MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ
Paweł Krawczak
Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy,
ochrony przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska
812[03].O1.01
Poradnik dla ucznia
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
Recenzenci:
mgr inż. Ryszard A
oin
mgr inż. Igor Lange
Opracowanie redakcyjne:
mgr inż. Paweł Krawczak
Konsultacja:
dr inż. Bożena Zając
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 812[03].O1.01
 Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz
ochrony środowiska , zawartej w modułowym programie nauczania dla zawodu operator
maszyn i urządzeń odlewniczych.
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
2
SPIS TREÅšCI
1. Wprowadzenie 4
2. Wymagania wstępne 6
3. Cele kształcenia 7
4. Materiał nauczania 8
4.1. Prawna ochrona pracy 8
4.1.1. Materiał nauczania 8
4.1.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 11
4.1.3. Ćwiczenia 12
4.1.4. Sprawdzian postępów 13
4.2. Czynniki szkodliwe dla zdrowia, uciążliwe i niebezpieczne występujące
w procesie pracy 14
4.2.1. Materiał nauczania 14
4.2.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 20
4.2.3. Ćwiczenia 20
4.2.4. Sprawdzian postępów 21
4.3. Środki ochrony indywidualnej. Likwidacja zagrożeń 22
4.3.1. Materiał nauczania 22
4.3.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 28
4.3.3. Ćwiczenia 28
4.3.4. Sprawdzian postępów 29
4.4. Ergonomia w kształtowaniu warunków pracy. Wymagania bezpieczeństwa
i higieny pracy dotyczące pomieszczeń 30
4.4.1. Materiał nauczania 30
4.4.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 35
4.4.3. Ćwiczenia 35
4.4.4. Sprawdzian postępów 36
4.5. Zagrożenia pożarowe oraz zasady ochrony przeciwpożarowej 37
4.5.1. Materiał nauczania 37
4.5.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 41
4.5.3. Ćwiczenia 42
4.5.4. Sprawdzian postępów 43
4.6. Pierwsza pomoc w wypadkach przy pracy 43
4.6.1. Materiał nauczania 43
4.6.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 48
4.6.3. Ćwiczenia 48
4.6.4. Sprawdzian postępów 49
4.7. Zasady ochrony środowiska 50
4.7.1. Materiał nauczania 50
4.7.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 54
4.7.3. Ćwiczenia 55
4.7.4. Sprawdzian postępów 55
5. Sprawdzian osiągnięć 56
6. Literatura 62
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
3
1. WPROWADZENIE
Poradnik ten będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy o przestrzeganiu przepisów
bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska.
W poradniku znajdziesz:
 wymagania wstępne określające umiejętności, jakie powinieneś posiadać, abyś mógł bez
problemów rozpocząć pracę z poradnikiem,
 cele kształcenia czyli wykaz umiejętności, jakie opanujesz w wyniku kształcenia
w ramach tej jednostki modułowej,
 materiał nauczania, czyli wiadomości teoretyczne konieczne do opanowania treści
jednostki modułowej,
 zestaw pytań sprawdzających, abyś mógł sprawdzić czy opanowałeś już materiał
nauczania,
 ćwiczenia zawierające polecenia, sposób wykonania oraz wyposażenie stanowiska pracy,
które pozwolą Ci ukształtować określone umiejętności praktyczne,
 sprawdzian postępów pozwalający sprawdzić Twój poziom wiedzy po wykonaniu
ćwiczeń,
 sprawdzian osiągnięć opracowany w postaci testu, który umożliwi Ci sprawdzenie
Twoich wiadomości i umiejętności opanowanych podczas realizacji programu danej
jednostki modułowej,
 literaturę związaną z programem jednostki modułowej umożliwiającą pogłębienie Twej
wiedzy z zakresu programu tej jednostki.
Materiał nauczania został podzielony na siedem części. W pierwszej części znajdziesz
informacje związane z prawną ochroną pracy. W części drugiej zawarte zostały podstawowe
pojęcia związane z czynnikami szkodliwymi dla zdrowia, uciążliwymi i niebezpiecznymi
występującymi w procesie pracy. Trzecia część opisuje środki ochrony indywidualnej
i zbiorowej. W czwartej części zawarto materiał nauczania poświęcony ergonomii
w kształtowaniu warunków pracy. Piąta część zawiera informację na temat zagrożeń
pożarowych i zasad ochrony przeciwpożarowej. Pierwsza pomoc w wypadkach przy pracy
została opisana w części szóstej materiału nauczania. Część siódma zawiera informacje na
temat zasad ochrony środowiska.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
4
812[03].O1
Techniczne podstawy zawodu
812[03].O1.01
812[03].O1.03
812[03].O1.02
Przestrzeganie przepisów
Stosowanie materiałów
Posługiwanie się
bezpieczeństwa i higieny pracy,
konstrukcyjnych
dokumentacjÄ… technicznÄ…
ochrony przeciwpożarowej
i narzędziowych
i ochrony środowiska
812[03].O1.05
812[03].O1.04 Analizowanie układów
Rozpoznawanie elementów maszyn elektrycznych i automatyki
i mechanizmów przemysłowej
812[03].O1.06
Stosowanie mechanicznych technik
wytwarzania części maszyn
Schemat układu jednostek modułowych
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
5
2 WYMAGANIA WST
PNE
Przystępując do realizacji programu jednostki powinieneś umieć:
- komunikować się i pracować w zespole,
- dokonywać oceny swoich umiejętności,
- korzystać z różnych z
ródeł informacji,
- wyszukiwać, selekcjonować, porządkować, przetwarzać i przechowywać informacje
niezbędne do wykonywania zadań zawodowych,
- analizować treść zadania, dobierać metody i plan rozwiązania,
- uzasadniać działanie na podstawie określonej teorii, planować czynności,
- interpretować wyniki doświadczeń i dokonywać uogólnień,
- samodzielnie podejmować decyzje,
- identyfikować podstawowe funkcje organizmu człowieka,
- charakteryzować zjawiska biologiczne,
- identyfikować elementy anatomii człowieka.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
6
3. CELE KSZTAA
CENIA
W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
 zinterpretować akty prawne, prawa i obowiązki pracownika i pracodawcy związane
z bezpieczeństwem i higieną pracy,
 wskazać konsekwencje naruszenia przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy podczas
wykonywania zadań zawodowych,
 określić wymagania bezpieczeństwa i higieny pracy dotyczące pomieszczeń pracy
i pomieszczeń higieniczno-sanitarnych,
 rozpoznać i przewidzieć zagrożenia bezpieczeństwa człowieka w środowisku pracy oraz
wskazać sposoby ich usunięcia,
 dobrać środki ochrony indywidualnej do rodzaju wykonywanej pracy,
 zorganizować stanowisko pracy zgodnie z zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy oraz
wymaganiami ergonomii,
 określić prace zabronione młodocianym w przedsiębiorstwie odlewniczym,
 określić dopuszczalne normy dotyczące oświetlenia, hałasu, drgań oraz pracy w polu
elektromagnetycznym na typowych stanowiskach operatorskich,
 wyjaśnić i zastosować zasady ochrony przeciwpożarowej i prowadzenia akcji gaśniczej,
 powiadomić właściwe służby o zaistniałym pożarze i wypadku przy pracy,
 zastosować podręczny sprzęt oraz środki gaśnicze,
 udzielić pierwszej pomocy poszkodowanym w wypadkach przy pracy,
 określić główne z
ródła zanieczyszczeń emitowanych przez odlewnie żeliwa, staliwa
i metali nieżelaznych oraz wskazać ich wpływ na człowieka i środowisko,
 ocenić stan zagrożenia środowiska spowodowany emisją gazów, pyłów i innych odpadów
na podstawie obowiązujących norm dopuszczalnych zanieczyszczeń.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
7
4. MATERIAA
NAUCZANIA
4.1. Prawna ochrona pracy
4.1.1. Materiał nauczania
Prawna ochrona pracy jest to ogół norm prawnych służących zapewnieniu pracownikowi
w procesie pracy ochrony praw pracowniczych oraz zapewnienie bezpieczeństwa i ochrony
zdrowia. Najważniejszym polskim aktem prawnym, regulującym m.in. kwestie
bezpieczeństwa i higieny pracy jest Kodeks Pracy. Podstawowe uregulowania kodeksowe
w zakresie bhp znajdujÄ… siÄ™ w dziale X kodeksu dotyczÄ…cym bhp, w dziale VII dotyczÄ…cym
ochrony pracy kobiet i w dziale IX dotyczącym ochrony pracy młodocianych. Natomiast art.
9 Kodeksu pracy wskazuje na inne z
ródła prawa pracy, szczególnie zaś porozumienia
normatywne zawierane między partnerami socjalnymi, tj. układy zbiorowe i inne
porozumienia zbiorowe, np. akty wewnątrzzakładowe stanowione w formie regulaminów
i statutów.
Reguły postępowania dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy są zawarte również
w aktach prawnych takich jak Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej (art. 66:  Każdy ma
prawo do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy ), umowy międzynarodowe, ustawy
i rozporządzenia związane z bezpieczeństwem człowieka w środowisku pracy.
Wśród z
ródeł prawa dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy można więc wyróżnić
akty prawne powszechnie obowiązujące, stanowione przez upoważnione do tego organy oraz
porozumienia zawierane pomiędzy partnerami społecznymi, obowiązujące grupy, które takie
porozumienia zawarły. Dodatkowo, jako z
ródło praw i obowiązków w zakresie
bezpieczeństwa i higieny pracy, zostały wprowadzone zasady bhp.
Zasady bhp to pozaprawne (nie określone w prawie) reguły bezpiecznego postępowania,
wymagane przy wykonywaniu określonej pracy (czynności), wynikające z doświadczenia
oraz przesłanek naukowych i technicznych. Zasady bhp to pewne, wypracowane przez
praktykę reguły postępowania, których stosowanie ma zwiększyć bezpieczeństwo i higienę
pracy pracowników, a w sytuacjach nieuregulowanych przepisami bhp w ogóle je zapewnić.
Mogą one wynikać na przykład z poleceń przełożonego, nakazu inspektora pracy czy zaleceń
innych organów nadzoru nad warunkami pracy, porad pracowników służby bhp, społecznego
inspektora pracy lub eksperta w określonej dziedzinie. Mogą wreszcie wynikać z instrukcji
bhp, maszyn, urządzeń czy obsługi określonych procesów technologicznych.
Zasady bhp stosuje się zawsze, gdy dana kwestia nie została w ogóle uregulowana przepisami
bhp. Ponadto przepisy bhp wprowadzajÄ… pewne standardy typowe w zakresie ochrony
zdrowia i życia pracowników, a w sytuacjach nietypowych, w celu zapewnienia
bezpieczeństwa osobom biorącym udział w procesach pracy, może się okazać konieczne
stosowanie zasad bhp, gdyż samo stosowanie wymogów wprowadzonych przepisami bhp
może okazać się niewystarczające.
Każdy pracownik może ponieść negatywne konsekwencje naruszenia zasad bhp, bowiem
przestrzeganie przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy jest podstawowym
obowiÄ…zkiem pracownika.
Aktem wewnątrzzakładowym, regulującym sprawy z zakresu bhp, jest regulamin pracy.
Zakres przedmiotowy regulaminu, określony w art. 104 k.p. obejmuje uregulowania
w zakresie wyposażenia pracowników w odzież i obuwie robocze oraz środki ochrony
indywidualnej i higieny osobistej, wykazy prac wzbronionych pracownikom młodocianym
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
8
i kobietom, rodzaje prac i wykazy stanowisk pracy dozwolonej pracownikom młodocianym
w celu odbywania przygotowania zawodowego, wykaz lekkich prac dozwolonych
pracownikom młodocianym zatrudnionym w innym celu niż przygotowanie zawodowe,
obowiązki dotyczące bhp w tym sposób informowania pracowników o ryzyku zawodowym,
które wiąże się z wykonywana pracą. Z treścią regulaminu pracodawca ma obowiązek
zapoznać każdego pracownika.
Instytucjami powołanymi do nadzoru i kontroli przestrzegania prawa pracy oraz
przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy a także warunków środowiska pracy są
przede wszystkim: Państwowa Inspekcja Pracy (PIP) oraz Państwowa Inspekcja Sanitarna.
Konstytucja RP Akty wykonawcze
do art. 273 k.p.:
- ogólne przepisy bhp
- branżowe przepisy bhp
- międzybranżowe przepisy bhp
Kodeks pracy
(dział X)
Akty wykonawcze
do działu X
Dotyczące organów nadzoru
państwowego nad warunkami
pracy, np.:
- Ustawa o PIP
- Ustawa o IS
- Ustawa o dozorze technicznym
Inne ustawy
Dotyczące warunków bhp
w różnych strefach działalności,
np.:
Polskie Normy (PN)
- Prawo atomowe
Wydane na podstawie ustawy
- Prawo górnicze i geologiczne
o normalizacji
- Prawo budowlane
Rys. 1. Podstawy prawne w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy
Podstawowe prawa i obowiązki pracownika oraz pracodawcy w zakresie bezpieczeństwa
i higieny pracy regulują przepisy zawarte w Kodeksie Pracy, a w szczególności dział dziesiąty
- Bezpieczeństwo i higiena pracy. Podstawowe zasady prawa pracy:
- każdy ma prawo do swobodnie wybranej pracy,
- minimalną wysokość wynagrodzenia za pracę określa państwo,
- nawiązanie stosunku pracy oraz ustalenie warunków pracy i płacy wymaga zgodnego
oświadczenia woli pracodawcy i pracownika,
- pracodawca jest obowiązany szanować godność i inne dobra pracownika,
- jakakolwiek dyskryminacja w zatrudnieniu jest niedopuszczalna.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
9
Podstawowe prawa pracownika:
- prawo do godziwego wynagrodzenia za pracÄ™,
- prawo do wypoczynku,
- prawo do tworzenia organizacji i przystępowania do nich,
- prawo do powstrzymania siÄ™ od wykonywanej pracy w przypadku, gdy warunki pracy
nie odpowiadają przepisom bezpieczeństwa i higieny pracy i stwarzają bezpośrednie
zagrożenie dla życia lub zdrowia pracownika bądz
innych osób (zachowując przy tym
prawo do wynagrodzenia).
Podstawowe obowiÄ…zki pracodawcy:
1. Pracodawca ponosi odpowiedzialność za stan bezpieczeństwa i higieny pracy w zakładzie
pracy.
2. Pracodawca jest obowiązany chronić zdrowie i życie pracowników poprzez zapewnienie
bezpiecznych i higienicznych warunków pracy przy odpowiednim wykorzystaniu
osiągnięć nauki i techniki. W szczególności pracodawca jest obowiązany:
- organizować pracę w sposób zapewniający bezpieczne i higieniczne warunki pracy,
- zapewniać przestrzeganie w zakładzie pracy przepisów oraz zasad bezpieczeństwa
i higieny pracy, wydawać polecenia usunięcia uchybień w tym zakresie oraz
kontrolować wykonanie tych poleceń,
- zapewniać wykonanie nakazów, wystąpień, decyzji i zarządzeń wydawanych przez
organy nadzoru nad warunkami pracy,
- zapewniać wykonanie zaleceń społecznego inspektora pracy.
3. Pracodawca oraz osoba kierująca pracownikami są obowiązani znać, w zakresie
niezbędnym do wykonywania ciążących na nich obowiązków, przepisy o ochronie pracy,
w tym przepisy oraz zasady bezpieczeństwa i higieny pracy.
4. W razie gdy jednocześnie w tym samym miejscu wykonują pracę pracownicy zatrudnieni
przez różnych pracodawców, pracodawcy ci mają obowiązek:
- współpracować ze sobą,
- wyznaczyć koordynatora sprawującego nadzór nad bezpieczeństwem i higieną pracy
wszystkich pracowników zatrudnionych w tym samym miejscu,
- ustalić zasady współdziałania uwzględniające sposoby postępowania w przypadku
wystąpienia zagrożeń dla zdrowia lub życia pracowników.
5. Pracodawca rozpoczynający działalność jest obowiązany, w terminie 30 dni od dnia
rozpoczęcia tej działalności, zawiadomić na piśmie właściwego inspektora pracy
i właściwego państwowego inspektora sanitarnego o miejscu, rodzaju i zakresie
prowadzonej działalności.
Prawa i obowiÄ…zki pracownika:
1. W razie, gdy warunki pracy nie odpowiadają przepisom bezpieczeństwa i higieny pracy
i stwarzają bezpośrednie zagrożenie dla zdrowia lub życia pracownika albo, gdy
wykonywana przez niego praca grozi takim niebezpieczeństwem innym osobom,
pracownik ma prawo powstrzymać się od wykonywania pracy, zawiadamiając o tym
niezwłocznie przełożonego.
2. Jeżeli powstrzymanie się od wykonywania pracy nie usuwa zagrożenia, pracownik ma
prawo oddalić się z miejsca zagrożenia, zawiadamiając o tym niezwłocznie
przełożonego.
3. Za czas powstrzymania się od wykonywania pracy lub oddalenia się z miejsca zagrożenia
pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia.
4. Pracownik ma prawo, po uprzednim zawiadomieniu przełożonego, powstrzymać się od
wykonywania pracy wymagającej szczególnej sprawności psychofizycznej w przypadku,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
10
gdy jego stan psychofizyczny nie zapewnia bezpiecznego wykonywania pracy i stwarza
zagrożenie dla innych osób.
6. Przestrzeganie przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy jest podstawowym
obowiązkiem pracownika. W szczególności pracownik jest obowiązany:
- znać przepisy i zasady bezpieczeństwa i higieny pracy, brać udział w szkoleniu
i instruktażu z tego zakresu oraz poddawać się wymaganym egzaminom
sprawdzajÄ…cym,
- wykonywać pracę w sposób zgodny z przepisami i zasadami bezpieczeństwa
i higieny pracy oraz stosować się do wydawanych w tym zakresie poleceń
i wskazówek przełożonych,
- dbać o należyty stan maszyn, urządzeń, narzędzi i sprzętu oraz o porządek i ład
w miejscu pracy,
- stosować środki ochrony zbiorowej, a także używać przydzielonych środków ochrony
indywidualnej oraz odzieży i obuwia roboczego, zgodnie z ich przeznaczeniem,
- poddawać się wstępnym, okresowym i kontrolnym oraz innym zaleconym badaniom
lekarskim i stosować się do wskazań lekarskich,
- niezwłocznie zawiadomić przełożonego o zauważonym w zakładzie pracy wypadku
albo zagrożeniu życia lub zdrowia ludzkiego oraz ostrzec współpracowników, a także
inne osoby znajdujące się w rejonie zagrożenia, o grożącym im niebezpieczeństwie,
- współdziałać z pracodawcą i przełożonymi w wypełnianiu obowiązków dotyczących
bezpieczeństwa i higieny pracy.
Osoba kierujÄ…ca pracownikami jest obowiÄ…zana:
1. Organizować stanowiska pracy zgodnie z przepisami i zasadami bezpieczeństwa
i higieny pracy.
2. Dbać o sprawność środków ochrony indywidualnej oraz ich stosowanie zgodnie
z przeznaczeniem.
