Ochrona własności
intelektualnej
Prawo autorskie osobiste i majÄ…tkowe
oraz ich ochrona
dr inż. Robert Stachniewicz
AUTORSKIE PRAWA OSOBISTE (definicja, zastosowanie i ochrona)
Autorskie prawa osobiste to zespół uprawnień, jakie przysługują twórcy
utworu.
Autorskie prawa osobiste chronią  intelektualny związek twórcy z jego
dziełem. Powstają one z chwilą ustalenia utworu (przeniesienia zamysłu
twórczego na jakąkolwiek formę, z którą może zapoznać się grupa osób) W
prawie polskim pojęcie autorskich praw osobistych reguluje art. 16 "Ustawy
o prawie autorskim i prawach pokrewnych" (Dz. U. z 2000 r. Nr 80, poz. 904).
Prawo osobiste jest rodzajem szczególnej więzi niezbywalnej i nie
podlegającej zrzeczeniu się, łączącej twórcę z jego utworem (podobnie jak
np. ojcostwo).
Autorskie prawo osobiste nigdy nie wygasa i jest, z natury rzeczy,
niezbywalne, nie można się go zrzec ani przenieść na inną osobę.
W prawie więz
ta wyraża się poprzez niezbywalne prawo do:
- autorstwa utworu,
( np. ojcostwo),
- oznaczenia utworu swoim nazwiskiem lub pseudonimem albo do
udostępniania go anonimowo,
( może też producent lub wydawca),
- nienaruszalności treści i formy utworu oraz jego rzetelnego wykorzystania,
( zakazuje wprowadzanie zmian, zniekształceń, przeinaczeń, dodatków oraz wykorzystanie w
miejscach i sytuacjach naruszających przesłanie i naruszemie  dobrego imienia utworu),
- decydowania o pierwszym udostępnieniu utworu publiczności,
( na skutek zmian faktów i wydarzeń lub niedoskonałości dzieła autor może zmienić termin
pierwszego udostępnienia),
- nadzoru nad sposobem korzystania z utworu.
( np. projekty architektoniczne czy architektoniczno-urbanistyczne które są realizowane przez
inne osoby niż autor).
Inne prawa szczegółowe przysługujące autorowi utworu:
- sprzeciw przeciwko zniszczeniu dzieła plastycznego,
- dostępu do utworu znajdującego się u nabywcy,
- wycofania przez twórcę dzieła z obiegu,
- odstÄ…pienia od umowy lub jej wypowiedzenie,
- przeprowadzenia nadzoru autorskiego przed rozpowszechnieniem utworu.
Ochrona autorskich praw osobistych
Autorskie prawa osobiste wg. KC podobne do dóbr osobistych
zdrowie, wolność, nazwisko, tajemnica korespondencji, itp.
Wniesienie powództwa do sądu o naruszenie p.a. przysługuje:
" autorowi (za życia),
" zstępnym (rodzinie, ew. stowarzyszeniom i organizacjom zarządzających
p.a.
Przepisy o ochronie osobistych praw autorskich sÄ… zawarte w:
- Kodeksie cywilnym,
- Ustawie o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz.U. 1994 Nr 24
poz.83 z póz
niejszymi zmianami).
- Ustawie o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji (Dz.U. nr 47 poz. 211).
Zgodnie z przepisem art. 24 kodeksu cywilnego ten, czyje dobro osobiste
zostaje zagrożone cudzym działaniem, może żądać:
- zaniechania tego działania (chyba, że nie jest ono bezprawne i nie
stwierdzono niebezpieczeństwa naruszenia dóbr osobistych autora),
- usunięcia jego skutków (w szczególności ażeby złożyła oświadczenie
odpowiedniej treści i w odpowiedniej formie np. sprostowanie, przeprosiny,
ogłoszenia wyroku w mediach, dokonania zmian w dziele lub we wszystkich
jego egzemplarzach, itp.),
- zadośćuczynienia pieniężnego lub zapłaty  z orzeczenia sądu -
odpowiedniej sumy pieniężnej dla autora lub na wskazany cel społeczny z
doznaną krzywdę (niezależnie od innych środków potrzebnych do usunięcia
skutków naruszenia).
