MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ
Bogusław Staniszewski
Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy,
ochrony przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska
311[39].O1.01
Poradnik dla ucznia
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
SPIS TREÅšCI
1. Wprowadzenie 4
2. Wymagania wstępne 6
3. Cele kształcenia 7
4. Materiał nauczania 8
4.1. Prawna ochrona pracy 8
4.1.1. Materiał nauczania 8
4.1.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 11
4.1.3. Ćwiczenia 12
4.1.4. Sprawdzian postępów 14
4.2. Wymagania higieniczno-sanitarne i bezpieczeństwa pracy oraz
bezpieczeństwa przeciwpożarowego w budownictwie. Zasady
ochrony przeciwpożarowej 15
4.2.1. Materiał nauczania 15
4.2.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 19
4.2.3. Ćwiczenia 20
4.2.4. Sprawdzian postępów 21
4.3. Zasady kształtowania bezpiecznych i higienicznych warunków
pracy. Ergonomia w kształtowaniu warunków pracy. Zagrożenia
i profilaktyka w miejscu pracy 23
4.3.1. Materiał nauczania 23
4.3.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 26
4.3.3. Ćwiczenia 26
4.3.4. Sprawdzian postępów 27
4.4. Czynniki szkodliwe, uciążliwe i niebezpieczne występujące
w procesach pracy 28
4.4.1. Materiał nauczania 28
4.4.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 29
4.4.3. Ćwiczenia 30
4.4.4. Sprawdzian postępów 31
4.5. Wentylacja i klimatyzacja pomieszczeń pracy 32
4.5.1. Materiał nauczania 32
4.5.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 33
4.5.3. Ćwiczenia 33
4.5.4. Sprawdzian postępów 34
4.6. Åšrodki ochrony indywidualnej i zbiorowej 35
4.6.1. Materiał nauczania 35
4.6.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 37
4.6.3. Ćwiczenia 38
4.6.4. Sprawdzian postępów 39
4.7. Bezpieczeństwo pracy podczas obsługiwania urządzeń pod
ciśnieniem 40
4.7.1. Materiał nauczania 40
4.7.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 41
4.7.3. Ćwiczenia 42
4.7.4. Sprawdzian postępów 43
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
2
4.8. Bezpieczeństwo pracy podczas obsługiwania urządzeń
elektrycznych 44
4.8.1. Materiał nauczania 44
4.8.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 46
4.8.3. Ćwiczenia 46
4.8.4. Sprawdzian postępów 47
4.9. Zabezpieczenie urządzeń napędowych 48
4.9.1. Materiał nauczania 48
4.9.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 49
4.9.3. Ćwiczenia 49
4.9.4. Sprawdzian postępów 50
4.10. Zasady eksploatacji maszyn do robót ziemnych 51
4.10.1. Materiał nauczania 51
4.10.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 52
4.10.3. Ćwiczenia 52
4.10.4. Sprawdzian postępów 53
4.11. Zasady bezpieczeństwa podczas transportu oraz magazynowania
materiałów i wyrobów budowlanych i instalacyjnych 54
4.11.1. Materiał nauczania 54
4.11.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 57
4.11.3. Ćwiczenia 58
4.11.4. Sprawdzian postępów 59
4.12. Zasady ochrony środowiska na stanowisku pracy 60
4.12.1. Materiał nauczania 60
4.12.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 61
4.12.3. Ćwiczenia 62
4.12.4. Sprawdzian postępów 63
5. Sprawdzian osiągnięć
64
6. Literatura
69
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
3
1. WPROWADZENE
Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy o przepisach prawnej ochrony pracy,
zachowaniu: bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz ochrony
środowiska.
W poradniku zamieszczono:
 wymagania wstępne, czyli wykaz niezbędnych wiadomości i umiejętności, które
powinieneś mieć opanowane, abyś mógł przystąpić do realizacji tej jednostki modułowej,
 cele kształcenia tej jednostki modułowej,
 materiał nauczania  zawarty w rozdziale 4, który umożliwia samodzielne przygotowanie
się do wykonania ćwiczeń i zaliczenia sprawdzianów. Obejmuje on również ćwiczenia,
które zawierają wykaz materiałów, narzędzi i sprzętu, potrzebnych do realizacji ćwiczeń.
Przed ćwiczeniami zamieszczono pytania sprawdzające wiedzę potrzebną
do ich wykonania. Po ćwiczeniach zamieszczony został sprawdzian postępów. Wykonując
sprawdzian postępów powinieneś odpowiadać na pytania tak lub nie, co oznacza, że
opanowałeś materiał albo nie, sprawdzian osiągnięć, w którym zamieszczono instrukcję
dla ucznia oraz zestaw zadań testowych sprawdzających opanowanie wiedzy
i umiejętności z zakresu całej jednostki; zamieszczona została także karta odpowiedzi,
 wykaz literatury obejmujący zakres wiadomości dotyczących tej jednostki modułowej,
która umożliwi Ci pogłębienie nabytych umiejętności.
Jeżeli masz trudności ze zrozumieniem tematu lub ćwiczenia, to poproś nauczyciela lub
instruktora o wyjaśnienie i ewentualne sprawdzenie, czy dobrze wykonujesz daną czynność.
Jednostka modułowa:  Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony
przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska , której treści teraz poznasz, zawarta jest
w module 311[39].O1 Podstawy budownictwa.
Bezpieczeństwo i higiena pracy
W czasie pobytu w pracowni musisz przestrzegać regulaminów, przepisów
bezpieczeństwa i higieny pracy oraz instrukcji przeciwpożarowych, wynikających z rodzaju
wykonywanych prac.
Przepisy te poznasz podczas trwania nauki.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
4
311[39]
Podstawy budownictwa
311[39].O1.01
Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa
i higieny pracy, ochrony
przeciwpożarowej oraz ochrony
środowiska
311[39].O1.02 311[39].O1.03 311[39].O1.04
Posługiwanie się Rozpoznawanie Wykonywanie robót
dokumentacją i wykonywanie obiektów ziemnych
technicznÄ… budowlanych
Schemat układu jednostek modułowych
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
5
2. WYMAGANIA WST
PNE
Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
 korzystać z różnych z
ródeł informacji,
 uczestniczyć w dyskusji, prezentacji i obronie prezentowanego przez siebie stanowiska,
 poczuwać się do odpowiedzialności za zdrowie i życie własne oraz innych,
 stosować podstawowe zasady etyczne (rzetelnej pracy, punktualności, uczciwości,
odpowiedzialności),
 współpracować w grupie z uwzględnieniem podziału zadań.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
6
3. CELE KSZTAA
CENIA
W wyniku realizacji programu jednostki modułowej, powinieneś umieć:
 zinterpretować podstawowe akty prawne dotyczące praw i obowiązków pracownika,
pracodawcy oraz bezpieczeństwa i higieny pracy,
 wyjaśnić potrzebę wentylacji i klimatyzacji pomieszczeń,
 scharakteryzować czynniki szkodliwe, uciążliwe i niebezpieczne występujące
w procesach pracy,
 określić zasady kształtowania bezpiecznych i higienicznych warunków pracy,
 określić wpływ zmęczenia fizycznego i psychicznego na efektywność pracy,
 odczytać oznaczenia, znaki i instrukcje bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ochrony
przeciwpożarowej,
 rozpoznać zagrożenia występujące na stanowisku pracy oraz przeciwdziałać im,
 dobrać i zastosować odzież ochronną oraz środki ochrony indywidualnej do określonych
robót budowlanych, instalacyjnych i sieciowych,
 zastosować procedury udzielania pierwszej pomocy w stanach zagrożenia zdrowia
i życia,
 zastosować odpowiednie zabezpieczenie budowy,
 podjąć działania w przypadku zagrożenia pożarowego, zgodnie z instrukcją
przeciwpożarową,
 zastosować podręczny sprzęt oraz środki gaśnicze, zgodnie z zasadami ochrony
przeciwpożarowej,
 zastosować zasady bezpiecznej pracy podczas obsługiwania urządzeń elektrycznych
i urządzeń pod ciśnieniem,
 dostrzec zagrożenia związane z wykonywaną pracą,
 przewidzieć i zapobiec zagrożeniom życia i zdrowia pracowników,
 obsłużyć maszyny do robót budowlanych i ziemnych zgodnie z zasadami eksploatacji,
 zastosować zasady ochrony środowiska,
 zastosować zasady bezpieczeństwa i higieny pracy podczas transportowania oraz
magazynowania materiałów i wyrobów.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
7
4. MATERIAA
NAUCZANIA
4.1. Prawna ochrona pracy
4.1.1. Materiał nauczania
Głównymi z
ródłami prawa pracy w Polsce są: Konstytucja  jako ustawa zasadnicza oraz
ustawy sejmowe, na przykład Kodeks pracy, a także Rozporządzenia Rady Ministrów,
zarządzenia Prezesa Rady Ministrów, regulaminy pracy i układy zbiorowe pracy.
Podstawowym z
ródłem prawa w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy jest Kodeks
pracy. Jego zakres tematyczny jest bardzo rozległy i obejmuje między innymi przepisy ogólne,
zagadnienia dotyczące stosunku pracy, wynagrodzenia za pracę i inne świadczenia, obowiązki
pracodawcy i pracownika, sprawy dotyczące odpowiedzialności materialnej pracowników,
określenia czasu pracy, urlopów pracowniczych, kwestie zatrudnienia młodocianych, układy
zbiorowe pracy, rozpatrywanie sporów o roszczenia ze stosunku pracy, odpowiedzialność
za wykroczenia przeciwko sprawom pracowniczym, przedawnienie roszczeń.
Przepisy dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy zostały zawarte przede wszystkim
w dziele X, zatytułowanym  Bezpieczeństwo i higiena pracy . Wiele przepisów zostało
zawartych też w aktach niższego rzędu.
Prawna ochrona pracy obejmuje przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy, które mają
chronić pracowników przed zagrożeniami w procesie pracy.
Zakres tego zagadnienia dotyczy między innymi nadzoru i kontroli przestrzegania prawa
pracy, odpowiedzialności porządkowej pracowników, podstawowych obowiązków
pracodawców, praw i obowiązków pracownika, profilaktyczną ochronę zdrowia, szkolenia
pracowników.
Podstawowe regulacje prawne z zakresu bhp zawiera wykaz przepisów na końcu
poradnika.
Nadzór i kontrola przestrzegania prawa pracy (Art. 18 Kodeksu pracy)
- Nadzór i kontrolę przestrzegania prawa pracy, w tym przepisów i zasad bezpieczeństwa
i higieny pracy, sprawuje Państwowa Inspekcja Pracy.
- Nadzór i kontrolę przestrzegania zasad, przepisów, higieny pracy i warunków środowiska
pracy sprawuje Państwowa Inspekcja Sanitarna.
- Społeczną kontrolę przestrzegania prawa pracy, w tym przepisów i zasad bezpieczeństwa
i higieny pracy, sprawuje Społeczna Inspekcja Pracy.
Odpowiedzialność porządkowa pracowników (Art. 108 Kodeksu pracy)
Za nieprzestrzeganie przez pracownika ustalonego porządku, regulaminu pracy przepisów
bezpieczeństwa i higieny pracy, przepisów przeciwpożarowych, opuszczanie pracy bez
usprawiedliwienia, stawienie siÄ™ do pracy w stanie nietrzez
wości lub spożywanie alkoholu
w czasie pracy  pracodawca może stosować: karę upomnienia, nagany i karę pieniężną.
Podstawowe obowiÄ…zki pracodawcy (Art. 207 Kodeksu pracy)
Pracodawca ponosi odpowiedzialność za stan bezpieczeństwa i higieny pracy w zakładzie
pracy i jest obowiązany chronić zdrowie i życie pracowników przez zapewnienie bezpiecznych
i higienicznych warunków pracy.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
8
W szczególności pracodawca jest obowiązany:
- organizować pracę w sposób zapewniający bezpieczne i higieniczne warunki pracy,
- zapewniać przestrzeganie w zakładzie pracy przepisów oraz zasad bezpieczeństwa
i higieny pracy, wydawać polecenia usunięcia uchybień w tym zakresie oraz kontrolować
wykonanie tych poleceń,
- zapewniać wykonanie zarządzeń wydawanych przez organy nadzoru nad warunkami
pracy,
- zapewniać wykonanie zaleceń społecznego inspektora pracy.
Pracodawca oraz osoba kierująca pracownikami obowiązani są znać, w zakresie
niezbędnym do wykonywania ciążących na nich obowiązków, przepisy o ochronie pracy,
w tym przepisy oraz zasady bezpieczeństwa i higieny pracy.
Prawa i obowiÄ…zki pracownika (Art. 210 Kodeksu pracy)
Pracownik ma prawo:
- powstrzymać się od wykonywania pracy, gdy warunki pracy nie odpowiadają przepisom
bezpieczeństwa i higieny pracy i stwarzają bezpośrednie zagrożenie dla zdrowia lub życia
pracownika albo gdy wykonywana przez niego praca grozi takim niebezpieczeństwem
innym osobom,
- oddalić się z miejsca zagrożenia, jeżeli powstrzymywanie się od wykonywania pracy
nie usuwa zagrożenia,
- do wynagrodzenia za czas powstrzymywania siÄ™ od wykonywania pracy lub oddalania
się z miejsca zagrożenia.
Pracownik ma obowiązek niezwłocznie powiadomić przełożonego o powstrzymaniu
siÄ™ od wykonania pracy lub oddaleniu siÄ™ z miejsca pracy.
ObowiÄ…zki pracownika (Art. 211 Kodeksu pracy)
Przestrzeganie przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy jest podstawowym
obowiązkiem pracownika. W szczególności pracownik jest obowiązany:
- znać przepisy i zasady bezpieczeństwa i higieny pracy, brać udział w szkoleniu
i instruktażu z tego zakresu oraz poddawać się wymaganym egzaminom sprawdzającym,
wykonywać pracę w sposób zgodny z przepisami i zasadami bezpieczeństwa i higieny
pracy oraz stosować się do wydawanych w tym zakresie poleceń i wskazówek
przełożonych,
- dbać o należyty stan maszyn, urządzeń i sprzętu oraz o porządek i ład w miejscu pracy,
- stosować środki ochrony zbiorowej, a także używać przydzielonych środków ochrony
indywidualnej oraz odzieży i obuwia roboczego, zgodnie z ich przeznaczeniem,
- poddawać się wstępnym, okresowym i kontrolnym oraz innym zaleconym badaniom
lekarskim i stosować się do wskazań lekarskich,
- niezwłocznie zawiadomić przełożonego o zauważonym w zakładzie pracy wypadku albo
zagrożeniu życia lub zdrowia ludzkiego oraz ostrzec współpracowników, a także inne
osoby znajdujące się w rejonie zagrożenia, o grożącym im niebezpieczeństwie,
- współdziałać z pracodawcą i przełożonym w wypełnianiu obowiązków dotyczących
bezpieczeństwa i higieny pracy.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
9
ObowiÄ…zki pracodawcy (Art. 212 Kodeksu pracy)
Osoba kierujÄ…ca pracownikami jest obowiÄ…zana:
- organizować stanowiska pracy zgodnie z przepisami i zasadami bezpieczeństwa i higieny
pracy,
- dbać o sprawność środków ochrony indywidualnej oraz ich stosowanie zgodnie
z przeznaczeniem,
- organizować, przygotowywać i prowadzić prace, uwzględniając zabezpieczenie
pracowników przed wypadkami przy pracy, chorobami zawodowymi i innymi chorobami
związanymi z warunkami środowiska pracy,
- dbać o bezpieczeństwo i higieniczny stan pomieszczeń pracy i wyposażenia technicznego,
a także o sprawność środków ochrony zbiorowej i ich stosowanie zgodnie
z przeznaczeniem,
- egzekwować przestrzeganie przez pracowników przepisów i zasad bezpieczeństwa
i higieny pracy,
- zapewniać wykonanie zaleceń lekarza sprawującego opiekę zdrowotną nad pracownikami.
Profilaktyczna ochrona zdrowia (Art. 226 i 227 Kodeksu pracy)
Pracodawca jest obowiÄ…zany:
- informować pracowników o ryzyku zawodowym, które wiąże się z wykonywaną pracą
oraz o zasadach ochrony przed zagrożeniami,
- stosować środki zapobiegające chorobom zawodowym i innym chorobom związanym
z wykonywanÄ… pracÄ….
Jednym z elementów działalności profilaktycznej dotyczącej ochrony zdrowia pracownika
sÄ… profilaktyczne badania lekarskie (Art. 229 Kodeksu pracy).
- Profilaktyczne badania lekarskie wstępne obowiązani są wykonać: osoby przyjmowane
do pracy, pracownicy młodociani przenoszeni na inne stanowiska, pracownicy przenoszeni
na stanowiska pracy, na których występują czynniki szkodliwe dla zdrowia lub uciążliwe
warunki pracy.
- Profilaktyczne badania lekarskie kontrolne dotyczą pracowników, których niezdolność
do pracy z powodu choroby trwała ponad 30 dni.
- Profilaktyczne badania lekarskie okresowe wykonywane są przez każdego pracownika
niezależnie od rodzaju wykonywanej pracy (częstotliwość jest uzależniona od rodzaju
czynnika szkodliwego lub uciążliwego).
Szkolenia pracowników (Art. 237 Kodeksu pracy)
- Pracownika nie wolno dopuścić do pracy, do której wykonywania nie ma wymaganych
kwalifikacji lub potrzebnych umiejętności, a także dostatecznej znajomości przepisów oraz
zasad bezpieczeństwa i higieny pracy.