3. Organizować, przygotowywać i prowadzić prace, uwzględniając zabezpieczenie
pracowników przed wypadkami przy pracy, chorobami zawodowymi i innymi chorobami
związanymi z warunkami środowiska pracy.
4. Dbać o bezpieczny i higieniczny stan pomieszczeń pracy i wyposażenia technicznego,
a także o sprawność środków ochrony zbiorowej i ich stosowanie zgodnie
z przeznaczeniem.
5. Egzekwować przestrzeganie przez pracowników przepisów i zasad bezpieczeństwa
i higieny pracy.
6. Zapewniać wykonanie zaleceń lekarza sprawującego opiekę zdrowotną nad
pracownikami.
4.1.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Gdzie odnajdziesz reguły postępowania dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy?
2. Jakie instytucje są powołane do kontroli przestrzegania prawa pracy oraz przepisów
i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy?
3. Jakie sÄ… podstawowe prawa pracownika w zakresie bhp?
4. Jakie sÄ… podstawowe obowiÄ…zki pracodawcy w zakresie bhp?
5. Jakie sÄ… podstawowe obowiÄ…zki pracownika w zakresie bhp?
6. Do czego jest zobowiÄ…zana osoba kierujÄ…ca pracownikami?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
11
4.1.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie1
Wyobraz
sobie, że podejmujesz pierwszą pracę w dużej odlewni żeliwa. Określ swoje
podstawowe prawa i obowiązki w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy na podstawie
Kodeksu Pracy.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) dobrać partnerów do pracy w grupie,
2) zapoznać się z właściwym fragmentem Kodeksu Pracy,
3) zastanowić się, jakie są twoje podstawowe prawa i obowiązki w zakresie bezpieczeństwa
i higieny pracy,
4) wpisać wszystkie prawa i obowiązki,
5) uporządkować zapisane informacje
6) zaprezentować efekty pracy grupy na forum grupy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- Kodeks Pracy,
- wybrane rozporzÄ…dzenia,
- duże arkusze papieru,
- mazaki,
- tablica flip-chart.
Ćwiczenie 2
Wyobraz
sobie, że jesteś zatrudniony w odlewni metali. W trakcie swojej pracy
odkrywasz rażące zaniedbania w przestrzeganiu przepisów bhp. Co możesz i powinieneś
zrobić w myśl przepisów o ochronie pracy?
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) dobrać partnerów do pracy w grupie,
2) zgromadzić w podręcznej biblioteczce niezbędne akty prawne (byś mógł w razie potrzeby
powołać się na konkretne zapisy),
3) zastanowić się, jakie musisz podjąć czynności organizacyjne,
4) uporządkować zapisane czynności,
5) zaprezentować efekty pracy grupy na forum grupy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- Kodeks Pracy,
- wybrane rozporzÄ…dzenia,
- duże arkusze papieru,
- mazaki,
- tablica flip-chart.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
12
4.1.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) wymienić podstawowe akty prawne dotyczące bezpieczeństwa
i higieny pracy?
ðð ðð
2) wymienić instytucje powołane do nadzoru i kontroli przestrzegania
prawa pracy oraz przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy?
ðð ðð
3) określić podstawowe obowiązki pracodawcy w zakresie bhp?
ðð ðð
4) określić podstawowe obowiązki pracownika w zakresie bhp?
ðð ðð
5) wymienić prawa pracownika w zakresie bhp?
ðð ðð
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
13
4.2. Czynniki szkodliwe dla zdrowia, uciążliwe i niebezpieczne
występujące w procesie pracy
4.2.1. Materiał nauczania
Różnorodne i skomplikowane procesy zachodzące w odlewni, mimo postępu techniki,
wprowadzaniu coraz to nowych technologii, bezpieczniejszych maszyn i urządzeń oraz
przyjaznych dla środowiska materiałów i surowców  stawiają odlewnictwo w grupie gałęzi
przemysłu o wyższym niż przeciętny poziomie ryzyka zawodowego. W środowisku pracy
występuje tu wyjątkowo duża grupa szkodliwych i niebezpiecznych czynników fizycznych,
chemicznych i psychofizycznych.
Obowiązkiem pracodawcy jest podejmowanie działań, zwłaszcza technicznych
i organizacyjnych, likwidujÄ…cych lub ograniczajÄ…cych powodowane przez te czynniki
zagrożenia zawodowe. Umiejętność rozpoznawania i identyfikowania zagrożeń decyduje
o tym, czy człowiek w porę będzie mógł zareagować w określonych okolicznościach
zagrażających życiu lub zdrowiu a przez to uniknąć wypadku bądz
ograniczyć jego skutki
urazowe. Czynniki zagrożenia, w aspekcie ich natury i zgodnie z obowiązującą w normach
klasyfikacjÄ… dzieli siÄ™ na:
- czynniki fizyczne,
- czynniki chemiczne,
- czynniki biologiczne,
- czynniki psychofizyczne.
Z punktu widzenia oddziaływania tych czynników na organizm człowieka dzieli się je na:
- czynniki niebezpieczne (zagrażające życiu) - czynniki, których oddziaływanie może
prowadzić do urazu lub innego istotnego natychmiastowego pogorszenia stanu zdrowia
człowieka bądz
do zejścia śmiertelnego,
- czynniki szkodliwe (zagrażające zdrowiu) - czynniki, których oddziaływanie może
prowadzić do pogorszenia stanu zdrowia człowieka,
- czynniki uciążliwe - czynniki, które nie stanowią zagrożenia dla życia lub zdrowia
człowieka, ale utrudniają pracę lub przyczyniają się w inny istotny sposób do obniżenia
jego zdolności do wykonywania pracy bądz
też wpływają na zmniejszenie wydajności.
Każdy z wymienionych wyżej rodzajów czynników charakteryzuje się innym stopniem
oddziaływania na pracowników, różne mogą też być jego konsekwencje. Praca w warunkach
ekspozycji na oddziaływanie wymienionych czynników stwarza możliwość wystąpienia
niekorzystnych skutków dla zdrowia i życia człowieka. Prawdopodobieństwo i zakres
wystąpienia tych następstw określane jest jako ryzyko zawodowe. Ryzyko zawodowe,
związane z wykonywaną pracą wynika z narażenia pracownika na działanie czynników
niebezpiecznych, szkodliwych i uciążliwych występujących na stanowisku pracy.
W ramach czynników uznawanych za niebezpieczne wyróżnić można m.in. czynniki
mechaniczne (np. spadające lub wysypujące się materiały, przebywanie pracownika na
wysokości, śliskie nierówne powierzchnie, pozostające w ruchu lub transportowane maszyny
lub ich części) a także działanie prądu elektrycznego.
Czynniki mechaniczne stanowią najszerszą grupę czynników występujących w środowisku
pracy o charakterze niebezpiecznym. Zagrożenia mechaniczne to wszelkie oddziaływania na
człowieka czynników fizycznych, które mogą być przyczyną urazów powodowanych
mechanicznym działaniem części maszyn, narzędzi, przedmiotów obrabianych lub
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
14
wyrzucanych materiałów stałych bądz
płynnych. Niebezpieczne czynniki mechaniczne można
podzielić na następujące grupy:
- przemieszczajÄ…ce siÄ™ maszyny oraz transportowane przedmioty,
- elementy ruchome,
- elementy ostre, wystajÄ…ce, chropowate,
- elementy spadajÄ…ce,
- płyny pod ciśnieniem,
- śliskie, nierówne powierzchnie,
- ograniczone przestrzenie (dojścia, przejścia, dostępy),
- położenie stanowiska pracy w odniesieniu do podłoża (praca na wysokości oraz
w zagłębieniach) - położenie stanowiska pracy na wysokości, jest jednym z najczęstszym
czynników sprzyjających wypadkom o charakterze śmiertelnych,
- inne, np. powierzchnie gorące lub zimne, żrące substancje.
W procesach odlewniczych duży procent zagrożeń mechanicznych stanowi transport
wewnątrzzakładowy. Skala występujących zagrożeń wynika zarówno z samego nasilenia tej
grupy prac, jak i ze stosowanych rozwiązań technicznych i organizacyjnych, mających wpływ
m.in. na udział ręcznego dz
wigania i przenoszenia ładunków. Występuje również wiele
zagrożeń urazowych, wynikających z kontaktu z ruchomymi elementami napędu oraz
częściami roboczymi maszyn i urządzeń, zagrożenie upadkiem z pomostów obsługi urządzeń
czy porażeniem prądem elektrycznym. W czasie prac transportowych dominują zagrożenia
stwarzane przez czynniki fizyczne. Pracownicy ręcznie dz
wigajÄ…cy i przenoszÄ…cy Å‚adunki
narażeni są na schorzenia układu ruchu i urazy ciała. Najczęstsze zdarzenia wypadkowe to:
- upadek, potknięcie się, poślizgnięcie pracownika na płaszczyz
nie,
- upadek, wylanie się lub wysypanie na pracownika transportowanych wyrobów,
półwyrobów i materiałów,
- uderzenie pracownika o wystające elementy urządzeń i narzędzi,
- nadmierne obciążenie fizyczne pracownika.
Główne przyczyny wypadków w transporcie ręcznym:
- przenoszenie przedmiotów o masie i długości przekraczającej obowiązujące normy
dz
wigania (w tym dz
wigania zespołowego),
- niewłaściwe uchwycenie i przyjęta technika przemieszczania ładunku,
- brak lub zły stan techniczny narzędzi pomocniczych do dz
wigania (np. kleszcze,
uchwyty) oraz opakowań (np. upadek ładunku wskutek uszkodzenia opakowania),
- zły stan techniczny nawierzchni dróg bądz
brak ich dostosowania do cech przenoszonych
ładunków (uszkodzona lub śliska nawierzchnia.
W przypadku transportu mechanicznego listę najczęściej odnotowywanych zdarzeń
wypadkowych uzupełniają:
- uderzenie lub pochwycenie pracownika np. przez będące w ruchu elementy urządzeń
technicznych,
- uderzenie pracownika przez środki transportu lub ich elementy (np. haki, cięgna,
chwytaki),
- potknięcie się przy przechodzeniu w miejscu,
- przygniecenie przez środki transportu,
- upadek z wysokości (np. trasy przenośników).
Przy wykonywaniu form piaskowych najwięcej zdarzeń wypadkowych ma miejsce
w czasie następujących czynności:
- ustawianie skrzynek formierskich na płycie modelowej,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
15
- wyjmowanie modelu z formy,
- odstawianie wykonanych form,
- oczyszczanie modelu i wykonanej formy sprężonym powietrzem.
Przy formowaniu maszynowym dochodzi do wypadków w czasie obsługi maszyn
formierskich. Dotyczy to w szczególności:
- uruchamiania mechanizmu prasującego w czasie, gdy stół maszyny nie jest obciążony
skrzynką formierską, a płyta prasująca jest w położeniu bocznym,
- niezamierzonego włączenia mechanizmu wstrząsania lub prasowania.
Specyficzna grupa zagrożeń urazowych występuje podczas zalewania form metalowych
(odlewanie kokilowe i ciśnieniowe). Najczęściej do wypadków dochodzi w wyniku zetknięcia
ciekłego metalu z wilgocią lub zanieczyszczeniami na powierzchni wnęki formy
(np. przedostanie się smaru z elementów napędowych). Sytuacje takie mogą mieć miejsce
zwłaszcza wówczas, kiedy napełnienie kokili metalem następuje bez jej odpowiedniego
wygrzania. Występujące w takich przypadkach gwałtowne rozpryski metalu doprowadzają
zwykle do ciężkich obrażeń ciała.
Pracownicy odlewni, prócz już wymienionych czynników, narażeni są również na urazy
powodowane między innymi przez:
- zetknięcie z będącymi w ruchu ostrymi narzędziami (skaleczenia, amputacje urazowe
itp.) szczególnie przy wykańczaniu powierzchni odlewów,
- uderzenie przez narzędzia oraz przez przemieszczające się odlewy (np. urazy kończyn),
- odpryski metalu i wióry (urazy oczu),
- zetknięcie z przedmiotami i materiałami o podwyższonej temperaturze, jak: gorące
odlewy, części robocze narzędzi, rozgrzane odpryski metalu i wióry itp.
Do głównych zagrożeń związanych z działaniem prądu elektrycznego w miejscu pracy
należą porażenia, zagrożenie pożarowe oraz zagrożenie wybuchem. Powszechne stosowanie
urządzeń zasilanych energią elektryczną niesie ze sobą różnego rodzaju zagrożenia zarówno
dla człowieka jak i jego środowiska. Są to:
- porażenia oraz oparzenia prądem i łukiem elektrycznym,
- zagrożenia pożarowe,
- zagrożenia wybuchem,
- zagrożenia od elektryczności statycznej,
- zjawiska związane z wyładowaniami atmosferycznymi.
Działanie prądu elektrycznego na organizm ludzki może być pośrednie lub bezpośrednie.
Działanie pośrednie, powstające bez przepływu prądu przez ciało człowieka, powoduje takie
urazy, jak:
- oparzenia ciała wskutek pożarów wywołanych zwarciem elektrycznym lub spowodowane
dotknięciem do nagrzanych elementów,
- groz
ne dla życia oparzenia ciała łukiem elektrycznym, a także metalizacja skóry
spowodowana osadzaniem siÄ™ roztopionych czÄ…stek metalu,
- uszkodzenia wzroku wskutek dużej jaskrawości łuku elektrycznego,
- uszkodzenia mechaniczne ciała w wyniku upadku z wysokości lub upuszczenia
trzymanego przedmiotu.
Działanie bezpośrednie - porażenie elektryczne wskutek przepływu prądu elektrycznego
przez ciało ludzkie może wywołać wiele zmian fizycznych, chemicznych i biologicznych
w organizmie (a nawet śmierć człowieka) poprzez oddziaływanie na układ nerwowy oraz
w wyniku elektrolizy krwi i płynów fizjologicznych.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
16
Porażenie elektryczne może objawiać się:
- odczuwaniem bólu przy przepływie prądu, kurczami mięśni (skurcz mięśni dłoni może
uniemożliwić samouwolnienie się porażonego),
- zatrzymaniem oddechu, zaburzeniami krążenia krwi,
- zaburzeniami wzroku, słuchu i zmysłu równowagi,
- utratą przytomności,
- migotaniem komór sercowych (fibrylacja) - bardzo groz
nym dla życia człowieka, gdyż
zazwyczaj prowadzi ono do zejścia śmiertelnego,
- oparzeniami skóry i wewnętrznych części ciała, do zwęglenia włącznie.
Bezpośrednio po rażeniu prądem, tzn. po przerwaniu przepływu prądu, może wystąpić
wstrząs elektryczny, objawiający się przerażeniem, bladością, drżeniem ciała lub kończyn,
nadmiernym wydzielaniem potu, stanem apatii lub euforii. Może również wystąpić obrzęk
mózgu i utrata przytomności, połączona z zatrzymaniem krążenia krwi i brakiem oddechu.
Skutki te mogą się ujawnić także po pewnym czasie - od kilku minut do kilku miesięcy
Czynniki środowiskowe, takie jak zapylenie, podwyższone temperatury, obecność mas
metalu (elementy konstrukcyjne hal, urzÄ…dzenia technologiczne) sprawiajÄ…,
że w odlewnictwie występuje wiele zagrożeń związanych z eksploatacją urządzeń i instalacji
energetycznych. y
ródłem największych zagrożeń są:
- urządzenia elektrotermiczne, jak piece przemysłowe, suszarki,
- oprzyrzÄ…dowanie odlewnicze do wykonywania form i rdzeni,
- urządzenia z napędem elektrycznym.
Uchybienia będące najczęściej przyczynami wypadków to:
- brak wymaganej ochrony przeciwporażeniowej (np. brak ciągłości przewodów
ochronnych - ochrona pośrednia),
- uszkodzenia termiczne i mechaniczne odzieży, przewodów oraz osłon (ochrona
bezpośrednia),
- uszkodzenia termiczne i mechaniczne elementów grzejnych.
Do głównych kategorii czynników szkodliwych zaliczyć można czynniki fizyczne (takie
jak hałas, drgania, temperatura) oraz czynniki chemiczne.
Hałasem jest zbiór dz
więków nieprzyjemnych, dokuczliwych i niepożądanych w miejscu
pracy. Hałas oddziaływuje przede wszystkim na narządy słuchu, ale również zakłóca procesy
przemiany materii, pracę układu nerwowego i układu krążenia. W zależności od
częstotliwości drgań fali dz
więkowej rozróżnia się cztery rodzaje hałasu:
- hałas słyszalny o częstotliwości od 16 Hz (herców) do 16 000 Hz,
- hałas infradz
więkowy o częstotliwości f < 16 Hz,
- hałas ultradz
więkowy o częstotliwości od 16 000 Hz do 1010 Hz,
- hałas hiperdz
więkowy o częstotliwości f > 1010 Hz.
y
ródłami hałasu są maszyny i urządzenia stosowane m.in. w procesach wykonania form
i rdzeni, wybijania odlewów z form i usuwania rdzeni, oczyszczania i wykańczania odlewów.
SÄ… to:
- maszyny formierskie, w szczególności wstrząsowe i wstrząsowo-prasujące
(przekroczenia równoważnego poziomu dz
więku: 8-15 dB),
- urządzenia do wybijania odlewów, głównie kraty wstrząsowe (przekroczenia
równoważnego poziomu dz
więku: 10-15 dB),
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
17
- urządzenia do usuwania układów wlewowych i zasilających oraz do wykańczania
odlewów, np. piły tarczowe, obcinarki, młotki pneumatyczne,
- szlifierki ręczne pneumatyczne, pilnikarki, szlifierki stacjonarne (przekroczenia
równoważnego poziomu dz
więku: 20-30 dB).
Hałas oddziałuje ujemnie na narząd słuchu oraz na inne, pozasłuchowe układy, narządy
i zmysły człowieka.
Drgania, czyli wibracje są zagrożeniem powszechnie występującym. y
ródłem drgań są
ruchome elementy maszyn i urządzeń, silniki i generatory energii oraz wyposażenie
technologiczne. Drgania z miejsc ich powstawania przenoszone są przez podesty, podłogi,
pomosty, platformy oraz siedziska i podłogi na układ mięśniowo - kostny człowieka.
Charakterystycznymi parametrami drgań są ich częstotliwość i amplituda. Szczególnie groz
ne
dla człowieka są częstotliwości niskie od 0,7 do 90 Hz, gdyż mogą pokrywać się
z częstotliwością drgań własnych narządów wewnętrznych organizmu człowieka.
Przenoszone drogą bezpośredniego kontaktu z drgającym z
ródłem do organizmu człowieka
mogą też wywierać ujemny wpływ na zdrowie pracowników i doprowadzać niejednokrotnie
do trwałych zmian chorobowych.
Prowadzone w odlewniach procesy technologiczne, np. oczyszczania i wykańczania
odlewów, wykonywania form i rdzeni, często wymagają stosowania maszyn i urządzeń
wywołujących wibrację. Szczególnie groz
ne w skutkach sÄ… drgania przenoszone do
organizmu człowieka przez kończyny górne z narzędzi udarowych, jak młotki, ścinaki
i szlifierki pneumatyczne (wibracja miejscowa). Narzędzia te generują wibrację
o parametrach wielokrotnie przekraczających obowiązujące. W przypadku niektórych
narzędzi (np. szlifierki pneumatyczne) intensywność drgań jest tak znaczna, że dopuszczalny
czas ekspozycji nie powinien być dłuższy niż 1 godz. w ciągu 8-godzinnej zmiany roboczej.
