OCENA SKUTECZNOÅšCI STOSOWANYCH
ŚRODKÓW OCHRONY INDYWIDUALNEJ
NA TLE NAJNOWSZYCH OSI
GNI
Ć
NAUKI I TECHNIKI W TYM ZAKRESIE
Informacja przygotowana na posiedzenie Rady Ochrony Pracy
przez Centralny Instytut Ochrony Pracy  Państwowy Instytut Badawczy
Warszawa, marzec 2009 r.
OCENA SKUTECZNOŚCI STOSOWANYCH ŚRODKÓW OCHRONY
INDYWIDUALNEJ NA TLE NAJNOWSZYCH OSI
GNI
Ć
NAUKI I TECHNIKI W TYM ZAKRESIE *
1. Podstawy prawne
Podstawowym aktem prawnym regulujÄ…cym postanowienia dotyczÄ…ce stosowania
środków ochrony indywidualnej jest Kodeks pracy (Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r.  tekst
jednolity). Zgodnie z art. 2376, p. 1 pracodawca jest obowiązany dostarczyć pracownikowi
nieodpłatnie środki ochrony indywidualnej zabezpieczające przed działaniem
niebezpiecznych i szkodliwych dla zdrowia czynników występujących w środowisku pracy
oraz informować go o sposobach posługiwania się tymi środkami. Zgodnie z p. 3 tego
samego art. środki ochrony indywidualnej dostarczane przez pracodawcę powinny spełniać
wymagania dotyczące oceny zgodności określone w odrębnych przepisach.
Szczegółowe regulacje prawne dotyczące zasad bezpiecznego stosowania środków
ochrony indywidualnej są określone w rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Społecznej z
dnia 11 czerwca 2002 r. zmieniającego rozporządzenie w sprawie ogólnych przepisów BHP
(Dz. U. nr 91, poz.811). Zmiany te w części dotyczącej środków ochrony indywidualnej
(załącznik nr 2 do ww. wymienionego rozporządzenia) wynikają z wdrożenia postanowień
dyrektywy 89/656/EWG (L 393/18 z 30.12.1989) w procesie integracji z UniÄ… EuropejskÄ….
Dyrektywa ta określa minimalne wymagania dotyczące bezpieczeństwa i ochrony zdrowia
pracowników stosujących środki ochrony indywidualnej w miejscu pracy.
Jednocześnie istnieje drugi nurt regulacji prawnych w zakresie środków ochrony
indywidualnej wynikający z ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. o systemie oceny zgodności
(Dz. U. z 2004 r., nr 204, poz. 2087 oraz z 2005 r., nr 64, poz. 565) z póz
niejszymi zmianami
z dnia 15 grudnia 2006 r. (Dz. U. z dnia 29 grudnia 2006 r.). Na podstawie art. 9 ust. 1
powyższej ustawy Minister Gospodarki wydał rozporządzenie z dnia 21 grudnia 2005 r. w
sprawie zasadniczych wymagań dla środków ochrony indywidualnej (Dz. U. nr 259,
poz.2173). Określa ono tzw. wymagania zasadnicze dla tych środków, warunki i tryb
dokonywania oceny zgodności oraz sposób i wzór oznakowania CE. Przy tworzeniu projektu
rozporządzenia kierowano się zasadą zachowania maksymalnej zgodności merytorycznej z
postanowieniami dyrektywy Nowego Podejścia 89/686/EWG z dnia 21 grudnia 1989 r., która
reguluje zasady oceny zgodności i wprowadzania na rynek środków ochrony indywidualnej.
*
Osoba do kontaktu: dr inż. Katarzyna Majchrzycka, Kierownik Zakładu Ochron Osobistych CIOP- PIB,
ul. Wierzbowa 48, 90-133 A
ódz
,
2
2. Stosowanie środków ochrony indywidualnej w Polsce
Środki ochrony indywidualnej należą do grupy urządzeń stanowiących bezpośrednią
ochronę pracownika przed zagrożeniami występującymi w środowisku pracy. Decyzja o ich
zastosowaniu powinna być poprzedzona wszelkimi możliwymi działaniami, zarówno
technicznymi jak i organizacyjnymi mającymi na celu eliminację zagrożeń lub ich
ograniczenie do poziomu dopuszczalnego. Pomimo tej zasady stosowanie środków ochrony
indywidualnej nadal jest powszechne na wielu stanowiskach pracy, a nawet w ostatnich
latach obserwowane sÄ… w tym zakresie niewielkie tendencje wzrostowe (rys. 1, 2). W
szczególności dotyczy to stanowisk pracy w górnictwie, budownictwie, transporcie, w
pomieszczeniach o niewielkiej kubaturze jak zbiorniki, studzienki, kanały oraz wszelkich
działań ratowniczych.
550,946
521,436
473,039
500
400
300
200
100
0
2005 2006 2007
Rys. 1. Liczba osób, w stosunku do których zastosowano środki ochrony indywidualnej do
wyeliminowania lub ograniczenia ryzyka zawodowego (dane GUS)
45,25% 45,26%
44,97%
50,00%
40,00%
30,00%
20,00%
10,00%
0,00%
2005 2006 2007
Rys. 2. Udział stosowania środków ochrony indywidualnej w odniesieniu do wszystkich
środków użytych do wyeliminowania lub ograniczenia ryzyka zawodowego (dane GUS)
3
TysiÄ…ce
Według danych Departamentu Pracy i Warunków życia GUS wśród głównych
przyczyn wypadków przy pracy w latach 2005 i 2006 było nieużywanie przez pracowników
środków ochrony indywidualnej dostarczanych przez pracodawcę, a także brak tych środków
na wyposażeniu stanowisk pracy lub ich nieprawidłowy dobór (rys. 3).
1800
2005
1600
2006
1400
1200
1000
800
600
400
200
0
Brak środków ochrony Niewłaściwy dobór Nieużywanie przez
indywidualnej środków ochrony pracownika środków
indywidualnej ochrony indywidualnej
Rys. 3. Wypadki przy pracy w latach 2006 i 2007 (dane GUS) zwiÄ…zane z brakiem
lub niewłaściwym stosowaniem środków ochrony indywidualnej
Jedną z przyczyn niestosowania przez pracowników środków ochrony indywidualnej
może być ich niedopasowanie do warunków panujących na stanowiskach pracy oraz wybór z
oferty rynkowej wyrobów o niskich cenach, ale złej jakości, które stanowią jedynie
iluzoryczną ochronę przed zagrożeniami. W dłuższej perspektywie nie sprzyja to
kształtowaniu właściwych postaw związanych z zachowaniem bezpieczeństwa podczas
wykonywania prac, a jednocześnie podważa zaufanie użytkowników do systemu oceny
zgodności tych wyrobów z zasadniczymi wymaganiami bezpieczeństwa i skutecznością
nadzoru rynku. Przyczyn tego stanu można poszukiwać z jednej strony w nierzetelności
samych producentów środków ochrony indywidualnej i ich dystrybutorów, a z drugiej strony
może to wynikać z braku kompetencji do prowadzenia badań i oceny tych wyrobów przez
jednostki notyfikowane.
3. Procedury oceny zgodności środków ochrony indywidualnej z wymaganiami
dyrektywy 89/686/EWG/
W przypadku środków ochrony indywidualnej o prostej konstrukcji
(kategoria I) producent na własną odpowiedzialność wykazuje zgodność z zasadniczymi
wymaganiami dyrektywy 89/686/EWG/ odnoszącymi się do jego wyrobu, a następnie
wystawia deklarację zgodności WE i oznacza wyrób znakiem CE. Samodzielna ocena przez
producenta nie wystarcza, gdy do obrotu wprowadza środki ochrony indywidualnej o bardziej
4
złożonej konstrukcji (kategoria II i III). W tym przypadku wyrób powinien być poddany
badaniu typu w akredytowanych laboratoriach jednostek notyfikowanych, które stwierdzają i
zaświadczają przez wydanie certyfikatu, że dany model środka ochrony indywidualnej
spełnia odpowiednie wymagania dyrektywy. W przypadku środków ochrony indywidualnej
kategorii III dodatkowo konieczne jest zapewnienie kontroli jakości produkowanych wyrobów
przez wybór i zastosowanie jednego z dwóch możliwych sposobów postępowania. Pierwszy
z nich, określany jako  system kontroli jakości dla wyrobu końcowego , zakłada
przeprowadzenie przez odpowiednią jednostkę notyfikowaną badań laboratoryjnych próbek
wyrobów (tzw. procedura 11A). Drugi sposób określany jest jako  system zapewnienia
jakości przez monitorowanie i zakłada przeprowadzenie przez jednostkę notyfikowaną
kontroli systemu jakości wdrożonego przez producenta (tzw. procedura 11B).
