonana szczelnie, miejsce zabudowy doszczelnia
się mleczkiem cementowym, wapiennym lub pianą.
40/ ZASADY ROZPROWADZNIA POWIETRZA W KOPALNI.
a/ Kopalniach węgla kamiennego stosuje się główne wentylatory ssące.
b/ Minimum 2 szyby: wdechowy i wydechowy.
c/ minimum powietrza od 6m3/min.osobę do 12m3/min.osobę,
zale\
nie od głębokości i metanowości.
d/ powinno być przewietrzanie wznoszące,
e/ schodzące wyjątkowo do 5 stopni,
a do 10 stopni tylko, gdy prędkość V jest większa ni\
0,5 m/s.
f/ prąd główny świe\
y ( z szybu wdechowego) dzieli się na prądy
grupowe- a te na prądy niezale\
ne ( rejonowe).
g/ wa\
ne racjonalne rozprowadzenie powietrza,
41/ PRZEDA
UśANIE LUTNIOCI
GU.
42/ ZASADY WENTYLACJI ODR
BNEJ.
Przewietrzanie lutniociągiem mo\
e być ssące, tłoczące lub
kombinowane.
Odległość lutniociągu od czoła przodka nie mo\
e być większa ni\
:
- w polach nie metanowych i niezagro\
onych wyrzutami gazów i skał - 10 m,
- w polach metanowych lub zagro\
onych wyrzutami gazów i skał:
a) przy wentylacji ssącej - 6m,
b) przy wentylacji tłoczącej lub kombinowanej - 8m.
W wyrobiskach drą\
onych kombajnami:
odległość lutniociągu ssącego nie powinna być większa ni\
3m,
a/ odległość lutniociągu tłoczącego nie powinna być większa ni\
:
1/ w polach nie metanowych - 10m,
2) w polach metanowych - 8m,
3) przy wentylacji kombinowanej odległość lutniociągu ssącego
nie powinna być większa ni\
6m, a tłoczącego - większa ni\
12m.
Lutniociąg wyprowadza się do przepływającego prądu powietrza na odległość co
najmniej 8m w takim kierunku, aby nie występowała recyrkulacja powietrza.
16
43/ ZABUDOWA ZAPORY PYA
OWEJ.
W wyrobiskach, w których nie jest mo\
liwe utrzymywanie stref zabezpieczających,
zastępuje się je rozstawnymi zaporami przeciwwybuchowymi.
- W wyrobiskach zaliczonych do klasy B stosuje się zapory przeciwwybuchowe.
Zapory są : główne i pomocnicze.
Główne zapory przeciwwybuchowe buduje się na wlocie i wylocie ka\
dego
rejonu wentylacyjnego oraz we wszystkich pozostałych wyrobiskach
łączących rejony wentylacyjne.
Pomocnicze zapory przeciwwybuchowe buduje się wewnątrz rejonów wentylacyjnych, w
odległości od 60m do 200m od miejsc mo\
liwego zapoczątkowania wybuchu pyłu
węglowego.
Ilość wody lub pyłu kamiennego na zaporze przeciwwybuchowej w przeliczeniu na 1 m2
przekroju wyrobiska w świetle obudowy powinna wynosić co najmniej:
1) 200 dm3 wody lub 200kg pyłu kamiennego w polach nie metanowych,
2) 400 dm3 wody lub 400kg pyłu kamiennego w polach metanowych
oraz w polach nie metanowych dla zabezpieczenia pól po\
arowych.
RODZAJE ZAPÓR- pyłowe, wodne.
A/ PYA
OWE:
(a - szerokość wyrobiska w miejscu zabudowy), ( L  długość półki )
1/ zwykła  L > 65%* a , czyli L >0.65*a , bo 65% = 0,65,
2/ boczna  L = (od 50 do 65 %)*a,
3/ skrócona długość półki  L = (od 40 do 50%)* a,
4/ rozstawna gdy odległość półek jest tak dobrana, aby ilość pyłu wnosiła
1kg/m3 wyrobiska,
SZEROKOŚĆ PÓA
EK 35 lub 50cm. Na 1mb półki 40kg pyłu.
B/ WODNE:
(a - szerokość wyrobiska w miejscu zabudowy), ( L  długość zestawu pojemników )
1/ zwykła  L > 65%* a,
2/ boczna  L = (od 50 do 65 %)*a,
3/ schodowo  boczna, gdy nie mo\
na zabudować zwykłej lub bocznej,
4/ szybkiej konstrukcji,
5/ rozstawna  ilość wody wynosi 1 dm3/ m3 wyrobiska, 1 dm3 = 1 litr.
17
44/ INNE SPOSOBY ZABEZPIECZENIA WYROBISK PRZED WYBUCHEM
PYA
U W
GLOWEGO.