W wyniku długoletniej ekspozycji na drgania miejscowe dochodzi do zmian chorobowych
najczęściej w układach: naczyniowym, nerwowym i kostno-stawowym. Zespół tych zmian,
zwany zespołem wibracyjnym, został uznany za chorobę zawodową. Najczęściej
rejestrowanymi objawami są: drętwienie i mrowienie rąk, nadwrażliwość rąk na chłód, bóle
kończyn górnych, bóle stawowe, bóle kręgosłupa, zaburzenia naczyniowo-ruchowe.
Drgania o oddziaływaniu ogólnym, przenikające do organizmu przez kończyny dolne,
miednicę, plecy lub boki, wpływają negatywnie szczególnie na układ kostny i narządy
wewnętrzne.
Zagrożenie wywołane przez czynniki chemiczne związane są przede wszystkim
z występowaniem szkodliwych pyłów oraz gazów, także substancji żrących i szkodliwych.
Podczas procesów technologicznych w odlewni, a szczególnie podczas przerobu mas
formierskich i rdzeniowych, formowania, wybijania i oczyszczania odlewów i topienia metali,
powstają znaczne ilości pyłu, w tym zawierającego wolną krystaliczną krzemionkę (SiO2),
grafit, talk i związki metali. Najbardziej szkodliwa jest krzemionka, która u pracowników
podlegających długoletniej ekspozycji może wywołać pylicę krzemową (krzemicę).
W procesie przygotowania mas formierskich i rdzeniowych z
ródłem emisji pyłów są:
- układy technologiczne przygotowania materiałów formierskich i regeneracji używanej
masy formierskiej,
- wytwarzanie masy formierskiej,
- transport materiałów formierskich i masy formierskiej,
- kruszenie i rozdrabnianie brył masy formierskiej,
- przesiewanie, suszenie i chłodzenie piasku,
- mieszanie, przesyp masy z przenośnika na przenośnik.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
18
W procesie topienia metali z
ródłami emisji pyłu są piece do topienia metali. Pył powstający
w procesie szlifowania odlewów składa się z drobnych cząstek metalu, masy formierskiej
przylepionej do ścianek odlewu oraz cząstek ściernicy. Podczas szlifowania wyrobów ze
stopów aluminium, magnezu i tytanu istnieje także zagrożenie wybuchem.
W czasie termicznego rozkładu materiałów stosowanych na formy i rdzenie odlewnicze
(szczególnie spoiw organicznych bazujących na żywicach) występuje emisja substancji
toksycznych, w tym: tlenku węgla, cyjanowodoru, amoniaku, fenolu, formaldehydu, benzenu
i toluenu. Żywice oraz produkty lotne wydzielające się podczas procesów w odlewnictwie są
odpowiedzialne za wszelkiego rodzaju zmiany alergiczne, działanie drażniące oczu i górnych
dróg oddechowych oraz wzrost zachorowań na raka płuc.
Do głównych kategorii czynników o charakterze uciążliwym zaliczyć można:
- mikroklimat,
- oświetlenie,
- obciążenie psychiczne,
- obciążenie statyczne,
- wysiłek fizyczny.
Jednym z czynników kształtujących środowisko pracy i mogącego przyjmować charakter
uciążliwego jest mikroklimat. Elementami mikroklimatu są takie czynniki jak: temperatura,
wilgotność względna powietrza oraz prędkość jego przepływu. Zmiana wartości każdego
z tych czynników posiada istotny wpływ na komfort odczuwany przez człowieka czy też jego
wydajność pracy. Z tego też względu mikroklimat, jest jednym z czynników kształtujących
środowisko pracy, który podlega analizie podczas prowadzonych badań warunków pracy.
Czynniki kształtujące mikroklimat to cechy powietrza:
- temperatura powietrza,
- prędkość ruchu powietrza,
- wilgotność powietrza.
Odczucia termiczne człowieka w środowisku pracy warunkują ponadto:
- wysiłek fizyczny przy czynnościach wykonywanych,
- czas aklimatyzacji w pomieszczeniu,
- cechy termiczne odzieży roboczej,
- wiek.
Najkorzystniejszy jest taki układ czynników warunkujących odczucia cieplne, który
gwarantuje osiągnięcie komfortu termicznego organizmu, a więc stanu, w którym człowiek
czuje się najlepiej. Komfort termiczny to taki stan mikroklimatu, w którym osiągnięta jest
równowaga wymiany ciepła organizmu z otoczeniem.
Oświetlenie stanowiska pracy może stanowić czynnik uciążliwy przyczyniający się do
niewłaściwego obciążenia narządu wzroku. Wystąpić mogą sytuacje, w których dochodzi do
migotania i efektów stroboskopowych, zmian natężenia i równomierności oświetlenia czy też
olśnienia. Występowanie tego typu zjawisk w znacznym stopniu obniżać może zdolność
koncentracji, a tym samym wpływać na wydajność pracownika. Najkorzystniejszym dla
wzroku jest światło naturalne, słoneczne o barwie zbliżonej do koloru jasnożółtego.
O zagrożeniach występujących w procesie pracy bardzo często informują znaki
bezpieczeństwa i higieny pracy, które reguluje norma: PN-92/N-01256/03 Znaki
bezpieczeństwa.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
19
Tabela 1. Wybrane znaki z grupy znaków ostrzegawczych [10]
Ostrzeżenie przed
niebezpieczeństwem zatrucia
substancjami toksycznym
Ostrzeżenie przed substancjami
żrącymi
Ostrzeżenie przed urządzeniami
do transportu poziomego
Ostrzeżenie przed gorącą
powierzchniÄ…
Uruchamia siÄ™ automatycznie
4.2.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jaki znasz rodzaje czynników zagrażających zdrowiu człowieka?
2. Jakie skutki dla organizmu człowieka powoduje działanie prądu elektrycznego?
3. Jakie czynniki mechaniczne niebezpieczne dla zdrowia występują w odlewni?
4. Jakie zagrożenia dla zdrowia powodują czynniki chemiczne w odlewni?
5. Jaki wpływ na organizm człowieka ma hałas?
6. Jaki wpływ na organizm człowieka mają drgania?
4.2.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Zidentyfikuj czynniki szkodliwe, uciążliwe i niebezpieczne dla zdrowia, jakie mogą
wystąpić w pracy na stanowisku operatora maszyn i urządzeń odlewniczych.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) dobrać partnerów do pracy w grupie,
2) zastanowić się jakie czynniki szkodliwe, uciążliwe i niebezpieczne dla zdrowia mogą
wystąpić w pracy,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
20
3) wpisać wszystkie pomysły na kartce (burza mózgów - nie krytykując żadnego
z pomysłów Twoich koleżanek/kolegów),
4) uporządkować zapisane pomysły w grupy według kryterium rodzaju zagrożenia (odrzuć
ewentualnie nierealne, lub budzące wątpliwości członków grupy),
5) zapisać zagrożenia w formie mapy myśli,
6) zaprezentować efekty pracy grupy na forum grupy,
7) brać udział w podsumowaniu odpowiadając na pytanie: jakie czynniki szkodliwe,
uciążliwe i niebezpieczne dla zdrowia mogą wystąpić na stanowisku pracy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- duże arkusze papieru,
- mazaki,
- tablica flip-chart.
Ćwiczenie 2
Scharakteryzuj wpływ czynników fizycznych występujących w procesie pracy na
organizm ludzki.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) dobrać partnerów do pracy w grupie,
2) zastanowić się jaki wpływ na organizm ludzki mają czynniki fizyczne,
3) wpisać wszystkie pomysły na kartce (burza mózgów - nie krytykując żadnego
z pomysłów Twoich koleżanek/kolegów),
4) uporządkować zapisane pomysły - odrzuć ewentualnie nierealne, lub budzące
wątpliwości członków grupy,
5) zapisać zagrożenia w formie mapy myśli,
6) zaprezentować efekty pracy grupy na forum grupy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- duże arkusze papieru,
- mazaki,
- tablica flip-chart.
4.2.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) wymienić i scharakteryzować czynniki szkodliwe dla zdrowia?
ðð ðð
2) wymienić i scharakteryzować czynniki uciążliwe dla zdrowia?
ðð ðð
3) wymienić i scharakteryzować czynniki niebezpieczne dla zdrowia?
ðð ðð
4) określić skutki oddziaływania negatywnych czynników w
środowisku pracy?
ðð ðð
5) rozpoznać znaki bezpieczeństwa i higieny pracy?
ðð ðð
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
21
4.3. Środki ochrony indywidualnej. Likwidacja zagrożeń
4.3.1. Materiał nauczania
Środki ochrony indywidualnej to urządzenia lub wyposażenie przeznaczone do noszenia
bÄ…dz
trzymania przez pracownika w celu ochrony przed jednym zagrożeniem lub większą
liczbą zagrożeń, które mogą mieć wpływ na jego zdrowie lub bezpieczeństwo pracy. Zgodnie
z obowiązującymi postanowieniami Kodeksu Pracy, pracodawca ma obowiązek zapewnić
pracownikom bezpieczeństwo i ochronę ich zdrowia w każdym aspekcie związanym z pracą.
Pracodawca jest obowiązany dostarczać pracownikom nieodpłatnie:
- środki ochrony indywidualnej zabezpieczające przed działaniem niebezpiecznych
i szkodliwych dla zdrowia czynników występujących w środowisku pracy,
- odzież i obuwie robocze spełniające wymagania określone w Polskich Normach:
" jeżeli odzież własna pracownika może ulec zniszczeniu lub znacznemu zabrudzeniu,
" ze względu na wymagania technologiczne, sanitarne lub bezpieczeństwa i higieny
pracy.
Wydając pracownikowi środki ochrony indywidualnej, pracodawca jest równocześnie
obowiązany poinformować go o sposobach posługiwania się tymi środkami w celu
zapewnienia skutecznej ochrony przed zagrożeniami. Pracownik jest zobowiązany do
stosowania środków ochrony indywidualnej, dostarczonych przez pracodawcę.
Środki ochrony indywidualnej powinny być stosowane w sytuacjach, kiedy nie można
uniknąć zagrożeń lub nie można ich wystarczająco ograniczyć za pomocą środków ochrony
zbiorowej lub odpowiedniej organizacji pracy.
Åšrodki ochrony indywidualnej powinny:
- być odpowiednie do istniejącego zagrożenia,
- uwzględniać warunki istniejące w danym miejscu pracy,
- uwzględniać wymagania ergonomii oraz stan zdrowia pracownika,
- być przeznaczone do osobistego użytku.
Według Polskiej Normy PN-Z-08053:1988 środki ochrony indywidualnej dzieli się, pod
względem ich ogólnego przeznaczenia, na dziewięć grup:
1. Odzież ochronna, np. fartuchy, kombinezony.
2. Środki ochrony głowy, np. hełmy ochronne.
3. Środki ochrony kończyn górnych, np. rękawice ochronne (gumowe, jednorazowe).
4. Środki ochrony kończyn dolnych, np. buty, trepy.
5. Åšrodki ochrony twarzy i oczu, np. okulary, maseczki.
6. Środki ochrony słuchu, np. wkładki przeciwhałasowe.
7. Sprzęt ochrony układu oddechowego, np. maseczki.
8. Dermatologiczne środki ochrony skóry, np. kremy, maści.
9. Środki ochrony przed upadkiem z wysokości, np. liny bezpieczeństwa.
W tabeli poniżej przedstawiono przykładowe rodzaje prac, przy których wymagane jest
stosowanie środków ochrony indywidualnej.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
22
Tabela 2. Wybrane rodzaje prac, przy których wymagane jest stosowanie środków ochrony indywidualnej
Rodzaje środków
Rodzaje prac, przy których wymagane jest stosowanie środków ochrony
Lp. ochrony
indywidualnej
indywidualnej
Prace w narażeniu na działanie wody, czynników chemicznych,
pyłowych, mechanicznych i biologicznych oraz wysokiej i niskiej
temperatury - stwarzające ryzyko dla zdrowia lub bezpieczeństwa
pracowników, w tym w szczególności:
1 Odzież ochronna - prace na zewnątrz pomieszczeń w narażeniu na deszcz lub chłód,
- prace w pomieszczeniach o bardzo niskiej temperaturze,
- spawanie, kucie oraz odlewanie metali,
- prace stwarzające ryzyko zapalenia odzieży od płomienia, gorących
odprysków metali lub żużla,
Prace narażające pracowników na urazy głowy, w tym w szczególności:
- prace na konstrukcjach stalowych, masztach, wieżach,
- prace na stacjach energetycznych,
Åšrodki ochrony - prace w kuz
niach i odlewniach metali,
2
głowy - prace w sąsiedztwie urządzeń do podnoszenia, dz
wigów
i przenośników,
- prace, przy których włosy pracowników są narażone na wciągnięcie
przez ruchome części maszyn lub urządzeń mechanicznych.
Prace stwarzające ryzyko urazów kończyn dolnych (w tym oparzenia),
ich zamoczenia lub zanieczyszczenia substancjami i materiałami
toksycznymi, drażniącymi, żrącymi, podatnymi na gnicie lub mogącymi
być z
ródłem infekcji oraz wykonywane w warunkach niskiej lub
wysokiej temperatury, a w szczególności:
- prace przy wielkich piecach, w stalowniach, walcowniach, stacjach
energetycznych, dużych zbiornikach i rurociągach,
Åšrodki ochrony
3 - oczyszczanie odlewów lub piaskowanie albo śrutowanie
kończyn dolnych
jakichkolwiek przedmiotów,
- prace w kuz
niach lub przy odlewaniu stopionych metali,
- prace remontowe i renowacyjne,
- transport i magazynowanie ciężkich elementów, których upadek na
stopę może spowodować jej zranienie,
- prace w narażeniu na zanieczyszczenie stóp substancjami
toksycznymi, żrącymi lub drażniącymi.
Prace wykonywane w warunkach narażających na upadek z wysokości,
Åšrodki ochrony
w tym w szczególności:
4 przed upadkiem
- prace na rusztowaniach,
z wysokości
- prace w kabinach wysokich dz
wigów,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
23
Rodzaje środków
Rodzaje prac, przy których wymagane jest stosowanie środków ochrony
Lp. ochrony
indywidualnej
indywidualnej
Prace stwarzające ryzyko urazów rąk (związanych również
z działaniem wysokiej temperatury, wibracji oraz substancji
chemicznych), prace w kontakcie z wodÄ…, substancjami toksycznymi,
żrącymi lub drażniącymi, oraz prace w niskiej temperaturze, w tym
w szczególności:
- prace z użyciem przedmiotów lub materiałów ostrych, tnących,
Åšrodki ochrony
5 kłujących, parzących lub szczególnie chropowatych albo inne
kończyn górnych
narażające na uszkodzenia rąk, z wyłączeniem prac przy obsłudze
maszyn, przy których istnieje niebezpieczeństwo wciągnięcia
rękawicy,
- spawanie lub cięcie metali przy pomocy łuku elektrycznego
i wszelkie inne czynności wymagające użycia lamp łukowych lub też
innych z
ródeł promieniowania ultrafioletowego.
Prace, przy których twarz lub oczy pracowników są narażone na urazy
albo podrażnienia w wyniku działania czynników niebezpiecznych
i szkodliwych dla zdrowia, w tym w szczególności:
- spawanie lub cięcie metali przy pomocy palnika lub łuku
elektrycznego,
Środki ochrony - obserwowanie intensywnych punktów świetlnych lub substancji
6
twarzy i oczu silnie rozżarzonych, takich jak roztopiona stal albo szkło,
- szlifowanie na sucho, oczyszczanie oraz inne prace powodujÄ…ce
rozpryskiwanie mogących przedostać się do oczu ostrych
cząsteczek, stopionych metali lub żrących płynów,
- prace przy maszynach do obróbki skrawaniem materiału, podczas
której powstają wióry odpryskowe.
Prace w warunkach ryzyka narażenia na nadmierne zanieczyszczenie
powietrza czynnikami szkodliwymi lub w warunkach niedoboru tlenu
Środki ochrony w powietrzu, w tym w szczególności:
7 układu - prace w zbiornikach i w gazowych piecach przemysłowych, gdzie
oddechowego może występować szkodliwy gaz lub niedobór tlenu,
- prace w narażeniu na wdychanie szkodliwych pyłów, gazów, par lub
dymu,
Prace w warunkach, w których poziom hałasu przekracza najwyższe
Środki ochrony dopuszczalne natężenie, w tym w szczególności:
8
słuchu - prace przy obsłudze pras do metalu,
- prace przy użyciu narzędzi pneumatycznych,
Prace narażające na podrażnienia skóry, w tym w szczególności:
- garbowanie skóry,
Dermatologiczne
- prace w narażeniu na wdychanie chromianów, dwuchromianów
9 środki ochrony
alkalicznych, kwasu chromowego lub innych substancji żrących lub
indywidualnej
drażniących, wpływających na owrzodzenia lub perforację
przegrody nosowej.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
24
Jako środki ochrony indywidualnej w procesach odlewniczych stosowane są najczęściej:
- ochrona przed oparzeniami: odzież ochronna, buty, okulary ochronne i hełmy,
- ochrona przed zagrożeniami wypadkowymi przy oczyszczaniu odlewów: okulary,
fartuchy, hełmy i rękawice ochronne oraz ochraniacze słuchu,
- ochrona przed hałasem: wkładki przeciwhałasowe,
- ochrona przed zapyleniem: maski przeciwpyłowe.
Jako środki zabezpieczające przed nadmierną emisją pyłów do środowiska pracy stosuje się:
- rozwiÄ…zania techniczne, w tym:
" mokre i suche urzÄ…dzenia odpylajÄ…ce: filtry, cyklony, odpylacze pulsacyjne
włókninowe,
" minimalizowanie wysokości spadania materiałów na przesypach,
" dozowanie materiałów pylistych w stanie nawilżonym,
" obudowy urządzeń i stanowisk będących z
ródłem emisji pyłów,
" granulację pyłów,
- rozwiÄ…zania organizacyjne, takie jak:
" przerwy w pracy,
" rotacje pracowników,
" środki ochrony indywidualnej.
W celu ograniczenia emisji hałasu i jego skutków podejmowane są zwykle następujące
przedsięwzięcia techniczne:
- zastępowanie urządzeń i narzędzi będących silnymi z
ródłami hałasu urządzeniami
i narzędziami pracującymi ciszej (np. poprzez zmianę metod zagęszczania masy,
wybijania i oczyszczania odlewów),
- poprawa stanu oprzyrządowania odlewniczego i przestrzeganie postanowień instrukcji
dotyczących warunków wykonania odlewów  ograniczenie obróbki mechanicznej
wymagającej stosowania narzędzi emitujących,
- wprowadzanie izolacji akustycznej (oddzielenie z
ródeł emisji hałasu od człowieka) przez
zastosowanie obudów dz
więkochłonnych,
- wprowadzenie kabin sterowniczych (oddzielenie człowieka od z
ródeł emisji),
- utrzymanie w odpowiednim stanie technicznym maszyn i instalacji sprężonego
powietrza,
- stosowanie środków ochrony indywidualnej.