- Pracodawca jest obowiązany zapewnić przeszkolenie pracownika w zakresie
bezpieczeństwa i higieny pracy przed dopuszczeniem go do pracy oraz prowadzenie
okresowych szkoleń w tym zakresie.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
10
Szkolenia odbywają się w czasie pracy oraz na koszt pracodawcy i powinny zapewnić
uczestnikom:
- zaznajomienie się z zagrożeniami wypadkowymi i chorobowymi związanymi
z wykonywanÄ… pracÄ…,
- poznanie przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy w zakresie niezbędnym
do wykonywania pracy na określonym stanowisku oraz związanych z tym stanowiskiem
obowiązków i odpowiedzialności w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy,
- nabycie umiejętności wykonywania pracy w sposób bezpieczny dla siebie i innych osób
oraz postępowania w sytuacjach awaryjnych, a także umiejętności udzielania pomocy
osobom, które uległy wypadkom.
Szkolenie z bezpieczeństwa i higieny pracy jest prowadzone jako:
- szkolenie wstępne ogólne, zwane instruktażem ogólnym, prowadzone przez pracowników
służby bhp lub pracodawcę albo osobę wyznaczoną i dotyczący zaznajomienia
z przepisami  dla wszystkich nowo zatrudnionych pracowników oraz studentów
odbywających praktyki i uczniów szkół zawodowych  w wymiarze 3 h,
- szkolenie wstępne na stanowisku pracy, zwane instruktażem stanowiskowym, prowadzone
przez osobÄ™ kierujÄ…cÄ… pracownikami, wyznaczonÄ… przez pracodawcÄ™, posiadajÄ…cÄ…
odpowiednie kwalifikacje oraz przeszkolenie w zakresie metod prowadzenia instruktażu
i dotyczące zagrożeń na konkretnych stanowiskach pracy oraz sposobów ochrony przed
zagrożeniami i metodami bezpieczeństwa na tym stanowisku
dla pracowników zatrudnionych na stanowiskach robotniczych, pracowników
przenoszonych na te stanowiska, uczniów odbywających praktyczną naukę zawodu
i studentów odbywających praktyki  w wymiarze minimum 8 h,
- szkolenie podstawowe odbywające się w okresie nie dłuższym niż 6 miesięcy
od rozpoczęcia pracy na stanowisku: pracodawcy, osoby kierującej pracownikami
(brygadziści, mistrzowie, kierownicy), projektantów i konstruktorów, pracowników
służby bezpieczeństwa i higieny pracy, robotników oraz innych osób, których praca wiąże
się z narażeniem na czynniki szkodliwe dla zdrowia  w wymiarze minimum 30 h,
- szkolenie okresowe (doskonalenie) obejmujące aktualizację i ugruntowanie wiadomości
i umiejętności w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy, dla osób objętych szkoleniem
podstawowym bhp, zatrudnionych na stanowiskach robotniczych nie rzadziej niż raz na
3 lata (przy pracach niebezpiecznych  co 1 rok) oraz dla pozostałych osób  nie rzadziej
niż raz na 6 lat.
Szkolenia te mogą być prowadzone w formie: instruktażu, seminarium, kursu
lub samokształcenia kierowanego. Szkolenie wstępne przeprowadza się według programów
opracowanych dla poszczególnych stanowisk (zawodów).
4.1.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. W jakich aktach prawnych znajdujÄ… siÄ™ przepisy dotyczÄ…ce prawa pracy w Polsce?
2. Jak zatytułowana jest ustawa zawierająca przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy?
3. Jakimi zagadnieniami zajmuje się Społeczna Inspekcja Pracy?
4. Jakie kary może stosować pracodawca wobec pracownika za stawienie się do pracy
w stanie nietrzez
wości lub spożywanie alkoholu w czasie pracy?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
11
5. Jakie są obowiązki pracodawcy w zakresie zapewnienia bezpieczeństwa i higieny pracy
w zakładzie pracy?
6. Jakie prawa przysługują pracownikowi w przypadku, kiedy warunki pracy
nie odpowiadają przepisom bezpieczeństwa i higieny pracy?
7. Jakie są obowiązki pracowników w zakresie przestrzegania przepisów i zasad
bezpieczeństwa i higieny pracy?
8. Kto w zakładzie pracy ma obowiązek zapewnić zorganizowanie stanowiska pracy zgodnie
z zasadami i przepisami bezpieczeństwa i higieny pracy?
9. Kto i kiedy podlega profilaktycznym badaniom lekarskim?
10. Kto podlega szkoleniu wstępnemu na stanowisku pracy?
4.1.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Z przedstawionego zbioru obowiązków wybierz te, które należą do pracownika i wpisz
je do zamieszczonej niżej tabeli. Zaprezentuj wykonane ćwiczenie.
ObowiÄ…zki pracownika  zgodnie z Kodeksem pracy
1.
2.
3.
4.
- oddalić się z miejsca zagrożenia, jeżeli powstrzymywanie się od wykonywania pracy nie
usuwa zagrożenia,
- organizować pracę w sposób zapewniający bezpieczne i higieniczne warunki pracy,
- dbać o bezpieczeństwo i higieniczny stan pomieszczeń pracy i wyposażenia technicznego,
a także o sprawność środków ochrony zbiorowej i ich stosowanie zgodnie
z przeznaczeniem,
- poddawać się wstępnym, okresowym i kontrolnym oraz innym zaleconym badaniom
lekarskim i stosować się do wskazań lekarskich,
- zapewniać wykonanie zarządzeń wydawanych przez organy nadzoru nad warunkami
pracy,
- zapewniać wykonanie zaleceń lekarza sprawującego opiekę zdrowotną nad pracownikami,
- stosować środki ochrony zbiorowej, a także używać przydzielonych środków ochrony
indywidualnej oraz odzieży i obuwia roboczego, zgodnie z ich przeznaczeniem,
- znać przepisy i zasady bezpieczeństwa i higieny pracy, brać udział w szkoleniu
i instruktażu z tego zakresu oraz poddawać się wymaganym egzaminom sprawdzającym.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przeanalizować obowiązki pracodawcy i pracownika w miejscu pracy,
2) wybrać z przedstawionego zbioru obowiązków te, które powinien spełniać pracownik,
3) wpisać wybrane sformułowania obowiązków pracownika do zamieszczonej tabeli,
4) zaprezentować wykonane ćwiczenie.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
12
Wyposażenie stanowiska pracy:
 Kodeks pracy,
 przybory do pisania,
 arkusze z wydrukowanÄ… tabelÄ…,
 literatura z rozdziału 6 dotycząca prawnej ochrony pracy.
Ćwiczenie 2
Na podstawie Kodeksu pracy  ustal, jaki rodzaj szkolenia przedstawiono
w zamieszczonych niżej opisach. Zapisz nazwy szkoleń na kartkach samoprzylepnych.
Przyporządkuj właściwą nazwę szkolenia do opisanego zakresu, wklejając kartkę z nazwą
szkolenia do tabeli. Zaprezentuj wykonane ćwiczenie.
Opis szkolenia Nazwa szkolenia
- prowadzone przez pracowników służby
bhp lub pracodawcÄ™ albo osobÄ™
wyznaczonÄ… i dotyczÄ…ce zaznajomienia
z przepisami  dla wszystkich nowo
zatrudnionych pracowników oraz
studentów odbywających praktyki
i uczniów szkół zawodowych 
w wymiarze 3 h,
- prowadzone przez osobÄ™ kierujÄ…cÄ…
pracownikami, wyznaczonÄ… przez
pracodawcÄ™, posiadajÄ…cÄ… odpowiednie
kwalifikacje oraz przeszkolenie
w zakresie metod prowadzenia
instruktażu i dotyczące zagrożeń na
konkretnych stanowiskach pracy oraz
sposobów ochrony przed zagrożeniami
i metodami bezpieczeństwa na tym
stanowisku dla pracowników
zatrudnionych na stanowiskach
robotniczych, pracowników
przenoszonych na te stanowiska, uczniów
odbywajÄ…cych praktycznÄ… naukÄ™ zawodu
i studentów odbywających praktyki  w
wymiarze minimum 8 h,
- odbywające się w okresie nie dłuższym
niż 6 miesięcy od rozpoczęcia pracy
na stanowisku: pracodawcy, osoby
kierującej pracownikami (brygadziści,
mistrzowie, kierownicy), projektantów
i konstruktorów, pracowników służby
bhp, robotników oraz innych osób,
których praca wiąże się z narażeniem
na czynniki szkodliwe dla zdrowia 
w wymiarze minimum 30 h.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
13
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przeanalizować zapisy w Kodeksie pracy dotyczące szkoleń pracowników,
2) wypisać nazwy szkoleń na kartkach samoprzylepnych,
3) przyporządkować właściwą nazwę do opisanego zakresu szkolenia,
4) wkleić właściwą kartkę z nazwą szkolenia do tabeli,
5) zaprezentować wykonane ćwiczenie.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 Kodeks pracy,
 przybory do pisania,
 samoprzylepne kartki,
 literatura z rozdziału 6 dotycząca prawnej ochrony pracy.
4.1.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) określić, w jakich aktach prawnych znajdują się przepisy dotyczące
prawa pracy w Polsce? ðð ðð
2) określić nazwę ustawy obowiązującej w naszym kraju, zawierającej
przepisy w zakresie bezpieczeÅ„stwa i higieny pracy? ðð ðð
3) określić, jakimi zagadnieniami zajmuje się Społeczna Inspekcja Pracy?
ðð ðð
4) scharakteryzować obowiązki pracownika w zakresie bezpieczeństwa
i higieny pracy? ðð ðð
5) określić obowiązki pracodawcy w zakresie bezpieczeństwa i higieny
pracy? ðð ðð
6) określić na czym polega profilaktyczna ochrona zdrowia pracownika?
ðð ðð
7) określić, kto w zakładzie pracy ma obowiązek zorganizować stanowiska
pracy zgodnie z zasadami bezpieczeÅ„stwa i higieny pracy? ðð ðð
8) określić, jakie prawa przysługują pracownikowi, kiedy warunki
na przydzielonym mu stanowisku pracy nie spełniają zasad
bezpieczeÅ„stwa i higieny pracy? ðð ðð
9) określić, kto i kiedy podlega instruktażowi ogólnemu?
ðð ðð
10) określić, kto i kiedy podlega szkoleniu okresowemu?
ðð ðð
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
14
4.2. Wymagania higieniczno-sanitarne i bezpieczeństwa pracy
oraz bezpieczeństwa przeciwpożarowego w budownictwie.
Zasady ochrony przeciwpożarowej
4.2.1. Materiał nauczania
Zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997
roku w prawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, na terenie zakładu pracy,
pracodawca jest obowiązany zapewnić pracownikom bezpieczne i higieniczne warunki pracy.
Pomieszczenia pracy powinny być dostosowane do rodzaju wykonywanej pracy i ilości
zatrudnionych pracowników.
Na terenie zakładu pracy pracodawca ma obowiązek zapewnić:
- drogi komunikacyjne, transportowe, przejścia dla pieszych, dojazdy pożarowe, drogi
ewakuacyjne, które powinny posiadać właściwą nawierzchnię i być odpowiednio
oznakowane,
- oświetlenie elektryczne we wszystkich miejscach, gdzie mogą przebywać pracownicy,
- urządzenia zapobiegające zanieczyszczeniu lub skażeniu powietrza, gruntu oraz wód
substancjami chemicznymi, środkami promieniotwórczymi albo biologicznie zakaz
nymi
w stopniu szkodliwym dla zdrowia ludzkiego (w zwiÄ…zku z produkcjÄ… bÄ…dz
innÄ…
działalnością zakładu pracy),
- ochronę obiektów przed gromadzeniem się ładunków elektrostatycznych
i wyładowaniami elektryczności statycznej,
- wodę zdatną do picia oraz do celów higieniczno-sanitarnych, gospodarczych,
przeciwpożarowych oraz utrzymania czystości pomieszczeń i terenu zakładu pracy.
W pomieszczeniach pracy pracodawca ma obowiązek zapewnić:
- oświetlenie naturalne i sztuczne,
- odpowiedniÄ… temperaturÄ™,
- wymianÄ™ powietrza,
- zabezpieczenie przed wilgociÄ…,
- zabezpieczenie przed niekorzystnymi warunkami cieplnymi i nasłonecznieniem,
- zabezpieczenie przed uciążliwymi dz
więkami i drganiami oraz innymi czynnikami
szkodliwymi dla zdrowia,
- odpowiednie wymiary pomieszczeń,
- zabezpieczenie przed szkodliwymi wyziewami, gazami, pyłami i promieniowaniem,
- możliwość ewakuacji (między innymi drzwi powinny być otwierane na zewnątrz),
- właściwą odporność ogniową pomieszczeń.
Oprócz wymagań ogólnych, wynikających z przepisów, każde stanowisko pracy wymaga
określenia szczegółowych warunków bezpieczeństwa.
Pracodawca jest obowiązany zapewnić pracownikom pomieszczenia i urządzenia higieniczno-
sanitarne, których rodzaj, ilość i wielkość powinny być dostosowane do liczby zatrudnionych
pracowników, stosowanych technologii i rodzajów pracy oraz warunków w jakich ta praca jest
wykonywana. Pracownikom zatrudnionym w warunkach wysokiej temperatury, pracodawca
powinien zapewnić napoje oraz stworzyć możliwość obmycia ciała, poprzez umieszczenie w
pobliżu pomieszczeń pracy natrysków, z doprowadzeniem ciepłej wody.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
15
Pracodawca jest obowiązany zapewnić pracownikom środki higieny osobistej, których
ilość i rodzaje powinny być dostosowane do rodzaju i stopnia zanieczyszczenia ciała przy
określonych pracach. Pomieszczenia socjalno-bytowe i urządzenia higieniczno-sanitarne
powinny spełniać warunki określone w /w Rozporządzeniu.
Aby zapewnić pracownikom bezpieczeństwo podczas wykonywania zadań zawodowych,
należy uprzedzać ich o miejscach i strefach niebezpiecznych, umieszczając znaki ostrzegawcze
i tablice informacyjne.
Na rysunkach 1 i 2 zamieszczono przykładowe tablice informacyjne i ostrzegawcze,
a także znaki bezpieczeństwa.
Rys. 1. Przykładowe tablice informacyjne i ostrzegawcze na budowie [11, s. 29]
Rys. 2. Podstawowe znaki bezpieczeństwa a) zakazu, b)ostrzegawczy, c)nakazu,
d)informacyjny [11, s. 23 ]
Zagrożenia pożarowe są powodowane przez czynniki i okoliczności, które stwarzają
warunki do powstania pożaru i jego rozprzestrzeniania się.
Najczęściej spotykanymi przyczynami pożaru są:
- zły stan techniczny urządzeń elektrycznych, ogrzewczych i mechanicznych oraz
nieprawidłowe ich używanie,
- wykonywanie prac wymagających używania otwartego ognia lub wysokiej temperatury,
- pozostawianie bez nadzoru włączonych urządzeń elektrycznych lub palenisk,
- nieprawidłowe składowanie materiałów mogących ulegać samozapaleniu,
- nieostrożność osób,
- podpalenie umyślne.
Zagrożenie pożarowe w miejscu pracy występuje najczęściej w magazynach, składach,
w budynkach o konstrukcji drewnianej i tam, gdzie znajdują się włączone urządzenia
elektryczne lub otwarte paleniska.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
16
Właściciele i użytkownicy budynków i obiektów powinni zatroszczyć się
o bezpieczeństwo przeciwpożarowe w następujący sposób:
- przestrzegać przeciwpożarowych wymagań budowlanych, instalacyjnych i technologicznych,
zapewnić osobom przebywającym w budynku lub obiekcie bezpieczeństwo i możliwość
ewakuacji,
- wyposażyć budynek, obiekt lub teren w sprzęt gaśniczy i ratowniczy oraz środki gaśnicze,
- oznaczyć drogi ewakuacyjne i wyjścia z budynku,
- przygotować budynek, obiekt lub teren do prowadzenia akcji ratowniczej,
- zaznajomić pracowników z przepisami przeciwpożarowymi,
- ustalić sposoby postępowania na wypadek powstania pożaru,
- umieścić w widocznym i łatwo dostępnym miejscu instrukcję przeciwpożarową.
Ochrona przeciwpożarowa w miejscu pracy polega na stosowaniu profilaktyki
przeciwpożarowej i czynnej walce z pożarem, w przypadku jego zaistnienia.
Profilaktyka polega na:
- przestrzeganiu zakazu używania otwartego ognia i palenia tytoniu tam, gdzie to jest
zabronione,
- utrzymywaniu instalacji i urządzeń elektrycznych w stanie wykluczającym przypadkowe
zwarcie i iskrzenie,
- przechowywaniu materiałów łatwopalnych i wybuchowych w odpowiednich warunkach,
- zapewnieniu ochrony odgromowej,
- opracowaniu i umieszczeniu w widocznym miejscu instrukcji ochrony przeciwpożarowej,
- przeszkoleniu pracowników, z w zakresie profilaktyki przeciwpożarowej, postępowania
w wypadku pożaru i prowadzenia akcji gaśniczej,
- wyposażeniu obiektów na placu budowy w sprzęt gaśniczy.
Postępowanie w razie bezpośredniego zagrożenia pożarem polega na:
- alarmowaniu ludzi i zapewnieniu dostępu do instalacji alarmowych i telefonu,
- ewakuacji ludzi w razie pożaru,
- wykorzystaniu urządzeń i środków gaśniczych,
- zapewnieniu dojazdu wozów strażackich i dostępu do hydrantów.
Ochrona przeciwpożarowa jest skuteczna wtedy, kiedy pracownicy znają rodzaje sprzętu
gaśniczego i potrafią go zastosować.
Do podręcznego sprzętu gaśniczego należą: gaśnice, hydranty, hydronetki, agregaty
gaśnicze, koce gaśnicze, tłumice. Przy gaszeniu pożarów w zarodku mogą być używane też:
pojemniki z wodą, skrzynie z piaskiem, łopaty, szufle, pomocne są też drabiny.
W zakładzie pracy, w widocznych miejscach  zgodnie z zasadami ochrony
przeciwpożarowej rozmieszcza się gaśnice. Należy je stosować zgodnie z przeznaczeniem,
gdyż w przeciwnym wypadku, gaszenie ognia może stać się nieskuteczne.