Zgodnie z przepisem Ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji
przewiduje dwa reżimy z tytułu dopuszczenia się czynu nieuczciwej
konkurencji: cywilnoprawny, skupiajÄ…cy siÄ™ na szeroko rozumianym
odszkodowaniu i interesach majątkowych poszkodowanego oraz reżim
karny, zmierzajÄ…cy do ukarania sprawcy naruszenia.
W zakresie roszczeń cywilnych, w razie dokonania czynu nieuczciwej
konkurencji, przedsiębiorca, którego interes został zagrożony lub naruszony,
może żądać:
- zaniechania niedozwolonych działań,
- usunięcia skutków niedozwolonych działań,
- złożenia jednokrotnego lub wielokrotnego oświadczenia odpowiedniej treści i w
odpowiedniej formie,
- naprawienia wyrządzonej szkody, na zasadach ogólnych,
- wydania bezpodstawnie uzyskanych korzyści, na zasadach ogólnych,
- zasądzenia odpowiedniej sumy pieniężnej na określony cel społeczny związany ze
wspieraniem kultury polskiej lub ochroną dziedzictwa narodowego - jeżeli czyn nieuczciwej
konkurencji był zawiniony.
Zgodnie z przepisem art. 78 Ustawy o prawie autorskim i prawach
pokrewnych ten, czyje dobro osobiste zostaje zagrożone cudzym
działaniem, może żądać od osoby, która naruszyła te prawa:
- zaniechania naruszania,
- usunięcia skutków naruszenia,
- zadośćuczynienia pieniężnego.
(w/w czynności jak w KC).
AUTORSKIE PRAWA MAJ
TKOWE (definicja, zastosowanie i ochrona)
Autorskie prawa majÄ…tkowe (ang. Copyright ©) zespół uprawnieÅ„,
jakie przysługują twórcy utworu, ze szczególnym uwzględnieniem kwestii
ekonomicznych tych uprawnień (albo w określonych przypadkach wydawcy
lub producenta).
W prawie polskim pojęcie autorskich praw majątkowych reguluje art. 17
(i dalsze) "Ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych" to monopol
praw majÄ…tkowych na rzecz autora utworu.
Do praw tych zalicza się: wyłączne prawo do korzystania z utworu,
dowolnego rozporzÄ…dzania nim na wszystkich polach eksploatacji,
wynagrodzenia za korzystanie z utworu.
Wyłączne prawo do korzystania z utworu  prawo do korzystania z korzy-
ści ekonomicznych i zawodowych wynikających z wyniku intelektualnego
chronionego prawem.
(powstaje: pośrednio  decyzja urzędu patentowego na podstawie norm prawnych;
bezpośrednio  na podstawie ustaw, konwencji oraz porozumień międzynarodowych)
Pole eksploatacji utworu  to działalność, w której przysługuje twórcy
wyłączne prawo do korzystania z utworu i rozporządzania nim.
Do pól eksploatacji można zaliczyć:
- utrwalanie i zwielokrotnianie utworu (wytwarzanie egzemplarzy utworu),
- obrotu oryginałem utworu lub egzemplarzami, na których go utrwalono
(użyczenie, najem, wprowadzenie do obrotu),
- rozpowszechnienie inną metodą (publiczne wykonanie, wyświetlanie,
emitowanie lub reemitowanie, publiczne udostępnianie np. w internecie,
itp.).
Pola eksploatacji
Utrwalanie utworu  nadanie utworowi postaci materialnej pozwalajÄ…cej
na zapoznanie siÄ™ z nim przynajmniej jednej osobie (poza autorem).
(wykonanie pierwszego egzemplarza  oryginału na nośniku)
cd. pola eksploatacji
Zwielokrotnienie utworu  wykonanie kopii utworu z egzemplarza
oryginalnego. Kopie nie muszą być wykonane na takim samym nośniku co
oryginał (obraz malarski fotografia obrazu; kopia cyfrowa/digitalizacja).