W celu ograniczenia skutków wibracji podejmowane są działania techniczne,
organizacyjne i medyczne takie jak:
- działania techniczne:
ograniczanie wykorzystania narzędzi pneumatycznych, m.in. przez wprowadzenie
oczyszczania wodnego odlewów, zmechanizowanego zagęszczania masy,
zmniejszanie zakresu operacji wykonywanych narzędziami emitującymi drgania,
stosowanie rozwiązań izolujących otoczenie od drgań (np. fundamenty),
- działania organizacyjne:
skracanie czasu pracy (dodatkowe przerwy),
wyposażanie pracowników w środki ochrony indywidualnej (rękawice
antywibracyjne),
- działania medyczne:
zwiększenie częstotliwości badań profilaktycznych,
przesuwanie pracowników do innych prac.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
25
W celu likwidacji zagrożeń przy pracach transportowych w odlewni stosowane się takie
środki zaradcze jak:
- mechanizacja i automatyzacja, czyli ograniczenie transportu ręcznego do minimum,
- zmniejszanie liczby przeładunków (zmiana rodzaju nośnika, zmiana transportu ręcznego
na mechaniczny itp.),
- systematyczna konserwacja i kontrola stanu technicznego środków transportu oraz
urządzeń pomocniczych,
- prawidłowy dobór urządzeń transportowych i dróg do cech ładunków (wymiary, nośność,
rodzaj nawierzchni itp.),
- stosowanie środków ochrony indywidualnej,
- powierzanie prac wyłącznie pracownikom posiadającym wymagane kwalifikacje
i przeszkolenie,
- stosowanie znaków i sygnałów bezpieczeństwa, ze szczególnym uwzględnieniem
porozumiewania się przy pomocy sygnałów ręcznych, akustycznych i świetlnych.
W celu ochrony człowieka przed skutkami porażenia prądem elektrycznym są stosowane
następujące środki ochrony przeciwporażeniowej:
- środki nietechniczne takie, jak:
" popularyzacja sposobów i zasad bezpiecznego użytkowania energii elektrycznej,
" szkolenie wstępne i okresowe wszystkich pracowników użytkujących urządzenia
elektryczne i obsługujących urządzenia elektryczne,
" wymagania kwalifikacyjne dla pracowników obsługujących urządzenia elektryczne,
" organizacja pracy (instrukcje eksploatacji urządzeń elektroenergetycznych, pisemne
polecenia wykonywania prac),
" egzekwowanie przestrzegania reguł bezpieczeństwa,
" badania okresowe,
" szkolenie w zakresie udzielania pierwszej pomocy przy porażeniach,
- środki techniczne takie, jak:
" ochrona przed dotykiem bezpośrednim (ochrona podstawowa),
" ochrona przed dotykiem pośrednim (ochrona dodatkowa),
" ochrona przed dotykiem bezpośrednim i pośrednim - realizowana przez zasilanie
napięciem bezpiecznym,
" sprzęt ochronny (w tym środki ochrony indywidualnej) - dla zastosowań, w których
wyżej wymienione nie mogą być wykorzystane (np. przy naprawie urządzeń
elektroenergetycznych).
Ochrona przed dotykiem bezpośrednim ma za zadanie chronić ludzi przed zagrożeniami
wynikającymi z dotyku do części czynnych urządzeń elektrycznych (części znajdujących się
pod niebezpiecznym napięciem w czasie normalnej pracy tych urządzeń). Zasadę realizuje się
poprzez uniemożliwienie (utrudnienie) człowiekowi dotyku do tych części, co zapobiega
z kolei przepływowi prądu rażeniowego przez jego ciało. W urządzeniach elektrycznych
o napięciu do 1kV wymaga się zastosowania przynajmniej jednego z następujących środków
ochrony:
- izolowanie części czynnych,
- stosowanie obudów lub osłon,
- stosowanie ogrodzeń,
- stosowanie barier i przeszkód,
- umieszczenie części czynnych poza zasięgiem ręki,
- ochrona przed napięciami szczątkowymi.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
26
Ochrona przed dotykiem pośrednim ma na celu ograniczenie skutków porażenia w razie
dotknięcia do części przewodzących dostępnych, które niespodziewanie znalazły się pod
niebezpiecznym napięciem (np. wyniku uszkodzenia izolacji). Działanie takie powinno być
realizowane poprzez uniemożliwienie przepływu prądu przez ciało człowieka lub zwierzęcia,
lub ograniczenie wartości prądu rażeniowego lub czasu jego przepływu. Ochrona przed
dotykiem pośrednim w urządzeniach elektrycznych niskiego napięcia może być osiągnięta
przez zastosowanie co najmniej jednego z poniżej wymienionych środków:
- samoczynnego wyłączania zasilania,
- urządzeń II klasy ochronności lub o izolacji równoważnej,
- izolowanie stanowiska,
- nie uziemionych połączeń wyrównawczych,
- separacji elektrycznej.
O konieczności stosowania środków ochroni indywidualnej informują znaki
bezpieczeństwa i higieny pracy z grupy znaków nakazu.
Tabela 3. Wybrane znaki bhp z grupy znaków nakazu [10]
Nakaz stosowania ochrony oczu
Nakaz stosowania ochrony głowy
Nakaz stosowania ochronników
słuchu
Nakaz stosowania ochrony rÄ…k
Nakaz stosowania ochrony twarzy
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
27
4.3.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Co rozumiemy pod pojęciem środki ochrony indywidualnej?
2. Kiedy powinniśmy stosować środki ochrony indywidualnej?
3. Jakie wymagania powinny spełniać środki ochrony indywidualnej?
4. Jakie znasz rodzaje środków ochrony indywidualnej?
5. Jakie środki ochrony indywidualnej stosowane są procesach odlewniczych?
6. Jakie środki ochrony przeciwporażeniowej stosowane są do ochrony człowieka przed
skutkami porażenia prądem elektrycznym?
4.3.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Wyobraz
sobie sytuację, że Twoim zadaniem jest oczyszczenie odlewu. Jakie środki
ochrony indywidualnej powinieneś dobrać do wykonania tej pracy?
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) dobrać partnerów do pracy w grupie,
2) odpowiedzieć na pytanie podane w treści zadania,
3) wpisać wszystkie odpowiedzi na kartce (burza mózgów - nie krytykując żadnego
z pomysłów Twoich koleżanek/kolegów),
4) uporządkować zapisane pomysły - odrzucić ewentualnie nierealne lub budzące
wątpliwości członków grupy,
5) zaprezentować efekty pracy grupy na forum grupy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- środki ochrony indywidualnej,
- duże arkusze papieru,
- mazaki,
- tablica flip-chart.
Ćwiczenie 2
Wyjaśnij, jakie zadanie spełnia i na czym polega ochrona przeciwporażeniowa przed
dotykiem bezpośrednim.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) dobrać partnerów do pracy w grupie,
2) zastanowić się czym jest ochrona przeciwporażeniowa,
3) zastanowić się na czym polega ochrona przeciwporażeniowa przed dotykiem
bezpośrednim,
4) wpisać wszystkie pomysły na kartce (burza mózgów - nie krytykując żadnego
z pomysłów Twoich koleżanek/kolegów),
5) uporządkować zapisane pomysły - odrzucić ewentualnie nierealne lub budzące
wątpliwości członków grupy,
6) zaprezentować efekty pracy grupy na forum grupy.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
28
Wyposażenie stanowiska pracy:
- duże arkusze papieru,
- mazaki,
- tablica flip-chart.
4.3.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) dobrać środki ochrony indywidualnej twarzy i oczu?
ðð ðð
2) dobrać środki ochrony indywidualnej kończyn górnych?
ðð ðð
3) dobrać środki ochrony indywidualnej kończyn dolnych?
ðð ðð
4) dobrać środki ochrony głowy?
ðð ðð
5) stosować środki ochrony przeciwporażeniowej?
ðð ðð
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
29
4.4. Ergonomia w kształtowaniu warunków pracy. Wymagania
bezpieczeństwa i higieny pracy dotyczące pomieszczeń
4.4.1. Materiał nauczania
Ergonomia jest dyscyplinÄ… wiedzy zajmujÄ…cÄ… siÄ™ zasadami i metodami dostosowania
warunków pracy do właściwości fizycznych i psychicznych człowieka, czyli tworzeniem
takich konstrukcji urządzeń technicznych i kształtowania materialnego środowiska pracy,
jakie wynikają z wymagań fizjologii i psychologii pracy. Jest to więc gałąz
nauki zajmujÄ…ca
się osiąganiem optymalnych relacji człowieka z jego środowiskiem pracy.
Zadaniem ergonomii jest optymalne kształtowanie systemu pracy, zarówno poszczególnych
jego elementów jak i relacji między nimi. Oznacza ono zapewnienie wydajności pracy
wykonywanej w warunkach nie tylko pełnego bezpieczeństwa, ale pozwalających na
wszechstronny rozwój pracownika  intelektualny, psychiczny i społeczny. Te optymalne
warunki pracy stwarzają możliwości i motywację u pracownika do zwiększania wydajności.
Podstawowym warunkiem przy projektowaniu pracy jest jej bezpieczeństwo. Kształtowanie
takich warunków pracy wymaga wiedzy o niezawodności działania nie tylko układów
technicznych, ale i człowieka  jego możliwości fizycznych i psychicznych. A także wiedzy
o różnicach między możliwościami poszczególnych osób. Kluczowym zagadnieniem jest
jednak wiedza o człowieku. Podstawą tworzenia zasad kształtowania optymalnych warunków
pracy jest znajomość możliwości psychofizycznych człowieka. Ważna jest zwłaszcza
znajomość ograniczeń tych możliwości. Gdy praca przekracza możliwości adaptacji, pojawia
się zmęczenie umysłowe i fizyczne, rozwijają się dolegliwości i choroby zawodowe. Traci na
tym wydajność pracy. I kiedy nie jest to zjawisko dotyczące jednej osoby, oznacza to, że dane
miejsce pracy zostało z
le zaprojektowane i wymaga natychmiastowej reorganizacji.
Konieczna jest znajomość cech człowieka istotnych dla wykonywania pracy - wydolności
fizycznej, umysłowej, cech psychicznych oraz obciążenia fizycznego (dynamicznego
i statycznego) i psychicznego wynikającego z danej pracy. Zakres prac w działaniach
ergonomicznych na tych wszystkich polach aktywności człowieka obejmuje zawsze relacje
między aktywnością człowieka, środkami służącymi do uprawiania tej aktywności
a środowiskiem. Rolą ergonomii jako nauki jest tworzenie wiedzy kompleksowej oraz
opracowywanie metod i narzędzi integrujących te dziedziny.
W zakresie działań zmierzających do dostosowania warunków pracy do właściwości
fizycznych i psychicznych człowieka wyróżnia się dwa kierunki ergonomii:
- ergonomiÄ™ koncepcyjnÄ…, projektowÄ…,
- ergonomiÄ™ korekcyjnÄ….
Ergonomia koncepcyjna zajmuje się optymalizacją układu człowiek - technika -
środowisko na etapie projektowania. Projekty te dotyczą przede wszystkim środków
i środowiska pracy, natomiast możliwości psychofizyczne człowieka są tu punktem
odniesienia. Bazą do ergonomicznego projektowania są wyniki badań podstawowych
i stosowanych oraz metody: diagnoza i modelowanie.
Ergonomia korekcyjna jest realizowana w miejscu pracy. Zajmuje siÄ™ analizÄ… istniejÄ…cych
warunków na stanowiskach pracy, oceną pod katem zgodności tych warunków
z wymaganiami jakie dyktujÄ… psychofizyczne, antropologiczne, biomechaniczne cechy
człowieka oraz wymaganiami społecznymi i organizacyjnymi cechami pracy, następnie
opracowaniem projektu optymalizacji.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
30
W analizie i ocenie konieczne jest systemowe ujęcie wielu elementów systemu pracy na
stanowisku takich jak:
- sposób i efektywność systemu komunikacji między pracownikami, (przekaz informacji
wzrokowej i słuchowej),
- podział zadań między pracownika a maszynę (analiza wysiłku i pozycji przy pracy),
- ocena dostosowania narzędzi i parametrów środowiska pracy do zadania (oświetlenia,
hałasu, mikroklimatu),
- ocena organizacji, podziału zadań i odpowiedzialności według kompetencji
pracowników.
Wynikiem analizy i oceny ergonomicznej stanowiska pracy powinno być opracowanie planu
korekty warunków pracy w zakresie, jaki jest możliwy w danej sytuacji. Obydwa kierunki
prac ergonomicznych są ze sobą ściśle powiązane. Ergonomia koncepcyjna opiera się o bazy
danych dotyczące psychofizjologicznych możliwości człowieka i dane techniczne do
projektowania, ale również o wyniki badań prowadzonych w zakresie ergonomii korekcyjnej.
Natomiast weryfikacja przyjętych podczas projektowania rozwiązań układu człowiek -
technika - środowisko, następuje przez jego analizę w warunkach produkcyjnych.
Oczywiście, najbardziej racjonalne jest podejmowanie odpowiednich działań w zakresie
ergonomii koncepcyjnej, łatwiej i ekonomiczniej jest bowiem wprowadzać wymogi
ergonomiczne dla nowej koncepcji projektu niż póz
niej go korygować.
Stanowiska pracy powinny być urządzone stosownie do rodzaju wykonywania na nich
czynności oraz psychofizycznych właściwości pracowników, z uwzględnieniem wymagań
ergonomii. Punktem wyjścia przy projektowaniu struktury przestrzennej stanowiska pracy jak
i jego elementów składowych są wymiary antropometryczne użytkowników oraz ich granice
zasięgów ruchu. Wymiary stanowiska są uzależnione od pozycji ciała, jaką człowiek zajmuje
w procesie pracy. Podstawowe wymiary stanowiska podawane sÄ… w odpowiednich
nomogramach lub tablicach opracowanych przez projektantów.
Granice przestrzeni roboczej, na której ma odbywać się proces produkcyjny są
determinowane przez:
- minimalną powierzchnię jaką zajmować będzie wyposażenie stanowiska,
- łatwość dostarczania materiału,
- długość traktów komunikacyjnych,
- jakość warunków środowiskowych (zwłaszcza oświetlenie),
- warunki bhp.
Struktura przestrzenna stanowisk pracy powinna:
- zapewnić bezpieczną i wygodną pracę dla użytkowników,
- być dostosowana do ich ekstremalnych cech wymiarowych,
- umożliwiać dopasowanie niektórych parametrów przestrzennych stanowiska do
indywidualnych potrzeb użytkowników, wprowadzając możliwość regulacji,
- uniemożliwiać powstawanie zagrożeń wypadkowych i szkodliwych dla zdrowia,
- zapewniać swobodę ruchów, - zapewnić minimalny koszt biologiczny podczas wysiłku
pracownika,
- zapewniać dobre warunki widoczności procesu pracy i otoczenia.
Urządzenia sterujące maszyn i urządzeń powinny znajdować się w strefie przestrzeni
manipulacyjnej, czyli w zasięgach ruchów, a informacyjne - w strefie pola widzenia.
Urządzenia sterujące wykorzystują sprawność procesu motorycznego oddziaływania
człowieka na proces produkcji (uruchomienie, zatrzymanie, zmiana kierunku i szybkości).
Posiadają cechy: zdolność rozróżniania, operatywność i dostępność. Zależne są od: swej
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
31
konstrukcji, usytuowania przestrzennego i przystosowania do właściwości i cech
antropometrycznych człowieka. Zdolność rozróżniania urządzeń sterujących związana jest z:
- ich przeznaczeniem,
- warunkami pracy,
- rodzajem zmysłu, na który będą oddziaływać,- ich kształtem, wielkością, położeniem
w stosunku do ciała operatora,
- rodzajem powierzchni (gładkość, twardość), - rodzajem użytego materiału.
Operatywność, czyli łatwość manipulacji urządzeniami sterującymi zależna jest od:
- wielkości stawianego oporu, (zbyt duży i zbyt mały jest niekorzystny),
- stopnia zgodności między kierunkiem ruchu urządzeń sterujących a skutkiem tego ruchu
(skojarzenia, przyzwyczajenia człowieka),
- sposobu usytuowania urządzeń sterujących wobec operatora,
- czucia kinetycznego kończyn i ich siły,
- przyzwyczajeń człowieka (stereotypowość ruchów-długotrwałe ćwiczenie ),
- realizmu urządzeń sterujących, czyli zdolność do odzwierciedlania rzeczywistości.
Zasady rozmieszczenia urządzeń sterujących i pomiarowych:
- grupowania według ważności (najważniejsze powinny być w strefach łatwo dostępnych
i najlepiej widocznych; awaryjne - łatwo dostępne, wyraz
nie oddzielone i oznakowane,
w obrębie kąta 20 od centralnej linii wzroku),
- kolejności użycia (rozmieszczone w takiej kolejności w jakiej będą używane, aby
zachować ruch ciągły i płynny, ze strony lewej do prawej),
- częstości użytkowania (najczęściej używane powinny być w strefach optymalnych pod
względem dostępności i widoczności),
- grupowania według funkcji:
ogólna sygnalizacja, informująca, jedynie, że w ogóle się coś dzieje,
wskazania jakościowe,
wskazania ilościowe.
Oświetlenie stanowisk pracy powinno zapewniać komfort pracy wzrokowej, a szczególnie:
 poziom natężenia oświetlenia powinien spełniać wymagania określone w Polskich
Normach,
 należy ograniczyć olśnienie bezpośrednie od opraw, okien, przezroczystych lub
półprzezroczystych ścian albo jasnych płaszczyzn pomieszczenia, w szczególności przez
stosowanie odpowiednich opraw oświetleniowych, instalowanie żaluzji lub zasłon
w oknach.
Dopuszcza się stosowanie opraw oświetlenia miejscowego, pod warunkiem, że będą to
oprawy nie powodujące olśnienia. Oświetlenie - poziom i natężenie oświetlenia regulują
Polskie Normy: PN-84/E-02033 -Oświetlenie wnętrz światłem elektrycznym.
Mikroklimat pomieszczenia, temperatura - wywiera bezpośredni wpływ na samopoczucie
oraz wydajność pracy pracowników. W okresie zimowym temperatura w pomieszczeniach
pracy powinna wynosić od 20 do 24° C a latem od 23 do 26° C. Jest wskazanym, aby
pomieszczenia posiadały klimatyzację. Przy braku klimatyzacji pomieszczenia powinny być
często, co 3 - 4 godziny wietrzone, zwłaszcza w okresie grzewczym. W czasie wietrzenia
należy unikać powstawania przeciągów. Ruch powietrza nie powinien przekraczać od 0,1 do
0,15 m/sek.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
32
Pomieszczeniami pracy nazywamy pomieszczenia przeznaczone na pobyt pracowników
w celu wykonywania czynności produkcyjnych, usługowych, badawczych itp. Pomieszczenia
pracy i ich wyposażenie powinny zapewniać pracownikom bezpieczne i higieniczne warunki
pracy. Pomieszczenia pracy w zależności od czasu przebywania pracownika dzielą się na:
- pomieszczenia stałej pracy - jeżeli łączny czas przebywania tego samego pracownika
w pomieszczeniu w ciÄ…gu jednej doby przekracza 4 godziny,
- pomieszczenia czasowej pracy - jeżeli łączny czas przebywania tego samego pracownika
w pomieszczeniu w ciÄ…gu jednej doby trwa od 2 do 4 godzin.