Gaśnica pianowa - używane są do gaszenia pożarów ciał stałych i cieczy palnych.
Ze względu na zawartość wody w pianie nie wolno używać ich do gaszenia urządzeń
elektrycznych pod napięciem.
Gaśnica śniegowa  nadaje się przede wszystkim do gaszenia cieczy, gazów palnych,
farb, lakierów, rozpuszczalników, instalacji elektrycznej pod napięciem, ciał chemicznych
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
17
reagujących z wodą oraz wszędzie tam, gdzie zastosowanie innych środków gaśniczych może
spowodować zniszczenie lub uszkodzenie przedmiotu.
Gaśnica proszkowa  jest skuteczna podczas gaszenia palących się gazów i płynów
łatwopalnych, samochodów, garaży, instalacji elektrycznej pod napięciem oraz wszędzie tam,
gdzie zanieczyszczenie środkiem gaśniczym jest szkodliwe dla gaszonych przedmiotów.
Gaśnica tetrowa  może być używana wyłącznie w pomieszczeniach dobrze
przewietrzanych. Nie wolno jej używać na rozgrzane metale nieżelazne, gdyż tworzy
siÄ™ wtedy trujÄ…cy fosgen.
Pracownicy powinni być zapoznani z obowiązującymi znakami ochrony
przeciwpożarowej, aby w wypadku pożaru postępować sprawnie i bezpiecznie.
Na rysunku 3 zamieszczono przykładowe znaki ochrony przeciwpożarowej.
Rys. 3. Znaki ochrony przeciwpożarowej [3, s. 206]
W przypadku wystąpienia pożaru należy:
- zachować spokój,
- natychmiast zawiadomić straż pożarną, podając dokładne dane o miejscu i rozmiarach
pożaru,
- ostrzec innych pracowników o zaistnieniu pożaru,
- wyłączyć urządzenia wentylacyjne, transportowe i grzewcze, odciąć dopływ przewodów
rurowych, zamknąć główny dopływ gazu, w razie potrzeby wyłączyć spod napięcia
urzÄ…dzenia elektryczne.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
18
- natychmiast opuścić obszary zagrożone, oznakowanymi drogami ewakuacyjnymi
i pożarowymi,
- należy poruszać się w pozycji jak najbliżej podłogi,
- działać zgodnie z instrukcją przeciwpożarową,
- ratować życie ludzi w pierwszej kolejności, przed gaszeniem pożaru,
- nie narażając własnego bezpieczeństwa, uczestniczyć w działaniach ratowniczo-
-gaśniczych aż do czasu przybycia straży pożarnej,
- osoby palące się należy okryć i zawinąć w koce gaśnicze, płaszcze, a w razie konieczności
gaszenia ognia  obracać osobę poszkodowaną,
- nigdy nie wolno gasić płonącego tłuszczu wodą,
- z chwilą przybycia straży pożarnej, udzielić dowódcy sekcji stosownych informacji,
przekazać plan budynku, dróg ewakuacyjnych i ratunkowych, a także właściwe klucze.
W czasie gaszenia pożaru należy:
- uruchamiać gaśnice dopiero przy z
ródle ognia,
- ustawić się w miarę możliwości tyłem do kierunku wiatru,
- zachować ostrożność przy otwieraniu zamkniętych drzwi,
- gaśnicę trzymać pionowo i gasić strumień skierowany od dołu do góry i od przodu
do tyłu,
- nie rozpraszać płonących nieruchomych cieczy silnym strumieniem, lecz pokrywać
ognisko pożaru gaszącym obłokiem (rozpylonym środkiem gaśniczym),
- gasić ogień wyłącznie za pomocą przeznaczonego do tego celu podręcznego sprzętu
gaśniczego, uwzględniając przydatność środków gaśniczych i warunki ich zastosowania.
Podczas gaszenia pożaru korzysta się również z hydrantów, które powinny być
rozlokowane w łatwo dostępnych miejscach: w korytarzach, na klatkach schodowych, przy
wyjściu z budynku. Najczęściej są zasilane wodą o tak wysokim ciśnieniu, aby pożar można
gasić bezpośrednio po podłączeniu węża do hydrantu.
4.2.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie warunki gwarantujące bezpieczną pracę, zobowiązany jest zapewnić pracownikom
pracodawca na terenie zakładu pracy?
2. Od jakich czynników zależy ilość i wielkość pomieszczeń higieniczno sanitarnych
na terenie zakładu pracy?
3. W jaki sposób należy informować pracowników o strefach i miejscach występowania
zagrożeń?
4. W jaki sposób właściciel obiektu powinien zatroszczyć się o bezpieczeństwo
przeciwpożarowe pracowników?
5. Na czym polega profilaktyka przeciwpożarowa?
6. Jak powinni się zachować pracownicy w razie wystąpienia pożaru?
7. Jak należy się zachować w czasie gaszenia pożaru?
8. Jakie przyczyny mogą najczęściej spowodować pożar?
9. W jakim przypadku należy zastosować gaśnicę pianową?
10. W jakim przypadku należy zastosować gaśnicę śniegową?
11. W jakim przypadku należy zastosować gaśnicę proszkową?
12. W jakim przypadku należy zastosować gaśnicę tetrową?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
19
4.2.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Rozpoznaj i nazwij znaki bezpieczeństwa przedstawione Ci przez nauczyciela. Zapisz
na kartkach samoprzylepnych nazwy znaków, a następnie przyklej te kartki do odpowiednich
znaków. Zaprezentuj wykonane ćwiczenie.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) dokładnie obejrzeć znaki bezpieczeństwa przygotowane przez nauczyciela,
2) zapisać na kartkach samoprzylepnych ich nazwy,
3) dokleić kartki do odpowiednich znaków,
4) zaprezentować wykonane ćwiczenie.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- zbiór znaków bezpieczeństwa,
- samoprzylepne kartki,
- przybory do pisania,
- literatura z rozdziału 6 dotycząca bezpieczeństwa i higieny pracy.
Ćwiczenie 2
Odegraj scenkę gaszenia pożaru, który wybuchł w pomieszczeniu szatni pracowniczej.
Przyjmij, że z
ródłem pożaru był włączony piecyk elektryczny. Wybierz odpowiedni rodzaj
gaśnicy do gaszenia urządzeń elektrycznych pod napięciem, lecz jej nie uruchamiaj. Wyjaśnij
uczestnikom z grupy, w jaki sposób należy użyć gaśnicy, aby ugasić pożar.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z zastosowaniem i sposobem użycia różnych gaśnic,
2) odegrać scenkę gaszenia pożaru przy użyciu wybranej gaśnicy (bez jej uruchamiania, gdyż
ćwiczenie jest pozorowane).
Wyposażenie stanowiska pracy:
- zestaw gaśnic,
- literatura z rozdziału 6 dotycząca ochrony przeciwpożarowej.
Ćwiczenie 3
Odegraj scenkę, w której zorganizujesz akcję ewakuacji osób z pracowni szkolnej
w wypadku pożaru.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z drogą ewakuacyjną z pracowni, prowadzącą do wyjścia ze szkoły,
2) wykonać szkic drogi ewakuacyjnej,
3) objaśnić kolegom sposób ewakuacji i zasady zachowania się podczas akcji ewakuacyjnej.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
20
Wyposażenie stanowiska pracy:
 przepisy dotyczące ochrony przeciwpożarowej,
 papier,
 przybory rysunkowe,
 literatura z rozdziału 6 dotycząca ochrony przeciwpożarowej.
Ćwiczenie 4
Z przygotowanego przez nauczyciela zestawu znaków i tablic wybierz te, które są
znakami ochrony przeciwpożarowej. Zaprezentuj je uczestnikom z grupy i objaśnij ich
znaczenie.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z zestawem znaków i tablic, jakie przedstawi Ci nauczyciel,
2) wybrać znaki ochrony przeciwpożarowej,
3) objaśnić znaczenie wybranych znaków,
4) zaprezentować wykonane ćwiczenie.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- zestaw znaków ochrony przeciwpożarowej, znaków ewakuacyjnych, tablic i znaków
bezpieczeństwa,
- literatura z rozdziału 6 dotycząca ochrony przeciwpożarowej.
4.2.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) wymienić, jakie warunki pracy powinien zapewnić pracownikom
pracodawca na terenie zakÅ‚adu pracy? ðð ðð
2) wymienić warunki, jakie powinny panować w pomieszczeniu pracy?
ðð ðð
3) odczytać w odpowiednich tabelach wymagania, jakim powinny
odpowiadać pomieszczenia socjalno dla pracowników? ðð ðð
4) odczytać w odpowiednich tabelach wymagania, jakim powinny
odpowiadać pomieszczenia higieniczno-sanitarne dla pracowników? ðð ðð
5) rozpoznać znaki bhp?
ðð ðð
6) zinterpretować znaki bhp?
ðð ðð
7) zinterpretować tablice informacyjne i ostrzegawcze?
ðð ðð
8) wymienić zagrożenia pożarowe?
ðð ðð
9) określić w jakich miejscach może najczęściej powstać pożar?
ðð ðð
10) wymienić zabezpieczenia przeciwpożarowe, jakie powinien zapewnić
wÅ‚aÅ›ciciel obiektu? ðð ðð
11) wyjaśnić, jak należy postępować, aby nie stwarzać zagrożenia
pożarowego w zakÅ‚adzie blacharskim? ðð ðð
12) wskazać znaki ochrony przeciwpożarowej?
ðð ðð
13) zorganizować akcję ewakuacji ludzi w razie pożaru?
ðð ðð
14) dobrać odpowiedni rodzaj gaśnicy do rodzaju palących się przedmiotów
ðð ðð
15) użyć gaśnicy do gaszenia pożaru?
ðð ðð
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
21
4.3. Zasady kształtowania bezpiecznych i higienicznych
warunków pracy. Zagrożenia i profilaktyka w miejscu
pracy. Ergonomia w kształtowaniu warunków pracy
4.3.1. Materiał nauczania
Na stworzenie bezpiecznych i higienicznych warunków pracy w zakładzie produkcyjnym
wpływa wiele czynników. Należą do nich między innymi:
 organizacja pracy na stanowisku roboczym,
 organizacja produkcji,
 stan techniczny maszyn i urządzeń,
 jakość używanych materiałów do produkcji,
 warunki w pomieszczeniach produkcyjnych,
 warunki socjalne dla pracowników,
 przeszkolenie pracowników w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy i ochrony
przeciwpożarowej,
 przygotowanie pracowników do wykonywanej pracy,
 ergonomia pracy,
 działalność służb bezpieczeństwa i higieny pracy w zakładzie.
Stanowiska pracy powinny być tak zorganizowane, wyposażone i zabezpieczone, aby
nawet przy chwilowej niedyspozycji lub pomyłki pracownika, nie był on narażony
na wypadek. Najważniejszą rolę w ograniczaniu ilości wypadków odgrywa profilaktyka.
Ważne jest rejestrowanie wykrytych zagrożeń, opracowanie planu ich usunięcia oraz
ostateczne usunięcia wykrytych zagrożeń. W warunkach budowy może pojawić się wiele
zagrożeń dla zdrowia i życia pracowników.
Najczęściej przyczyną wypadków na budowie może być:
 brak właściwego wygrodzenia terenu budowy,
 niewłaściwe oznakowanie miejsc niebezpiecznych, lub jego brak,
 przebywanie ludzi w zasięgu pracy maszyn budowlanych lub środków transportu,
 brak zabezpieczeń podczas pracy na wysokości,
 nieostrożne obchodzenie się z materiałami i substancjami toksycznymi, parzącymi,
gorÄ…cymi,
 niewłaściwe obchodzenie się z urządzeniami będącymi pod napięciem,
 nieużywanie przez pracowników odzieży ochronnej i środków ochrony indywidualnej,
 oraz inne zagrożenia, zależnie od specyfiki wykonywanych zadań zawodowych.
Uczestnicy procesu budowlanego muszą dołożyć wszelkich starań, aby spełnić następujące
warunki na budowie:
 ogrodzić teren budowy (przynajmniej do wysokości 1,5 m) w sposób uniemożliwiający
wstęp osobom postronnym,
 zapewnić kontrolę wjazdu i wyjazdu oraz wejść i wyjść na teren budowy przez bramy
i furtki,
 umieścić w widocznym miejscu czytelnie wypełnioną tablicę informacyjną o budowie,
wydzielić drogi na placu budowy dla ruchu kołowego i pieszego; ciągi piesze dla ruchu
jednokierunkowego muszą mieć co najmniej 0,75 m szerokości, a dla ruchu
dwukierunkowego, co najmniej 1,2 m szerokości,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
22
 nachylenie pochylni do przenoszenia ciężarów nie może być większe niż 8%; przejścia nad
wykopami i zagłębieniami muszą być zabezpieczone barierami ochronnymi
na wysokości 1,10 m, barierką pośrednią na wysokości 0,6 m oraz deską bortnicową
o wysokości 0,15 m,
 linie doprowadzające energię elektryczną muszą być oznaczone , a skrzynki rozdzielcze
prądu zabezpieczone przed dostępem osób nieuprawnionych,
 miejsca prowadzenia robót ziemnych powinny być wygrodzone poręczami
zabezpieczajÄ…cymi i oznaczone odpowiednimi tablicami ostrzegawczymi,
 ściany wykopów muszą być zabezpieczone przed osuwaniem się, a sposób zabezpieczenia
zależy od kategorii gruntu,
 jeżeli na budowie prowadzone są roboty na wysokości, to przejścia pod nimi muszą być
zabezpieczone daszkami ochronnymi,
 ludzie powinni przebywać w bezpiecznej odległości od pracujących maszyn budowlanych,
a tę odległość określają szczegółowo przepisy, które przytoczono
w rozdziale 4.11.,
 szczegółowe zasady bezpiecznych warunków pracy są określane dla każdej budowy
odrębnie, zależnie od jej specyfiki.
W razie zaistnienia wypadku w miejscu pracy, każdy pracownik powinien udzielić
pierwszej pomocy poszkodowanemu. Najczęściej podczas pracy fizycznej zdarzają się urazy
kończyn, zranienia, porażenie prądem elektrycznym, utrata przytomności. Pierwsza pomoc
udzielana na miejscu wypadku polega najczęściej na usztywnianiu złamanych kończyn,
tamowaniu krwotoków, opatrywaniu niegroz
nych otarć naskórka, wykonywaniu sztucznego
oddychania i masażu serca.
Udzielanie pierwszej pomocy przy złamaniach
Złamaną kończynę dolną można unieruchomić za pomocą szyny dostępnej w apteczce
pierwszej pomocy lub za pomocą deski, kija, laski a także przez dowiązanie jej do kończyny
zdrowej.
Przy złamaniach kończyn górnych unieruchomienie wykonuje się podwieszając
kontuzjowaną kończynę na temblaku z chusty trójkątnej lub wykorzystując części garderoby.
Przy złamaniu żeber należy dokonać unieruchomienia klatki piersiowej przez ciasne owinięcie
jej bandażem elastycznym - przy wykonanym przez poszkodowanego wydechu. Podczas
unieruchamiania poszkodowany powinien przyjąć pozycję półsiedzącą. Po udzieleniu
poszkodowanemu pierwszej pomocy, należy wezwać lekarza.
Udzielanie pierwszej pomocy przy zranieniach
Otarcia naskórka
Skórę wokół rany należy odkazić środkiem odkażającym, nałożyć jałowy opatrunek
lub plaster z opatrunkiem i skierować poszkodowanego do lekarza.
Krwotok żylny
Żyłę prowadzącą do rany przyciska się do przylegającej kości. Opatrunek uciskowy
z jałowej gazy, bandaża mocującego i materiału uciskowego, nakłada się bezpośrednio
na ranę i ciasno bandażuje. Opatrunku uciskowego nie należy zakładać, kiedy w ranie tkwią
ciała obce. W czasie udzielania poszkodowanemu pierwszej pomocy, jego przełożony lub inni
pracownicy powinni jak najszybciej wezwać lekarza.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
23
Krwotok tętniczy
Należy zastosować ucisk, który umieszcza się między sercem a raną. Wykonuje
się go z takich samych środków opatrunkowych, jak w przypadku tamowania krwotoku
żylnego. Do czasu założenia opaski uciskowej, stosuje się ucisk palcami, aby jak najszybciej
zatamować upływ krwi. W czasie udzielania poszkodowanemu pierwszej pomocy,
jego przełożony lub inni pracownicy powinni jak najszybciej wezwać lekarza.
Udzielanie pierwszej pomocy porażonemu prądem elektrycznym
Udzielanie pierwszej pomocy poszkodowanemu rozpoczyna siÄ™ po uwolnieniu go spod
działania prądu poprzez:
- wyłączenie napięcia właściwego obwodu elektrycznego,
- odciągnięcie porażonego od urządzeń będących pod napięciem,
- odizolowanie porażonego, uniemożliwiające przepływ prądu przez jego ciało.
Dalsze postępowanie zależy od stanu poszkodowanego.
Gdy porażony krwawi, należy zatrzymać krwawienie.
Kiedy porażony jest przytomny, należy rozluz
nić mu ubranie w okolicy szyi, klatki
piersiowej i brzucha, ułożyć poszkodowanego w wygodnej pozycji do chwili przybycia
lekarza.
Kiedy porażony jest nieprzytomny, lecz oddycha, nie należy go, nawet na bardzo krótko,
pozostawać w pozycji  na wznak . Trzeba ułożyć go w tzw. pozycji bocznej ustalonej i stale
obserwować (oddech może się zatrzymać). Jeżeli przybycie lekarza przedłuża
się, poszkodowanego należy po upływie ok. 2 godz. obrócić na drugi bok.
Kiedy porażony jest nieprzytomny, nie oddycha, nie ma oznak krążenia, natychmiast
należy wezwać lekarza i do chwili jego przybycia zastosować reanimację oddychania
i krążenia.