4. Stan realizacji oceny zgodności środków ochrony indywidualnej w UE i w Polsce
Jak wynika z powyżej opisanych procedur w wielu przypadkach konieczne jest
zaangażowanie jednostek notyfikowanych, czyli interwencja tzw. strony trzeciej. Jednostki te,
wyznaczone przez Państwa Członkowskie do prowadzenia działalności w określonych
zakresach powinny spełniać ustalone jednolite wymagania, aby zagwarantować równe i
sprawiedliwe realizowanie procedur oceny zgodności. Praca wielu z tych jednostek
notyfikowanych bywa często krytykowana w UE z powodu nie stosowania przez nie
jednolitych procedur w zakresie wydawania certyfikatów oraz zasad stosowania
zharmonizowanych norm i dokumentów rekomendacyjnych (np. Recommendation for Use
Sheets) w wyniku tego uzyskiwanie są przez te laboratoria różne rezultaty badań
stanowiących podstawę wydania certyfikatu oceny typu WE. Znane są przypadki, że w
niektórych krajach UE jednostki notyfikowane wydają certyfikaty typu w ciągu jednego dnia, a
więc praktycznie bez wykonywania badań laboratoryjnych, aby spełnić oczekiwania ich
klientów, czyli producentów środków ochrony indywidualnej lub ich autoryzowanych
przedstawicieli. Tak krótki czas, z przyczyn obiektywnych, nie jest wystarczający do
wykonania serii badań laboratoryjnych i wnikliwej analizy dostarczonej dokumentacji, która
powinna szczegółowo opisywać konstrukcję wyrobu, dane technologiczne, zasadnicze
wymagania odnoszące się do wyrobu i sposób prowadzenia przez producenta kontroli
produkowanych środków. Ten niezadowalający stan w zakresie poziomu bezpieczeństwa
środków ochrony indywidualnej wynika także z niewielkiego uczestnictwa jednostek
notyfikowanych w pracach grup koordynujących działalność tych jednostek, takich jak:
Komitet Horyzontalny, który zajmuje się interpretacją postanowień dyrektywy 89/686/EWG
dot. środków ochrony indywidualnej, a także w tzw. grupach roboczych VG, gdzie inicjowane
są badania międzylaboratoryjne na poziomie europejskim.
5
W Polsce działa obecnie 7 jednostek notyfikowanych w zakresie oceny zgodności
środków ochrony indywidualnej. Poniżej podano szacunkowe dane dotyczące liczby
certyfikatów wydanych przez te jednostki od 2004 r. (rys. 4).
NB 1435 - Instytyt Włókiennictwa
1400
NB 1437 - Centralny Instytut Ochrony Pracy-PIB
1200
NB 1438 - Centrum Naukowo-Badawcze Ochrony Przeciwpożarowej
1000 NB 1439 - Instytut Przemysłu Skórzanego
NB 1463 - Polski Rejestr Statków
800
NB 1475 - Instytut Technologii Bezpieczeństwa Moratex
600
NB 1582 - Instytut Transportu Samochodowego
400
200
0
Rys. 4. Liczba certyfikatów wydana przez krajowe jednostki notyfikowane dla środków
ochrony indywidualnej w latach 2004-2008
Jak wynika z przedstawionych danych, niekwestionowanym liderem w zakresie
wydawania certyfikatów dla środków ochrony indywidualnej w Polsce jest CIOP-PIB. Wynika
to przede wszystkim z faktu, że zakres notyfikacji Instytutu obejmuje badanie i certyfikację
wszystkich rodzajów środków ochrony indywidualnej, natomiast zakresy notyfikacji
pozostałych jednostek obejmują zwykle wybrane grupy tych środków.
Znaczna część wydanych przez Instytut certyfikatów dotyczyła wyrobów krajowych
producentów, jednakże na podkreślenie zasługuje fakt, że coraz więcej certyfikatów
wydawanych jest dla wyrobów produkowanych w innych krajach UE i krajach
nienależących do Wspólnoty. Również w zakresie nadzoru nad jakością produkowanych
środków ochrony indywidualnej Instytut realizuje większość zobowiązań producentów
zgodnie z procedurÄ… 11A, a w zakresie 11B jako jedyny na terenie kraju wykonuje kontrolne
audity u producentów. W okresie od 2004 do 2008 roku Instytut zawarł 30 umów w sprawie
prowadzenia kontroli zgodnie z procedurą 11A, które obejmują 238 wyroby i 6 umów w
sprawie oceny systemu zapewnienia jakości produkcji według procedury 11B, które obejmują
243 wyroby.
W 2005 r. CIOP-PIB był także inicjatorem powołania Krajowego Porozumienia
Jednostek Notyfikowanych. Członkami Porozumienia jest obecnie 6 jednostek
6
Liczba certyfikatów WE
5
8
9
3
5
2
3
3
6
37
4
4
43
4
4
47
58
1
1
1
1
1
1
1
NB
NB
NB
NB
NB
NB
NB
notyfikowanych (do Porozumienia nie przystąpił tylko Polski Rejestr Statków). W spotkaniach
Porozumienia uczestniczą, poza jego członkami, przedstawiciele Ministerstwa Gospodarki i
organów nadzoru rynku oraz Polskiego Zrzeszenia Producentów i Dystrybutorów Środków
Ochrony Indywidualnej. Podczas spotkań dyskutowane są bieżące problemy związane z
interpretacją postanowień dyrektywy 89/686/EWG, omawiane na spotkaniach europejskiego
Komitetu Horyzontalnego.
Jak wynika z licznych dyskusji podczas spotkań Porozumienia jedynie CIOP-PIB
bierze czynnie udział w pracach europejskich grup roboczych i badaniach
międzylaboratoryjnych organizowanych w zakresie badań środków ochrony indywidualnej,
ponosząc znaczne z tym koszty. Brak uczestnictwa pozostałych krajowych jednostek
notyfikowanych w koordynacji działań na poziomie europejskim może podważać ich wyniki
badań laboratoryjnych, na podstawie których wydają certyfikaty oceny typu WE. Istnieje
zatem konieczność zmiany tego stanu, tak aby w niedługiej perspektywie uniknąć obniżenia
poziomu zapewnienia bezpieczeństwa przez środki ochrony indywidualnej oznaczone
znakiem CE. Dotyczy to w szczególności zagwarantowania przez Ministerstwo Gospodarki
stałej kompetencji jednostek notyfikowanych, promowania jednolitych procedur, na przykład
przez zobowiązanie jednostek notyfikowanych do uczestniczenia w działalności
normalizacyjnej i koordynacyjnej oraz stosowania wspólnie opracowanych dokumentów.
Postulat ten znalazł też swój wyraz w dokumencie pt.  Krakowskie Memorandum
EUROSHNET dotyczące Normalizacji dla Bezpiecznych wyrobów . Dokument ten został
przygotowany przez ekspertów sieci EUROSHNET  Europejskiej Sieci Bezpieczeństwa i
Zdrowia w Pracy, przyjęty przez Komitet Sterujący i przedstawiony na zorganizowanej przez
CIOP-PIB trzeciej Europejskiej Konferencji w dziedzinie normalizacji, badań i certyfikacji,
która odbyła się w Krakowie w dniach 11-12 września 2008 r.
5. Krajowy rynek certyfikacji środków ochrony indywidualnej
Aby ocenić jak kształtuje się krajowy rynek certyfikacji środków ochrony indywidualnej
przedstawiono dane dotyczące certyfikatów wydanych przez CIOP-PIB w latach 2006-2008
dla poszczególnych grup wyrobów (rys. 5).