W pomieszczeniach pracy należy przede wszystkim zapewnić:
- oświetlenie naturalne i sztuczne,
- odpowiedniÄ… temperaturÄ™,
- wymianÄ™ powietrza,
- zabezpieczenie przed wilgociÄ…,
- zabezpieczenie przed niekorzystnymi warunkami cieplnymi i nasłonecznieniem,
- zabezpieczenie przed drganiami oraz innymi czynnikami szkodliwym dla zdrowia
i uciążliwościami,
- odpowiednie wymiary pomieszczeń,
- prawidłową ewakuację,
- właściwą odporność ogniową elementów budowlanych.
W pomieszczeniach stałej pracy należy zapewnić oświetlenie dzienne, chyba że jest to
niemożliwe lub niewskazane ze względu na technologię produkcji, a na stosowanie
oświetlenia wyłącznie elektrycznego pracodawca uzyskał zgodę właściwego państwowego
wojewódzkiego inspektora sanitarnego wydaną w porozumieniu z okręgowym inspektorem
pracy. Oświetlenie dzienne na poszczególnych stanowiskach pracy powinno być dostosowane
do rodzaju wykonywanych prac i wymaganej dokładności oraz powinno spełniać wymagania
określone w Polskiej Normie. Niezależnie od oświetlenia dziennego w pomieszczeniach pracy
należy zapewnić oświetlenie elektryczne o parametrach zgodnych z Polskimi Normami.
Instalacje oświetleniowe w pomieszczeniach, w których znajdują się miejsca pracy, oraz
w korytarzach powinny być dobrane i wykonane tak, aby nie narażały pracownika na
wypadek powodowany rodzajem zainstalowanego oświetlenia.
W pomieszczeniach pracy należy zapewnić temperaturę odpowiednią do rodzaju
wykonywanej pracy (metod pracy i wysiłku fizycznego niezbędnego do jej wykonania) nie
niższÄ… niż 14°C, chyba, że wzglÄ™dy technologiczne na to nie pozwalajÄ…. W pomieszczeniach
pracy, w których jest wykonywana lekka praca fizyczna, i w pomieszczeniach biurowych
temperatura nie może być niższa niż 18°C. Pomieszczenia i stanowiska pracy powinny być
zabezpieczone przed napływem chłodnego powietrza z zewnątrz.
W pomieszczeniach pracy należy zapewnić wymianę powietrza w całym pomieszczeniu
lub jego części, mającą na celu usunięcie powietrza zużytego i zanieczyszczonego oraz
wprowadzenie powietrza zewnętrznego. Dokonuje się tego poprzez wentylację naturalną
lub mechaniczną. Krotność wymiany powietrza wynika z potrzeb użytkowych i funkcji
pomieszczeń pracy, bilansu ciepła i wilgotności oraz zanieczyszczeń stałych i gazowych.
W pomieszczeniach pracy, w których występują czynniki szkodliwe dla zdrowia (wysoka
temperatura, hałas, drgania, promieniowanie, gazy, pyły, pary itp.) powinny być zastosowane
rozwiązania techniczne uniemożliwiające przedostawanie się tych czynników do innych
pomieszczeń pracy oraz do pomieszczeń higieniczno-sanitarnych.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
33
Wysokość pomieszczenia pracy powinna wynosić 3,3 m. Podstawowe wymiary
pomieszczenia powinny zapewniać 2 m2 wolnej powierzchni podłogi oraz co najmniej 13 m2
wolnej objętości przypadającej na każdego pracownika.
Pomieszczenia pracy, w których przebywają pracownicy, nie mogą być zamykane
w sposób uniemożliwiający wyjście z pomieszczenia. Jeżeli istnieją względy wymagające
zamykania pomieszczeń w czasie pracy przed osobami nieupoważnionymi, należy stosować
przy drzwiach zamki uniemożliwiające wejście z zewnątrz, a jednocześnie umożliwiające
wyjście z pomieszczenia bez użycia klucza. W takiej sytuacji należy przewidzieć możliwość
powiadamiania pracowników znajdujących się w takich pomieszczeniach
o niebezpieczeństwie grożącym z zewnątrz.
Pracownikom należy zapewnić pomieszczenia i urządzenia higieniczno sanitarne, których
rodzaj, ilość i wielkość powinny być dostosowane do liczby zatrudnionych pracowników,
stosowanych technologii i rodzajów pracy oraz warunków, w jakich ta praca jest
wykonywana. Do pomieszczeń higieniczno sanitarnych zalicza się łaz
nie, sauny, natryski,
łazienki, ustępy, umywalnie, szatnie, przebieralnie, pralnie, jak też pomieszczenia służące do
odkażania, oczyszczania oraz suszenia odzieży i obuwia. Pomieszczenia higieniczno sanitarne
powinny być ogrzewane, oświetlane i wentylowane. Wysokość pomieszczeń higieniczno
sanitarnych nie powinna być w świetle mniejsza niż 2,5 m.
Szatnie, umywalnie, pomieszczenia z natryskami i ustępy powinny być urządzone
oddzielnie dla kobiet i mężczyzn (nie dotyczy to zakładu pracy, w którym zatrudnionych jest
do dziesięciu pracowników - pod warunkiem zapewnienia możliwości osobnego korzystania
przez kobiety i mężczyzn z tych pomieszczeń).
Odzież powinna być przechowywana w szatniach. W szatniach należy zapewnić
przynajmniej czterokrotną wymianę powietrza na godzinę. W szatni powinny być zapewnione
miejsca siedzÄ…ce dla co najmniej 50% zatrudnionych na najliczniejszej zmianie. Szatnie
powinny być dostosowane do rodzaju prac, stopnia narażenia pracownika na zabrudzenie
ciała i zanieczyszczenia jego odzieży substancjami szkodliwymi, trującymi lub materiałami
zakaz
nymi.
W skład zespołu szatni powinny wchodzić umywalnie łatwo dostępne dla pracowników
i zapewniające bezkolizyjny ruch pracowników już umytych i przebranych w odzież własną.
W pomieszczeniach umywalni należy zapewnić co najmniej dwukrotną wymianę powietrza
w ciÄ…gu godziny.
Odległość od stanowiska pracy lub miejsca przebywania ludzi do najbliższego ustępu nie
może być większa niż 75 m. W budynkach ustępy powinny być urządzone na każdej
kondygnacji. W pomieszczeniach ustępów należy zapewnić wymianę powietrza w ilości nie
mniejszej niż 50 m3 na godzinę na jedną miskę ustępową i 25 m3 na jeden pisuar.
Jadalnie powinny być zapewnione w przypadku, jeżeli zakład zatrudnia więcej jak 20
pracowników. W pomieszczeniu jadalni należy zapewnić przynajmniej dwukrotną wymianę
powietrza w ciÄ…gu godziny.
Palenie tytoniu w zakładach pracy jest dozwolone wyłącznie w odpowiednio
przystosowanych pomieszczeniach (palarniach) wyposażonych w odpowiednią liczbę
popielniczek. W palarni powinno przypadać co najmniej 0,l m2 powierzchni podłogi na
każdego pracownika najliczniejszej zmiany, z tym jednak że powierzchnia poszczególnych
pomieszczeń przeznaczonych na palarnie nie powinna być mniejsza niż 4 m2.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
34
4.4.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie sÄ… cele i zadania ergonomii?
2. Co jest podstawą do tworzenia zasad kształtowania optymalnych warunków pracy?
3. Jakie znasz kierunki ergonomii?
4. W jaki sposób powinny być zorganizowane ergonomiczne stanowiska pracy?
5. Jakie znasz zasady rozmieszczenia urządzeń sterujących?
6. Co nazywamy pomieszczeniem pracy stałej?
7. Jakim wymiarom powinno odpowiadać pomieszczenie pracy stałej?
4.4.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Odpowiedz na pytanie: Na czym polega różnica pomiędzy ergonomią koncepcyjną
a ergonomiÄ… korekcyjnÄ…?
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby ćwiczenie, powinieneś:
1) dobrać partnerów do pracy w grupie,
2) zastanowić się, czym zajmuje się ergonomia koncepcyjna,
3) zastanowić się, czym zajmuje się ergonomia korekcyjna,
4) wskazać różnice pomiędzy ergonomią koncepcyjną a korekcyjną,
5) zapisać wszystkie pomysły na kartce (burza mózgów - nie krytykując żadnego
z pomysłów Twoich koleżanek/kolegów),
6) uporządkować zapisane pomysły,
7) zaprezentować efekty pracy grupy na forum grupy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- duże arkusze papieru,
- mazaki,
- tablica flip-chart.
Ćwiczenie 2
Otrzymasz fotografie stanowiska pracy. Dokonaj oceny zaprezentowanego stanowiska
pracy pod względem zgodności z zasadami ergonomii.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby ćwiczenie, powinieneś:
1) dobrać partnerów do pracy w grupie,
2) zapoznać się z fotografiami stanowiska pracy,
3) dokonać oceny stanowiska pracy pod względem ergonomii,
4) zapisać wszystkie pomysły na kartce (burza mózgów - nie krytykując żadnego
z pomysłów Twoich koleżanek/kolegów),
5) uporządkować zapisane pomysły,
6) zaprezentować efekty pracy grupy na forum grupy.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
35
Wyposażenie stanowiska pracy:
- fotografie stanowisk pracy,
- duże arkusze papieru,
- mazaki,
- tablica flip-chart.
4.4.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) wyjaśnić, czym zajmuje się dziedzina wiedzy zwana ergonomią?
ðð ðð
2) określić, jakie wymagania powinny spełniać stanowiska pracy?
ðð ðð
3) określić, jakie wymagania powinno spełniać oświetlenie stanowiska
ðð ðð
pracy?
4) określić zasady rozmieszczenia urządzeń sterujących?
ðð ðð
5) określić wymagania przestrzenne dla pomieszczeń pracy stałej?
ðð ðð
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
36
4.5. Zagrożenia pożarowe oraz zasady ochrony przeciwpożarowej
4.5.1. Materiał nauczania
Pożarem nazywamy każdy przypadek niekontrolowanego procesu spalania materiałów
palnych. Wszędzie tam, gdzie w sposób niekontrolowany przekształca się energia
mechaniczna lub elektryczna w cieplną lub jest niekontrolowany płomień, żar lub iskry,
występuje niebezpieczeństwo pożaru.
Tabela 4. Grupy pożarów
Grupa
Rodzaj palącego się materiału i sposób jego spalania
pożaru
Pożary ciał stałych pochodzenia organicznego, przy spalaniu których obok
innych zjawisk powstaje zjawisko żarzenia. Na przykład: drewno, papier,
A
węgiel, tworzywa sztuczne, tkaniny, słoma
Pożary cieczy palnych i substancji stałych topiących się wskutek ciepła
wytwarzającego się przy pożarze. Na przykład: benzyna, alkohole, aceton,
B
eter, oleje, lakiery, tłuszcze, parafina, stearyna, pak, smoła, naftalen
Pożary gazów. Na przykład: metan, acetylen, propan, wodór, gaz miejski
C
Pożary metali. Na przykład: magnez, sód, uran
D
Pożary instalacji i urządzeń elektrycznych, pojazdów samochodowych
E
Zagrożenie pożarowe występuje wszędzie tam, gdzie:
- jest duże nagromadzenie materiałów łatwopalnych,
- stosowany jest ogień otwarty lub wysoka temperatura do celów technologicznych,
- stosowane są materiały łatwopalne do celów technologicznych,
- występuje proces samonagrzewania się materiałów,
- używane są narzędzia iskrzące,
- istnieją możliwości wyładowania elektryczności statycznej,
- wydziela się energia cieplna w wyniku tarcia elementów maszyn i urządzeń,
- nie zachowane są odległości materiałów i wyposażenia od elementów oświetlenia
(żarówek) i ogrzewania (piece, grzejniki itp.),
- występują reakcje egzotermiczne,
- nieprawidłowo są eksploatowane urządzenia elektryczne i instalacje,
- pozostawione sÄ… bez nadzoru odpady Å‚atwopalne,
- oraz w innych przypadkach braku właściwej ostrożności w postępowaniu z ogniem.
Najczęściej spotykanymi przyczynami pożarów jest ludzka nieostrożność, nierzadko
granicząca z bezmyślnością. Objawia się ona drastycznym lekceważeniem podstawowych
zasad bezpieczeństwa oraz świadomym łamaniem przepisów przeciwpożarowych.
Szczególnie powszechne jest nieprzestrzeganie zakazu palenia tytoniu w miejscach
niedozwolonych, niewłaściwe zabezpieczenie prac określanych jako niebezpieczne pożarowo
oraz lekceważenie zagrożeń związanych z używaniem cieczy palnych. Drugą pod względem
częstotliwości przyczyną występowania pożarów są wady i nieprawidłowa eksploatacja
urządzeń elektrycznych, objawiająca się nadmiernym obciążaniem obwodów zasilających,
eksploatowaniem urządzeń niesprawnych technicznie, zwłaszcza z uszkodzonymi kablami
i wtykami zasilającymi oraz używanie elektrycznych, przenośnych urządzeń grzewczych
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
37
w sposób niezgodny z przeznaczeniem i określonymi przez producenta zasadami
użytkowania. Najczęstsze przyczyny pożarów od urządzeń elektrycznych to:
- zły stan zestyków lub niewłaściwy dobór aparatów łączeniowych,
- zły stan lub niewłaściwy dobór zabezpieczeń przetężeniowych (nadprądowych),
- zły stan izolacji lub niewłaściwy rodzaj izolacji elektrycznej,
- nadmierne nagrzewanie się urządzeń elektrycznych podczas ich pracy,
- błędne połączenia lub zwarcia w instalacjach (np. pomiędzy przewodami N i PE),
- występowanie łuku elektrycznego,
- brak ostrożności przy pracach spawalniczych,
- niewłaściwe użytkowanie urządzeń grzejnych,
- wewnętrznych zwarć w aparatach i urządzeniach zawierających palny olej mineralny,
- występowania przepięć pochodzenia atmosferycznego i łączeniowego.
Ochrona przeciwpożarowa polega głównie na zapobieganiu pożarom i ich
rozprzestrzenianiu się, zapewnieniu sił i środków do ich zwalczania oraz prowadzeniu działań
ratowniczych. Zapobieganie pożarom to ogół przedsięwzięć, czynności i zabiegów
profilaktycznych mających na celu ochronę życia, zdrowia i mienia przed pożarem. Metody
i szczegółowe sposoby ochrony przeciwpożarowej ustalają przepisy ustawy o ochronie
przeciwpożarowej, przepisy rozporządzenia ministra spraw wewnętrznych w sprawie ochrony
przeciwpożarowej budynków, innych obiektów budowlanych i terenów, przepisy techniczno-
budowlane oraz określone w polskich normach (PN) warunki techniczne środków
zabezpieczenia przeciwpożarowego, a także instrukcje bezpieczeństwa pożarowego,
opracowywane indywidualnie na potrzeby konkretnego obiektu, zakładu produkcyjnego,
magazynowego, w którym są szczegółowo określone obowiązujące zasady ochrony
przeciwpożarowej.
Dla ochrony zdrowia i życia szczególne znaczenie ma zabezpieczenie przeciwpożarowe
budynków. W obiektach oraz na terenach przyległych do nich jest zabronione wykonywanie
czynności, które mogą spowodować pożar, jego rozprzestrzenianie się, utrudnienie
prowadzenia działania ratowniczego lub ewakuacji, a w szczególności:
- używanie otwartego ognia, palenie tytoniu i stosowanie innych czynników mogących
zainicjować zapłon występujących materiałów:
" w strefie zagrożenia wybuchem, z wyjątkiem wypadków określonych
w odrębnych przepisach,
" w miejscach występowania materiałów niebezpiecznych pożarowo,
" w miejscach występowania innych materiałów palnych, określonych przez właściciela
lub użytkownika i oznakowanych zgodnie z Polskimi Normami,
- garażowanie pojazdów silnikowych w obiektach i pomieszczeniach nie przeznaczonych
do tego celu, jeżeli nie opróżniono zbiornika paliwa pojazdu i nie odłączono na stałe
zasilania akumulatorowego pojazdu,
- rozgrzewanie za pomocą otwartego ognia smoły i innych materiałów w odległości
mniejszej niż 5 m od obiektu, przyległego do niego składowiska lub placu składowego
z materiałami palnymi, przy czym jest dopuszczalne wykonywanie tych czynności na
dachach o konstrukcji i pokryciu niepalnym w budowanych obiektach, a w pozostałych,
jeżeli zostaną zastosowane odpowiednie, przeznaczone do tego celu podgrzewacze,
- wysypywanie gorącego popiołu i żużla lub spalanie śmieci i odpadków w miejscu
umożliwiającym zapalenie się sąsiednich obiektów lub materiałów palnych,
- przechowywanie materiałów palnych w odległości mniejszej niż 0,5 m od:
" urządzeń i instalacji, których powierzchnie zewnętrzne mogą nagrzewać się do
temperatury przekraczajÄ…cej 100°C,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
38
" linii kablowych o napięciu powyżej 1 kV, przewodów uziemiających oraz
przewodów odprowadzających,
" instalacji odgromowej, jeżeli odrębne przepisy nie stanowią inaczej,
- użytkowanie elektrycznych urządzeń ogrzewczych ustawionych bezpośrednio na podłożu
palnym, z wyjątkiem urządzeń eksploatowanych zgodnie z warunkami określonymi przez
producenta,
- stosowanie na osłony punktów świetlnych materiałów palnych, z wyjątkiem materiałów
trudno zapalnych, jeżeli zostaną umieszczone w odległości co najmniej 0,05 m od
żarówki,
- instalowanie opraw oświetleniowych oraz osprzętu instalacji elektrycznych, jak:
wyłączniki, przełączniki, gniazda wtyczkowe, bezpośrednio na podłożu palnym, jeżeli
ich konstrukcja nie zabezpiecza podłoża przed zapaleniem,
- składowanie materiałów palnych na drogach komunikacji ogólnej służących ewakuacji,
- ustawianie na klatkach schodowych jakichkolwiek przedmiotów utrudniających
ewakuacjÄ™,
- zamykanie drzwi ewakuacyjnych w sposób uniemożliwiający ich natychmiastowe użycie,
- uniemożliwianie lub ograniczanie dostępu do:
" urządzeń przeciwpożarowych, takich jak stałe i półstałe urządzenia gaśnicze
i zabezpieczające, urządzenia odciążające, instalacje sygnalizacyjno - alarmowe,
hydranty, zawory hydrantowe, suche piony, przeciwpożarowe zbiorniki wodne,
klapy przeciwpożarowe, urządzenia do usuwania dymów i gazów pożarowych,
" urządzeń uruchamiających instalacje gaśnicze i sterujących takimi instalacjami oraz
innymi instalacjami wpływającymi na stan bezpieczeństwa pożarowego obiektu
" wyjść ewakuacyjnych,
" wyłączników i tablic rozdzielczych prądu elektrycznego oraz głównych zaworów
gazu.