ŚRODKI DO ZAPOBIEGANIA, POWSTAWANIA, GROMADZENIA I NEUTRALIZOWA
PYA
U W
GLOWEGO.
1/ Słu\
ba dla zwalczania zagro\
enia wybuchem pyłu węglowego.
2/ W ZG - stosuje się środki zapobiegające powstawaniu pyłu węglowego,
a gromadzący się pył węglowy neutralizuje i systematycznie usuwa po
uprzednim pozbawieniu go lotności.
3/ Zwalczanie to zraszanie, zmywanie, opylanie, usuwanie.
4/ W drą\
onym wyrobisku korytarzowym gdy jest niebezpieczny pył węglowy,
przodek oraz wyrobiska w strefie przyprzodkowej zmywa się lub zrasza woda.
5/ W wyrobiskach zaliczonych klasy A lub B zagro\
enia wybuchem pyłu
węglowego utrzymuje się strefy zabezpieczające przed przeniesieniem się wybuchu.
6/ W strefach zabezpieczających zmywa się wodą lub opyla pyłem kamiennym
wyrobiska na całym ich obwodzie na długości co najmniej 200m
od miejsc mo\
liwego zapoczątkowania wybuchu pyłu węglowego .
7/ Pył kopalniany usuwa się z maszyn i urządzeń znajdujących się w
wyrobisku w strefie zabezpieczającej.
8/ W polach metanowych oprócz stref zabezpieczających, dodatkowo utrzymuje
Się strefy zabezpieczające:
1) na całej długości wyrobiska przewietrzanego za pomocą lutniociągu,
2) w wyrobiskach zaliczonych do pomieszczeń ze stopniem
"c" niebezpieczeństwa wybuchu metanu na odcinkach z zainstalowanymi kablami
lub przewodami elektroenergetycznymi.
9/ W wyrobisku korytarzowym, we wszystkich kierunkach od miejsc zabudowy
rozdzielni, stacji transformatorowych, prostowników i stycznikowi utrzymuje
się strefy zabezpieczające na długości co najmniej 25m, a od miejsc
połączeń kabli wykonanych za pomocą muf skorupowych metalowych w sieciach
o napięciu powy\
ej 230 V prądu przemiennego - na długości co najmniej 5m
we wszystkich kierunkach od tych połączeń.
10/ Zawartość części niepalnych stałych w pyle kopalnianym w strefie
zabezpieczającej, oznaczona zgodnie z Polskimi Normami,
powinna wynosić co najmniej:
1) 70% w polach nie metanowych,
2) 80% w polach metanowych.
3. zawartość wody przemijającej w pyle kopalnianym,
uniemo\
liwiająca przeniesienie wybuchu pyłu węglowego,
45/ POMIAR METANU ZA POMOC
METANOMIERZY INDYWIDUALNYCH.
18
46/ WYKONANIE POMIARU PR
DKOŚCI POWIETRZA.
Pomiar prędkości powietrza:
a/ anemometr skrzydełkowy  z odczytem zegarowym lub cyfrowym
- uruchomiony przyrząd zatrzyma się po upływie 1 minuty.
Po pomno\
eniu prędkości V przez przekrój S otrzymamy wydatek Q.
Czyli Q = V * S
47/ SKA
AD POWIETRZA KOPALNIANEGO.
TLEN  MINIMUM 19%
Stę\
enia gazów szkodliwych w kopalni.
Do wartości NDS  8 h pracy, NDSCH  max 30 min w trakcie zmiany roboczej.
GAZ NDS NDSCH
% obj. ( ppm ) % obj. ( ppm)
CO 2 1,0 1,0
CO 0,0026 ( 26 ) 0,015 ( 150 )
NO 0,00026 ( 2,6 ) 0,00052 ( 5,2 )
SO 2 0,000075 ( 0,75 ) 0,00019 ( 1,9 )
H 2 S 0,0007 ( 7,0 ) 0,0014 ( 14 )
POST
POWANIE POPRZEKROCZENIU DOPUSZCZALNUCH ST
śEC
GAZÓW.
A/ natychmiast wycofać ludzi.
B/ wyłączyć sieć elektryczna .
C/ unieruchomić maszyny i urządzenia.
D/ zagrodzić wejście do tych wyrobisk.
E/ powiadomić DOZÓR.
48/ POST
POWANIE PRZY PRZEKROCZENIU DOPUSZCZALNEJ
ZAWARTOŚCI METANU.
GDY ZAWARTOŚĆ CH4 przekroczy w wyrobiskach 2% nale\
y:
a/ wycofać ludzi,
b/ wyłączyć sieć,
c/ unieruchomić maszyny,
d/ zagrodzić wejście,
e/ zawiadomić osobę dozoru.
Zawartość metanu :
- szyb wydechowy& & & & & & & & & 0,75 %
-w rej. prądach powietrza zu\
ytego :
a) bez 1%
b)z metanometrią automatyczną 1,5%.