7
U-odzież ochronna
80
D- sprzęt ochrony układu
70
oddechowego
60
R- środki ochrony kończyn
górnych
50
T- środki ochrony oczu i
40
twarzy
N- środki ochrony kończyn
30
dolnych
20
S- środki ochrony słuchu
10
W- sprzęt chroniący przed
0 upadkiem z wysokości
2006 2007 2008
G- środki ochrony głowy
Rys. 5. Liczba certyfikatów wydanych przez CIOP-PIB w latach 2006-2008
dla poszczególnych grup środków ochrony indywidualnej
Jak wynika z powyższych danych we wszystkich latach dominującą grupą
wprowadzanych do obrotu środków ochrony indywidualnej była odzież ochronna, zaliczana
do II i III kategorii. Niestety statystyki te nie ujmują środków ochrony indywidualnej I kategorii,
wśród których znaczną część stanowią środki ochrony rąk oraz okulary przeciwsłoneczne. W
tym kontekście konieczne jest podkreślenie roli nadzoru rynku w zapewnieniu, że także te
środki spełniają zasadnicze wymagania bezpieczeństwa i ergonomii. Aby system oceny
zgodności środków ochrony indywidualnej działał sprawnie należy prowadzić skuteczny
nadzór rynku w celu zapewnienia zgodności z przepisami zarówno wyrobów pochodzących z
Unii Europejskiej, jak i wyrobów importowanych. Jednakże organy nadzoru rynku nie
przeznaczają środków na finansowanie opinii ekspertów i nie wykorzystują bazy pomiarowo-
badawczej akredytowanych laboratoriów jednostek notyfikowanych. Tymczasem Nowe
Podejście do harmonizacji dyrektyw technicznych, które wejdzie w życie od 1 grudnia 2010
roku wymaga od Państw Członkowskich wdrożenia skutecznego systemu nadzoru rynku
oraz kontroli granic. Konieczne jest zatem podjęcie w Polsce działań dla zmiany obecnego
stopnia wykorzystania przez organy nadzoru rynku bazy pomiarowo-badawczej
akredytowanych laboratoriów jednostek notyfikowanych.
Jednym z istotnych problemów zgłoszonym przez Polskie Zrzeszenie Producentów i
Dystrybutorów Środków Ochrony Indywidualnej jest występująca w Polsce praktyka tzw.
podwójnej certyfikacji wyrobów. Polega ona na wprowadzeniu w niektórych sektorach
obowiązku uzyskiwania dodatkowych świadectw dopuszczenia do stosowania na wyroby
objęte obowiązkiem certyfikacji zgodności z wymaganiami dyrektyw UE. W przypadku
środków ochrony indywidualnej, przykładem takiej praktyki są wyroby przeznaczone do
użytkowania w jednostkach straży pożarnej. Pomimo, iż ocena zgodności tych środków
8
Liczba certyfikatów WE
prowadzona jest przez kompetentne jednostki notyfikowane z wykorzystaniem odpowiednich
europejskich norm zharmonizowanych, od producentów wymaga się uzyskania dodatkowego
świadectwa dopuszczenia środków do użytkowania (wydawane przez Centrum Naukowo-
Badawcze Ochrony Przeciwpożarowej w Józefowie k/Otwocka. Prowadzi to do
nieuzasadnionych dodatkowych kosztów ponoszonych przez producentów tych wyrobów,
a także jest sprzeczne z zasadami europejskiego systemu oceny zgodności, których
głównym celem jest znoszenie barier technicznych w handlu.
6. Prace badawcze rozwojowe w dziedzinie zaawansowanych technicznie
środków ochrony indywidualnej
Jednocześnie z doskonaleniem działania systemu oceny zgodności należy prowadzić
prace badawcze rozwojowe oraz aktywizować krajowych producentów do realizacji
projektów celowych zmierzających do wykorzystania nowoczesnych technologii,
zaawansowanych technicznie materiałów, a także systemów elektronicznych, które na etapie
projektowania i produkcji środków ochrony indywidualnej umożliwią uzyskanie
nowoczesnych konkurencyjnych rozwiązań. Takie możliwości daje dynamiczny rozwój
inżynierii materiałowej i technologii informatyczno-komunikacyjnych obserwowany w ciągu
ostatnich lat.
Obecnie CIOP-PIB podjÄ…Å‚ szereg inicjatyw o charakterze badawczym rozwojowym w
ramach krajowego programu wieloletniego pn.  Poprawa bezpieczeństwa i warunków pracy
(2008-2010) ustanowionym przez Radę Ministrów uchwałą nr 117/2007 z dnia 3 lipca 2007 r.
oraz projektów zgłoszonych w 2007 r. do Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego do
programu  Inicjatywa Technologiczna , projektów celowych w ramach Sektorowego
Programu Operacyjnego Wzrost Konkurencji Przedsiębiorstw w latach 2005-2007 i
Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka na lata 2008  2013 oraz 7 Programu
Ramowego UE.
Podstawowym celem prowadzonych prac badawczych jest zapewnienie poprawy
bezpieczeństwa i komfortu dla pracowników stosujących środki ochrony indywidualnej, przez
zastosowanie zaawansowanych technologii i materiałów oraz wbudowanych  inteligentnych
systemów monitorowania ryzyka w procesach pracy. Cel pośredni to transfer najnowszej
wiedzy z dziedziny inżynierii chemicznej i materiałowej oraz elektroniki na rzecz rozwoju
wysokoskutecznych środków ochrony indywidualnej.
Podstawowe kierunki badań naukowych w tej dziedzinie to:
- wykorzystanie nanotechnologii w celu nadania tradycyjnym środkom ochrony
indywidualnej nowych lub podwyższonych parametrów ochronnych,
9
- zastosowanie inteligentnych systemów pozwalających na dostosowanie zakresu
parametrów ochronnych lub użytkowych do zmiennych warunków środowiska pracy,
- wzbogacenie środków ochrony indywidualnej przeznaczonych do ochrony w
sytuacjach szczególnie niebezpiecznych o systemy do monitorowania parametrów
fizjologicznych użytkownika i warunków środowiska pracy.
Wykorzystanie nanotechnologii
Nowatorskie rozwiÄ…zania opracowane w ramach projektu realizowanego w ramach
Sektorowego Programu Operacyjnego Wzrost Konkurencji Przedsiębiorstw w latach 2005-
2007, w konsorcjum Politechnika A
ódzka, CIOP-PIB i firma FILTER-SERVICE Sp. z o.o.
dotyczyły bioaktywnych filtrów i półmasek filtracyjnych przeznaczonych do oczyszczania
powietrza z mikroorganizmów chorobotwórczych (rys. 6).
Rys. 6. Bioaktywne Filtry do kompletowania z półmaską przeznaczone do ochrony
układu oddechowego
Sprzęt ten zapewnia efektywne zatrzymywanie w warstwie filtracyjnej mikroorganizmów
o Å›rednicy powyżej 0,3 µm, przy jednoczesnym hamowaniu ich namnażania w czasie.
Opracowano modyfikacje tradycyjnych materiałów włókninowych w zakresie:
domieszkowania włóknami o wykazanej aktywności wobec mikroorganizmów włókien
polimerowych, przy zastosowaniu techniki igłowania z wykorzystaniem efektu
tryboelektrycznego, wprowadzania do technologii melt-blown substancji biocydowych na
etapie formowania włókien polimerowych oraz wytworzenia ultra cienkiej włókniny
bezpośrednio otrzymywanej z przędzalniczego roztworu polimeru przy zastosowaniu techniki
elektroprzÄ™dzenia, która umożliwia uzyskanie włókien o wymiarze poprzecznym poniżej 1 µm
10
(rzędu nanometrów). Sprzęt ten przeznaczony jest do stosowania w przemyśle spożywczym,
farmaceutycznym, rolnictwie oraz w sektorach służby zdrowia tj. szpitale, gabinety
zabiegowe, stomatologia, laryngologia, prosektoria itp.
Inne zastosowanie znalazły nanokompozyty polimerowe. Przeprowadzone w CIOP-
PIB badania wskazały, że materiały te mają lepsze właściwości fizyczne i cieplne
w porównaniu z właściwościami samego polimeru lub kompozytu z tradycyjnymi
napełniaczami mineralnymi. Poprawa właściwości polega głównie na zwiększeniu modułu
sprężystości, naprężenia zrywającego, twardości, odporności na ścieranie, przewodności
cieplnej i niepalności, oraz barierowości chemicznej. Zmiana tych właściwości jest osiągana
przy nieznacznym zwiększeniu gęstości materiałów i nie pogorszeniu właściwości
przetwórczych. Do modelowania nowych materiałów przeznaczonych na odzież ochronną i
środki ochrony rąk wykorzystano w CIOP-PIB nanonapełniacz z grupy glinokrzemianów
warstwowych. Badania barierowości wulkanizatów kauczuku butylowego z udziałem
napełniaczy nowej generacji wskazały, że w przypadku częstego i krótkiego oddziaływania
substancji chemicznej, materiał z nanocząstkami charakteryzuje się większą o 30 %
odpornością na przenikanie substancji chemicznych w porównaniu do materiału
z konwencjonalnym napełniaczem sadzą. Wzrost barierowości i jednoczesne wydłużenie
czasu użytkowania środków ochrony wykonanych z nanokompozytów polimerowych wpłynie
na podniesienie bezpieczeństwa pracy w środowisku, gdzie występują szczególnie
niebezpieczne substancje chemiczne np. podczas katastrof lub awarii chemicznych.