Właściwe obchodzenie się z materiałami niebezpiecznymi pożarowo jest jednym
z podstawowych warunków bezpieczeństwa pożarowego w każdym obiekcie. Pracownicy
powinni też wiedzieć, w jakie urządzenia przeciwpożarowe wyposażony jest obiekt, w którym
są zatrudnieni, i umieć je uruchomić w razie konieczności. W obiektach i pomieszczeniach
pracy powinny znajdować się instrukcje bezpieczeństwa pożarowego oraz instrukcja
postępowania na wypadek pożaru.
W przypadku zauważenia pożaru należy niezwłocznie zaalarmować osoby przebywające
w strefie zagrożenia oraz wezwać straż pożarną. Telefoniczne alarmowanie należy wykonać
w następujący sposób: po wybraniu numeru alarmowego straży pożarnej 998 lub 112
i zgłoszeniu się dyżurnego spokojnie i wyraz
nie podaje siÄ™:
- swoje imię i nazwisko, numer telefonu, z którego nadawana jest informacja
o zdarzeniu,
- adres i nazwÄ™ obiektu,
- co się pali, na którym piętrze,
- czy jest zagrożenie dla życia i zdrowia ludzkiego.
Po podaniu informacji nie odkładać słuchawki do chwili potwierdzenia przyjęcia zgłoszenia.
Po zgłoszeniu zdarzenia należy przystąpić niezwłocznie do likwidacji pożaru za pomocą
podręcznego sprzętu gaśniczego i nieść pomoc osobom zagrożonym, a w przypadku
koniecznym przystąpić do ewakuacji ludzi i mienia. Należy czynności te wykonać w taki
sposób aby nie doszło do powstania paniki jaka może ogarnąć ludzi będących w zagrożeniu,
które wywołuje u ludzi ogień i dym. Panika może być przyczyną niepotrzebnych
i tragicznych w skutkach wypadków w trakcie prowadzenia działań ratowniczo gaśniczych.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
39
Środki gaśnicze stosuje się zależnie od rodzaju pożaru tzn., że nie każdy środek jest
przydatny do gaszenia każdego pożaru. Stosując nieodpowiedni środek, zamiast ugasić ogień,
można go podsycić, spowodować większe straty, odnieść ciężkie obrażenia. Podręcznym
sprzętem gaśniczym są gaśnice i agregaty  pianowe, halonowe, śniegowe i proszkowe oraz
koce gaśnicze, piasek i woda. Gaśnicą jest urządzenie, w którym ciśnienie wewnętrzne
umożliwia wyrzucenie środka gaśniczego i jego skierowanie na ognisko pożaru. Mają one na
swojej obudowie wyraz
ne i duże oznaczenia literowe świadczące o tym, do gaszenia jakiego
rodzaju pożaru są przeznaczone:
A - ciała stałe pochodzenia organicznego, przy spalaniu których występuje zjawisko żarzenia
(drewno, papier itp.),
B - ciecze palne i substancje stałe topniejące wskutek ciepła (benzyna, rozpuszczalniki,
smoła, topiące się tworzywa sztuczne),
C - gazy palne (gaz miejski i ziemny, acetylen, propan-butan),
D - metale lekkie np. aluminium, magnez, sód,
E - pożary z grup ABC występujące w obrębie urządzeń pod napięciem.
Powszechnie stosowane są gaśnice wodne, halonowe, pianowe, proszkowe i śniegowe.
W pomieszczeniach zamkniętych można stosować gaśnice halonowe przy korzystaniu
z masek gazowych. Gaśnicami obecnie najpowszechniej stosowanymi są gaśnice proszkowe.
Oznakowanie gaśnicy proszkowej składa się z szeregu symboli, na przykład GP-6z ABC
oznacza, że jest to gaśnica proszkowa (GP), wyposażona w nabój gazowy (wyrzutnik), którą
można gasić pożary typu A, B i C.
Kolejnym środkiem gaśniczych jest woda oraz wodne roztwory środków zwilżających.
Te ostatnie charakteryzują się większymi zdolnościami penetracyjnymi materiałów
o szczególnie rozwiniętej powierzchni, na przykład słomy, siana, pyłu drzewnego lub
węglowego. Woda jest całkowicie niepalna, pobiera z palącego się ciała ogromne ilości
ciepła, oziębiając palące się ciało do temperatury uniemożliwiającej dalsze palenie się.
W zetknięciu się z ogniem zamienia się w parę wodną, która wypiera z ogniska pożaru
powietrze (tlen), hamując proces palenia się. Wodą nie można gasić płynów łatwo palnych
lżejszych od wody, ponieważ opada ona na dno, powodując przelanie lub rozbryzgi palącej
się substancji. Wodą nie wolno gasić instalacji elektrycznych pod napięciem. Również
niekorzystne jest oziębianie wodą nagrzanych maszyn lub żelaznych konstrukcji, które mogą
ulec deformacji, powodując m.in. zawalenie się stropów.
Tabela 5. Grupy pożarów oraz środki gaśnicze
Grupa pożarów Rodzaj płonącego materiału Środki gaśnicze
Ciała stałe pochodzenia organicznego, przy
woda, piana, dwutlenek
A spalaniu których występuje zjawisko żarzenia
węgla, proszki gaśnicze,
(drewno, papier, tworzywa sztuczne, itp.)
Ciecze palne i substancje stałe topiące się
piana, dwutlenek węgla,
B wskutek wytworzonego przy pożarze ciepła
halony, proszki gaśnicze,
(benzyna, nafta, parafina, pak, naftalen, itp.)
C Gazy (metan, aceton, propan, butan, itd.) proszki gaśnicze, halony,
specjalne proszki
D Metale (magnez, sód, uran, itd.)
gaśnicze,
Pożary grupy A - D występujące w obrębie dwutlenek węgla, halony,
E
urządzeń elektrycznych pod napięciem proszki gaśnicze
A
atwo dostępnym środkiem gaśniczym jest piasek, którego właściwości polegają na
odcinaniu dostępu powietrza od ogniska pożaru, zmniejszeniu promieniowania ciepła oraz
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
40
zapobieganiu rozpryskom. Nadaje się on głównie do gaszenia niewielkich zarzewi ognia
i małych bomb zapalających. Nie należy go stosować do gaszenia płynów łatwo palnych
w zbiornikach, maszyn, aparatury precyzyjnej. Powszechnie stosowanym środkiem
gaśniczym jest piana gaśnicza. Właściwości gaśnicze polegają na działaniu tłumiącym
i izolującym palące się ciało od powietrza oraz działaniu chłodzącym, ponieważ piana
zawiera dość duży procent wody. Bardzo skutecznym środkiem gaśniczym jest dwutlenek
węgla. Właściwości gaśnicze tego środka polegają na oziębianiu palącego się ciała
i odizolowaniu go od powietrza. Dwutlenek węgla nadaje się do gaszenia wielu rodzajów
pożaru, szczególnie cieczy palnych (farb, lakierów, rozpuszczalników) i gazów, ponieważ nie
zwilża gaszonych materiałów. Dwutlenek węgla nie przewodzi prądu elektrycznego, może
więc być użyty do gaszenia instalacji elektrycznych pod napięciem.
Tabela 6. Wybrane znaki ochrony przeciwpożarowej [9]
Hydrant wewnętrzny
Gaśnica
Kierunek do miejsca
rozmieszczenia sprzętu
pożarowego lub urządzenia
ostrzegawczego
Zestaw sprzętu pożarowego
4.5.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Co rozumiemy pod pojęciem pożar?
2. Gdzie występuje zagrożenie pożarowe?
3. Jakie znasz grupy pożarów?
4. Na czym polega ochrona przeciwpożarowa?
5. Co powinieneś zrobić, gdy zauważysz pożar?
6. Jakie są rodzaje gaśnic i do czego mogą służyć?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
41
4.5.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
W czasie wykonywania ćwiczeń laboratoryjnych w odlewni zauważyłeś ogień
wydobywajÄ…cy siÄ™ z tablicy rozdzielczej prÄ…du elektrycznego. Jak siÄ™ zachowasz w takiej
sytuacji?
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapisać na arkuszu papieru czynności, jakie po kolei wykonasz,
2) dobrać sprzęt i środki gaśnicze,
3) zaprezentować wyniki pracy na forum grupy i porównać z opracowaniami kolegów,
4) uzasadnić swój wybór.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- tablice środków gaśniczych,
- duże arkusze papieru,
- mazaki,
- tablica flip-chart.
Ćwiczenie 2
Zauważyłeś pożar w swoim miejscu pracy. Odpowiedz na pytanie: jakie czynności
powinieneś podjąć po zauważeniu pożaru?
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) dobrać partnerów do pracy w grupie,
2) wskazać, jakie działania powinny być podjęte po zauważeniu pożaru,
3) zapisać wyniki pracy grupy na dużym arkuszu papieru,
4) powiadomić w warunkach symulacyjnych straż pożarną,
5) zaprezentować ćwiczenie na forum grupy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 aparat telefoniczny,
 duże arkusze papieru,
 mazaki,
 tablica flip-chart.
4.5.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) wskazać przyczyny pożarów?
ðð ðð
2) wymienić ogólne zasady ochrony przeciwpożarowej?
ðð ðð
3) dobrać środki gaśnicze w zależności od rodzaju pożaru?
ðð ðð
4) powiadomić straż pożarną zgodnie z procedurą?
ðð ðð
5) powiadomić pogotowie ratunkowe zgodnie z procedurą?
ðð ðð
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
42
4.6. Pierwsza pomoc w wypadkach przy pracy
4.6.1. Materiał nauczania
Pierwsza pomoc to zespół czynności podejmowanych w celu ratowania osoby
znajdującej się w stanie nagłego zagrożenia życia lub zdrowia, wykonywanych bez użycia
wyrobów medycznych oraz produktów leczniczych przez osoby nie posiadające uprawnień do
podejmowania medycznych działań ratowniczych. Znajomość postępowania w sytuacjach
zagrożenia życia i zdrowia i udzielenie w przypadku potrzeby pierwszej pomocy pozwala na
zwiększenie szans osoby poszkodowanej na przeżycie lub uniknięcie kalectwa.
Gdy na miejscu wypadku są poszkodowani lub doszło do nagłego zachorowania, należy
podjąć czynności związane z oceną stanu poszkodowanych. Na czynności te składają się
oceny:
- przytomności (świadomości),
- drożności dróg oddechowych,
- obecności lub braku oddychania,
- akcji serca i wydolności krążenia,
- obrażeń ciała poszkodowanego.
Jeśli poszkodowany nie reaguje na głos i bardzo delikatne potrząsanie lub pociąganie płatka
ucha, należy uznać, że jest nieprzytomny. Gdy reaguje na głos, należy wydawać mu proste
polecenia, np. nakłonić, by spróbował ścisnąć rękę lub zmrużył oczy. W czasie udzielania
pomocy należy tak postępować, aby drogi oddechowe były drożne, a więc:
- rozpiąć uciskające ubranie,
- sprawdzić jamę ustną i usunąć z niej ciała obce (cukierki, gumę do żucia resztki
pokarmu, wybite zęby, nieprzymocowaną protezę zębową),
- odgiąć głowę,
- podciągnąć żuchwę.
Rys. 2. Prawidłowe odgięcie głowy i uniesienie żuchwy poszkodowanego [11]
Oceniając drożność dróg oddechowych, należy przez 10 sekund obserwować oznaki
oddychania, wsłuchiwać się w nie i starać się je wyczuć oraz:
- obserwować ruchy klatki piersiowej,
- nasłuchiwać przy ustach odgłosów wydawanych przy oddychaniu,
- starać się wyczuć wydychane powietrze własnym policzkiem.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
43
Tętno, zarówno u osoby przytomnej, jak i nieprzytomnej, jest najlepiej wyczuwalne na
tętnicy szyjnej, gdyż jest ona większa od tętnicy promieniowej na wysokości nadgarstka.
Oceny akcji serca i krążenia dokonuje się przez bezpośrednie osłuchanie uchem okolicy
sercowej na klatce piersiowej oraz ocenę tętna na tętnicy szyjnej lub, w uzasadnionych
przypadkach, gdy jest to jedyne miejsce dostępne, na tętnicy promieniowej. Kolejnym
elementem oceny jest zbadanie całego ciała poszkodowanego (od czubka głowy do małego
palca u nogi), głównie w poszukiwaniu takich urazów, jak rany, złamania i zwichnięcia.
Poszkodowany przytomny jest w stanie powiedzieć, co go boli. Wówczas zadanie jest
ułatwione i ocena szczegółowa trwa krótko. Ocena stanu poszkodowanego nie powinna trwać
długo, optymalnie około 1 minuty. Ma ona na celu wykrycie podstawowych przyczyn
ewentualnego zagrożenia życia i daje możliwość dokonania selekcji poszkodowanych na
osoby wymagające pomocy natychmiast oraz te, którym pomoc może być udzielona nieco
póz
niej. Ocenę można przerwać tylko w celu zapewnienia drożności dróg oddechowych lub
podjęcia czynności ratujących życie.
Kolejnym krokiem jest podjęcie podstawowych czynności związanych
z podtrzymywaniem życia (resuscytacja). Podstawowe czynności resuscytacyjne polegają na
utrzymaniu drożności dróg oddechowych oraz wspomaganiu oddychania i krążenia bez
użycia specjalistycznego sprzętu. Połączenie wentylacji własnym powietrzem wydechowym
(sztuczne oddychanie) i uciskania klatki piersiowej (pośredni masaż serca) to tak zwana
resuscytacja krążeniowo-oddechowa.
Podstawowe czynności resuscytacyjne:
1. Ocena sytuacji
- ocena zagrożeń dla ratowanego i ratownika,
- ocena stanu osoby ratowanej.
2. Wentylacja płuc (sztuczne oddychanie)
- rozluz
nij odzież wokół szyi ratowanego,
- odchyl jego głowę do tyłu,
- obserwuj ruchy klatki piersiowej,
- jeżeli poszkodowany oddycha, ale jest nieprzytomny, ułóż go w pozycji bocznej
ustalonej,
- jeżeli poszkodowany nie oddycha  wezwij telefonicznie fachowa pomoc lub poproś,
aby zrobił to ktoś trzeci,
- usuń widoczne przedmioty z jamy ustnej,
- załóż maseczkę do sztucznego oddychania lub ułóż na ustach poszkodowanego
płócienną chusteczkę,
- palcami dłoni ułożonej na czole zaciśnij nozdrza,
- nabierz powietrza, szczelnie ułóż wargi wokół ust ratowanego, wdmuchnij powoli
własne powietrze wydechowe aż do wyraz
nego uniesienia siÄ™ klatki piersiowej
poszkodowanego,
- unieś głowę poszkodowanego i obserwuj, czy klatka piersiowa opada,
- przed każdym kolejnym wdmuchnięciem wykonaj głęboki wdech,
- po dwóch sztucznych oddechach sprawdz
tętno,
- gdy krążenie jest zachowane, kontynuuj sztuczne oddychanie, kontrolując tętno co
10 oddechów lub co 1 minutę.
3. Przywrócenie krążenia krwi (masaż serca)
- ułóż poszkodowanego na twardym podłożu,
- oznacz miejsce ucisku: u osoby dorosłej - 3 palce nad wyrostkiem mieczykowatym
mostka,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
44
- ułóż dłonie jedna na drugiej w miejscu ucisku,
- rozpocznij uciskanie (u osoby dorosłej siła ucisku 4,5 - 5,5 cm w głąb klatki
piersiowej),
- uciskaj klatkę piersiową z częstotliwością 80 - 100 razy na minutę,
- po każdych 15 uciśnięciach wykonaj dwa sztuczne oddechy - stosunek liczby uciśnięć
i oddechów ma wynosić 15:2 - 15 uciśnięć, 2 oddechy.
Rys. 3. Prawidłowe ułożenie dłoni przy przywracaniu krążenia krwi [11]
Krwotok jest to wylanie się krwi z naczynia krwionośnego lub serca wskutek urazowego
lub chorobowego uszkodzenia ich ściany. W przypadku uszkodzenia ciągłości skóry, czyli
ran, opanowanie go jest zwiÄ…zane z zaopatrzeniem zranionego miejsca.
Przyczyny krwotoków:
- rany cięte spowodowane ostrymi przedmiotami lub narzędziami tnącymi,
- złamania miednicy,
- uszkodzenia narządów miąższowych (wątroba, śledziona, nerki).
Krwotok zewnętrzny:
- krwawienie tętnicze - krew o barwie jasnoczerwonej, wypływa z rany falami,
- krwawienie żylne - krew o barwie ciemnowiśniowej wypływa jednostajnym strumieniem,
- krwawienie z naczyń włosowatych - krew sączy się powoli, a krwawienie nie jest groz
ne
i łatwo je opanować.
Postępowanie w przypadku krwotoku zewnętrznego:
- krwawiącego trzeba koniecznie położyć,
- krwawiącą kończynę unieść nad poziom serca,
- jeżeli występuje silne krwawienie można ranę wytamponować jałową gazą, następnie
zamknąć opatrunkiem przylepcowym, po czym nałożyć opatrunek uciskowy.
W przypadku krwotoku wewnętrznego - przy barku doświadczenia ocena krwotoku z jam
ciała jest właściwie nie możliwa. Trzeba jak najszybciej wezwać lekarza (karetkę pogotowia).
Złamanie kości jest to całkowite lub częściowe przerwanie jej ciągłości po urazie
przekraczającym granicę elastyczności tkanki. Odłamki złamanej kości mogą ulec
przemieszczeniu. Jeśli dochodzi do przerwania ciągłości skóry nad złamaniem, a w ranie
widoczne są odłamki kości, mamy do czynienia ze złamaniem otwartym. Objawy złamania:
- ból zaraz po złamaniu (nasila się przy próbach ruchu lub ucisku),
- utrata lub ograniczenie czynności kończyny lub jej części,
- zniekształcenie, obrzęk oraz ruchy patologiczne,
- przymusowe ułożenie kończyny.
Postępowanie w przypadku złamania:
1. Wezwać pogotowie jeżeli jest to możliwe i konieczne.
2. Poszkodowanego pozostawić w miejscu wypadku do czasu unieruchomienia złamania.
3. W razie złamania otwartego ranę przykryć jałowym opatrunkiem.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
45
4. Unieruchamianie prowizoryczne zawsze wykonywać u chorego w pozycji leżącej. Przy
złamaniu kończyny górnej unieruchamiać należy w pozycji siedzącej.
5. Unieruchamiać zawsze przy złamanej kości sąsiadujące stawy.
6. Ograniczać narastanie obrzęku w miejscu złamania poprzez stosowanie worka
z lodem i układanie kończyny nieco wyżej nad poziom serca.
7. Obserwować stan ogólny poszkodowanego jak również złamaną kończynę (ból,
zasinienie, temperatura, ruchy palców itp.).
8. Pomóc wstać poszkodowanemu, gdyż najczęściej leży bezwładnie.
9. Poszkodowanego przewiez
ć do szpitala.
Oparzenie - to uszkodzenie tkanek wywołane działaniem wysokiej temperatury, żrących
środków chemicznych i oparzeniem energią elektryczną lub promieniowaniem jonizującym.