49/ MIEJSCA ZABUDOWY TAM POśAROWYCH.
Przeciwpo\
arowe tamy bezpieczeństwa.
Tamy bezpieczeństwa Z DRZWIAMI :
a/ na wszystkich poziomach w pobli\
u szybów wdechowych i w prądach grupowych
wlotowych,
b/ oraz na wlocie i wylocie prądów rejonowych oraz prądów niezale\
nych,
przewietrzających komory.
BEZ DRZWI  na wszystkich poziomach przy szybach wydechowych oraz
w miejscach ustalonych przez kierownika działu wentylacji, wewnątrz rejonów
wentylacyjnych.
19
PRZYRZ
DY.
UśYCIE WYKRYWACZA WG-2M
a) sprawdzić szczelność (ścisnąć mieszek, wło\
yć całą rurkę  je\
eli przez 1 min
nie rozprę\
y się sam mieszek to wykrywacz jest sprawny)
b) przygotować rurkę
c) zassać powietrze
Wskaz
nik tlenku węgla i siarkowodoru.
Po pierwszym zassaniu jak się nie zabarwi lub nie sięga pierwszej działki
nale\
y zrobić dalszych 9 zassań ( razem 10) .
Wskaz
nik wodoru .
UWAGA. Obserwować rurkę po pierwszym zassaniu. Gdy rurka się \
arzy  stę\
enie
wodoru jest powy\
ej 4%- ST
śENIE WYBUCHOWE. NALEśY PRZERWAĆ BADANIE.
Wskaz
nik zabezpieczyć.
Warunki u\
ycia rurki do wodoru.
a) tlen min. 5% objętości
b) tlenek węgla max. 0,1% objętości,
c) temperatura 15  40 stopni.
Gaz. Typ Liczba Zakres
Zabarwienie Wskaz
nika zassań wskazań
rurki. %
% ppm
Tlen - O2 O2  0,5 1 1 - 21
- zielono
Dwutlenek CO2  0,5 1 0,5 - 5
Węgla - CO2
CO2 - 1,0 1 1 - 18
fioletowo
Tlenek CO  0,002 1 0,02  0,5
Węgla - CO 10 0,002  0,05
zielono
CO  0,01 1 0,1  3,0
10 0,01 - 0,3
Siarkowodór H2S  0,0007 1 0,007  0,07
H2S 10 0,0007  0,007
brązowo
Tlenki azotu NO + NO2 5 0,5  10
NO, NO2 0,5 ppm
szaroniebiesko
Wodór H2 H2  0,5 5 0,5 - 3,0
ró\
owo
20
I/ pomiar temperatury: np.
a/ termometr górniczy,
b/ termometr cyfrowy,
c/ przyrządy do zdalnego pomiaru ( np. w polu pomiarowym ),
- umieszczony czujnik w polu
d/ pirometr  pomiar temperatury bezstykowo ( optycznie na poczerwień ),
mierzy się nim temperaturę skał, obudowy wyrobisk i urządzeń.
II/ pomiar prędkości powietrza:
a/ anemometr skrzydełkowy  z odczytem zegarowym lub cyfrowym
- uruchomiony przyrząd zatrzyma się po upływie 1 minuty.
Po pomno\
eniu prędkości V przez przekrój S otrzymamy wydatek Q.
III/ pomiar intensywności ( natę\
enia) chłodzenia : [ w kata stopniach wilgotnych ].
Słu\
y do tego katatermometr. Ma on zaznaczone dwie temperatury: 35 i 38 stopni,
Zasada pomiaru :
1/ wkładamy katatermometr do pojemnika z podgrzaną wodą do około 70 stopni,
2/ gdy ciecz katatermometru osiągnie poziom połowy bańki górnej to,
3/ wyciągamy katatermometr i stoperem sprawdzamy czas opadania od 38 do 35 st.
K0w = F/T F  stała przyrządu ( tzw. katerma )
T  czas opadania słupka od 38 do 35 stopni,
IV/ pomiar wilgotności względnej,
- słu\
y do tego psychrometr Assmanna.
Czyli połączone dwa termometry :
- suchy
- i wilgotny ( na zbiorniczek nakłada się szmatkę nasączoną wodą destylowaną,
Pomiar :
1/ dokonać pomiaru,
2/ odczytać temperatury na obu termometrach : Ts i Tw.
3/ na podstawie ró\
nicy temperatur z tablic odczytujemy wilgotność względną [Ć ],
GDY : Ć = 60- 80 % - POWIETRZE NORMALNE,
Ć < 60 % - POWIETRZE SUCHE,
Ć > 80 % - POWIETRZE WILGOTNE,
Poznać pracę kombajnu ścianowego, chodnikowego, sekcje , rodzaje wentylacji,
Procesy robocze w przodku i ścianie, obudowa tymczasowa, wyznaczanie
kierunków& .
21