Zastosowanie inteligentnych materiałów i systemów
W grupie rozwiązań zawierających inteligentne systemy opracowano w CIOP-PIB
model odzieży chroniącej przed zimnem z systemem aktywnej termoregulacji. Zasada
działania inteligentnej odzieży ochronnej polega na zmianie oporu cieplnego w następstwie
zmian warunków środowiska pracy oraz zmian temperatury skóry pracownika. Odzież
ta przeznaczona jest do pracy w środowisku zimnym, gdyż samoczynnie wspiera procesy
termoregulacyjne organizmu człowieka. Elementy grzejne wykonane są z odpowiednio
dobranych materiałów elektroprzewodzących, w tym z udziałem przędzy stalowej lub
węglowej i zasilane są energią elektryczną przy napięciu 12 V. Miejsca mocowania
elementów grzejnych w tej odzieży pokazano na rys. 7.
11
Rys. 7. Miejsca mocowania elementów grzejnych w odzieży do ochrony przed
zimnem z systemem aktywnej termoregulacji
Elementem aktywnym w odzieży jest system pomiarowo  sterujący dokonujący
pomiaru temperatury zewnętrznej, temperatury mikroklimatu pod odzieżą i na podstawie
założonego algorytmu podejmujący decyzję o załączeniu bądz
wyłączeniu elementów
grzejnych, będących integralną częścią odzieży ochronnej (rys. 8).
UKA
AD GRZEJNY
UKA
AD ZASILANIA
UKA
AD AUTOMATYKI
UKA
AD GRZEJNY
UKA
AD CZUJNIKÓW
UKA
AD GRZEJNY
WYRÓB ODZIEŻOWY
Rys. 8. Schemat blokowy przedstawiający działanie układu termoregulacyjnego odzieży
ochronnej: grzejniki  zasilanie  automatyka  czujniki
12
 Prace badawcze prowadzone w CIOP-PIB dotyczą także aktywnych wyrobów
odzieżowych z materiałami przemiany fazowej (PCM) do stosowania pod barierową odzieżą
ochronnÄ… w celu zmniejszenai dyskomfortu cieplnego zwiÄ…zanego z jej stosowaniem.
Materiały przemiany fazowej są zdolne do zmiany stanu skupienia w określonym przedziale
temperatur, absorbując lub wydzielając znaczne ilości ciepła utajonego. Opracowany został
przez CIOP-PIB nowy asortyment kamizelek wykonanych z dzianiny trójwarstwowej z
rozbudowaną warstwą wewnętrzną w postaci taśmy przędzalniczej, zawierającej włókna z
materiałami przemiany fazowej (PCM). Opracowano również wariant alternatywny w postaci
wkładów tkaninowych z kanałami zawierającymi kapsułki PCM.
Środki ochrony indywidualnej z wbudowanym układem elektronicznym
W ramach nowych konstrukcji środków ochrony indywidualnej z wbudowanymi
systemami elektronicznymi na podkreślenie zasługuje wykorzystanie najnowszych osiągnięć
mikroelektroniki do układów aktywnej redukcji hałasu w czaszach ochronnika pasywnego.
Aktywny ochronnik słuchu AOS-2 (rys. 9) opracowany w CIOP-PIB stanowi połączenie
pasywnych ochronników z elektronicznymi układami aktywnej redukcji hałasu. Rozwiązanie
takie zwiększa skuteczność tłumienia ochronnika w zakresie niskich częstotliwości. Dla
częstotliwości poniżej 500 Hz osiąga się zwiększenie skuteczności ochronnika dochodzące
do 10 dB.
Rys. 9. Ochronnik słuchu z układem aktywnego tłumienia hałasu
13
Prowadzono także badania nad zastosowaniem układów tekstronicznych w odzieży
ochronnej strażackiej do monitorowania parametrów fizjologicznych, podczas prowadzenia
akcji ratowniczych (rys. 10).
Rys 10. Odzież ochronna dla strażaków z układami tekstronicznymi
W odzieży umieszczone są mikroukłady elektroniczne umożliwiające monitorowanie:
- temperatury skóry (zakres czujników od 30 0C do 50 0C; pomiar w dwóch punktach),
- temperatury pod odzieżą (temperatura pododzieżowa  zakres czujników od 10 0C do 70
0
C; pomiar w dwóch punktach),
0 0
- temperatury zewnętrznej (zakres czujników od -150 C do 150 C; pomiar w czterech
punktach),
- częstości skurczów serca (zakres pomiarowy od 30 do 200 uderzeń na minutę),
- mobilności (stan ruch / bezruch) strażaka.
Funkcja monitorowania jest realizowana podczas akcji poprzez zebranie informacji o
chwilowych wartościach wielkości mierzonych na pojedynczym użytkowniku odzieży, a
następnie wysłanie ich drogą radiową do centrum monitoringu znajdującego się w pojez
dzie
strażackim. Centrum to wyposażone jest w system komputerowy, który w czasie
rzeczywistym, analizuje rozwój sytuacji i pomagał w podejmowaniu bieżących decyzji
o konieczności i sposobie ewakuacji strażaka. Projekt realizowany był w ramach
Sektorowego Programu Operacyjnego Wzrost Konkurencji Przedsiębiorstw w latach
2005-2007, w konsorcjum Politechnika A
ódzka, CIOP-PIB i firma ARLEN S.A.
Dowodem wysokiego poziomu kompetencji CIOP-PIB w zakresie badań naukowych
prowadzonych nad rozwojem zaawansowanych rozwiązań w dziedzinie środków ochrony
indywidualnej jest pozytywna ocena zgłoszonego do konkursu 7 Programu Ramowego UE
14
projektu i-Protect: Inteligentne rozwiązania środków ochrony indywidualnej do
zastosowań w warunkach wysokiego poziomu ryzyka w złożonym środowisku pracy
(Intelligent PPE system for personnel in high risk and complex environments). Projekt
dotyczy opracowania systemu opartego na integracji zaawansowanych rozwiązań
technicznych i nowych technologii (w tym nanotechnologii i teleinformatyki) z tradycyjnymi
konstrukcjami środków ochrony indywidualnej w celu uzyskania aktywnej ochrony
pracowników w środowisku pracy o zwiększonym stopniu ryzyka. Przewidywanymi
odbiorcami nowych rozwiązań są grupy interwencyjne z obszaru ratownictwa chemicznego,
górniczego oraz straży pożarnej. Inicjatorem, koordynatorem i głównym wykonawcą projektu
jest CIOP-PIB. Projekt jest realizowany z udziałem 16 instytucji partnerskich z 6 krajów
(Finlandia, Francja, Hiszpania, Niemcy, Polska, Włochy), wśród których jest 5 jednostek
badawczo-rozwojowych, 8 przedsiębiorstw i 3 organizacji użytkowników. Prace prowadzone
będą nad opracowaniem czujników wybranych parametrów fizjologicznych człowieka z
zastosowaniem włókien optycznych do monitorowania częstości skurczów serca i
temperatury ciała oraz czujników do pomiaru i monitorowania parametrów środowiska pracy
tj. temperatura zewnętrzna, poziom stężenia tlenu, stężenie wybranych gazów toksycznych.
Do konstrukcji wzbogaconych środków ochrony indywidualnej wykorzystane będą
innowacyjne materiały przewodzące oraz czujniki z wykorzystaniem nanomateriałów.
Zostaną opracowane narzędzia do komunikacji i transferu danych między użytkownikami, a
centrum koordynującym i wspomagającym działanie ratowników.
Wdrożenie innowacyjnych rozwiązań środków ochrony indywidualnej wymaga
prowadzenia prac badawczych przez interdyscyplinarne zespoły, a także większego
zaangażowania krajowych producentów środków ochrony indywidualnej. Konieczna jest
także intensyfikacja działań w zakresie promowania innowacyjnych rozwiązań poprzez
publikowanie kompetentnych informacji oraz organizowanie kampanii informacyjnych na
rzecz bezpieczeństwa użytkowania środków ochrony indywidualnej.