Oparzenie może wywołać zmiany miejscowe lub wpływać na czynności całego organizmu
jest to tak zwana choroba oparzeniowa. O ciężkości oparzenia decyduje jego rozległość (jaki
procent powierzchni ciała uległ poparzeniu). Oparzenia dzielą się na:
- I stopnia - na skórze piekący rumień,
- II stopnia - pęcherze wypełnione płynem surowiczym, tkanki otaczające oparzoną
powierzchnie są obrzęknięte,
- III stopnia - martwica tkanek aż do zwęglenia włącznie.
Postępowanie w przypadku oparzeń:
 usunąć poszkodowanego z zasięgu ognia lub innego czynnika parzącego,
 przy zapaleniu odzieży nakryć poszkodowanego kocem, położyć i turlać wyduszając
w ten sposób tlen spod okrycia,
 nie zdejmować koca, ani odzieży, zapewnić spokój, ewentualnie podać tabletkę
przeciwbólową,
 miejsce oparzone schładzać strumieniem zimnej wody lub za pomocą worka
z lodem przez około 20 minut (ochładzanie jest celowe nawet po kilu godzinach od
oparzenia),
 ranę oparzeniową zabezpieczyć jałową gazą (oparzeń twarzy nie nakrywać),
 wezwać pogotowie (każdego oparzonego powinien obejrzeć lekarz, poza drobnymi
oparzeniami domowymi).
Porażenie prądem elektrycznym jest bardzo niebezpieczne. Kontakt ze z
ródłem prądu
elektrycznego może spowodować oparzenie skóry, utratę przytomności, zatrzymanie pracy
serca, a nawet śmierć. Zazwyczaj krótkotrwała ekspozycja na prąd elektryczny o napięciu do
1 kV nie jest niebezpieczna dla życia, przedłużająca się ekspozycja może stać się przyczyną
zgonu. Bardzo istotne w przypadku porażenia prądem elektrycznym jest natychmiastowe
uwolnienie porażonego spod jego działania. Pamiętać przy tym należy, że osoba porażona
prądem jest dla ratownika równie niebezpieczna jak samo z
ródło prądu. Objawy miejscowe:
oparzenie, martwica, zwęglenie. Objawy ogólne: przyspieszenie tętna, obniżenie ciśnienia
krwi, zaburzenia w oddychaniu, drgawki, wstrząs, śmierć kliniczna.
Postępowanie w miejscu wypadku porażenia prądem elektrycznym:
 wyłączenie prądu (bezzwłoczne odłączenie poszkodowanego od z
ródła prądu),
 gdy wyłączenie prądu nie jest możliwe odciągnąć porażonego od urządzenia pod
napięciem odpowiednimi narzędziami lub dostępnymi przedmiotami z suchego drewna
albo z tworzywa sztucznego,
 sprawdzenie stanu przytomności poszkodowanego,
 sprawdzenie podstawowych parametrów życiowych: tętna, oddechu,
 ułożenie poszkodowanego w pozycji bocznej ustalonej, a przy braku oddechu i tętna
rozpoczęcie czynności resuscytacyjnych,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
46
 schładzanie miejsca oparzenia zimną wodą, zabezpieczenie jałową gazą lub innym
czystym materiałem,
 okrycie ciała poszkodowanego,
 wezwanie pogotowia.
Postępowanie przy udzielaniu pierwszej pomocy przed przybyciem lekarza w przypadku
zatrucia substancjami chemicznymi:
1. Usunąć zatrutego z miejsca działania gazów trujących takich jak fosgen, chlor, tlenek
węgla i innych.
2. Zastosować sztuczne oddychanie - jeśli istnieją wskazania, a także gdy nie istnieją
objawy obrzęku płuc.
3. Jeśli trucizna została wprowadzona drogą doustną, a zatruty jest przytomny i nie ma
drgawek - wywołać wymioty mechanicznie (palcem, trzonem łyżeczki) albo podać wodę
z mydłem lub ciepłą wodę z solą itp. Jeśli zatruty jest nieprzytomny lub półprzytomny,
względnie posiada napady drgawek, nie należy wywoływać wymiotów ze względu na
niebezpieczeństwo zachłyśnięcia.
4. W przypadkach silnych bólów występujących po przełknięciu środków żrących lub silnie
drażniących podać zawiesinę z mąki lub krochmalu w wodzie; tego rodzaju zawiesiny
łagodzą ból przez pokrycie uszkodzonej błony śluzowej ust, przełyku i żołądka oraz
powodują rozcieńczenie trucizny.
5. W razie uszkodzenia skóry przez truciznę działającą miejscowo należy zmyć truciznę
zimną wodą (nie używać wody gorącej) nie drażnić skóry, nie nacierać, gdyż zabieg tego
rodzaju powoduje rozszerzenie naczyń skóry może przyspieszyć wchłanianie trucizny.
6. W przypadku wystąpienia drgawek, zatrutego należy odizolować od hałasu, urazów oraz
zapewnić mu bezwzględny spokój i chronić przed światłem.
7. Zapewnić zatrutemu odpowiednią temperaturę otoczenia, chronić przed zbyt niską oraz
zbyt wysoką temperaturą (zbyt wysoka temperatura butelki z wodą czy termoforu może
oparzyć nieprzytomnego chorego).
8. Zatrutym nieprzytomnym lub półprzytomnym, względnie w stanach drgawkowych nie
wolno niczego podawać doustnie ze względu na niebezpieczeństwo wystąpienia
zachłyśnięcia.
9. Jako zasadę należy przyjąć, że zatrutym nie wolno podawać żadnych środków drogą
doustną z wyjątkiem wspomnianych powyżej środków osłaniających lub absorbujących
(zawiesiny węgla zwierzęcego, mąki lub skrobi), a jeśli trucizna jest znana, wolno podać
substancje specjalnie zalecane w tego rodzaju zatruciu. Niewłaściwe i nieuzasadnione jest
podawanie takich środków jak tłuste mleko, śmietanka, oliwa, olej rycynowy lub inne
substancje zawierające tłuszcze oraz alkohol; albowiem mogą one przynieść szkodę,
dlatego, że niektóre trucizny łatwo rozpuszczają się w nich i wchłanianie ich z przewodu
pokarmowego może spowodować przyspieszenie działania trucizny. Alkohol w każdej
postaci wywiera działanie depresyjne, pogłębia zapaść i zwiększa toksyczność trucizn
rozpuszczalnych w alkoholu, ułatwiając resorpcję.
10. Zatrutego pod żadnym względem nie wolno pozostawiać bez opieki.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
47
4.6.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. W jakim celu i w jakich przypadkach udzielana powinna być pierwsza pomoc?
2. W jaki sposób można zdiagnozować ogólny stan poszkodowanego?
3. W którym miejscu na ciele poszkodowanego najlepiej wyczuć tętno?
4. W jaki sposób wykonuje się wentylację płuc (sztuczne oddychanie)?
5. W jaki sposób wykonuje się przywracanie krążenia krwi (masaż serca)?
6. W jaki sposób udzielić pierwszej pomocy osobie, która została porażona prądem?
7. W jaki sposób udzielić pierwszej pomocy osobie, która złamał górną kończynę?
4.6.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Wykonaj na fantomie wentylację płuc (sztuczne oddychanie).
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z treścią zadania (tekst przewodni do wykonania ćwiczenia),
2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3) przyjąć rolę ratownika lub obserwatora,
4) wykonać jako ratownik zadanie zgodnie z poznanym algorytmem,
5) zwrócić uwagę jako obserwator na poprawność i kolejność wykonywania czynności,
6) ocenić pracę koleżanki/kolegi podkreślając, co zostało wykonane dobrze, a jakie zostały
popełnione błędy,
7) zamienić się rolami z koleżankami/kolegami,
8) powtarzać ćwiczenie aż do nabycia biegłości w wykonywaniu zadania.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- instrukcja do wykonania ćwiczenia zawierająca dokumentację zadania,
- fantom,
- materac,
- maseczka do sztucznego oddychania,
- płócienna chusteczka.
Ćwiczenie 2
W sytuacji symulowanej udziel pierwszej pomocy koledze, który został porażony
prądem, jest nieprzytomny, stwierdzasz brak podstawowych czynności życiowych.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z treścią zadania (tekst przewodni do wykonania ćwiczenia),
2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3) przyjąć rolę ratownika, poszkodowanego lub obserwatora,
4) wykonać jako ratownik zadanie zgodnie z poznanym algorytmem,
5) zwrócić uwagę jako obserwator na poprawność i kolejność wykonywania czynności,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
48
6) ocenić pracę koleżanki/kolegi podkreślając, co zostało wykonane dobrze, a jakie zostały
popełnione błędy,
7) zamienić się rolami z koleżankami/kolegami,
8) powtarzać ćwiczenie aż do nabycia biegłości w wykonywaniu zadania.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 instrukcja do wykonania ćwiczenia zawierająca dokumentację zadania,
- materac,
- fantom,
- maseczka do sztucznego oddychania,
- standardowo wyposażona apteczka.
4.6.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) wykonać czynności związane z oceną stanu poszkodowanych?
ðð ðð
2) wykonać wentylację płuc (sztuczne oddychanie)?
ðð ðð
3) wykonać przywracanie krążenia krwi (masaż serca)?
ðð ðð
4) udzielić pomocy w przypadku porażenia prądem?
ðð ðð
5) udzielić pomocy w przypadku złamania kończyny?
ðð ðð
6) udzielić pomocy w przypadku poparzeń?
ðð ðð
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
49
4.7. Zasady ochrony środowiska
4.7.1. Materiał nauczania
Ochrona środowiska jest dziedziną wiedzy o kompleksowych zmianach zachodzących
w środowisku przyrodniczym, zwłaszcza pod wpływem czynników postępu technicznego,
oraz o sposobach zapobiegania lub łagodzenia ujemnych skutków ich działania. Ochrona
środowiska jest pojmowana również jako zespół idei, środków i działań zmierzających do
utrzymania środowiska w stanie zapewniającym optymalne warunki bytowania człowieka
i gwarantującym ciągłość najważniejszych procesów w biosferze jako podstawy produkcyjnej
działalności.
Zasady ochrony środowiska reguluje ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. - Prawo ochrony
środowiska. Najczęściej, zgodnie z ustawą Prawo ochrony środowiska, przyjmuje się,
że środowisko jest to ogół elementów przyrodniczych, w szczególności powierzchnia ziemi,
łącznie z glebą, kopaliny, wody, powietrze, świat roślinny i zwierzęcy, a także krajobraz,
znajdujących się zarówno w stanie naturalnym, jak też przekształconych w wyniku
działalności człowieka. Często również jako element środowiska traktowane są dobra
materialne, zabytki architektury i kultury, a według niektórych koncepcji można zaliczyć
przynajmniej część środowiska pracy. Według ustawy Prawo ochrony środowiska, ochrona
powietrza polega na zapewnieniu jak najlepszej jego jakości, w szczególności przez:
- utrzymanie poziomów substancji w powietrzu poniżej dopuszczalnych dla nich
poziomów lub co najmniej na tych poziomach,
- zmniejszanie poziomów substancji w powietrzu co najmniej do dopuszczalnych, gdy nie
sÄ… one dotrzymane.
Ochrona wód polega na zapewnieniu ich jak najlepszej jakości, w tym utrzymywanie ilości
wody na poziomie zapewniającym ochronę równowagi biologicznej, w szczególności przez:
- utrzymywanie jakości wód powyżej albo co najmniej na poziomie wymaganym
w przepisach,
- doprowadzanie jakości wód co najmniej do wymaganego przepisami poziomu, gdy nie
jest on osiągnięty,
- poziom jakości wód jest określany z uwzględnieniem ilości substancji i energii
w wodach oraz stopnia zdolności funkcjonowania ekosystemów wodnych.
Wody podziemne i obszary ich zasilania podlegają ochronie polegającej w szczególności na:
- zmniejszaniu ryzyka zanieczyszczenia tych wód poprzez ograniczenie oddziaływania na
obszary ich zasilania,
- utrzymywaniu równowagi zasobów tych wód.
Ochrona powierzchni ziemi polega na zapewnieniu jak najlepszej jej jakości,
w szczególności poprzez:
- racjonalne gospodarowanie,
- zachowanie wartości przyrodniczych,
- zachowanie możliwości produkcyjnego wykorzystania,
- ograniczanie zmian naturalnego ukształtowania,
- utrzymanie jakości gleby i ziemi powyżej lub co najmniej na poziomie wymaganych
standardów,
- doprowadzenie jakości gleby i ziemi co najmniej do wymaganych standardów, gdy nie są
one dotrzymane,
zachowanie wartości kulturowych, z uwzględnieniem archeologicznych dóbr kultury.
Działalność ludzi, głównie gospodarcza powoduje większe lub mniejsze uciążliwości dla
środowiska, jego zagrożenia i zanieczyszczenia. Uciążliwościami dla środowiska są zjawiska
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
50
fizyczne lub stany utrudniające życie albo dokuczliwe dla otaczającego środowiska,
zwłaszcza hałas, wibracje, zanieczyszczenie powietrza, zanieczyszczenie odpadami itp.
Wymienione zjawiska lub stany kwalifikuje się jako uciążliwości szkodliwe dla
środowiska, jeżeli występują w natężeniu utrudniającym życie, także jeżeli są dokuczliwe
w stopniu powodującym zagrożenie zdrowia ludzi, uszkodzenie lub zniszczenie środowiska.
Obowiązek eliminowania lub ograniczania uciążliwości obciąża jednostki organizacyjne
i osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą. Zobowiązane są one stosować
technologie i rozwiązania techniczne stwarzające jak najmniejsze uciążliwości dla środowiska
oraz stosować urządzenia ochronne.
Zanieczyszczenie środowiska to wprowadzenie do środowiska (powietrza, wody, ziemi)
substancji stałych, ciekłych lub gazowych albo energii w takich ilościach lub w takim
składzie, że może to ujemnie wpłynąć na zdrowie człowieka, klimat, przyrodę żywą, glebę,
wodę lub spowodować inne zmiany w środowisku, w tym również kulturowym. Niekiedy
przez zanieczyszczenie rozumie się przekraczanie konwencjonalnych norm stanu środowiska
lub dopuszczalnych wskaz
ników emisji zanieczyszczeń.
Do najgroz
niejszych rodzajów zanieczyszczeń należą dwutlenek węgla (CO2), tlenek
węgla (CO), dwutlenek siarki (SO2), dwutlenek azotu (NO2), fosfor (P), rtęć (Hg), ołów (Pb),
ropa naftowa, DDT i inne pestycydy, promieniowanie elektromagnetyczne niejonizujÄ…ce
i jonizujące. Niekiedy używa się zwrotu zanieczyszczenie środowiska hałasem.
Potencjalne oddziaływania na środowisko związane z procesami transportu,
magazynowania, przeładunku i obiegu materiałów oraz surowców w odlewni można podzielić
na następujące grupy:
- emisja substancji do powietrza,
- zanieczyszczenie gleby i wód gruntowych,
- emisja hałasu,
- wytwarzanie odpadów stałych i ciekłych.
y
ródło emisji zanieczyszczeń pyłowych stanowią głównie procesy przeładunku
materiałów wsadowych (szczególnie złomu i piasku odlewniczego), a także operacje
transportu wewnętrznego materiałów pylistych przy wykorzystaniu ciągów transportowych,
przesypów oraz podajników. Emitowanymi pyłami są głównie pyły metaliczne, pyły
krzemionkowe oraz pył węglowy, wprowadzane do powietrza głównie w sposób
niezorganizowany i małym stopniu kontrolowany. Również proces wytapiania stopów żelaza
i metali nieżelaznych jest z
ródłem emisji zanieczyszczeń do powietrza w postaci pyłów
i gazów nieorganicznych oraz organicznych. Rodzaj, wielkość i charakter tej emisji jest
uzależniony od rodzaju topionego metalu, składników wsadu oraz stosowanej instalacji do
topienia. Gazy emitowane z żeliwiaków są zanieczyszczone pyłami i szkodliwymi
składnikami gazowymi. Składnikami szkodliwymi tych gazów są między innymi: SO2, CO,
CO2. Dodatkowo, w niektórych przypadkach, mogą pojawić się dioksyny i furany.
Emisja gazów i pyłów z pieców indukcyjnych jest bardzo mała w porównaniu z emisją
z żeliwiaków. Głównym z
ródłem pyłu są zanieczyszczenia zawarte w materiałach
wsadowych, a szczególnie nieoczyszczony złom obiegowy.
Wytapianie ciekłej stali na odlewy jest jednym z tych procesów, który w istotny sposób
wpływa na środowisko naturalne. y
ródłem negatywnego oddziaływania na środowisko są:
procesy przygotowania kadzi i pieców do wytapiania, topienie metalu w piecach
elektrycznych oraz spust ciekłego metalu i jego obróbka pozapiecowa. Najbardziej znaczące
dla środowiska aspekty środowiskowe związane z wymienionymi procesami to:
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
51
- niezorganizowana emisja pyłów do powietrza podczas załadunku wsadu metalowego do
pieców elektrycznych,
- powstawanie odpadowych materiałów ogniotrwałych wskutek wymiany wymurówki
kadzi i pieców do topienia metalu,
- emisja pyłowo-gazowa do powietrza wskutek wygrzewania kadzi przed spustem ciekłego
metalu,
- emisja pyłów do powietrza podczas topienia metalu w piecach elektrycznych,
- wprowadzanie gazów do powietrza wskutek reakcji metalurgicznych zachodzących
w piecu,
- emisja lotnych związków organicznych na skutek obecności w wytapianym wsadzie
zanieczyszczeń olejowych i pokryć lakierniczych,
- emisja gazowa do powietrza podczas spustu metalu z pieca do kadzi,
- niezorganizowana emisja zanieczyszczeń do powietrza podczas obróbki pozapiecowej
ciekłej stali w kadzi,
- emisja niezorganizowana podczas pobierania prób wytopowych oraz kontrolnego
pomiaru temperatury ciekłego metalu w kadzi.
W procesach topienia stopów metali nieżelaznych wyróżnić należy następujące rodzaje
emisji:
- emisję do atmosfery głównie par topionych metali i stopów, środków rafinacyjnych oraz
odpadów (żużle i zgary),
- emisję do gleby głównie odpady żużli i szlamów.
W przypadku stopów aluminium i stopów miedzi, z uwagi na obecność w odpadach
żużlowych związków zawierających fluor lub chlor należy stosować specjalne środki
zabezpieczajÄ…ce przed tzw. zanieczyszczeniem rozproszonym, a wszelkie odpady z procesu
topienia powinny być utylizowane lub wykorzystane przez specjalistyczne przedsiębiorstwa.
Stosowanie spoiw chemicznych w masach formierskich i rdzeniowych powoduje
wydzielanie się różnych związków podczas mieszania składników mas, wykonywania form
i rdzeni, ich składowania i chłodzenia odlewów oraz masy zużytej. Największym z
ródłem
emisji gazów z form i rdzeni jest proces usuwania odlewów z form
i rdzeni z odlewów, z zastosowaniem krat wstrząsowych, proces suszenia form i rdzeni oraz
proces zalewania gotowych form. W trakcie zalewania form ciekłym metalem może mieć
miejsce emisja:
- składników rozkładalnych termicznie, mogących reagować wydzielając dymy i/lub pary,
- związków chemicznych zawartych w spoiwach lub powłokach ochronnych mogących
w wyniku rozkładu termicznego uwalniać i/lub wyparowywać np. gazy spalinowe, para
wodna i lotne zwiÄ…zki organiczne.