Sztuczne oddychanie metodÄ… usta-usta:
 udrożnić drogi oddechowe,
 odchylić głowę poszkodowanego do tyłu,
 zatkać nos poszkodowanego przez ściśnięcie palcami,
 wdmuchiwać do ust poszkodowane powietrze z częstotliwością 16 do 20 razy na minutę,
aż do chwili, gdy podejmie on samodzielnie funkcję oddychania lub do chwili przybycia
lekarza,
 w czasie prowadzenia akcji używać środków ochrony osobistej.
Zewnętrzny masaż serca:
 ułożyć poszkodowanego na wznak, na twardym podłożu,
 uciskać rytmicznie mostek poszkodowanego nadgarstkami ułożonymi na sobie
na głębokość 3 do 5 cm, z szybkością 80 uciśnięć na minutę,
 tę akcję należy połączyć ze sztucznym oddychaniem  po każdych 2 wdmuchnięciach
powietrza, należy wykonać 15 uciśnięć mostka,
 akcję należy prowadzić do chwili, aż serce podejmie pracę lub do chwili przybycia lekarza,
 w czasie prowadzenia akcji używać środków ochrony osobistej.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
24
Ważną rolę w kształtowaniu dogodnych warunków pracy mają zasady ergonomii.
Ergonomia jest nauką, która zajmuje się przystosowaniem narzędzi, maszyn, środowiska
i warunków pracy do cech i możliwości człowieka, zapewniając sprawne, wydajne i bezpieczne
wykonywanie przez niego pracy. Osiąga się to dzięki właściwej organizacji stanowiska pracy,
które powinno spełniać następujące zasady:
 stanowisko robocze musi zapewniać wygodny i bezpieczny dostęp pracownikom,
 materiały i narzędzia powinny być składowane w stałych miejscach, w obrębie
wykonywanego zadania, a przedmioty ciężkie - na wysokości powierzchni roboczej,
 rozmieszczenie materiałów i narzędzi powinno zapewniać ustaloną kolejność ruchów,
 odległości między przedmiotami na stanowisku roboczym powinny być jak najmniejsze,
 materiały i narzędzie powinny być łatwe do uchwycenia.
Spełnienie zasad ergonomii jest szczególnie ważne przy wykonywaniu zawodów ciężkich,
męczących, a także wymagających zręczności.
4.3.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie czynniki kształtują bezpieczne i higieniczne warunki pracy?
2. Jaki wpływ ma zmęczenie fizyczne pracownika na efektywność jego pracy?
3. Jaki wpływ ma zmęczenie psychiczne pracownika na efektywność jego pracy?
4. Na czym polega profilaktyka zagrożeń wypadkowych w miejscu pracy?
5. Jakimi zagadnieniami zajmuje siÄ™ ergonomia?
6. W jaki sposób zgodnie z zasadami ergonomii powinno być zorganizowane stanowisko
pracy?
7. W jaki sposób należy zabezpieczyć wykop przez dostępem osób postronnych?
8. W jaki sposób należy zatamować krwotok tętniczy na kończynie?
9. W jaki sposób należy wykonać masaż serca?
10. W jaki sposób należy wykonać sztuczne oddychanie?
4.3.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Wez
udział w zorganizowanej przez nauczyciela wycieczce na plac budowy. Przyjrzyj
się wszystkim zabezpieczeniom, jakie zastosowano w celu uniknięcia wypadków.
Po powrocie do pracowni szkolnej wynotuj je na dużym arkuszu papieru wspólnie z kolegami
z grupy. Jeden z Was powinien zaprezentować ćwiczenie, które wspólnie wykonaliście.
Sposób wykonania ćwiczenia.
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) odbyć wycieczkę na plac budowy, którą zorganizuje nauczyciel,
2) obejrzeć zabezpieczenia miejsc niebezpiecznych na placu budowy,
3) po powrocie do pracowni szkolnej zapisać zauważone sposoby zabezpieczeń na dużym
arkuszu papieru,
4) zaprezentować wykonane ćwiczenie.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 papier formatu A0,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
25
 przybory do pisania,
 literatura rozdziału 6 dotycząca bezpieczeństwa i higieny pracy.
Ćwiczenie 2
Zademonstruj sposób udzielania pierwszej pomocy osobie porażonej prądem
elektrycznym. W tym celu użyj środków opatrunkowych dostępnych w apteczce pierwszej
pomocy, znajdujÄ…cej siÄ™ w pracowni szkolnej. RolÄ™ poszkodowanego odegra uczestnik grupy.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z zawartością apteczki pierwszej pomocy,
2) przygotować niezbędne materiały i środki opatrunkowe, które mogą się przydać podczas
ratowania porażonego prądem elektrycznym,
3) zademonstrować ćwiczenie.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 apteczka pierwszej pomocy,
 literatura z rozdziału 6 dotycząca udzielania pierwszej pomocy.
4.3.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) określić jakie czynniki kształtują bezpieczne i higieniczne warunki pracy?
ðð ðð
2) wyjaśnić na czym polega profilaktyka zagrożeń wypadkowych
w miejscu pracy? ðð ðð
3) wyjaśnić jakimi zagadnieniami zajmuje się ergonomia?
ðð ðð
4) wyjaśnić w jaki sposób zgodnie z zasadami ergonomii powinno być
zorganizowane stanowisko pracy? ðð ðð
5) określić w jaki sposób należy zabezpieczyć teren budowy przez dostępem
osób postronnych? ðð ðð
6) zatamować krwotok tętniczy na kończynie?
ðð ðð
7) wykonać masaż serca?
ðð ðð
8) wykonać sztuczne oddychanie?
ðð ðð
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
26
4.4. Czynniki szkodliwe, uciążliwe i niebezpieczne, występujące
w procesie pracy
4.4.1. Materiał nauczania
Czynnikami niebezpiecznymi, szkodliwymi i uciążliwymi występującymi w środowisku
pracy nazywamy czynniki, które mogą spowodować utratę zdrowia lub życia człowieka
w przypadku kolizyjnego zetknięcia się z nimi.
Czynniki towarzyszące procesowi pracy można podzielić na dwie podstawowe grupy:
Czynniki niebezpieczne (urazowe), które działając na człowieka mogą spowodować uraz
(wypadek przy pracy). Zagrożenie mogą stanowić:
elementy ruchome i luz
ne,
elementy ostre i wystajÄ…ce,
przemieszczanie siÄ™ ludzi,
przepływ prądu elektrycznego,
z
ródła wysokiej temperatury,
pożar lub/i wybuch.
Wymienione wyżej zagrożenia należą do czynników fizycznych działających przeważnie
na pracownika w sposób nagły.
Czynniki szkodliwe i uciążliwe działające na pracownika przez okres dłuższy mogą
spowodować obniżenie sprawności fizycznej i psychicznej pracownika lub zmiany w stanie
zdrowia, wywołując choroby zawodowe.
Czynniki te dzielimy na cztery podstawowe grupy.
Czynniki fizyczne:
hałas ustalony i nieustalony, hałas infradz
więkowy, hałas ultradz
więkowy,
wibracja (ogólna i oddziałująca na organizm człowieka przez kończyny górne),
mikroklimat,
temperatura,
promieniowanie optyczne (widzialne, podczerwone i ultrafioletowe),
promieniowanie jonizujÄ…ce,
promieniowanie laserowe,
pole elektromagnetyczne (niskiej i wysokiej częstotliwości),
pole elektrostatyczne,
pyły przemysłowe.
Czynniki chemiczne
Czynniki chemiczne, to czynniki niebezpieczne powodujące urazy, które prowadzą
lub mogą prowadzić do schorzenia. Mogą one działać na organizm człowieka toksycznie,
drażniąco, uczulająco, a nawet rakotwórczo. Czynniki chemiczne mogą być wchłaniane przez
drogi oddechowe, skórę i błony śluzowe oraz przewód pokarmowy.
Chemiczne substancje i preparaty niebezpieczne klasyfikuje się, uwzględniając
ich toksyczność, właściwości fizykochemiczne oraz działanie na środowisko, na czynniki:
o właściwościach wybuchowych,
o właściwościach utleniających,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
27
 skrajnie Å‚atwopalne, wysoce Å‚atwopalne, Å‚atwopalne,
bardzo toksyczne, toksyczne,
szkodliwe,
żrące,
drażniące,
uczulajÄ…ce,
rakotwórcze,
mutagenne,
działające na rozrodczość,
niebezpieczne dla środowiska.
Czynniki biologiczne:
mikroorganizmy roślinne i zwierzęce (bakterie, wirusy, riketsje, grzyby, pierwotniaki)
oraz wytwarzane przez nie toksyny i alergeny,
makroorganizmy roślinne i zwierzęce.
Czynniki psychofizyczne:
obciążenie fizyczne (statyczne i dynamiczne),
obciążenie psychonerwowe.
Technik urządzeń sanitarnych i monter instalacji i urządzeń sanitarnych podczas
wykonywania swojej pracy jest narażony najczęściej na działanie niebezpiecznych czynników
urazowych.
Zagrożenie występujące w miejscu pracy powinno być symbolizowane odpowiednim
znakiem lub symbolem. Niektóre z nich zostały przedstawione na rysunku 4.
Rys. 4. Znaki i symbole bezpieczeństwa [11, s. 37]
4.4.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie skutki dla zdrowia lub życia pracownika mogą wywołać czynniki szkodliwe,
uciążliwe lub niebezpieczne w przypadku zetknięcia się z nimi?
2. Jakie zagrożenia dla organizmu pracownika mogą wywoływać czynniki chemiczne?
3. Na które czynniki niebezpieczne dla zdrowia napotyka najczęściej w swojej pracy technik
urządzeń sanitarnych i monter instalacji i urządzeń sanitarnych?
4. Który z czynników fizycznych może szkodzić zdrowiu technika urządzeń sanitarnych?
5. W jaki sposób należy sygnalizować zagrożenia substancjami szkodliwymi w miejscu
pracy?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
28
4.4.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
SporzÄ…dz
listę czynników niebezpiecznych, szkodliwych i uciążliwych, jakie mogą
wystąpić na stanowisku pracy technika urządzeń sanitarnych nadzorującego podłączanie
piecyka gazowego przez montera. Porównajcie z kolegami w grupie efekty Waszej pracy.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przeanalizować rodzaje czynników szkodliwych, uciążliwych i niebezpiecznych, które
mogą wystąpić podczas pracy technika i montera,
2) sporządzić listę wyżej wymienionych czynników,
3) porównać w grupie efekty wykonanego ćwiczenia,
4) zaprezentować wykonane ćwiczenie.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 przepisy dotyczące występowania w miejscu pracy czynników szkodliwych, uciążliwych
i niebezpiecznych,
- papier,
- przybory do pisania,
- literatura z rozdziału 6 dotycząca czynników niebezpiecznych, szkodliwych, uciążliwych
występujących w miejscu pracy.
Ćwiczenie 2
SporzÄ…dz
listę czynników niebezpiecznych, szkodliwych i uciążliwych, jakie mogą
wystąpić najczęściej na budowie. Porównajcie grupie efekty Waszej pracy.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przeanalizować rodzaje czynników szkodliwych, uciążliwych i niebezpiecznych, które
mogą wystąpić podczas pracy technika i montera,
2) sporządzić listę wyżej wymienionych czynników,
3) porównać w grupie efekty wykonanego ćwiczenia,
4) zaprezentować wykonane ćwiczenie.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 przepisy dotyczące występowania w miejscu pracy czynników szkodliwych, uciążliwych
i niebezpiecznych,
- papier,
- przybory do pisania,
- literatura z rozdziału 6 dotycząca czynników niebezpiecznych, szkodliwych, uciążliwych
występujących w miejscu pracy.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
29
4.4.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) wymienić czynniki fizyczne zaliczane do szkodliwych i uciążliwych?
ðð ðð
2) wymienić czynniki chemiczne zaliczane do szkodliwych i uciążliwych?
ðð ðð
3) określić czynniki szkodliwe i uciążliwe w miejscu pracy technika
urządzeń sanitarnych nadzorującego pracę montera podłączającego
kuchniÄ™ gazowÄ…? ðð ðð
4) wymienić czynniki urazowe, które mogą występować na stanowisku
pracy technika urządzeń sanitarnych nadzorującego pracę montera
wykonujÄ…cego instalacjÄ™ wodnÄ…? ðð ðð
5) określić, do jakiej grupy czynników należy hałas?
ðð ðð
6) określić, do jakiej grupy czynników należy oddziaływanie wysokiej
temperatury? ðð ðð
7) określić, jakimi drogami mogą być wchłaniane przez ludzki organizm
czynniki chemiczne? ðð ðð
8) określić, jak mogą oddziaływać na ludzki organizm czynniki chemiczne?
ðð ðð
9) określić, do jakiej grupy czynników należą bakterie?
ðð ðð
10) określić, jaki symbol graficzny służy do określenia substancji toksycznej?
ðð ðð
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
30
4.5. Wentylacja i klimatyzacja pomieszczeń pracy
4.5.1. Materiał nauczania
Wentylacja  to proces wymiany powietrza w pomieszczeniach. Podczas tego procesu
usuwane jest z pomieszczeń powietrze zużyte, które zawiera ponadnormatywne ilości
dwutlenku węgla, pary wodnej, substancje wydzielające się podczas procesów produkcyjnych i
doprowadzenie w jego miejsce powietrza czystego, zawierajÄ…cego tlen.
Wentylacja zapewniająca higieniczne warunki pracy powinna spełniać dwa cele:
 odświeżanie powietrza w pomieszczeniach pracy,
 zapewnienie optymalnych warunków mikroklimatycznych.
Powietrze, którym oddychają pracownicy powinno spełniać następujące wymagania:
 chemiczny skład powietrza powinien być zbliżony do składu powietrza atmosferycznego,
 ewentualne zanieczyszczenie powietrza substancjami chemicznymi nie może być
szkodliwe dla zdrowia,
 zapach powietrza nie może być przykry i utrudniać funkcjonowanie człowieka w miejscu
pracy,
 inne parametry powietrza odczuwalne przez człowieka  takie, jak jego temperatura,
nadmierny ruch (nazywany przeciągiem), ciśnienie, nie powinny utrudniać pracy i być
szkodliwe dla zdrowia.
Stosuje siÄ™ dwa sposoby zorganizowanej wentylacji:
 wentylacja naturalna, która polega na wykorzystywaniu naturalnego ruchu powietrza
w wyniku różnicy temperatur (powietrze ogrzane, jako lżejsze unosi się ku górze,
zabierajÄ…c ze sobÄ… nagromadzone w nim zanieczyszczenia),
 wentylacja mechaniczna, która polega na wymuszeniu wymiany zużytego powietrza
za pomocą wentylatorów elektrycznych. Jeżeli zużyte powietrze usuwane jest
z pomieszczenia, mówimy o wentylacji wywiewnej, kiedy zaś świeże powietrze jest
wtłaczane do pomieszczenia, mamy do czynienia z wentylacją nawiewną. Stosuje się też
wentylacjÄ™ nawiewno-wywiewnÄ…, Å‚Ä…czÄ…cÄ… dwa sposoby ruchu powietrza.
Aby wentylacja przynosiła oczekiwane rezultaty, należy wziąć pod uwagę wskaz
nik,
określany jako krotność wymiany powietrza. Informuje on o tym, ile razy w ciągu jednej
godziny powietrze w całym pomieszczeniu wymienione zostanie na świeże. Obliczenia tego
wskaz
nika dokonuje się według wzoru:
L
n = 
V
gdzie:
n  krotność wymiany powietrza w pomieszczeniu,
L  objętość powietrza dostarczonego do pomieszczenia w m3,
V  objętość pomieszczenia wietrzonego w m3.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
31
W celu prawidłowego funkcjonowania organizmu człowieka potrzeba od 20 do 30 m3
świeżego powietrza na osobę w ciągu godziny, w pomieszczeniu o wysokości ok. 3m.
Klimatyzacja  to proces bardziej złożony, gdyż oprócz wymiany powietrza
w pomieszczeniach reguluje się jego wilgotność i temperaturę, niezależnie od klimatu
zewnętrznego i procesów odbywających się w danym pomieszczeniu. Klimatyzację stosuje się
w pomieszczeniach użyteczności publicznej i zakładach przemysłowych, w których jednakowe
warunki klimatyczne są wymagane dla prawidłowego przebiegu procesów technologicznych
lub zachowania wymaganych parametrów magazynowania.
Procesy wentylacji i klimatyzacji sÄ… regulowane odpowiednimi przepisami zawartymi
w Polskich Normach, np.:
 PN-83/B-03430 Wentylacja w budynkach mieszkalnych, zamieszkania zbiorowego
i użyteczności publicznej. Wymagania.
 PN-73/B-03431 Wentylacja mechaniczna w budownictwie. Wymagania.
 PN-82/B-02402 Ogrzewnictwo. Temperatury ogrzewanych pomieszczeń
w budownictwie.
4.5.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Na czym polega wentylacja w pomieszczeniach pracy?
2. Jakie znasz rodzaje wentylacji?
3. Na czym polega wentylacja naturalna?
4. Na czym polega wentylacja mechaniczna?
5. Jakie warunki powinno spełniać powietrze, którym oddychamy?
6. Kiedy wentylacja jest skuteczna?
7. O czym informuje wskaz
nik wymiany powietrza?
8. Jaka objętość świeżego powietrza jest potrzebna dla jednej osoby na godzinę,
dla prawidłowego funkcjonowania organizmu?
9. Na czym polega klimatyzacja pomieszczeń pracy?
10. Jakie przepisy określają wymagania wentylacji i klimatyzacji?
11. Co zyskuje człowiek dzięki zastosowaniu wentylacji i klimatyzacji w pomieszczeniach
pracy?