15
Wnioski:
1. Konieczne jest wzmocnienie systemu nadzoru rynku w Polsce w zakresie kontroli
technicznych środków ochrony indywidualnej, a w szczególności zwiększenie
wykorzystania ekspertów oraz akredytowanych laboratoriów jednostek notyfikowanych.
2. Kluczowym problemem jest zapewnienie wysokiego poziomu kompetencji krajowych
jednostek notyfikowanych poprzez zobowiÄ…zanie tych jednostek przez Ministerstwo
Gospodarki do uczestniczenia w europejskiej działalności normalizacyjnej i
koordynacyjnej oraz stosowania aktualnie obowiÄ…zujÄ…cych w UE rekomendacji i ocena
wypełniania tych zobowiązań z ukierunkowaniem na utrzymanie lub utratę notyfikacji.
Większość działających w Polsce jednostek notyfikowanych w obszarze dyrektywy
89/686/EWG (poza CIOP-PIB) nie spełnia tych wymagań.
3. Konieczne jest prowadzenie intensywnych prac badawczych we współpracy z krajowymi i
międzynarodowymi producentami nad innowacyjnymi rozwiązaniami środków ochrony
indywidualnej.
4. Konieczne jest prowadzenie szkoleń i kampanii informacyjnych w celu uświadomienia
pracodawcom i pracownikom potrzeby stosowania właściwie dobranych i skutecznych
środków ochrony indywidualnej, a także przekazywania informacji o najnowszych
zaawansowanych technologicznie rozwiązaniach tych środków.
5. W celu wyeliminowania nieuzasadnionego powtarzania procedur oceny zgodności
środków ochrony indywidualnej wprowadzanych na rynek krajowy, konieczne jest
odstąpienie od praktyki tzw.  dopuszczania do użytkowania środków ochrony
indywidualnej stosowanych w górnictwie i przez straż pożarną. W szczególności
wymagana jest zmiana w odpowiednich przepisach prawnych, przede wszystkim ustawy
z dnia 24.08.1991 r. (z póz
n. zm.) o ochronie przeciwpożarowej. Z zakresu wyrobów
podlegających obowiązkowi uzyskania  dopuszczenia do użytkowania powinny być
wyłączone wszystkie rodzaje środków ochrony indywidualnej kategorii II i III, podlegające
certyfikacji zgodności w obszarze dyrektywy 89/686/EWG.
16
PAC
STWOWA INSPEKCJA PRACY
GA
ÓWNY INSPEKTORAT PRACY
Ocena
skuteczności stosowanych
środków ochrony indywidualnej
na podstawie wyników kontroli
w zakresie nadzoru rynku
w latach 2006  2008
Warszawa, marzec 2009 r.
Zadania Państwowej Inspekcji Pracy w nadzorze rynku środków ochrony
indywidualnej
Zadania Państwowej Inspekcji Pracy w tym zakresie określone zostały w art.
10 ust. 1 pkt 6 ustawy z dnia 13 kwietnia 2007 r. o PIP1. PolegajÄ… one na kontroli
wyrobów wprowadzanych do obrotu od 1 maja 2004 r. pod względem spełniania
przez nie wymagań dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy.
Europejska reguła swobodnego przepływu towarów wymagała bowiem
podjęcia odpowiednich kroków zapobiegawczych, aby do użytkowników trafiały
wyłącznie wyroby odpowiedniej jakości. Reguła ta dotyczy także środków ochrony
indywidualnej, które niezależnie od miejsca pochodzenia powinny spełniać jednolite
dla całej UE zasadnicze wymagania określone w dyrektywie 89/686/EWG (wdrożonej
do prawa polskiego rozporzÄ…dzeniem Ministra Gospodarki z 21 grudnia 2005 r.
w sprawie zasadniczych wymagań dla środków ochrony indywidualnej2). Dla
potwierdzenia tego faktu producent lub jego upoważniony przedstawiciel poddaje
wyrób procedurze oceny zgodności, a następnie po uzyskaniu pozytywnego wyniku
tej oceny wystawia deklarację zgodności i umieszcza na wyrobie znak CE.
Poza obowiązkiem badań i certyfikacji niezbędnym narzędziem pozwalającym
ochronić użytkowników przed ryzykiem wynikającym z korzystania z niewłaściwych
środków ochrony indywidualnej jest nadzór rynku (funkcjonujący na podstawie
ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. o systemie oceny zgodności3). Umożliwia on
eliminację wadliwych wyrobów oraz praktyk nieuczciwej konkurencji poprzez
systematyczne kontrole, które nie pozwalają na bezzasadne oszczędzanie na
kosztach testów bądz
zastosowanych w procesie wytwarzania materiałach
i rozwiązaniach technicznych niegwarantujących właściwego poziomu
bezpieczeństwa oraz deklarowanej przez producenta skuteczności ochrony. W ten
sposób zabezpieczane są interesy użytkowników dostępnych na rynku środków
ochrony indywidualnej oraz uczciwych i rzetelnych przedsiębiorców.
___________________
1
Dz. U. Nr 89, poz. 589, ze zm.
2
Dz. U. Nr 259, poz. 2173
3
tekst jednolity: Dz. U. z 2004 r. Nr 204, poz. 2087, ze zm.
2
Zgodnie ze swoją właściwością Państwowa Inspekcja Pracy kontroluje środki
ochrony indywidualnej przeznaczone do użytku zawodowego. Znaczącą i szczególną
grupę użytkowników tych środków stanowią bowiem pracownicy korzystający z nich
w związku z występowaniem w środowisku pracy czynników szkodliwych bądz

niebezpiecznych dla zdrowia.
Należy podkreślić, że ustawodawca w art. 2376 ż 3 ustawy z dnia 26 czerwca
1974 r. Kodeks pracy4 wyraz
nie określił obowiązki pracodawców dotyczące
dostarczanych pracownikom środków ochrony indywidualnej. Artykuł ten zobowiązuje
bowiem, by były to wyłącznie wyroby spełniające wymagania w zakresie oceny
zgodności.
Dla uzyskania jak najlepszej efektywności działań i optymalnego
wykorzystania fachowej kadry, Państwowa Inspekcja Pracy w ramach nadzoru rynku
realizuje dwa typy kontroli.
Pierwszy z nich obejmuje kontrole określonych grup środków ochrony
indywidualnej. Do tego typu kontroli wybierane są w szczególności wyroby, które
chronią przed zagrożeniami stwarzającymi poważne ryzyko dla pracowników lub też
są uzasadnione podejrzenia, że w obrocie znajdują się wadliwe wyroby danego
rodzaju. Kontrole takie uwzględniane są w corocznych programach działania
Państwowej Inspekcji Pracy i swoim zasięgiem obejmują cały kraj.
Drugi stanowiÄ… kontrole prowadzone w ramach:
" rutynowych kontroli w zakresie przestrzegania przepisów bhp, gdy
inspektor pracy ma wątpliwości, czy środek ochrony indywidualnej, który
pracodawca dostarczył pracownikowi spełnia wymagania,
" wydawania opinii na wniosek organów celnych,
" sprawdzania informacji wskazujących, że dany wyrób może być wadliwy.
Głównym z
ródłem informacji są skargi pracowników i związków zawodowych
zgłaszających zastrzeżenia do użytkowanych w zakładach wyrobów, a także sygnały
uzyskane od pozostałych krajowych i unijnych organów nadzoru rynku. Informacje
o wyrobach pochodzą również od przedsiębiorców zwracających uwagę na
________________
4
tekst jednolity: Dz. U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94, ze zm.
3
oferowane przez inne podmioty produkty niespełniające - ich zdaniem -
deklarowanych przepisów i norm. Jak wykazują kontrole PIP jednym z powodów
obecności na rynku środków ochrony indywidualnej niskiej jakości jest nieuczciwa
konkurencja.
Wyniki kontroli środków ochrony indywidualnej
W latach 2006  2008 inspektorzy pracy przeprowadzili kontrole Å‚Ä…cznie u 1256
pracodawców (w tym: w 2006 r.  u 408, w 2007 r.  u 423, w 2008 r.  u 425),
którzy wyposażyli pracowników w nowe środki ochrony indywidualnej. Sprawdzono
1651 wyroby (w tym: w 2006 r.  536, w 2007 r.  554 i w 2008 r.  561).