Przy wybijaniu i chłodzeniu odlewów przebiegają procesy rozkładu termicznego podczas
których uwalniane są lotne związki, kontrolowane głównie przez szybkość dyfuzji
i parowania. Przy usuwaniu (wybijaniu) masy formierskiej i rdzeniowej z odlewu ma miejsce
intensywne wydzielanie się pyłu, jako że formy, przynajmniej częściowo, muszą być
kruszone (rozbijane). Charakter emisji występującej podczas zalewania form ciekłym
metalem zależy od rodzaju stosowanego spoiwa.
W produkcji odlewów wykorzystywanych jest wiele procesów, operacji czy urządzeń
będących z
ródłem emisji hałasu. Emisja hałasu powstającego w trakcie procesów
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
52
odlewniczych ma wpływ zarówno na środowisko zewnętrzne, jak i na środowisko pracy.
Spośród głównych z
ródeł należy wymienić:
- rozładunki lub załadunki surowców i odpadów,
- załadunek wsadu,
- roztapianie metalu (np. elektryczne piece Å‚ukowe),
- wybijanie odlewów (np. kraty wstrząsowe),
- wykańczanie odlewów (np. oczyszczarki, cięcie, dłutowanie),
- instalacje do regeneracji masy,
- urzÄ…dzenia wentylacyjne wyciÄ…gowe, nawiewne,
- stacje sprężarek,
- chłodnie powietrzne,
- obrabiarki do drewna i metalu.
Odlewnie, podobnie jak inne zakłady przemysłowe, wytwarzają różnorodne odpady.
Prawidłowa segregacja odpadów stanowi istotny element do ich odzysku, recyklingu
i ponownego wykorzystania. Odpady zawsze powinny być poddawane recyklingowi lub
odzyskiwane, o ile nie ma wyraz
nego zastrzeżenia ze strony obowiązujących przepisów, że
odzysk jest technicznie i ekonomicznie niemożliwy. Ogólnie rodzaje odpadów w odlewni
obejmujÄ…:
- pyły pochodzące z surowców wychwycone w filtrach,
- żużel z odsiarczania ciekłego metalu,
- żużel i zgary z topienia,
- pyły i dymy z procesów topienia wychwycone w stacji filtrów,
- pyły i dymy z zalewania wychwycone w stacji filtrów,
- pyły z wykańczania odlewów wychwycone w stacji oczyszczania,
- wióry z procesu wykańczania,
- zużyte czyściwo z oczyszczarek śrutowych,
- ścieki i szlamy z płuczek oraz pozostałości z instalacji do obróbki ścieków,
- odpady materiałów ogniotrwałych z rynien spustowych i kadzi,
- zużyta masa formierska i rdzeniowa,
- pojemniki po substancjach chemicznych i olejach,
- inne obojętne odpady przemysłowe.
Odpady, jeśli tylko to jest możliwe są odzyskiwane. To czy możliwe jest ponowne
użycie, odzysk lub recykling odpadów w przypadku danej odlewni zależy szczególnie od
użytego paliwa i surowców, wywarzanego produktu i stosowanych technologii w zakresie
mas formierskich, rdzeniowych oraz technologii wytapiania. W wielu przypadkach, mimo
technicznych możliwości wykorzystania danego odpadu, o jego praktycznym zastosowaniu
decydują względy ekonomiczne. Największą ilość odpadów stanowi zużyta masa formierska
i rdzeniowa. Innymi odpadami, poza zużytą masą, możliwymi do odzyskania są:
- żużel z procesów topienia i obróbki metalu,
- pył wychwycony w instalacjach odpylających,
- zebrane szlamy,
- odpady materiałów ogniotrwałych.
Ścieki w odlewni generowane są głównie z procesów technologicznych, w których
stosowana jest woda. Mogą one również powstawać jako spływy z miejsc magazynowania
surowców w przypadku braku zadaszenia czy nieszczelności zbiorników. W operacjach
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
53
przygotowania mas formierskich i rdzeniowych, topienia, zalewania, chłodzenia, wybijania
oraz wykańczania odlewów emitowane są zanieczyszczenia pyłowogazowe. W przypadku
stosowania mokrych metod odpylania zanieczyszczenia te występują w generowanych
ściekach.
W operacjach przygotowania mas formierskich emitowane są głównie frakcje pyliste mas
(pył kwarcowy, bentonit, pył węglowy). W przypadku stosowania mokrego odpylania
stanowisk zanieczyszczenia te występują w ściekach.
Stosowane w procesach topienia metalu systemy chłodzenia i odpylania gazów
odlotowych stanowią najczęściej obiegi zamknięte wód. Ubytek wody spowodowany
parowaniem jest uzupełniany.
Ścieki z mokrych systemów odpylania w topialni zawierają: metale i ich związki,
siarczany, chlorki, zwiÄ…zki azotu, zwiÄ…zki organiczne pochodzÄ…ce z zanieczyszczonego
złomu.
Bardzo często nie mamy osobistego wpływu na zanieczyszczenie środowiska wynikające
z działalności odlewni. Możemy jednak, zmieniając własne zachowania, wytworzyć w sobie
nawyki takiego postępowania, które przyczyni się do ograniczenia zanieczyszczenia
środowiska w naszym otoczeniu. Często są to bardzo proste działania, niewymagające od nas
ani dodatkowych nakładów finansowych, ani dodatkowego czasu. Pierwszym, najbardziej
oczywistym krokiem w tym kierunku jest ograniczenie ilości odpadów oraz ich segregacja.
Rozdzielanie śmieci umożliwia często ich ponowne wykorzystanie, czyli recycling. Dotyczy
to np. szkła, wyrobów metalowych (puszek), makulatury itp. Starajmy się segregować śmieci,
zamiast - co się często zdarza - wyrzucać je w jednym worku do wspólnego kontenera.
Na osiedlach mieszkaniowych są często rozstawione specjalne, osobne pojemniki na szkło,
plastik, metal i papier. Nie powinniśmy więc wrzucać śmieci do jednego worka, lecz
podzielić je, a następnie wrzucić do odpowiednich pojemników. Umożliwi to ich ponowne
przetworzenie i wykorzystanie.
Kolejnym krokiem jest poszanowanie energii i wody. Po pierwsze należy z nich nie
korzystać, jeśli nie jest to niezbędne. Na przykład ważne jest, abyśmy maksymalnie korzystali
ze światła dziennego. Możemy to robić chociażby poprzez odpowiednie ustawienie
stanowiska pracy (np. przy oknie). Są też inne proste sposoby oszczędzania energii np.: jeśli
wychodzimy z pomieszczenia zgaśmy światło, wyłączmy telewizor czy urządzenia, których
w danej chwili nie używamy.
Odpady elektryczne i elektroniczne powstają najczęściej w miejscach ich użytkowania
dlatego powinniśmy pamiętać o zapewnieniu zgodnego z zasadami ochrony środowiska
odzysku sprzętu elektrycznego i elektronicznego powierzając odbiór zużytego sprzętu
wyspecjalizowanym firmom.
4.7.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Co należy rozumieć pod pojęciem środowiska?
2. Co należy rozumieć pod pojęciem zanieczyszczenia środowiska?
3. Jakie są główne z
ródła emisji gazów i zanieczyszczeń pyłowych emitowanych przez
odlewnie?
4. Jakie są główne z
ródła emisji hałasu?
5. Jakie znasz rodzaje odpadów, które mogą być odzyskiwane w odlewniach?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
54
4.7.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Wyobraz
sobie, że pracujesz w dużej odlewni na stanowisku operatora urządzeń
odlewniczych. Zastanów się, w jaki sposób możesz zadbać o środowisko pracując na swoim
stanowisku?
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) dobrać partnerów do pracy w grupie,
2) zastanowić się, jakie zagrożenia środowiska są związane z urządzeniami odlewniczymi,
3) zapisz wszystkie pomysły na kartce (burza mózgów - nie krytykując żadnego
z pomysłów Twoich koleżanek/kolegów),
4) uporządkować zapisane pomysły,
5) zaprezentować efekty pracy grupy na forum grupy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- duże arkusze papieru,
- mazaki,
- tablica flip  chart.
Ćwiczenie 2
Zastanów się i odpowiedz na pytanie: na czym polega segregowanie odpadów pod kątem
ich przydatności do dalszego przetwarzania?
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) dobrać partnerów do pracy w grupie,
2) zastanowić się, na czym polega segregowanie odpadów pod kątem ich przydatności do
dalszego przetwarzania,
3) zapisać wszystkie pomysły na kartce (burza mózgów - nie krytykując żadnego
z pomysłów Twoich koleżanek/kolegów),
4) uporządkować zapisane pomysły,
5) zaprezentować efekty pracy grupy na forum grupy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- duże arkusze papieru,
- mazaki, tablica flip  chart.
4.7.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) wymienić najgroz
niejsze rodzaje zanieczyszczeń środowiska?
ðð ðð
2) podać sposoby oszczędzania energii elektrycznej?
ðð ðð
3) podać sposoby postępowania ze zużytym sprzętem elektrycznym?
ðð ðð
4) określić, na czym polega ochrona ekologiczna wód?
ðð ðð
5) określić, na czym polega ochrona ekologiczna powietrza?
ðð ðð
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
55
5. SPRAWDZIAN OSI
GNI
Ć
INSTRUKCJA DLA UCZNIA
1. Przeczytaj dokładnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartÄ™ odpowiedzi.
3. Odpowiedzi udzielaj wyłącznie na karcie odpowiedzi.
4. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
5. Test zawiera 20 zadań.
6. Do każdego zadania podane są cztery odpowiedzi, z których tylko jedna jest prawidłowa.
7. Zaznacz prawidłową według Ciebie odpowiedz
wstawiajÄ…c literÄ™ X w odpowiednim
miejscu na karcie odpowiedzi.
8. W przypadku pomyłki zaznacz błędną odpowiedz
kółkiem, a następnie literą X zaznacz
odpowiedz
prawidłową.
9. Za każde poprawne rozwiązanie zadania otrzymujesz jeden punkt.
10. Za udzielenie błędnej odpowiedzi, jej brak lub zakreślenie więcej niż jednej odpowiedzi -
otrzymujesz zero punktów.
11. Uważnie czytaj treść zadań i proponowane warianty odpowiedzi.
12. Nie odpowiadaj bez zastanowienia; jeśli któreś z zadań sprawi Ci trudność  przejdz
do
następnego. Do zadań, na które nie udzieliłeś odpowiedzi możesz wrócić póz
niej.
13. Pamiętaj, że odpowiedzi masz udzielać samodzielnie.
14. Na rozwiÄ…zanie testu masz 40 minut.
Powodzenia!
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
56
ZESTAW ZADAC
TESTOWYCH
1. Najważniejszym polskim aktem prawnym, regulującym m.in. kwestie prawa pracy oraz
bezpieczeństwa i higieny pracy jest
a) Kodeks Pracy.
b) instrukcja BHP.
c) rozporządzenie Ministra Gospodarki w sprawie minimalnych wymagań dotyczących
bezpieczeństwa i higieny pracy.
d) instrukcja stanowiskowa BHP.
2. Za czas powstrzymania się od wykonywania pracy lub oddalenia się z miejsca zagrożenia
pracownik
a) zachowuje prawo do wynagrodzenia.
b) nie zachowuje prawa do wynagrodzenia.
c) ma prawo do częściowego wynagrodzenia.
d) może otrzymać naganę.
3. Czynniki, które nie stanowią zagrożenia dla życia lub zdrowia człowieka, ale utrudniają
pracę lub przyczyniają się w inny istotny sposób do obniżenia jego zdolności do
wykonywania pracy bÄ…dz
też wpływają na zmniejszenie wydajności nazywamy
czynnikami
a) szkodliwym.
b) uciążliwymi.
c) niebezpiecznymi.
d) mało niebezpiecznymi.
4. Zagrożenia mechaniczne to wszelkie oddziaływania na człowieka czynników fizycznych,
które mogą być przyczyną urazów powodowanych
a) mechanicznym działaniem części maszyn, narzędzi, przedmiotów obrabianych lub
wyrzucanych materiałów stałych bądz
płynnych.
b) wplątaniem, wciągnięciem lub pochwyceniem przez maszynę (zmiażdżeniem,
złamaniem).
c) przemieszczajÄ…cymi siÄ™ maszynami oraz transportowanymi przedmiotami.
d) obniżeniem zdolności do wykonywania pracy.
5. Korzystanie z wadliwego lub niesprawnego sprzętu elektronicznego jest zagrożeniem
a) szkodliwym.
b) obojętnym.
c) niebezpiecznym.
d) uciążliwym.
6. Najkorzystniejsze dla ludzkiego oka oświetlenie to
a) sztuczne ogólne.
b) sztuczne miejscowe.
c) naturalne słoneczne.
d) naturalne miejscowe.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
57
7. Szczególnie groz
ne dla człowieka są częstotliwości drgań
a) od 0,5 do 1,5 Hz.
b) od 0,7 do 90 Hz.
c) od 1 do 100 Hz.
d) do 900 Hz.
8. Znak nie dotykać to znak
a)
b)
c)
d)
9. Ostrzeżenie przed gorącą powierzchnią to znak
a)
b)
c)
d)
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
58
10. Nakaz stosowania ochrony twarzy to znak
a)
b)
c)
d)
11. Ochrona przeciwporażeniowa przed dotykiem bezpośrednim ma za zadanie
a) ograniczenie skutków porażenia w razie dotknięcia do części przewodzących
dostępnych, które niespodziewanie znalazły się pod niebezpiecznym napięciem (np.
wyniku uszkodzenia izolacji).
b) chronić ludzi przed zagrożeniami wynikającymi z dotyku do części czynnych
urządzeń elektrycznych znajdujących się pod niebezpiecznym napięciem
w czasie normalnej pracy tych urządzeń.
c) zapobieżenie możliwości porażenia prądem elektrycznym w wyniku równoczesnego
dotknięcia części przewodzących znajdujących się pod różnymi potencjałami.
d) izolowanie od ziemi stanowiska pracy, na którym może się znalez
ć człowiek by nie
było możliwe jednoczesne dotknięcie dwóch części przewodzących prąd
elektryczny.
12. Ergonomia jest dyscyplinÄ… wiedzy zajmujÄ…cÄ… siÄ™
a) fizjologiÄ… i psychologiÄ… pracy.
b) zwiększeniem wydajności pracy.
c) zasadami i metodami dostosowania warunków pracy do właściwości fizycznych
i psychicznych człowieka.
d) zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy.
13. Åšrodki ochrony indywidualnej to
a) środki przeznaczone do jednoczesnej ochrony grupy ludzi, w tym i pojedynczych
osób, przed niebezpiecznymi i szkodliwymi czynnikami występującymi pojedynczo
lub łącznie w środowisku pracy.
b) urządzenia lub wyposażenie przeznaczone do noszenia bądz
trzymania przez
pracownika w celu ochrony przed jednym zagrożeniem lub większą liczbą zagrożeń,
które mogą mieć wpływ na jego zdrowie lub bezpieczeństwo pracy.
c) środki zapewniające prawidłowe warunki w pomieszczeniach przemysłowych.
d) środki zapewniające prawidłowe warunki na stanowiskach pracy.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
59
14. Pożarem nazywamy
a) każdy przypadek niekontrolowanego procesu spalania materiałów palnych.
b) spalanie ciał stałych pochodzenia organicznego, przy którym powstaje zjawisko
żarzenia.
c) spalanie cieczy palnych i substancji stałych topiących się wskutek ciepła.
d) spalanie w którym obok innych zjawisk powstaje zjawisko żarzenia.
15. Do gaszenia pożaru instalacji elektrycznej użyjesz gaśnicy
a) wodnej.
b) typu A.
c) typu AE.
d) typu B.
16. Najważniejszym zadaniem udzielającego pierwszej pomocy jest
a) przenieść poszkodowanego w bezpieczne miejsce i czekać na przyjazd pogotowia.
b) utrzymać przy życiu poszkodowanego.
c) szukać pomocy wśród ludzi zebranych wokół poszkodowanego i jej udzielić.
d) wezwać karetkę pogotowia.
17. W razie gdy warunki pracy nie odpowiadają przepisom bezpieczeństwa i higieny pracy
i stwarzają bezpośrednie zagrożenie dla zdrowia lub życia pracownika, pracownik
a) ma prawo powstrzymać się od wykonywania pracy, zawiadamiając o tym
niezwłocznie przełożonego.
b) musi wykonywać pracę.
c) zawiadamia na piśmie inspektora pracy.
d) ma prawo oddalić się z miejsca pracy.
18. ProwadzÄ…cy sztucznÄ… wentylacjÄ™ po wykonaniu wdechu obserwuje
a) poszkodowanego i jego wyglÄ…d.
b) poszkodowanego i jego zachowanie.
c) klatkÄ™ piersiowÄ… poszkodowanego.
d) tętno poszkodowanego.
19. Tętno u poszkodowanego w wypadku sprawdzamy na
a) tętnicach małych.
b) tętnicach średnich.
c) tętnicy szyjnej.
d) nadgarstku.
20. W przypadku porażenia prądem pierwszą czynnością ratownika jest
a) natychmiastowe uwolnienie porażonego spod działania prądu.
b) wezwanie lekarza.
c) powiadomienie pracodawcy.
d) oznakowanie miejsca wypadku.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
60
KARTA ODPOWIEDZI
ImiÄ™ i nazwisko ............................................................................................................................
Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony
przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska
Zakreśl poprawną odpowiedz
.
Nr
Odpowiedzi Punkty
zadania
1 a b c d
2 a b c d
3 a b c d
4 a b c d
5 a b c d
6 a b c d
7 a b c d
8 a b c d
9 a b c d
10 a b c d
11 a b c d
12 a b c d
13 a b c d
14 a b c d
15 a b c d
16 a b c d
17 a b c d
18 a b c d
19 a b c d
20 a b c d
Razem:
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
61
6. LITERATURA
1. Jurczyk W., A
akomy W.: Stany zagrożenia życia. FHW - Słomczyński G., Kraków 2002
2. Korczak C. (red.): Higiena i ochrona zdrowia. PZWL, Warszawa 1997
3. Mac S., Leowski J.: Bezpieczeństwo i higiena pracy dla szkół zasadniczych. WSiP,
Warszawa 2004
4. Rączkowski B.: Bhp w praktyce. ODDK, Gdańsk 2002
5. Siedlecki J.: Odlewnictwo - bezpieczeństwo i higiena pracy. Główny Inspektorat Pracy,
Warszawa 2006
6. Stępczak K.: Ochrona i kształtowanie środowiska. WSiP, Warszawa 2001
7. Wykowska M.: Ergonomia. Wydawnictwa AGH, Kraków 1994
8. Polska Norma PN-ISO 7010:2006 Barwy bezpieczeństwa i znaki bezpieczeństwa
9. Polska Norma PN-92/N-01256-02:1992 Znaki bezpieczeństwa. Ewakuacja
10. Polska Norma PN-92/N-01256-03:1993 Znaki bezpieczeństwa. Ochrona i higiena pracy
11. www.pierwszapomoc.net.pl
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
62