4.5.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Oblicz krotność wymiany powietrza w hali fabrycznej o kubaturze 2000m3, wiedząc,
że w hali pracuje 50 osób, a norma zużycia powietrza przez jedną osobę w ciągu godziny
wynosi 30m3. Zaprezentuj wykonane ćwiczenie.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) obliczyć zapotrzebowanie na objętość powietrza, jaką należy dostarczyć do hali,
2) obliczyć krotność wymiany powietrza,
3) zapisać obliczenia,
4) zaprezentować wykonane ćwiczenie.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
32
Wyposażenie stanowiska pracy:
- papier,
- przybory do pisania,
- literatura z rozdziału 6 dotycząca wentylacji i klimatyzacji w pomieszczeniach pracy.
Ćwiczenie 2
Na schemacie prostego, odręcznego szkicu przekroju pionowego budynku naszkicuj obieg
ogrzanego powietrza w pomieszczeniach. Zaprezentuj grupie wykonane ćwiczenie.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) wykonać prosty, odręczny szkic przekroju pionowego budynku,
2) naszkicować obieg ogrzanego powietrza w pomieszczeniach budynku,
3) zaprezentować wykonane ćwiczenie uczestnikom z grupy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- papier,
- przybory do rysowania,
- literatura z rozdziału 6 dotycząca wentylacji i klimatyzacji w pomieszczeniach pracy.
4.5.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) wyjaśnić, na czym polega wentylacja w pomieszczeniach pracy?
ðð ðð
2) wymienić rodzaje wentylacji?
ðð ðð
3) wyjaśnić, na czy polega wentylacja naturalna?
ðð ðð
4) wyjaśnić, na czym polega wentylacja mechaniczna?
ðð ðð
5) wyjaśnić, jakie warunki powinno spełniać powietrze, którym
oddychamy? ðð ðð
6) wyjaśnić, kiedy wentylacja jest skuteczna?
ðð ðð
7) wyjaśnić, o czym informuje wskaz
nik wymiany powietrza?
ðð ðð
8) określić, jaka objętość świeżego powietrza jest potrzebna dla jednej
osoby na godzinÄ™, dla prawidÅ‚owego funkcjonowania organizmu? ðð ðð
9) wyjaśnić, na czym polega klimatyzacja pomieszczeń pracy?
ðð ðð
10) wyjaśnić, jakie przepisy określają wymagania wentylacji i klimatyzacji?
ðð ðð
11) wyjaśnić, co zyskuje człowiek dzięki zastosowaniu wentylacji
i klimatyzacji w pomieszczeniach pracy? ðð ðð
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
33
4.6. Åšrodki ochrony indywidualnej i zbiorowej
4.6.1. Materiał nauczania
Pracodawca obowiązany jest bezpłatnie zapewnić pracownikom:
 odzież ochronną,
 sprzęt ochrony osobistej i urządzenia ochronne,
 inne środki ochronne, stosowane w szczególnych warunkach,
 pranie, odkurzanie, suszenie odzieży ochronnej.
Pracodawca przydziela pracownikom następujące środki ochrony indywidualnej:
 odzież ochronną,
 ochrony kończyn górnych,
 ochrony kończyn dolnych,
 ochrony głowy,
 ochrony słuchu,
 ochrony układu oddechowego,
 sprzęt chroniący przed upadkiem z wysokości,
 środki izolujące cały organizm.
Środki ochrony zbiorowej to środki przeznaczone do jednoczesnej ochrony grupy
pracowników, a także pojedynczych osób, przed niebezpiecznymi i szkodliwymi czynnikami,
które mogą wystąpić w środowisku pracy.
Åšrodki ochrony osobistej dzieli siÄ™ na dwie grupy:
 odzież ochronną,
 sprzęt ochrony osobistej.
Środki ochrony osobistej są stosowane przez pracowników, kiedy w warunkach pracy nie
ma możliwości zlikwidowania zagrożeń dla zdrowia i życia innymi sposobami. Ochrony
osobiste zabezpieczają pracownika przed urazami mechanicznymi, działaniem substancji
żrących, parzących, trujących, promieniowaniem, porażeniem, działaniem ognia, wysokiej
i niskiej temperatury ,oddziaływaniem hałasu, drgań i wstrząsów, upadkiem z wysokości,
poślizgiem i innymi specyficznymi czynnikami. Ochrony osobiste stosowane są doraz
nie
w razie potrzeby, ale w przypadku niektórych zadań zawodowych, należy je stosować przez
cały czas pracy. Do takich prac należą roboty w kanałach, naprawy zbiorników z gazami,
roboty przy świeżo wygaszonych kotłach parowych, prace na wysokości.
Środki ochrony osobistej są oznaczone następującymi symbolami literowymi:
U  odzież ochronna  w budownictwie stosuje się: kurtki ciepłochronne, kamizelki
ciepłochronne, kurtki przeciwdeszczowe.
N  środki ochrony kończyn dolnych  w budownictwie stosuje się: obuwie całogumowe
(wulkanizowane), ze skóry, filcowo-gumowe (robocze przeciwurazowe i olejoodporne),
bezpieczne (zabezpieczające przed urazami palców, porażeniem prądem elektrycznym,
antyelektrostatyczne).
R  środki ochrony kończyn górnych  w budownictwie stosuje się: rękawice ochronne
przed promieniowaniem, przed zimnem, przed urazami mechanicznymi.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
34
G  środki ochrony głowy  w budownictwie stosuje się: hełmy, czapki.
T  środki ochrony oczu i twarzy  w budownictwie stosuje się: okulary , gogle, osłony
twarzy.
S  środki ochrony słuchu  w budownictwie stosuje się: wkładki i nauszniki
przeciwhałasowe, ochraniacze słuchu.
D  środki ochrony układu oddechowego  w budownictwie stosuje się: maski, półmaski.
W  sprzęt chroniący przed upadkiem z wysokości  w budownictwie stosuje się: szelki
bezpieczeństwa, linki zabezpieczające.
I  środki izolujące cały organizm  w budownictwie stosuje się: ubrania ciepłochronne,
trzewiki ocieplane, czapki, rękawice ciepłochronne.
Odzież ochronna zabezpiecza pracownika przed niekorzystnymi wpływami środowiska
zewnętrznego, na jakie może napotkać w pracy  mechanicznymi, chemicznymi
i termicznymi Odzież ochronna jest wykonana z materiałów odpowiednio chroniących przed
danym czynnikiem stwarzającym zagrożenie. Do różnych rodzajów prac dobiera się zestaw
odzieży składający się z takich części, które zabezpieczając pracownika, nie powodują
ograniczania jego ruchów. Poniżej zamieszczona tabela, ujmuje przeznaczenie, rodzaj
materiału , z którego została wykonana odzież i części składowe ubrania.
Tabela 1 [układ własny]
Lp. Przeznaczenie odzieży Materiał Części składowe ubrania
ochronnej
1. 2. 3. 4.
Ochrona przed kwasami  tkanina wełniana,  spodnie,
 guma,  kurtka z otworami
1.  sztuczna guma. wentylacyjnymi,
 kaptur,
 fartuch,
 getry.
Ochrona przed Å‚ugami  tkanina z pokryciem  spodnie,
chlorowinylowym  kurtka z otworami
lub nitrocelulozowym wentylacyjnymi,
2.
 kaptur,
 fartuch,
 getry.
Ochrona przed olejami  tkanina powlekana  bluza z wstawkami
3.
dwustronnie z tkaniny niepowlekanej,
 spodnie,
 kaptur dopinany.
Ochrona przed  tkanina lniana,  spodnie,
oparzeniem odpryskami  tkanina wełniana,  kurtka z otworami
płynnego metalu  tkanina brezentowa, wentylacyjnymi,
4.
 kaptur,
 fartuch,
 getry.
Ochrona przed pyłami  tkanina drelichowa  spodnie,
5.
trujÄ…cymi  kurtka z otworami
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
35
lub drażniącymi wentylacyjnymi,
 kaptur,
 fartuch,
 getry.
Ogólnie można określić jakie rodzaje odzieży ochronnej, środków ochrony osobistej
i sprzętu chroniącego są przydatne i używane w danym zawodzie, ale doboru należy zawsze
dokonywać indywidualnie, adekwatnie do rodzaju wykonywanych zadań zawodowych.
Roboty instalacyjne i sieciowe, konserwator sieci wodno-kanalizacyjnych lub hydraulik
powinien wykonywać ubrany w ubranie lub fartuch drelichowy, trzewiki skórzano-gumowe,
kamizelkę ciepłochronną w pomieszczeniach nieogrzewanych, rękawicach brezentowych lub
gumowych.
Poniżej przytoczono wyciąg z tabeli N078 - Uproszczonego doboru środków ochrony
indywidualnej.
Tabela 2 wg N078 Uproszczonego doboru środków ochrony indywidualnej.[układ własny]
Czynniki niebezpieczne i szkodliwe Środki indywidualnej ochrony pracowników
Typ i rodzaj czynników U N R G T S D W I
niebezpiecznych i szkodliwych
1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11.
Ostre wystajÄ…ce elementy,
1. chropowatość i szorstkość X X X X
wyrobów
2. Powierzchnie, na których jest
możliwy upadek przez X
poślizgnięcie lub potknięcie
3. Usytuowanie stanowiska
stwarzające niebezpieczeństwo X X
upadku z wysokości
4. Podwyższona temperatura
powietrza X
5. Obniżona temperatura powietrza X X X X X X
6. Gazy i pary X X X X
7. Niedobór tlenu w powietrzu X X
4.6.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Kto zapewnia pracownikom odzież ochronna i środki ochrony indywidualnej?
2. Jakie środki ochrony indywidualnej należy przydzielić pracownikom?
3. W jakich warunkach pracownik obowiązany jest stosować środki ochrony indywidualnej?
4. W jakich warunkach mają zastosowanie środki ochrony zbiorowej?
5. Jakie oznaczenia literowe nadaje się poszczególnym środkom ochrony indywidualnej?
6. Jaką odzież ochronną i środki ochrony indywidualnej  w ogólnym ujęciu, powinno
się stosować podczas robót instalacyjnych i sieciowych?
7. Na jakiej podstawie dokonuje się doboru środków ochrony indywidualnej?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
36
4.6.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Na podstawie tabeli doboru środków ochrony indywidualnej w zależności od rodzaju
czynników niebezpiecznych i szkodliwych (N 078), którą udostępni Ci nauczyciel dobierz
środki ochrony indywidualnej dla pracownika wykonującego zadania zawodowe
w środowisku, w którym czynnikami niebezpiecznymi i szkodliwymi jest woda i wodne
roztwory środków obojętnych. Zapisz nazwy tych środków, a następnie zaprezentuj je grupie.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przeanalizować tabelę doboru środków ochrony osobistej (N 078),
2) wypisać ustalone środki ochrony indywidualnej,
3) zaprezentować wykonane ćwiczenie.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- tabela N 078,
- papier,
- przybory do pisania,
- literatura z rozdziału 6 dotycząca środków ochrony indywidualnej i zbiorowej.
Ćwiczenie 2
Ze znajdujących się w pracowni szkolnej środków ochrony indywidualnej, odzieży
oraz obuwia roboczego, wybierz te, w które powinien być wyposażony monter instalacji
sanitarnych, wykonujÄ…cy prace wewnÄ…trz budynku. Zaprezentuj wybrany zestaw.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) obejrzeć znajdujące się w pracowni szkolnej środki ochrony indywidualnej, odzież
oraz obuwie robocze,
2) dobrać zestaw odpowiedni dla montera instalacji sanitarnych, pracującego wewnątrz
budynku,
3) zaprezentować wykonane ćwiczenie.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 środki ochrony indywidualnej, odzież oraz obuwie robocze będące wyposażeniem
pracowni szkolnej,
 literatura z rozdziału 6 dotycząca środków ochrony indywidualnej i zbiorowej.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
37
4.6.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) określić, kto zapewnia pracownikom odzież ochronną i środki ochrony
indywidualnej? ðð ðð
2) wymienić, jakie środki ochrony indywidualnej należy przydzielić
pracownikom? ðð ðð
3) określić, w jakich warunkach pracownik obowiązany jest stosować
Å›rodki ochrony indywidualnej? ðð ðð
4) określić, w jakich warunkach mają zastosowanie środki ochrony
zbiorowej? ðð ðð
5) określić, jakie oznaczenia literowe nadano poszczególnym środkom
ochrony indywidualnej? ðð ðð
6) określić, jaką odzież ochronną i środki ochrony indywidualnej 
w ogólnym ujęciu, powinno się stosować podczas robót instalacyjnych
i sieciowych? ðð ðð
7) określić, na jakiej podstawie dokonuje się doboru środków ochrony
indywidualnej? ðð ðð
8) wybrać odzież ochronną, środki ochrony indywidualnej i obuwie robocze
dla montera instalacji gazowej? ðð ðð
9) wybrać środki ochrony indywidualnej dla pracowników na podstawie
informacji o zagrażających im czynnikach niebezpiecznych
i szkodliwych? ðð ðð
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
38
4.7. Bezpieczeństwo pracy podczas obsługiwania urządzeń
pod ciśnieniem
4.7.1. Materiał nauczania
Urządzenia pod ciśnieniem to:
 butle z gazami technicznymi,
 zbiorniki ze sprężonymi gazami,
 wytwornice acetylenowe,
 sprężarki,
 kotły parowe i wodne.
Urządzenia, w których ciśnienie przekracza 0,07 MPa podlegają stałemu dozorowi
technicznemu. Powinny one być wyposażone w aparaturę pomiaru ciśnienia gazu znajdującego
się wewnątrz. W chwili przekroczenia maksymalnego ciśnienia powinny zadziałać urządzenia
zabezpieczające przed awarią. Bezpieczne maksymalne ciśnienie
dla danego urządzenia określane jest przez Urząd Dozoru Technicznego (UTD).
Obsługi urządzeń pod ciśnieniem mogą dokonywać pracownicy, którzy posiadają wiedzę
o eksploatacji takich urządzeń, a także stosowne kwalifikacje potwierdzone egzaminem.
Urządzenia pod ciśnieniem podlegają okresowej kontroli przez służby UDT.
Obowiązują szczegółowe przepisy dotyczące bezpiecznej eksploatacji urządzeń pod
ciśnieniem.
Butle z gazami podlegają następującym przepisom:
 butle powinny być oznaczone napisami i pomalowane zgodnie z normą (PN-75/M-69210,
acetylen  butla biała, a napis czerwony; tlen  butla błękitna, a napis czarny; wodór 
butla ciemnozielona, a napis czerwony),
 nie wolno dokonywać żadnych napraw butli, ani ich zaworów,
 butli nie wolno toczyć, rzucać, przewracać, uderzać o nie,
 butle należy chronić przed nagrzaniem powyżej 35oC,
 odległość butli od otwartego ognia nie może być mniejsza niż 10 m,
 odległość butli od płomienia palnika agregatu spawalniczego nie powinna być mniejsza,
niż 1m,
 butle pełne i opróżnione należy chronić przed promieniami słonecznymi, opadami
atmosferycznymi i wilgociÄ…,
 w czasie spawania butle powinny stać pionowo i być zabezpieczone przed przewróceniem,
 nie wolno przechowywać w tym samym pomieszczeniu butli z tlenem i butli z gazami
palnymi,
 butle powinny być transportowane po terenie zakładu na specjalnych wózkach,
lub przenoszone na noszach.
Bezpieczne składowanie butli polega na spełnieniu następujących warunków:
 butle z gazami o własnościach trujących należy przechowywać w wentylowanych
pomieszczeniach zamkniętych,
 butle z siarkowodorem  pod zadaszeniem, na otwartym powietrzu,
 butle z gazami palnymi  tylko razem z butlami na gazy obojętne,
 butle z innymi gazami  w pomieszczeniach zamkniętych lub pod zadaszeniem
na otwartym powietrzu.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
39
Butle ze składu można wydać tylko z kołpakami ochronnymi, nakręcanymi na głowicę butli.
Przewożenie butli samochodem wymaga spełnienia następujących warunków:
 na zawory butli należy nałożyć kołpaki ochronne oraz ślepe nakrętki,
 butle należy ułożyć zaworami w tę samą stronę, prostopadle do kierunku jazdy,
 między butlami należy umieścić przekładki z gumy lub drewna, które zabezpieczą butle
przed przemieszczaniem siÄ™, zderzaniem ze sobÄ… lub spadaniem.
Wytwornice acetylenowe powinny być eksploatowane zgodnie z instrukcją producenta.
Należy przestrzegać następujących zasad eksploatacji:
 naprawa wytwornic może odbywać się tylko za zgodą rejonowego dozoru technicznego,
 czyszczenie wytwornic może odbywać się na wolnym powietrzu, przy świetle dziennym,
w odległości co najmniej 5 m od z
ródła otwartego ognia,
 wykrywania nieszczelności wytwornic można dokonywać tylko przy użyciu wodnego
roztworu mydła,
 wytwornice narażone na zamarznięcie powinny być po pracy opróżnione z wody,
 niedozwolone jest zwiększanie ciśnienia gazu w wytwornicy,
 odległość między wytwornicami znajdującymi się w jednym pomieszczeniu musi wynosić
co najmniej 6 m.
Sprężarki to urządzenia sprężające powietrze, wykorzystywane między innymi przy
prasach pneumatycznych, agregatach natryskowych i innych urzÄ…dzeniach i robotach. MogÄ…
je obsługiwać osoby pełnoletnie, odpowiednio przeszkolone. Zawory bezpieczeństwa
sprężarek muszą być wyregulowane na maksymalne ciśnienie podane przez wytwórcę,
a manometry czytelne i dobrze oświetlone. W pomieszczeniach, gdzie używa się sprężarek,
należy w widocznym miejscu umieścić instrukcję ich obsługi, instrukcję bezpieczeństwa pracy i
ochrony przeciwpożarowej.
Kotły parowe i wodne eksploatuje się zgodnie z instrukcją wytwórcy. Powinny one być
zaopatrzone w manometry, termometry, wodowskazy i zawory bezpieczeństwa.