Åšrodki ochrony indywidualnej skontrolowane
w latach 2006 - 2008
4
Podczas kontroli inspektorzy pracy dokonywali oględzin środków ochrony
indywidualnej w celu ujawnienia m. in.: widocznych wad konstrukcyjnych i uszkodzeń
mechanicznych oraz błędów w naniesionych oznaczeniach. Oceniano też: sposób
oznakowania znakiem CE i prawidłowość sporządzenia instrukcji przez producenta,
ponieważ wiele informacji w niej wymaganych ma istotne znaczenie dla
bezpieczeństwa użytkowników. Inspektorzy pracy kontrolowali ponadto dostępność
deklaracji zgodności oraz jej treść, dokumentację techniczną wyrobu, a w przypadku
zastrzeżeń dodatkowo żądali certyfikatów wystawianych przez jednostki
notyfikowane i sprawozdań z przeprowadzonych badań oraz innych danych
potwierdzających zgodność wyrobu z wymaganiami przepisów.
Zastrzeżenia inspektorów pracy wzbudziło 406 środków ochrony indywidualnej
(25% ogółu skontrolowanych), w tym w 2006 r. - 141 (26%), w 2007 r.  156 (28 %),
w 2008 r. - 109 (19%).
Åšrodki ochrony indywidualnej niezgodne z wymaganiami
( % w odniesieniu do ogółu skontrolowanych)
19%
2008 r.
28%
2007 r.
26%
2006 r.
0% 5% 10% 15% 20% 25% 30%
5
W ramach kontroli ukierunkowanych na monitorowanie określonych grup
środków ochrony indywidualnej, inspektorzy pracy ocenili następujące wyroby:
" w 2006 r. - rękawice ochronne,
" w 2007 r. - obuwie o cechach ochronnych oraz odzież ochronną,
" w 2008 r. - środki ochrony układu oddechowego.
W zakresie rękawic ochronnych sprawdzono 382 wyroby, zakwestionowano
107 (28%). Ujawniono m.in. następujące nieprawidłowości:
niespełnianie wymagań zasadniczych, w tym.: nieprawidłowości w wykonaniu
rękawic (np. zbyt wysokie pH ekstraktu wodnego materiału, z którego uszyto
rękawice), nieoznakowanie piktogramami wskazującymi na rodzaj zagrożeń,
przed którymi rękawice chronią i poziom ochrony; brak lub nieprawidłowości
w treści instrukcji użytkowania, np. niewskazanie przeznaczenia rękawic,
sposobu czyszczenia i konserwacji, ograniczeń w używaniu;
nieprzetłumaczenie instrukcji na język polski - 79 wyrobów (21%),
brak lub wadliwe deklaracje zgodności, w tym wystawione przez podmiot do
tego nieuprawniony, bez podania przepisów i norm zharmonizowanych,
uwzględnionych podczas produkcji rękawic, danych jednostki notyfikowanej,
jeśli uczestniczyła ona w procedurach oceny zgodności, dostarczenie na
żądanie inspektora pracy deklaracji innej rękawicy niż będąca przedmiotem
kontroli  73 wyroby (19%),
uchybienia związane z oceną zgodności, m.in. brak certyfikatu oceny typu WE
w przypadku rękawic o konstrukcji innej niż prosta, wybranie błędnej
procedury oceny zgodności, np. dla rękawic przeznaczonych dla spawaczy
bez udziału jednostki notyfikowanej - 23 wyroby (6%),
brak lub nieprawidłowe oznakowanie znakiem CE (nietrwałe bądz
niezgodne
z wzorem, umieszczone tylko na opakowaniu zbiorczym, pomimo sprzedaży
pojedynczych sztuk rękawic) - 32 wyroby (8%).
Najwięcej rękawic zakwestionowanych przez inspektorów pracy pochodziło
z importu. Były to w szczególności wyroby sprowadzane z krajów Azji, które w wielu
przypadkach nie spełniały zasadniczych wymagań bezpieczeństwa oraz wymogów
formalnych. Deklarację zgodności zazwyczaj sporządzał importer lub sprzedawca
rękawic bez ujawniania faktycznego ich producenta.
6
W zakresie obuwia i odzieży ochronnej sprawdzono 451 wyrobów,
zakwestionowano 122 (27%). Ujawnione nieprawidłowości to m.in.:
niespełnianie wymagań zasadniczych, w tym: wady konstrukcji wyrobów
(np. niezgodny z normą sposób naszycia i zbyt mała powierzchnia materiału
odblaskowego w odzieży przeznaczonej dla pracowników, którzy powinni być
dobrze widoczni, czy nieodporne na poślizg podeszwy obuwia); niekompletne
oznaczenia informujÄ…ce o rodzaju i poziomie ochrony przed czynnikami
szkodliwymi i niebezpiecznymi; brak instrukcji użytkowania w języku polskim
lub niekompletna ich zawartość, bez zaleceń takich, jak sposób dopasowania,
przechowywania i konserwacji odzieży i obuwia  89 wyrobów (20%),
brak lub wadliwe deklaracje zgodności, m. in. bez przywołania danych
pozwalajÄ…cych na zidentyfikowanie producenta oraz jednostki notyfikowanej,
jeśli uczestniczyła ona w procesie projektowania lub produkcji ochron,
wystawienie deklaracji przez osoby do tego nieuprawnione  74 wyroby (16%),
uchybienia związane z oceną zgodności, w tym wybranie procedury oceny
zgodności nieodpowiedniej do ryzyka, przed którym środek zabezpiecza, brak
certyfikatu oceny typu WE dla odzieży i obuwia o konstrukcji innej niż prosta;
brak informacji o jednostce notyfikowanej sprawującej nadzór nad jakością
wyrobów o konstrukcji złożonej, np. odzieży chroniącej przed stężonymi
chemikaliami  32 wyroby (7%),
nieprawidłowy sposób umieszczenia na wyrobie oznakowania znakiem CE lub
brak takiego znaku  21 wyrobów (5%).
W grupie obuwia i odzieży ochronnej szczególnie liczne niezgodności
z zasadniczymi i innymi wymaganiami inspektorzy pracy stwierdzili w przypadku
wyrobów przeznaczonych dla spawaczy, a także odzieży ostrzegawczej. Środki te
były często wytwarzane w niewielkich, różniących się między sobą partiach,
z materiałów różnej jakości, a wprowadzano je do obrotu bez potwierdzenia oceną
typu w jednostce notyfikowanej deklarowanych parametrów ochronnych. Ponadto
w przypadku kamizelek i kurtek ostrzegawczych producenci i importerzy
niejednokrotnie większą wagę przywiązywali do spełnienia potrzeb odbiorcy
w zakresie estetyki ubrań, niż obowiązujących norm gwarantujących właściwą
widzialność użytkowników.
7
W zakresie środków ochrony układu oddechowego sprawdzono 417 wyrobów,
zakwestionowano 58 (14%). Stwierdzone nieprawidłowości to m.in.:
niespełnianie wymagań zasadniczych, w tym: niewłaściwe oznaczenia na
wyrobie i opakowaniu; brak instrukcji użytkowania w języku polskim lub
niekompletna ich zawartość np. bez podania klasy ochrony, zagrożeń
związanych z jakością powietrza, informacji o wyposażeniu dodatkowym,
prawidłowym zakładaniu i dopasowaniu; niedołączanie instrukcji do
najmniejszych opakowań środków ochrony układu oddechowego dostępnych
w sprzedaży  41 wyrobów (10%),
błędne deklaracje zgodności, m. in. niezawierające danych jednostki
notyfikowanej, która uczestniczyła w procedurach oceny zgodności, a także
wystawienie deklaracji przez osoby do tego nieuprawnione, głównie
przedstawicieli handlowych czy dystrybutorów  27 wyrobów ( 8%),
uchybienia związane z oceną zgodności, w tym brak poddania półmasek
określonych jako przeciwpyłowe ocenie typu WE, brak informacji o jednostce
notyfikowanej uczestniczącej w procedurze zapewnienia jakości produkcji 
7 wyrobów (2%),
nieprawidłowe oznakowanie znakiem CE (nietrwałe, np. w postaci naklejki na
aparacie wężowym sprężonego powietrza wyposażonym w hełm używanym
przez pracowników podczas obróbki strumieniowo-ściernej, brak podania obok
znaku CE numeru jednostki notyfikowanej nadzorującej jakość środków
ochrony układu oddechowego na etapie produkcji)  12 wyrobów (3%).