Gdy zwielokrotnienie ma charakter nielegalny (bez zgody autora) nie ma znaczenia cel
zwielokrotnienia (komercja, charytatywny) i liczba kopii. Wyjątek użytek osobisty lub
publiczny.
Korzystanie z utworu  wykonanie kopii utworu z egzemplarza
oryginalnego. Kopie nie muszą być wykonane na takim samym nośniku co
oryginał (obraz malarski fotografia obrazu; kopia cyfrowa/digitalizacja).
Utwór opublikowany  utwór, który za zezwoleniem twórcy został
zwielokrotniony i którego egzemplarze zostały udostępnione publicznie.
cd. pola eksploatacji
Rozpowszechnienie utworu  udostępnienie publiczne utworu za zgodą
twórcy.
(utwór nie musi być zwielokrotniony aby go rozpowszechnić, np. publiczne )
Wprowadzenie utworu do obrotu  publiczne udostępnienie jego oryginału
albo egzemplarzy drogą przeniesienia ich własności, dokonanego przez
uprawnionego lub za jego zgodÄ….
Przeniesienie własności egzemplarza utworu (np. sprzedaż książki, nagranej płyty
CD) nie powoduje przejścia autorskich praw majątkowych na nabywcę, natomiast
przeniesienie autorskich praw majątkowych nie przenosi na nabywcę własności
egzemplarza utworu (o ile w umowie nie jest zapisane inaczej).
Ochrona autorskich praw majÄ…tkowych
Ochrona autorskich praw majÄ…tkowych art. 79-80 Pr.Aut.
Ochrona autorskich praw majątkowych przewiduje możliwość żądania
od osoby, która te prawa naruszyła:
1) zaniechania naruszania,
2) usunięcia skutków naruszenia,
3) naprawienia wyrzÄ…dzonej szkody:
- na zasadach ogólnych albo
- poprzez zapłatę sumy pieniężnej w wysokości odpowiadającej dwukrotności,
a w przypadku gdy naruszenie jest zawinione  trzykrotności stosownego
wynagrodzenia, które w chwili jego dochodzenia byłoby należne tytułem
udzielenia przez uprawnionego zgody na korzystanie z utworu;
4) wydania uzyskanych korzyści.
Niezależnie od w/w roszczeń, uprawniony może się domagać:
- jednokrotnego albo wielokrotnego ogłoszenia w prasie oświadczenia
odpowiedniej treści i w odpowiedniej formie lub podania do publicznej
wiadomości części albo całości orzeczenia sądu wydanego w rozpatrywanej
sprawie, w sposób i w zakresie określonym przez sąd,
-zapłaty przez osobę, która naruszyła autorskie prawa majątkowe,
odpowiedniej sumy pieniężnej, nie niższej niż dwukrotna wysokość
uprawdopodobnionych korzyści odniesionych przez sprawcę z dokonanego
naruszenia, na rzecz Funduszu Promocji Twórczości, gdy naruszenie jest
zawinione i zostało dokonane w ramach działalności gospodarczej
wykonywanej w cudzym albo we własnym imieniu, choćby na cudzy
rachunek.
Mniej dotkliwe odszkodowania naruszenie niezawinione a zaniechanie
lub usunięcie szkody niewspółmiernie dotkliwe.
Czas trwania autorskich praw majÄ…tkowych i ich ochrona:
- trwają przez cały czas życia twórcy i 70 lat po jego śmierci,
- 70 lat od daty pierwszego rozpowszechnienia utworu - twórca nie znany.