W pomieszczeniach, znajdują się kotły pod ciśnieniem, należy w widocznym miejscu
umieścić instrukcję ich obsługi, instrukcję bezpieczeństwa pracy i ochrony przeciwpożarowej.
Kotły powinny być zgłaszane przez użytkownika do rejestracji i odbioru technicznego.
Kontroli kotłów dokonuje Urząd Dozoru Technicznego.
4.7.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie urządzenia zaliczamy do urządzeń pod ciśnieniem?
2. Kiedy urządzenia pod ciśnieniem podlegają dozorowi przez Urząd Dozoru Technicznego?
3. Kto może dokonywać obsługi urządzeń pod ciśnieniem?
4. Jak zgodnie z normą PN-75/M-69210 powinny być oznaczone butle z acetylenem?
5. Jak zgodnie z normą PN-75/M-69210 powinny być oznaczone butle z tlenem?
6. Jak zgodnie z normą PN-75/M-69210 powinny być oznaczone butle z wodorem?
7. Ile powinna wynosić minimalna odległość butli z gazem od otwartego z
ródła ognia?
8. W jakich warunkach należy przechowywać butle z gazami palnymi?
9. Jakie warunki muszą być zachowane podczas przewożenia samochodami butli z gazami?
10. Jakie warunki należy spełnić podczas czyszczenia wytwornic acetylenowych?
11. Gdzie wykorzystuje się sprężarki?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
40
12. Jakie warunki muszą spełniać zawory sprężarek?
13. W jakie wskaz
niki powinny być zaopatrzone kotły parowe?
4.7.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Wykonaj na kartonie na potrzeby pracowni szkolnej tablicÄ™ informacyjnÄ…,
przyporządkowującą butlom z różnymi gazami odpowiednie oznaczenia i napisy. Zaprezentuj
uczestnikom z grupy wykonane ćwiczenie.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z normą PN-75/M-69210, która określa sposób oznaczania butli z gazami,
2) wykonać na kartonie tablicę informacyjną,
3) zaprezentować wykonane ćwiczenie uczestnikom z grupy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- norma PN-75/M-69210,
- karton, przybory do pisania i rysowania,
- literatura z rozdziału 6 dotycząca obsługi urządzeń pod ciśnieniem.
Ćwiczenie 2
Na podstawie instrukcji producenta wytwornicy acetylenowej, wykonaj na kartonie
na potrzeby pracowni szkolnej tablicę informacyjną, jak należy eksploatować wytwornicę
acetylenową. Zwróć uwagę na to, aby była ona czytelna i zrozumiała. Zaprezentuj uczestnikom
z grupy wykonane ćwiczenie.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z dowolną instrukcją producenta wytwornicy acetylenowej,
2) wykonać na kartonie tablicę informacyjną dotyczącą eksploatacji wytwornicy
acetylenowej,
3) zaprezentować wykonane ćwiczenie uczestnikom z grupy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- instrukcja producenta dotyczÄ…ca eksploatacji wytwornicy acetylenowej,
- karton, przybory do pisania i rysowania,
- literatura z rozdziału 6 dotycząca obsługi urządzeń pod ciśnieniem.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
41
4.7.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) wymienić nazwy urządzeń pod ciśnieniem?
ðð ðð
2) wyjaśnić kiedy urządzenia pod ciśnieniem podlegają dozorowi przez Urząd
Dozoru Technicznego? ðð ðð
3) rozpoznać butle z różnymi gazami?
ðð ðð
4) określić sposób przechowywania butli z różnymi gazami?
ðð ðð
5) określić sposób transportowania butli z gazami po placu budowy?
ðð ðð
6) określić zasady transportowania butli z gazami na dalekie odległości?
ðð ðð
7) określić, jakie warunki należy zachować podczas czyszczenia wytwornic
acetylenowych? ðð ðð
8) określić zastosowanie sprężarek?
ðð ðð
9) określić w jakie mierniki powinny być zaopatrzone kotły parowe?
ðð ðð
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
42
4.8. Bezpieczeństwo pracy podczas obsługiwania urządzeń
elektrycznych
4.8.1. Materiał nauczania
Bezpieczne posługiwanie się urządzeniami i sprzętem zasilanym prądem elektrycznym jest
bardzo ważne i wymaga od pracownika spełnienia kilku zasad, a mianowicie:
- przed każdym użyciem należy skontrolować stan obudowy, wyłącznika i przewodu
zasilającego; w razie jakiegokolwiek uszkodzenia urządzenie oddać do naprawy,
- w przypadku wystąpienia zakłóceń w pracy urządzenia elektrycznego należy natychmiast
odłączyć je od prądu i zawiadomić przełożonego,
- nie wolno zdejmować pokryw ochronnych ani dopuścić do użytkowania uszkodzonego
urzÄ…dzenia,
- podczas włączania i wyłączania elektronarzędzia z sieci, zawsze należy chwytać
za wtyczkę, nigdy za przewód,
- należy często sprawdzać styki w zaciskach śrubowych przewodów (w nasadkach,
wtyczkach, wyłącznikach),
- ręczne narzędzia elektryczne oraz ręczne lampy należy zasilać prądem o napięciu 24V,
- urządzenie należy używać zgodnie z jego przeznaczeniem i parametrami,
- urządzenie trzeba chronić przed zalaniem wodą i przed wilgocią,
- trzeba uważać, aby się nie potknąć o luz
no leżące przewody zasilające,
- spalony bezpiecznik można zastąpić tylko takim samym sprawnym bezpiecznikiem,
- w razie uszkodzenia innych podzespołów niż bezpieczniki, naprawy urządzenia może
dokonać tylko uprawniony elektryk.
Pracodawca jest zobowiązany dbać o to, aby urządzenia elektryczne były:
- sprawne przed użyciem i po każdej konserwacji i naprawie,
- używane zgodnie z zasadami bezpieczeństwa pracy,
- naprawiane i konserwowane wyłącznie przez uprawnionych elektryków,
- naprawiane niezwłocznie po stwierdzeniu usterki,
- wykluczane z użycia, jeśli ich naprawa jest niemożliwa.
Elektronarzędzia przenośne mogą być wykonane w zależności od sposobu ochrony
obsługi przed porażeniem jako przyrządy klasy I lub klasy II.
Przyrządy klasy I są wyposażone w:
- izolację roboczą niezbędną do należytego działania i zapewnienia podstawowej ochrony
przed porażeniem prądem elektrycznym,
- w wyraz
nie oznaczony zacisk ochronny, do którego należy podłączyć przewód
uziemiajÄ…cy,
- w ruchomy przewód kilkużyłowy, którego końce żył są tak połączone z przyrządem,
że nie można ich odłączyć beż użycia narzędzi, drugie zaś końce są przyłączone
do wtyczki ze stykiem ochronnym do włączenia do gniazda w sieci.
Przyrządy II klasy są wyposażone w izolację podwójną i wzmocnioną oraz w przewód
przyłączeniowy do sieci, lecz nie mają zacisku ochronnego. Przyrząd klasy II nie wymaga
połączenia z ziemią.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
43
Narzędzia i urządzenia elektryczne zaopatrzone są w tabliczki znamionowe (rys. 5)
zawierajÄ…ce ich podstawowe parametry techniczne.
Rys. 5. Elektronarzędzie z widoczną tabliczką znamionową [11, s 48]
Bezpieczna praca na urządzeniach elektrycznych może odbywać się dzięki zastosowaniu
środków ochrony przed porażeniem prądem elektrycznym.
Są to następujące środki ochrony
Ochrona przed dotykiem bezpośrednim (ochrona podstawowa):
- ochrona przez zastosowanie izolowania części czynnych,
- ochrona przez zastosowanie ogrodzenia lub obudowy,
- ochrona przez zastosowanie barier uniemożliwiających dotknięcie urządzeń w trakcie
obsługi,
- ochrona przez umieszczenie urządzeń poza zasięgiem ręki.
Ochrona przed dotykiem pośrednim:
- ochrona przez zastosowanie samoczynnego wyłączenia zasilania,
- ochrona przez zastosowanie urządzenia II klasy ochronności lub o izolacji równoważnej,
- ochrona przez zastosowanie izolowania stanowiska.
Urządzenia elektryczne oznaczane są znakami, świadczącymi o ich bezpieczeństwie
przeciwporażeniowym. Taki znak widoczny jest na rysunku 6.
Rys. 6. Znak bezpieczeństwa CE [11, s. 1087]
Bezwzględnie zabronione jest dotykanie urządzeń elektrycznych, które oznaczone są
tablicÄ… ostrzegawczÄ… przedstawionÄ… na rysunku 7.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
44
Rys. 7. Przykład tablicy ostrzegawczej. Nie dotykać! Urządzenie elektryczne. [3, s. 209]
4.8.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Co należy skontrolować przed każdym użyciem elektronarzędzia?
2. Jak należy postąpić po stwierdzeniu uszkodzenia lub niesprawnego działania
elektronarzędzia?
3. Jak należy postąpić w przypadku stwierdzenia spalenia bezpiecznika?
4. Kto jest uprawniony do naprawiania elektronarzędzi?
5. Jakie są obowiązki pracodawcy w zakresie ochrony od porażeń prądem elektrycznym.
6. Jak wyposażone są elektronarzędzia I klasy odporności przed porażeniem prądem
elektrycznym?
7. Jak wyposażone są elektronarzędzia II klasy odporności przed porażeniem prądem
elektrycznym?
8. Na czy polega ochrona przeciwporażeniowa przed dotykiem bezpośrednim?
9. Na czy polega ochrona przeciwporażeniowa przed dotykiem pośrednim?
4.8.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Odszukaj na tabliczkach znamionowych elektronarzędzi znajdujących się w pracowni
szkolnej, symbole ich klasy ochrony przed porażeniem prądem elektrycznym a następnie
zaprezentuj je.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z elektronarzędziami, jakie udostępni Ci nauczyciel,
2) odczytać na tabliczkach znamionowych symbole ich klasy ochrony przed porażeniem
prÄ…dem elektrycznym,
3) zaprezentować wykonane ćwiczenie.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- zestaw elektronarzędzi w pracowni szkolnej,
- literatura z rozdziału 6 dotycząca obsługi urządzeń elektrycznych.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
45
Ćwiczenie 2
Ustal wspólnie z innymi uczestnikami grupy, jak należy postąpić w przypadku
stwierdzenia uszkodzenia wiertarki elektrycznej. Rodzaj uszkodzenia określi nauczyciel.
Zaprezentuj ustalenia kolegom z grupy.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przeanalizować rodzaj uszkodzenia, które określił nauczyciel,
2) ustalić z kolegą sposób postępowania,
3) zaprezentować wykonane ćwiczenie.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- wiertarka elektryczna,
- literatura z rozdziału 6 dotycząca obsługi urządzeń elektrycznych.
4.8.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) dokonać kontroli elektronarzędzi przed użyciem ich do pracy?
ðð ðð
2) wymienić spalony bezpiecznik?
ðð ðð
3) określić na podstawie tabliczki znamionowej elektronarzędzia klasę
ochrony przed porażeniem prÄ…dem elektrycznym? ðð ðð
4) określić obowiązki pracodawcy w zakresie ochrony przed porażeniem
prÄ…dem elektrycznym? ðð ðð
5) określić, na czym polega ochrona przeciwporażeniowa przed dotykiem
bezpoÅ›rednim? ðð ðð
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
46
4.9. Zabezpieczenie urządzeń napędowych
4.9.1. Materiał nauczania
Bezpieczeństwo pracy przy urządzeniach napędowych jest zapewnione wtedy, kiedy
pracownik przestrzega zasad bezpieczeństwa i higieny pracy oraz obsługuje maszyny
i urzÄ…dzenia zgodnie z zaleceniami zawartymi w instrukcji producenta.
Ogólne wytyczne obsługi i eksploatacji urządzeń napędowych są następujące:
 urządzenia napędowe powinny spełniać wymagania bezpieczeństwa i higieny pracy oraz
ergonomii,
 montaż i obsługa urządzeń napędowych musi być zgodna z dokumentacją techniczno-
ruchowÄ…,
 maszyny z własnymi napędami powinny mieć urządzenia do włączania i wyłączania łatwo
dostępne dla obsługującego, sprawnie działające i zabezpieczone przed przypadkowym
włączeniem,
 w przypadku zespołowej obsługi , gdy stwarza ona zagrożenia dla otoczenia, należy
zapewnić sygnalizację ostrzegawczą i alarmową, łatwo dostrzegalną i zrozumiałą,
 elementy ruchome, stwarzające zagrożenia powinny być w miarę możliwości osłonięte
do wysokości co najmniej 2,5 m od poziomu podłogi,
 elementy ruchome takie jak, pasy, łańcuchy, taśmy, koła zębate i inne elementy układów
napędowych znajdujące się nad stanowiskami pracy lub przejściami osłonięte co najmniej
na wysokości ponad 2,5 m od poziomu podłogi, powinny być osłonięte przynajmniej
od dołu trwałymi osłonami,
 osłony stosowane przy maszynach powinny uniemożliwiać dostęp do strefy niebezpiecznej
i zapewniać bezpieczeństwo obsłudze maszyny i osobom znajdującym
się w jej pobliżu,
 urządzenia ochronne stosowane przy maszynach powinny być niezawodne, trwałe, nie
mogą utrudniać wykonywania pracy,
 urządzenia ochronne stosowane przy maszynach szczególnie niebezpiecznych, powinny
być tak zamontowane, aby ich zdjęcie, otwarcie lub wyłączenie powodowało
natychmiastowe wyłączenie maszyny, a ponowne ich zamontowanie nie może
samoczynnie uruchamiać maszyny,
 maszyny i urządzenia napędowe powinny być utrzymywane w stanie sprawności
technicznej i czystości,
 maszyny i urządzenia napędowe powinny być używane zgodnie z przeznaczeniem,
 maszyny niesprawne lub wyłączone z użytkowania powinny być wyraz
nie oznakowane
i zabezpieczone przed przypadkowym włączeniem,
 maszyn będących w ruchu nie wolno pozostawiać bez nadzoru, chyba, że dokumentacja
techniczno-ruchowa stanowi inaczej,
 maszyn będących w ruchu nie wolno naprawiać, czyścić i smarować, chyba,
że dokumentacja techniczno-ruchowa stanowi inaczej,
 o dostrzeżonych uszkodzeniach urządzenia lub jego wadliwej pracy, pracownik powinien
natychmiast powiadomić przełożonego i przerwać pracę,
 dokonywanie napraw urządzeń napędowych mogą dokonywać tylko uprawnione osoby.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
47
4.9.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie wymagania powinny spełniać urządzenia napędowe?
2. Jakie wymagania powinny spełniać mechanizmy służące do włączania i wyłączania
urządzeń napędowych?
3. W jaki sposób należy zabezpieczyć ruchome części urządzeń napędowych?
4. W jaki sposób należy zabezpieczyć elementy ruchome takie jak, pasy, łańcuchy, taśmy,
koła zębate podwieszone nad stanowiskami pracy lub przejściami?
5. Jakie warunki powinny spełniać urządzenia ochronne urządzeń napędowych?
6. Kiedy wolno naprawiać, czyścić i smarować urządzenia napędowe?
7. Jak powinien zachować się pracownik w przypadku, gdy zauważy awarię lub wadliwą
pracę urządzenia napędowego?
4.9.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Zlokalizuj wszystkie zabezpieczenia dowolnego urządzenia napędowego dostępnego
w pracowni szkolnej. Każde zlokalizowane zabezpieczenie oznacz kolorowym znaczkiem
samoprzylepnym. Zaprezentuj wykonane ćwiczenie.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) obejrzeć urządzenie napędowe w pracowni wskazane przez nauczyciela,
2) zlokalizować osłony i zabezpieczenia na tym urządzeniu,
3) oznaczyć wyszukane zabezpieczenia kolorowymi znaczkami samoprzylepnymi,
4) zaprezentować wykonane ćwiczenie.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- urządzenia napędowe w pracowni szkolnej,
- kolorowe znaczki z taśmy samoprzylepnej,
- literatura z rozdziału 6 dotycząca obsługi urządzeń napędowych.
Ćwiczenie 2
Omów, jakie niebezpieczeństwa zagrażają pracownikom wykonującym pracę
na maszynach napędowych, które nie posiadają wymaganych zabezpieczeń. W celu wykonania
ćwiczenia wykorzystaj dostępne w pracowni szkolnej maszyny napędowe.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) obejrzeć urządzenia napędowe w pracowni wskazane przez nauczyciela,
2) zlokalizować osłony i zabezpieczenia na tych urządzeniach,
3) omówić zagrożenia dla pracowników, jakie może powodować brak zabezpieczeń.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- urządzenia napędowe w pracowni szkolnej,
- literatura z rozdziału 6 dotycząca obsługi urządzeń napędowych.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
48
4.9.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) określić, jakie wymagania powinny spełniać urządzenia napędowe?
ðð ðð
2) wyjaśnić, jak powinny działać mechanizmy służące do włączania
i wyÅ‚Ä…czania urzÄ…dzeÅ„ napÄ™dowych? ðð ðð
3) określić, w jaki sposób należy zabezpieczyć ruchome części urządzeń
napÄ™dowych? ðð ðð
4) wyjaśnić, jakie zagrożenia stwarzają ruchome elementy takie jak, pasy,
łańcuchy, taśmy, koła zębate podwieszone nad stanowiskami pracy lub
przejÅ›ciami i w jaki sposób należy uniknąć tych zagrożeÅ„? ðð ðð
5) wyjaśnić, jakie warunki powinny spełniać urządzenia ochronne urządzeń
napÄ™dowych? ðð ðð
6) wyjaśnić, kto i kiedy może naprawiać, czyścić i smarować urządzenia
napÄ™dowe? ðð ðð
7) wyjaśnić, jak należy zachować się w przypadku, gdy urządzenie
napÄ™dowe, które jest obsÅ‚ugiwane zaczyna wadliwie pracować? ðð ðð
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
49
4.10. Zasady eksploatacji maszyn do robót ziemnych
4.10.1. Materiał nauczania
Podczas robót ziemnych towarzyszących robotom instalacyjnym, wykorzystuje
się najczęściej sprzęt i maszyny, takie jak:
 koparki,
 spycharki,
 równiarki,
 zgarniarki.