Należy podkreślić, że ze wszystkich grup wyrobów kontrolowanych w latach
2006  2008 najmniej zastrzeżeń dotyczyło środków ochrony układu oddechowego.
Jest to niewątpliwie związane ze ścisłą procedurą ich sprawdzania przed
udostępnieniem odbiorcom, bowiem środki ochrony układu oddechowego
zabezpieczają przed zagrożeniami mającymi poważne konsekwencje dla
użytkowników, a wymagania stawiane tym wyrobom są bardzo wysokie. Podlegają
one z tego względu ocenie typu WE przeprowadzanej przez jednostkę notyfikowaną
oraz procedurze zapewnienia jakości w trakcie produkcji. Warto zauważyć, że część
stwierdzonych nieprawidłowości związana była ze sposobem dystrybucji środków
ochrony układu oddechowego, zwłaszcza półmasek. Inspektorzy pracy ujawnili
przypadki oferowania importowanych wyrobów z instrukcjami i deklaracjami
8
zgodności wystawionymi przez pośredników handlowych, zamiast dokumentów
producenta. Miały też miejsce sytuacje, gdy producent dołączył instrukcję do
opakowania zbiorczego półmasek i przy sprzedaży jednostkowej nie była ona
powielana. Użytkownik nie otrzymywał więc informacji niezbędnych do właściwego
stosowania ochrony.
Pozostałe kontrole 401 środków ochrony indywidualnej (w tym: w 2006 r.  154,
w 2007 r.  103 i w 2008 r.  144) prowadzono w ramach rutynowych kontroli
pracodawców oraz sprawdzania skarg i informacji wskazujących, że wyroby
znajdujące się w przedsiębiorstwach są wadliwe. Zastrzeżenia wzbudziło 119 ochron
(30% sprawdzonych przez inspektorów pracy) w tym: w 2006 r.  34, tj. 22%,
w 2007 r.  34, tj. 33% i w 2008 r.  51, tj. 35%. Wyższy odsetek wyrobów
nieprawidłowych stwierdzony podczas tego typu kontroli wynika z przyczyn ich
podejmowania. Były to bowiem m.in. działania reaktywne na zgłaszane zastrzeżenia
do konkretnych ochron.
Nieprawidłowości dotyczące środków ochrony indywidualnej
kontrolowanych w latach 2006  2008
9
Działania podejmowane w wyniku kontroli
Jeśli oględziny wyrobów oraz analiza dostarczonych dokumentów związanych
z oceną zgodności nie pozwalały inspektorowi pracy na jednoznaczne
rozstrzygnięcie, czy spełniają one zasadnicze wymagania - pobierano w trakcie
kontroli próbki wyrobów do testów laboratoryjnych. W celu sprawdzenia zgodności
z deklarowanymi przez producentów przepisami i normami, okręgowi inspektorzy
pracy zlecali akredytowanym laboratoriom przeprowadzenie badań środków ochrony
indywidualnej budzących uzasadnione podejrzenia, w tym: rękawic chroniących
przed czynnikami chemicznymi wyprodukowanych w Malezji, obuwia ochronnego
produkcji włoskiej, rękawic chroniących przed czynnikami chemicznymi i urazami
mechanicznymi wyprodukowanych w Sri Lance, rękawic ochronnych skórzano-
tkaninowych i kamizelek ostrzegawczych pochodzących z Chin, fartuchów
przeznaczonych dla spawaczy produkcji krajowej. Wyniki badań w większości
przypadków potwierdziły zastrzeżenia inspektorów pracy.
Wypełniając obowiązki w zakresie nadzoru rynku inspektorzy pracy na wniosek
organów celnych w latach 2006  2008 wydali 31 opinii w sprawie środków ochrony
indywidualnej importowanych spoza europejskiego obszaru gospodarczego.
W stosunku do tych wyrobów zachodziło prawdopodobieństwo, że mogą
spowodować zagrożenie dla bezpieczeństwa użytkowników. Inspektorzy pracy
w przeciągu trzech dni roboczych od zatrzymania wyrobów przez izby celne
wydawali opinie, czy spełniają one zasadnicze i inne wymagania. W 23 przypadkach
(74%) wydano opinie negatywne i środki ochrony indywidualnej, których te opinie
dotyczyły nie zostały dopuszczone do obrotu na polskim i europejskim rynku. Były to
m.in. rękawice, kamizelki ostrzegawcze i maski dla spawaczy pochodzące z Chin,
fartuchy chroniące przed promieniowaniem jonizującym z USA, sprzęt do pracy na
wysokości z Korei, rękawice i kombinezony używane do stosowania przy
piaskowaniu z Indii, okulary ochronne z Tajwanu.
Działania podejmowane wspólnie przez Państwową Inspekcję Pracy i organy
celne są szybką i skuteczną formą eliminowania wyrobów wadliwych. Wydanie przez
inspektora pracy opinii negatywnej powoduje bowiem zatrzymanie całych dostaw
niezgodnych z przepisami środków ochrony indywidualnej zanim trafią one do
pracowników. Nie trzeba wówczas poszukiwać takich wyrobów w zakładach pracy
10
oraz prowadzić skomplikowanych i długotrwałych procedur kontrolnych
i postępowań.
W przypadku ujawnienia nieprawidłowości wymagających podjęcia szybkiej
interwencji inspektorzy pracy wydawali podczas kontroli terminowe decyzje
zabraniające dalszego przekazywania środków ochrony indywidualnej. W latach
2006  2008 wydano 20 takich decyzji (w tym: w 2006 r.  6, w 2007 r.  7,
a w 2008 r.  7). Najczęściej były to terminy dwumiesięcznego zakazu
udostępniania wyrobów użytkownikom. Okres ten wykorzystywany był na usuwanie
niezgodności, a jeśli to nie nastąpiło - wszczynano postępowanie.
Po zakończeniu kontroli wyrobów, w wyniku których stwierdzono niezgodności
z zasadniczymi i innymi wymaganiami, inspektorzy pracy przekazywali właściwym
terytorialnie okręgowym inspektorom pracy dokumentacje w celu wszczęcia
postępowania wobec podmiotów odpowiedzialnych za umieszczenie tych produktów
na rynku. W latach 2006 - 2008 okręgowi inspektorzy pracy przeprowadzili
i zakończyli ogółem 159 postępowań w sprawach środków ochrony indywidualnej
niespełniających wymagań. Zobowiązywali w nich producentów i importerów do
terminowego usunięcia niezgodności wyrobów lub wycofania ich z obrotu. Pełne
dane dotyczące prowadzonych postępowań przedstawia tabela.
Postępowania prowadzone przez PIP w latach 2006  2008*
2006 2007 2008 2006-2008
Liczba prowadzonych postępowań 40 63 56 159
Liczba środków ochrony
indywidualnej, w których 35 53 50 138
usunięto niezgodności
Efekty
prowadzonych
postępowań
Liczba środków
ochrony indywidualnej 5 10 6 21
wycofanych z obrotu
* część postępowań dotyczących wyrobów kontrolowanych w 2008 r. nie została
uwzględniona w tabeli, ponieważ jest jeszcze w toku
11
Warto zaznaczyć, że w przypadku niektórych, mniej istotnych zastrzeżeń
producenci, importerzy i dostawcy, po poinformowaniu ich przez inspektorów pracy
o ujawnionych nieprawidłowościach, dobrowolnie podejmowali odpowiednie kroki
naprawcze. Do takich uchybień należały np. błędy w deklaracji zgodności lub
nieprawidłowości dotyczące instrukcji, niemające jednak bezpośredniego wpływu na
bezpieczeństwo użytkowników. Podmioty, u których ujawniono te nieprawidłowości,
zazwyczaj jeszcze w trakcie trwania kontroli dobrowolnie dostosowywały wyroby do
wymogów przepisów. Przejawiało się to w zmienianiu i uzupełnieniu treści instrukcji
użytkowania, tak by były one zgodne z ustaloną w dyrektywie i normach
zharmonizowanych. Usuwane były też błędy w deklaracjach zgodności bądz

zaprzestawano ich wystawiania, jeśli podmioty nie były do tego uprawnione.
Dobrowolne działania podmiotów gospodarczych spowodowały usunięcie w latach
2006  2008 nieprawidłowości dotyczących 198 środków ochrony indywidualnej.