Jeżeli z mocy ustawy autorskie prawa majątkowe przysługują innej
osobie niż twórca:
- 70 lat liczy siÄ™ od daty rozpowszechnienia utworu,
- 70 lat od daty ustalenia utworu - gdy utwór nie został rozpowszechniony;
- 50 lat w odniesieniu do nadań programów RTV (licząc od roku pierwsze-
go nadania);
- 50 lat w odniesieniu do sporządzania i korzystania z fonogramów i wideo-
gramów (licząc od roku sporządzenia)
Przeniesienie autorskich praw majÄ…tkowych
Przeniesienie autorskich praw majątkowych możliwe jest na drodze:
1. Dziedziczenia (rodzina, krewni itd.)
2. Podpisania umowy (przeniesienia praw autorskich, korzystania z utworu
licencja, stworzenie utworu)
3. Nabycia ich przez przyjęcie utworu przez pracodawcę.
Umowa o przeniesienie praw autorskich powinna zawierać:
(rozporządzanie całością lub częścią praw)
1. Wyraz
ne postanowieniem woli przeniesienia tych praw w formie pisemnej
(brak postanowienia tylko licencja);
2. Określenie jaki utwór jest przedmiotem umowy;
3. Pola jego eksploatacji;
4. Sposób korzystania z utworu;
5. Chwilę (datę) przejścia/przejęcia tych praw.
Umowa o korzystanie z utworu (licencyjna) może być:
(określa czas trwania umowy jeśli brak zapisu to 5 lat;
lub gdy zapis o wydłużonym okresie na czas nieokreślony ale wtedy autor ma możliwość
jej wypowiedzenia z zachowaniem terminów umownych;
zawiera zakres terytorialny a jeśli takiego brak terytorium licencjobiorcy)
1. Wyłączna;
(tylko forma pisemna, zobowiÄ…zanie licencjodawcy do nieudzielania licencji innym
osobom w ogóle lub na danym terytorium ew. na danym polu eksploatacji)
2. Niewyłączna (zwykła).
(nie wyklucza udzielania licencji innym osobom i korzystania z utworu przez
licencjodawcę; możliwość udzielania dalszych licencji przez licencjobiorce
sublicencje)
Od umowy można odstąpić: jeśli licencjodawca nie dostarczy utworu w
oznaczonym w umowie terminie, utwór zawiera usterki, wad prawnych
utworu.
ZarzÄ…dzanie autorskimi prawami majÄ…tkowymi
Organizacje zbiorowego zarzÄ…dzania prawami autorskimi wykonujÄ… na
rzecz twórców w nich zrzeszonych czynności dot. autorskich praw
majątkowych (autor nie ma fizycznej możliwości kontroli wykorzystania
swojego utworu w różnych miejscach i przez różnych użytkowników oraz
czerpania korzyści finansowych).
Stowarzyszenia zbiorowego zarzÄ…dzania tworzÄ… ujednolicone prawa dla
użytkowników utworów, które umożliwiają eksploatację/ użytkowanie
utworu stworzonego przez twórcę (zrzeszonego). Umożliwiają zbiorowe
zarzÄ…dzanie i ochronÄ™ powierzonych im praw autorskich lub praw
pokrewnych oraz wykonywanie uprawnień wynikających z Ustawy o PrAut.
Przykłady stowarzyszeń działających w Polsce:
- ZAiKS (Związek Autorów i Kompozytorów Scenicznych),
- ZASP (Związek Artystów Scen Polskich),
- SARP (Stowarzyszenie Architektów RP),
- ZPAV (Związek Producentów Audio-Wideo).
Komisja Prawa Autorskiego
Komisja powołana przez Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego
( 40 arbitrów z organizacji zbiorowego zarządzania, stowarzyszeń, artystów,
producentów, org. radiowych i TV oraz podmiotów zajmujących się korzystaniem z
utworów; mandat 3 lata)
Komisja pełni funkcję:
1. Zatwierdzającą tabele wynagrodzeń za korzystanie z utworów lub
artystycznych wykonań objętych zbiorowym zarządzaniem;
2. Wskazuje org. właściwe do zarządzania prawami autorskimi jeżeli na
danym polu istnieje więcej niż jedna taka organizacja a twórca lub artysta
nie należy do żadnej z nich;
3. Rozstrzyga spory dot. stosowania konkretnych tabel wynagrodzeń za
korzystanie z utworów.