Ogólne zasady bezpiecznej pracy na wszystkich maszynach polegają na spełnieniu
następujących warunków:
 w razie odkrycia podziemnych instalacji i urządzeń nie zaznaczonych w dokumentacji
terenu, należy przerwać roboty, aż do wyjaśnienia sytuacji,
 należy zawsze określić bezpieczną odległość pracującej maszyny od przewodów instalacji
elektrycznej, kabli telekomunikacyjnych, instalacji wodno-kanalizacyjnej, instalacji
gazowej,
 typ maszyny powinien być dostosowany do parametrów wykopu i kategorii gruntu,
 nie wolno dopuszczać do pracy maszyn w pochyleniu większym, niż jest dozwolone,
 maszyny mogą być obsługiwane tylko przez uprawnione osoby,
 ruch maszyn wykonujÄ…cych roboty ziemne, roboty transportowe i inne roboty
na budowie, powinien przebiegać w sposób bezkolizyjny.
Oprócz ogólnych zasad bezpieczeństwa, dla poszczególnych maszyn opracowano
szczegółowe warunki bezpiecznej obsługi maszyn podczas ich eksploatacji.
Koparki:
 koparka podsiębierna powinna być ustawiona przynajmniej 0,6 m za klinem odłamu gruntu
danej kategorii,
 wyładunek urobku gruntów kamienistych z łyżki koparki do skrzyni samochodu powinien
odbywać się z wysokości wynoszącej najwyżej 0,25 m ,
 wyładunek urobku gruntów innych niż kamieniste z łyżki koparki do skrzyni samochodu
powinien odbywać się z wysokości wynoszącej najwyżej 0,5 m,
 nie wolno przenosić łyżki z urobkiem nad kabiną samochodu transportowego, w której
znajduje siÄ™ kierowca,
 w zasięgu pracy koparki zabronione jest przebywanie osób postronnych w odległości
mniejszej niż 10 m,
 czyszczenie łyżki może odbywać się dopiero po zatrzymaniu pracy silnika i opuszczeniu
ramienia z łyżką,
 kiedy koparka nie pracuje, to łyżka powinna spoczywać na ziemi,
 w czasie przejazdu koparki, ramię z łyżką powinno być ustawione równolegle
do kierunku jazdy, a łyżka powinna być ustawiona na wysokości 1 m nad poziomem
terenu.
Spycharki i równiarki:
 podczas pracy na nasypach, lemiesz spycharki (lub równiarki) nie może wystawać poza
skraj nasypu, aby nie doszło do zsunięcia się maszyny z nasypu,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
50
 spycharka (lub równiarka) może pracować podjeżdżając pod górę po zboczu o pochyleniu
do 25o,
 spycharka (lub równiarka) może pracować zjeżdżając w dół ze zbocza o pochyleniu
do 35o,
 spycharka (lub równiarka) nie może pracować w pochyleniu poprzecznym większym
niż 35o,
 nie należy dopuszczą do pracy spycharki (lub równiarki) w gruntach gliniastych.
Zgarniarki:
 zgarniarka może pracować podjeżdżając pod górę po zboczu o pochyleniu do 8o,
 zgarniarka może pracować zjeżdżając w dół ze zbocza o pochyleniu do 11o,
 zgarniarka nie może pracować w pochyleniu poprzecznym większym niż 3o,
 skrzynię zgarniarki należy opuszczać możliwie nisko, aby maszyna nie wywróciła się,
 podczas postoju na terenie pochyłym, hamulec ręczny musi być zaciągnięty,
a pod wszystkie koła powinny być podłożone podkładki.
4.10.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie maszyny do robót ziemnych wykorzystuje się najczęściej podczas robót
instalacyjnych?
2. Jakie są ogólne zasady bezpiecznej pracy dla wszystkich maszyn do robót ziemnych?
3. W jakiej odległości od krawędzi wykopu powinna pracować koparka podsiębierna,
aby nie uległ oderwaniu klin odłamu?
4. Jakiej wysokości nad skrzynią samochodu należy wyładowywać z łyżki koparki grunt
skalisty, a z jakiej grunt sypki?
5. Kiedy praca koparki stwarza zagrożenie dla kierowcy samochodu transportowego
oczekującego na załadunek?
6. Jak powinno być ustawione ramię koparki podczas przejazdu?
7. Na jakim pochyleniu zbocza może pracować spycharka podjeżdżając pod górę?
8. Na jakim pochyleniu zbocza może pracować spycharka zjeżdżając ze zbocza?
9. W jakich gruntach nie powinny pracować spycharki?
10. Na jakim pochyleniu zbocza może pracować zgarniarka podjeżdżając pod górę?
11. Na jakim pochyleniu zbocza może pracować zgarniarka zjeżdżając ze zbocza?
12. Czym zagraża zbyt wysoko uniesiona załadowana skrzynia zgarniarki?
4.10.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Wykonaj na kartonie  na potrzeby pracowni szkolnej, instrukcję bezpiecznej obsługi
maszyn wykonujących zmechanizowane roboty ziemne. Zaprezentuj wykonane ćwiczenie.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się przepisami bezpieczeństwa i higieny pracy obowiązującymi podczas robót
ziemnych,
2) wykonać na kartonie instrukcję zawierającą zasady bezpiecznej pracy maszyn,
wykonujÄ…cych zmechanizowane roboty ziemne,
3) zaprezentować wykonane ćwiczenie.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
51
Wyposażenie stanowiska pracy:
- przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy dotyczące maszyn do robót ziemnych,
- karton,
- przybory do pisania i rysowania,
- literatura z rozdziału 6 dotycząca eksploatacji maszyn do robót ziemnych.
Ćwiczenie 2
Wyjaśnij pisemnie, czym zagraża dopuszczenie do pracy spycharki lub zgarniarki
na zbocze o większym pochyleniu poprzecznym, niż pozwalają instrukcje eksploatacji
i zasady bezpieczeństwa i higieny pracy. Swoje wyjaśnienia możesz poprzeć rysunkiem
przedstawiającym układ wektorów: siły nacisku maszyny na podłoże, jej siły ciężkości
i ich wypadkowej. Zaprezentuj wykonane ćwiczenie.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przeanalizować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy maszyn do robót ziemnych,
2) przeanalizować zasady eksploatacji maszyn podczas robót ziemnych,
3) przedstawić w formie pisemnej uzasadnienie problemu zadanego w ćwiczeniu,
4) wykonać rysunek, polegający na złożeniu sił (ciężkości maszyny i jej siły nacisku
na podłoże) metodą równoległoboku, który będzie potwierdzeniem stawianej tezy,
5) zaprezentować wykonane ćwiczenie.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy dotyczące maszyn do robót ziemnych,
- karton,
- przybory do pisania i rysowania,
- literatura z rozdziału 6 dotycząca eksploatacji maszyn do robót ziemnych.
4.10.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) określić, jakie maszyny wykorzystuje się do robót ziemnych?
ðð ðð
2) określić bezpieczną odległość od skraju zbocza pracującej koparki
podsiÄ™biernej? ðð ðð
3) określić zasady wyładunku urobku z łyżki koparki różnych gruntów ?
ðð ðð
4) określić bezpieczne dopuszczalne nachylenie zbocza dla pracującej na
nim spycharki? ðð ðð
5) określić bezpieczne dopuszczalne nachylenie zbocza dla pracującej na
nim zgarniarki? ðð ðð
6) wyjaśnić, dlaczego praca zgarniarki w pochyleniu poprzecznym,
przekraczajÄ…cym dopuszczalne normy pochylenia jest niebezpieczna? ðð ðð
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
52
4.11. Zasady bezpieczeństwa podczas transportu oraz
magazynowania materiałów i wyrobów budowlanych
i instalacyjnych
4.11.1. Materiał nauczania
Transport materiałów obejmuje takie czynności, jak:
 załadowanie,
 przeładowanie,
 rozładowanie,
 przenoszenie,
 przesuwanie,
 przewożenie.
Czynności te mogą być wykonywane:
 ręcznie,
 przy użyciu sprzętu pomocniczego takiego, jak pasy, liny, łańcuchy, nosze, taczki, wózki
i inne,
 przy pomocy zmechanizowanych środków transportu.
Pracodawca, który zatrudnia pracowników do prac transportowych obowiązany jest:
 skierować ich na badania lekarskie przed rozpoczęciem pracy,
 przeszkolić ich pod względem bezpieczeństwa i higieny pracy w zakresie prac
transportowych,
 zapewnić im odzież ochronną, odpowiednie obuwie i środki ochrony indywidualnej,
 objaśnić rodzaj wykonywanych prac i zagrożenia, jakie mogą wystąpić w związku
z wykonywanÄ… pracÄ….
Transport indywidualny:
 dorosły mężczyzna może dz
wigać i przenosić przedmioty o masie do 50 kg podczas pracy
stałej, na odległość do 25 m i na wysokość do 4 m,
 dorosła kobieta może dz
wigać i przenosić przedmioty o masie do do 15 kg podczas pracy
stałej i nie większe niż 25 kg podczas pracy dorywczej,
 jeden pracownik może przetaczać beczki o masie nie większej niż 300 kg po powierzchni
poziomej i nie większej niż 50 kg po powierzchni pochyłej,
 zabronione jest przetaczanie beczek po pochylni, jeżeli jej kąt przekracza 30o,
 w przypadku przetaczania beczek po legarach, pracownicy muszą znajdować się z boku
legarów,
 nie wolno przenosić indywidualnie przedmiotów o masie większej niż 50 kg.
Transport zespołowy:
 zespołowe przenoszenie przedmiotów o masie większej niż 300 kg wymaga stosowania
specjalnego sprzętu,
 przedmioty o długości większej niż 4 m i masie większej niż 300 kg podczas
przygotowania do zespołowego przenoszenia, wymagają jednoczesnego układania
ich na ramionach jednoimiennych,
 przenoszenie przedmiotów o masie od 500 kg do 750 kg powinno odbywać się pod
nadzorem wykwalifikowanego pracownika,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
53
 zespołowe dz
wiganie i przenoszenie przedmiotów o masie większej niż 750 kg powinno
się odbywać tylko w wyjątkowych wypadkach,
 zabronione jest przenoszenie przedmiotów niestabilnych.
Transport za pomocą środków transportowych:
 transport ładunków za pomocą wózków powinien się odbywać po drogach o nachyleniu
nie większym niż 4% dla wózków szynowych i 5% dla wózków bezszynowych,
 transport ładunków za pomocą taczek powinien się odbywać po drogach o nachyleniu
nie większym niż 10%,
 za pomocą taczek wolno przewozić ciężar niewiększy niż 100 kg po nawierzchni twardej
i nie większy niż 75 kg po nawierzchni miękkiej,
 masa ładunku nie powinna przekraczać dopuszczalnej ładowności środka transportowego,
 w czasie transportu ładunek nie powinien się przemieszczać w skrzyni środka transportu,
wysypywać, spadać i zasłaniać pola widzenia osobie kierującej tym środkiem transportu.
Składowanie i magazynowanie materiałów budowlanych
Prefabrykaty żelbetowe
Prefabrykaty żelbetowe powinny być składowane na podłożu płaskim, wyrównanym,
posiadającym odprowadzenie wody opadowej. Prefabrykaty układa się asortymentami
i partiami na drewnianych podkładach, w takiej pozycji, w jakiej będą pracowały
po wbudowaniu. Åšcienne elementy prefabrykowane ustawia siÄ™ pionowo w specjalnych
stojakach lub w pozycji pochyłej w inwentaryzowanych kozłach, pamiętając, że należy
równomiernie obciążać kozły przez jednoczesne umieszczanie elementów po obu jego
stronach. Po każdej stronie kozła można ułożyć najwyżej 10 elementów.
Przy składowaniu elementów prefabrykowanych w pozycji poziomej, pierwszą warstwę
elementów układa się na drewnianych podkładach grubości co najmniej 15 cm, następne
warstwy oddziela się przekładkami drewnianymi o grubości większej niż wystające uchwyty
montażowe, lecz nie mniejszej niż 7 cm.
Wysokość stosu nie powinna przekroczyć 1,8 m, a liczba warstw w stosie zależy
od rodzaju i grubości składowanych elementów. Między układanymi stosami elementów należy
zachować odpowiednie odległości, pozostawiając przemiennie odstępy:
- przełazowe o szerokości 1,0 m, aby mógł przejść nimi człowiek,
- nieprzełazowe o szerokości co najmniej 30 cm.
Kruszywa - piasek, żwir, tłuczeń itp. - składuje się w postaci pryzm na składowiskach
otwartych. Pryzmy te mogą być zabezpieczone przed rozsypywaniem się kruszywa niskim
płotkiem z desek lub z elementów żelbetowych.
Ciasto wapienne przechowuje siÄ™ w dole ziemnym o wymiarach 2,5 m x 3,0 m
i głębokości ok. 2 m, zabezpiecza przed bezpośrednim działaniem słońca, deszczu, śniegu
i mrozu. Przy dłuższym okresie przechowywania ciasto wapienne należy zabezpieczać warstwą
piasku i przykrywać matą z trzciny.
Cegłę należy układać na stabilnym podłożu osobno klasami i gatunkami, na rąb w kozły
po 200 lub 250 szt., tworząc zwarte bloki, łatwe do liczenia. Składowaną w okresie jesienno-
zimowym cegłę należy osłonić matami lub plandeką zabezpieczając w ten sposób materiał
przed opadami atmosferycznymi i oblodzeniem.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
54
Dachówki układa się w stosy po 2 3 rzędy do wysokości 4 warstw, po 250 sztuk
w rzędzie. Poszczególne warstwy dachówki należy oddzielić przekładkami: słomą, matą
lub przekładkami drewnianymi. W porze jesienno-zimowej, przy składowaniu przez czas
dłuższy niż 6 tygodni, dachówki należy zabezpieczyć przed oblodzeniem.
Papę powinno się składować w pomieszczeniu suchym, dobrze wentylowanym, równym
i twardym podłożu, zabezpieczone przed działaniem promieni słonecznych. Temperatura
w pomieszczeniu nie powinna przekraczać +12°C. Rolki papy należy ustawiać
w pozycji pionowej. W pomieszczeniu magazynu powinna znajdować się gaśnica.
Wyroby z drewna i materiałów drewnopochodnych powinno się składować
w pomieszczeniu suchym i przewiewnym, na podłodze drewnianej lub innej zabezpieczonej
przed wilgocią przenikającą z gruntu. Temperatura wewnętrzna w pomieszczeniu, gdzie
skÅ‚aduje siÄ™ materiaÅ‚y z drewna powinna wynosić od +12 do +14°C.
Materiały drewnopochodne składuje się, układając pojedynczo na paletach lub luzem
w stosy o wysokości do. 1 m.. W pomieszczeniach składowania materiałów
drewnopochodnych powinna panować temperatura od +5 do +20°C, a wilgotność powietrza
powinna wynosić 65% ą5. W pobliżu magazynu powinien znajdować się hydrant, a w samym
pomieszczeniu gaśnica wodno-pianowa.
Spoiwa należy przechowywać w zamkniętych pomieszczeniach, suchych, szczelnych
i nieprzewiewnych, z podłogą drewnianą impregnowaną, klinkierową, ewentualnie asfaltową.
Wilgotność powietrza w pomieszczeniach powinna wynosić ok. 30%. W pobliżu
magazynu spoiw powinien znajdować się hydrant.
Materiały budowlane dostarczane na budowę w workach, takie jak: cement, wapno i gips,
gotowe zaprawy klejowe, wyrównujące, samopoziomujące, suche farby itp. należy składować
na drewnianych pomostach ułożonych na legarach, układając w stosy do 10 warstw. W stosie
powinny znajdować się worki z materiałem tego samego rodzaju i gatunku.
Odległość ułożonego stosu od ścian magazynu nie może być mniejsza niż 60 cm.
Materiały malarskie płynne takie, jak: emalie, lakiery, rozpuszczalniki, rozcieńczalniki,
powinny być składowane w pomieszczeniu przeznaczonym do przechowywania łatwopalnych
materiałów malarskich. Temperatura wewnątrz pomieszczenia powinna wynosić od +5
do +12°C. UrzÄ…dzenia stanowiÄ…ce wyposażenie magazynu powinny być niepalne, ewentualnie
zabezpieczone przed ogniem np. farbÄ… ognioodpornÄ….
Płynne materiały malarskie należy składować w szczelnych, fabrycznych pojemnikach,
zachowując następujące zasady:
- materiały w balonach i gąsiorach  ustawiać w specjalnych stojakach,
- materiały w beczkach i hobokach  ustawiać na drewnianych podkładach,
- materiały w małych puszkach  ustawiać na półkach regałów,
- wyroby w mniejszych (lżejszych) opakowaniach  układać na wyższych półkach,
natomiast wyroby cięższe na półkach położonych niżej,
- nie składować materiałów płynnych razem z farbami suchymi,
- chronić przed ogniem i samozapłonem.
Pręty i rury metalowe należy układać dobierając wg rodzaju materiału i wymiarów
przekroju poprzecznego w pozycji poziomej, na niżej usytuowanych półkach regałów. Wyroby
długie i o większych wymiarach takie, jak kształtowniki walcowane można przechowywać na
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
55
składowiskach otwartych lub pod zadaszeniem, w specjalnie do tego celu przygotowanych
zasiekach, opisując poszczególne wyroby wg asortymentów, gatunków
i wielkości na odpowiednich tablicach.