W efekcie działań prowadzonych przez organy PIP w latach 2006  2008
w ramach nadzoru rynku środków ochrony indywidualnej:
" wyeliminowano niezgodności z zasadniczymi i innymi wymaganiami
w przypadku 353 typów wyrobów,
" wycofano z obrotu 21 typów wyrobów.
Wśród wyrobów wycofanych z obrotu były m. in.: rękawice dla spawaczy,
ubrania męskie niepalne, kamizelki ostrzegawcze.
Współpraca Państwowej Inspekcji Pracy z organami nadzoru rynku UE
Nadzór rynku w każdym kraju Unii Europejskiej powinien zapewniać podobny
poziom bezpieczeństwa użytkownikom środków ochrony indywidualnej. Jego
odpowiednie funkcjonowanie wymaga więc bliskiej współpracy międzynarodowej
w zakresie wymiany informacji, prowadzenia postępowań oraz podejmowania
działań powodujących likwidację zagrożeń stwarzanych przez nieprawidłowe wyroby.
Jednym ze sposobów unifikacji działań jest stworzenie Grup Współpracy
Administracyjnej (ADCO). Przedstawiciel Państwowej Inspekcji Pracy  jako
instytucji reprezentującej stronę polską  bierze aktywny udział w pracach Grupy
ADCO ds. dyrektywy o środkach ochrony indywidualnej oraz uczestniczy
w spotkaniach Grupy Roboczej Rady UE ds. przedmiotowej dyrektywy.
12
Grupa ADCO skupia ekspertów krajów UE oraz państw EFTA (Europejskiego
Stowarzyszenia Wolnego Handlu, czyli Islandii, Liechtensteinu, Norwegii i Szwajcarii)
w zakresie nadzoru rynku. Na forum Grupy wymieniane są doświadczenia oraz
prezentowane wyniki kampanii kontrolnych środków ochrony indywidualnej
przeprowadzonych w poszczególnych krajach. Wypracowywane są też wspólne
stanowiska w przypadku problemów z interpretacją postanowień dyrektywy
i zwiÄ…zanych z niÄ… norm zharmonizowanych.
Dodać należy, że Państwowa Inspekcja Pracy podczas działań kontrolnych
wykorzystuje notyfikacje Komisji Europejskiej dotyczące wyrobów niespełniających
zasadniczych wymagań, a mimo to wprowadzonych do obrotu w innych krajach Unii
Europejskiej. Inspektorzy pracy sprawdzajÄ…, czy takie zakwestionowane wyroby sÄ…
obecne w polskich przedsiębiorstwach.
Podsumowanie
Według inspektorów pracy jedną z przyczyn stwierdzonych nieprawidłowości
jest niewystarczająca znajomość przepisów w zakresie oceny zgodności lub
niewłaściwa ich interpretacja. Zarówno producenci, jak i pracodawcy nabywający
środki ochrony indywidualnej nie zdają sobie w pełni sprawy z wymagań, jakie
powinny te wyroby spełniać.
Należy również podkreślić, że część podmiotów wprowadzających wyroby do
obrotu świadomie lekceważy obowiązujące prawo. Zwłaszcza mali przedsiębiorcy
ograniczają nakłady na zastosowanie w procesie produkcji materiałów odpowiedniej
jakości, czy przeprowadzenie właściwej procedury oceny zgodności poprzez
np. unikanie ponoszenia kosztów udziału jednostki notyfikowanej w sytuacji, gdy
wymagajÄ… tego przepisy. Podobne praktyki inspektorzy pracy ujawniali w przypadku
niektórych importerów. W konsekwencji na rynku dostępne są wyroby konkurencyjne
cenowo w stosunku do wyrobów rzetelnych wytwórców, ale niespełniające wymagań
przepisów. Przyczyn takiego stanu należy upatrywać także w minimalizowaniu przez
pracodawców kosztów pracy. W warunkach gospodarki rynkowej i rosnącej
konkurencji niejednokrotnie decydującym kryterium zakupu jest niższa cena środków
ochrony indywidualnej. Natomiast kwestie jakości oraz wykonania zgodnie
z wszystkimi wymogami Unii Europejskiej nie zawsze brane sÄ… pod uwagÄ™.
13
 Wśród innych przyczyn stwierdzonych nieprawidłowości należy wymienić
skomplikowane systemy sprzedaży niektórych środków ochrony indywidualnej.
Powodują one, że do wyrobów nie są dołączane tłumaczenia oryginalnych instrukcji
producenta. Część dystrybutorów samodzielnie tworzy takie dokumenty, z reguły
błędne bądz
bez uwzględnienia w nich koniecznych informacji pozwalających na
bezpieczne użycie ochron. Naruszając prawo przedstawiciele handlowi,
dystrybutorzy, a nawet sprzedawcy detaliczni wystawiają też deklaracje zgodności,
mimo iż nie mają takich uprawnień. Przyczyną takiego postępowania jest zwykle
chęć ukrycia pochodzenia wyrobu albo chęć sprostania jedynie formalnym wymogom
przepisów.
Wyniki kontroli Państwowej Inspekcji Pracy potwierdzają, że nadzór rynku jest
ważnym instrumentem porządkującym rynek środków ochrony indywidualnej.
Osiągnięcie pożądanych efektów w postaci skutecznego eliminowania zagrożeń
stwarzanych przez wadliwe wyroby wymaga jednak doprecyzowania niektórych
unormowań. Duże trudności organom kontroli przysparza zwłaszcza brak przepisów
regulujących dobrowolne działania podejmowane przez podmioty wprowadzające
zakwestionowane wyroby do obrotu lub zajmujÄ…ce siÄ™ ich dystrybucjÄ…. Przy dobrej
współpracy zainteresowanych stron możliwe jest bowiem szybkie eliminowanie
nieprawidłowości w trybie uproszczonym na etapie kontroli wyrobu. Zasada
proporcjonalności działań w zależności od poziomu niezgodności, została też
uwzględniona w  nowych ramach prawnych , pakiecie przepisów dotyczących
wprowadzania wyrobów na rynek, który został przyjęty w 2008 roku przez Komisję
Europejską. Główny Inspektor Pracy zgłosił w tej sprawie swoje propozycje
Ministrowi Gospodarki.
Ciągle niewystarczająca znajomość przepisów dotyczących oceny zgodności
oraz niedocenianie znaczenia jakości wyrobu dla skutecznej ochrony pracowników
wymaga również dalszych systematycznych działań edukacyjno-promocyjnych.
Z tego względu Państwowa Inspekcja Pracy, niezależnie od kontroli, podejmuje
działania ukierunkowane na popularyzację wymagań, jakie muszą spełniać
wprowadzone do obrotu środki ochrony indywidualnej. Ich adresatami są wytwórcy,
importerzy, dystrybutorzy oraz pracodawcy - użytkownicy wyrobów. Problematyka
oceny zgodności prezentowana jest także podczas spotkań i seminariów. Inspektorzy
pracy udzielają też porad w trakcie kontroli i w siedzibach inspekcji oraz przekazują
14
specjalnie opracowane publikacje zawierajÄ…cÄ… kompendium wiedzy o zasadniczych
wymaganiach dla środków ochrony indywidualnej i zadaniach PIP jako organu
kontrolującego wyroby. Wybrane informacje w zakresie nadzoru rynku dostępne są
również na stronach internetowych okręgowych inspektoratów pracy. W trakcie
Międzynarodowych Targów Ochrony Pracy, Pożarnictwa i Ratownictwa  SAWO
producentom najlepszych środków ochrony indywidualnej przyznawane są przez
Głównego Inspektora Pracy nagrody  Grand Prix SAWO .
Należy także podkreślić, że efektywność nadzoru rynku w zakresie środków
ochrony indywidualnej wymaga współpracy wszystkich instytucji zaangażowanych
w obszarze dyrektywy 89/686/EWG. W szczególności dotyczy to organów kontroli,
jednostek notyfikowanych i organów celnych. Działania podejmowane wspólnie
z organami celnymi niejednokrotnie nie pozwalają dopuścić do obrotu całych partii
wyrobów wadliwych. Jest to szczególnie ważne, ponieważ jak wykazują
doświadczenia kontrolne duża część środków ochrony indywidualnej
niespełniających wymagań pochodzi z importu. Niezbędna jest zatem
skoordynowana współpraca w zakresie ochrony rynku przed wadliwymi wyrobami.
15