Składowanie elementów wyposażenia sanitarnego i wyrobów instalacyjnych
Pomieszczenie przeznaczone do przechowywania elementów wyposażenia sanitarnego
powinno być wyposażone w regały z półkami i pojemnikami na elementy drobne
i o mniejszych wymiarach.
Rury instalacyjne należy układać dobierając wg rodzaju materiału i średnicy w pozycji
poziomej, na niżej usytuowanych półkach regałów.
Kształtki i armaturę należy układać dobierając wg rodzaju, przeznaczenia i średnicy,
w pojemnikach lub tekturowych opakowaniach fabrycznych, na wyżej usytuowanych półkach
regałów.
Rury odbiorowe i ze stali stopowych dostarczone na budowę, należy składować
na oddzielnych regałach pod wiatą, a w przypadku magazynowania przez krótki czas 
w oddzielnych stopach.
Rury żeliwne, azbestowo-cementowe i kamionkowe można składować na otwartym
powietrzu, układając je w stosach na utwardzonym, suchym i wyrównanym terenie. Wysokość
składowania nie może przekroczyć 2 m. Rury kielichowe należy układać kielichami
na przemian.
Rury z polichlorku winylu i polietylenu można składować na otwartym powietrzu
w temperaturze nie niższej niż -50C, układając je w stosach, zabezpieczając je przed
promieniami słonecznymi i opadami. Podłoże na którym składuje się rury, musi być równe, tak
aby rura była podparta na całej długości; wysokość stosu rur nie może przekraczać 1 m.
Szczegółowe wymagania techniczne magazynowania są podawane przez producentów.
Przybory sanitarne i grzejniki należy układać na podkładach drewnianych, dobierając
według rodzaju i wielkości, zabezpieczone fabrycznie przed uszkodzeniem.
Armaturę należy składować w magazynach zamkniętych. Armaturę o większych
średnicach od DN=400 mm można składować pod wiatami na podkładach drewnianych. Części
obrobione armatury powinny być zabezpieczone przed korozją tłuszczami technicznymi.
Otwory armatury dostarczonej na budowę bez indywidualnego opakowania powinny być
zaślepione.
4.11.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie są obowiązki pracodawcy, który zatrudnia pracowników do robót transportowych?
2. Jakie ciężary może dz
wigać dorosły mężczyzna?
3. Jakie ciężary może dz
wigać dorosła kobieta?
4. Jakie zasady obowiÄ…zujÄ… podczas indywidualnego przetaczania beczek?
5. Jak wielkie ciężary można przenosić indywidualnie?
6. Jakie zasady obowiązują podczas zespołowego przenoszenia przedmiotów o masie
większej niż 300 kg i długości większej niż 4 m?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
56
7. Jakie jest dopuszczalne pochylenie drogi po której odbywa się transport materiałów
wózkami?
8. Jakie jest dopuszczalne pochylenie drogi po której odbywa się transport materiałów
taczkami?
9. Jakie maksymalne ciężary można transportować taczkami i po jakich nawierzchniach?
10. Jakie zasady obowiązują podczas składowania prefabrykatów żelbetowych?
11. Jakie zasady obowiązują podczas składowania kruszyw budowlanych?
12. Jakie zasady obowiązują podczas składowania cegły?
13. Jakie zasady obowiązują podczas składowania drewna i materiałów drewnopochodnych?
14. Jakie zasady obowiązują podczas składowania prętów i rur stalowych?
15. Jakie zasady obowiązują podczas składowania i magazynowania elementów wyposażenia
sanitarnego?
4.11.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Wspólnie z uczestnikami zastanów się, jak zorganizować, transport i składowanie
grzejników, rozładunek z samochodu które przywieziono na budowę w celu zainstalowania.
Zapisz ustalenia, a następnie zaprezentuj je uczestnikom z grupy.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się przepisami bezpieczeństwa i higieny pracy przy robotach transportowych,
2) ustalić zasady transportu i składowania grzejników,
3) zapisać ustalenia,
4) zaprezentować wykonane ćwiczenie.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy dotyczące robót transportowych,
- przepisy dotyczące składowania i magazynowania elementów wyposażenia sanitarnego,
- papier,
- przybory do pisania,
- literatura z rozdziału 6 dotycząca zasad bezpieczeństwa podczas transportu oraz
magazynowania materiałów.
Ćwiczenie 2
Zaplanuj, a następnie rozmieść w magazynie pracowni szkolnej elementy wyposażenia
sanitarnego i wyroby instalacyjne, które udostępni Ci nauczyciel. Ćwiczenie wykonaj zgodnie
z zasadami, które obowiązują przy składowaniu i magazynowaniu takich materiałów.
Zaprezentuj wykonane ćwiczenie kolegom z grupy. Uzasadnij wybrany prze Ciebie sposób
rozmieszczenia materiałów.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się zasadami składowania i magazynowania elementów wyposażenia sanitarnego
i wyrobów instalacyjnych,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
57
2) zaplanować rozmieszczenie w magazynie szkolnym otrzymanych od nauczyciela
materiałów,
3) ułożyć materiały zgodnie z zasadami składowania i magazynowania elementów
wyposażenia sanitarnego i wyrobów instalacyjnych,
4) zaprezentować wykonane ćwiczenie, uzasadniając sposób jego wykonania.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy dotyczące składowania i magazynowania
elementów wyposażenia sanitarnego i wyrobów instalacyjnych,
- zestaw elementów wyposażenia sanitarnego i wyrobów instalacyjnych,
- pomieszczenie pełniące funkcję magazynu lub zestaw półek i regałów,
- literatura z rozdziału 6 dotycząca magazynowania materiałów instalacyjnych.
4.11.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) określić obowiązki pracodawcy, który zatrudnia pracowników do
robót transportowych? ðð ðð
2) określić, jaki maksymalny, dopuszczalny ciężar może dz
wigać dorosły
mężczyzna? ðð ðð
3) określić, jaki maksymalny, dopuszczalny ciężar może dz
wigać dorosła
kobieta? ðð ðð
4) określić zasady i warunki bezpiecznego indywidualnego przetaczania
beczek? ðð ðð
5) określić zasady i warunki bezpiecznego zespołowego przenoszenia
przedmiotów o masie większej niż 300 kg i długości większej niż
4 m? ðð ðð
6) określić zasady i warunki bezpiecznego transportu materiałów
wózkami? ðð ðð
7) określić zasady i warunki bezpiecznego transportu materiałów
taczkami? ðð ðð
8) określić zasady i warunki bezpiecznego składowania materiałów
budowlanych? ðð ðð
9) określić zasady i warunki bezpiecznego składowania elementów
wyposażenia sanitarnego i wyrobów sanitarnych? ðð ðð
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
58
4.12. Zasady ochrony środowiska na stanowisku pracy
4.12.1. Materiał nauczania
Podstawowym aktem prawnym regulującym zasady ochrony środowiska jest Ustawa
o ochronie i kształtowaniu środowiska, zaś aktem prawnym regulującym gospodarkę
odpadami jest Ustawa o odpadach.
Ochrona środowiska ma na celu podjęcie działań, które umożliwiają zachowanie
lub przywracanie równowagi przyrodniczej. Działania te polegają na:
racjonalnym kształtowaniu środowiska i gospodarowaniu zasobami środowiska,
przeciwdziałaniu zanieczyszczeniom,
przywracaniu elementów przyrodniczych do stanu właściwego.
y
ródłami zanieczyszczeń środowiska są:
 procesy utleniania zachodzÄ…ce podczas spalania paliw, palenia tytoniu, procesy
oddychania,
 procesy technologiczne,
 gromadzenie odpadów przemysłowych.
Postępowanie z odpadami
Do odpadów należą zużyte oleje, opakowania, żużel i popiół, odpady mineralne, odpady
metaliczne. Są one szkodliwe lub uciążliwe dla środowiska.
Gospodarowanie odpadami polega na ich zbieraniu, a następnie transportowaniu do miejsc
utylizacji, unieszkodliwiania lub prowadzenia odzysku.
Gromadzenie to pierwszy etap gospodarowania odpadami. Do gromadzenia odpadów
stosuje siÄ™ specjalnie przystosowane pojemniki. SÄ… one oznaczane i ustawiane w wydzielonych,
łatwo dostępnych miejscach. Jednocześnie prowadzi się segregację odpadów w ten sposób, że
dla każdego rodzaju odpadów wyznacza się osobne pojemniki uwzględniające ich cechy lub
właściwości.
Utylizacja  to przetwarzanie materiałów lub odpadów, które straciły wartość użytkową.
Unieszkodliwianie  to likwidacja lub ograniczenie uciążliwości odpadów dla środowiska
przez poddanie ich obróbce, powodującej zmianę ich cech fizycznych, chemicznych lub
biologicznych.
Recykling - to systemem wielokrotnego wykorzystywania tych samych materiałów
w kolejnych dobrach materialnych i użytkowych, czyli powtórne zagospodarowanie raz
wyprodukowanych i użytych wyrobów na przykład makulatury, opakowań szklanych
lub plastikowych. Chronione są w ten sposób nieodnawialne lub trudnoodnawialne z
ródła
surowców, a jednocześnie ogranicza się produkcję odpadów.
Obecnie niemal na każdym wyrobie można znalez
ć znaki informacyjne, które sugerują
dalsze postępowanie z nim, kiedy straci już wartości użytkowe. Zbiór takich znaków zawiera
tabela 3.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
59
Tabela 3. Znaki informacyjne sugerujące poprawne postępowanie z odpadami [2, s. 68]
4.12.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jaki akt prawny reguluje zasady ochrony środowiska?
2. Jaki akt prawny reguluje zasady gospodarki odpadami?
3. Na czym polegają działania zmierzające do ochrony środowiska?
4. Jakie sÄ… z
ródła zanieczyszczeń środowiska?
5. Na czym polega prawidłowa gospodarka odpadami?
6. Jakie znasz sposoby racjonalnego gromadzenia odpadów?
7. Na czy polega recykling odpadów?
8. W jaki sposób należy postąpić z odpadami metalowych materiałów instalacyjnych, które
nie nadajÄ… siÄ™ do wykorzystania?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
60
4.12.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Opracuj pisemnie instrukcjÄ™ gospodarki odpadami na stanowisku montera wykonujÄ…cego
instalację doprowadzenia wody w budynku mieszkalnym. Zaprezentuj wykonane ćwiczenie.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zidentyfikować rodzaje odpadów powstających podczas wykonywania instalacji
doprowadzenia wody w budynku mieszkalnym,
2) wyszukać w regulacjach prawnych dane dotyczące metod składowania i utylizacji
odpadów,
3) pogrupować odpady odpowiednio do metod składowania i utylizacji,
4) opisać grupy odpadów oraz metody ich składowania i utylizacji,
5) zaprezentować opracowaną instrukcję.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- normy dotyczÄ…ce gospodarki odpadami,
- papier,
- przybory do pisania,
- literatura z rozdziału 6 dotycząca ochrony środowiska.
Ćwiczenie 2
Otrzymasz od nauczyciela dwa zestawy do wykonania ćwiczenia. Pierwszy zestaw
zawiera znaki informacyjne sugerujące poprawne postępowanie z odpadami, zaś drugi zestaw
zawiera opisy do tych znaków. Dopasuj je do siebie. Zaprezentuj wykonane ćwiczenie.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z zawartością otrzymanych zestawów,
2) dopasować opisy do znaków informacyjnych,
3) zaprezentować wykonane ćwiczenie.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- zestaw znaków informacyjnych sugerujących poprawne postępowanie z odpadami,
- zestaw opisów do przygotowanych znaków informacyjnych,
- literatura z rozdziału 6 dotycząca ochrony środowiska.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
61
4.12.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) wymienić akty prawne dotyczące ochrony środowiska ?
ðð ðð
2) wymienić akty prawne dotyczące gospodarki odpadami?
ðð ðð
3) określić, na czym polegają działania prowadzące do ochrony środowiska
naturalnego? ðð ðð
4) określić, jakie są z
ródła zanieczyszczenia środowiska?
ðð ðð
5) zdefiniować pojęcie utylizacji?
ðð ðð
6) zdefiniować pojęcie recyklingu?
ðð ðð
7) wymienić rodzaje odpadów w zakładzie blacharskim?
ðð ðð
8) określić sposób zagospodarowania odpadów powstających podczas
wykonywania instalacji wodnej? ðð ðð
9) określić sposób zagospodarowania odpadów powstających podczas
wykonywania instalacji kanalizacyjnej? ðð ðð
10) określić sposób zagospodarowania odpadów powstających podczas
wykonywania instalacji gazowej? ðð ðð
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
62
5. SPRAWDZIAN OSI
GNI
Ć
INSTRUKCJA DLA UCZNIA
1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartÄ™ odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi. Dla każdego zadania podane
są cztery możliwe odpowiedzi: a, b, c, d. Tylko jedna odpowiedz
jest poprawna; wybierz
jÄ… i zaznacz kratkÄ™ z odpowiadajÄ…cÄ… jej literÄ…, znakiem X.
5. Test zawiera 20 zadań o różnym stopniu trudności. Są to zadania wielokrotnego wyboru.
6. Za każdą poprawną odpowiedz
możesz uzyskać 1 punkt.
7. Staraj siÄ™ wyraz
nie zaznaczać odpowiedzi. Jeżeli się pomylisz i błędnie zaznaczysz
odpowiedz
, otocz ją kółkiem i zaznacz ponownie odpowiedz
, którą uważasz
za poprawnÄ….
8. Test zawiera zadania z poziomu podstawowego oraz zadania z poziomu
ponadpodstawowego, które mogą przysporzyć Ci trudności, gdyż są one na poziomie
wyższym niż pozostałe (dotyczy to zadań od 14 do 20).
9. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
10. Kiedy udzielenie odpowiedzi będzie sprawiało Ci trudność, wtedy odłóż rozwiązanie
zadania na póz
niej i wróć do niego, gdy zostanie Ci czas wolny.
11. Po rozwiÄ…zaniu testu sprawdz
, czy zaznaczyłeś wszystkie odpowiedzi na KARCIE
ODPOWIEDZI.
12. Na rozwiÄ…zanie testu masz 45 minut.
Powodzenia!
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
63
ZESTAW ZADAC
TESTOWYCH
1. y
ródłem prawa w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy jest
a) Kodeks pracy.
b) Kodeks karny.
c) Kodeks cywilny.
d) Kodeks postępowania administracyjnego.
2. Koszty szkolenia pracowników w zakresie bhp ponosi
a) pracodawca.
b) Państwowa Inspekcja Pracy.
c) Społeczna Inspekcja Pracy.
d) Państwowa Inspekcja Sanitarna.
3. Pomieszczenia i urządzenia sanitarne na terenie zakładu pracy zapewnia pracownikom
a) inwestor.
b) pracodawca.
c) inspektor sanitarny.
d) społeczny inspektor pracy.
4. Znak ostrzegawczy bhp ma postać
a) trójkąta o żółtym polu.
b) koła o niebieskim polu.
c) prostokÄ…ta o zielonym polu.
d) koła z czerwoną obwódką.
5. Informację o bezpieczeństwie przeciwporażeniowym elektronarzędzia można odczytać z
a) tablicy informacyjnej.
b) jego tabliczki znamionowej.
c) tablicy znaków bezpieczeństwa.
d) instrukcji bhp na stanowisku pracy.
6. Zamieszczony niżej znak, informuje
a) Palenie tytoniu zabronione.
b) Palenie tytoniu dozwolone.
c) Zakaz używania otwartego ognia.
d) Dopuszczalne używanie otwartego ognia.
7. Hydrant służy do
a) dostarczania wody pitnej.
b) dostarczania wody do celów sanitarnych.
c) czerpania wody w czasie gaszenia pożaru.
d) dostarczania wody do celów technologicznych.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
64
8. W czasie gaszenia pożaru gaśnicę należy uruchomić
a) na polecenie straży pożarnej.
b) natychmiast przy z
ródle ognia.
c) na polecenie kierownika zakładu pracy.
d) przed wejściem do budynku, w którym płonie pomieszczenie.
9. Utylizacja polega na
a) ograniczeniu uciążliwości odpadów.
b) wielokrotnym wykorzystywaniu tych samych materiałów.
c) przetwarzaniu materiałów, które straciły ważność użytkową.
d) gromadzeniu nieprzydatnych materiałów w miejscach specjalnie wyznaczonych.
10. Recykling to
a) ograniczenie uciążliwości odpadów.
b) wielokrotne wykorzystywanie tych samych materiałów.
c) przetwarzanie materiałów, które straciły ważność użytkową.
d) gromadzenie nieprzydatnych materiałów w miejscach specjalnie wyznaczonych.
11. Butle z acetylenem sÄ… malowane na kolor
a) biały.
b) zielony
c) błękitny
d) czerwony.
12. Stałemu dozorowi technicznemu podlegają urządzenia ciśnieniowe, w których ciśnienie
przekracza
a) 0,01 MPa.
b) 0,03 MPa.
c) 0,05 MPa.
d) 0,07 MPa.
13. Wszystkie ruchome części urządzeń napędowych, które stwarzają zagrożenie
dla pracowników, powinny być
a) osłonięte osłonami.
b) dobrze oświetlone.
c) pomalowane na biało.
d) wygrodzone taśmą bezpieczeństwa.
14. Według przepisów na 1 pracownika powinna przypadać powierzchnia szatni równa
0,5 m2. Zatem, szatnia dla 17 pracowników powinna mieć powierzchnię
a) 5 m2. 2
b) 8,5 m
c) 17,0 m2.
d) 17,5 m2.
15. W celu zapewnienia należytej wentylacji pomieszczenia, powietrze należy wymieniać tym
częściej, im
a) większa jest kubatura pomieszczenia.
b) mniejsza jest kubatura pomieszczenia.
c) większa jest powierzchnia pomieszczenia.
d) mniejsza jest powierzchnia pomieszczenia.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
65
16. Jeśli zastosujesz wodę do gaszenia palącego się tłuszczu, to
a) płomień powiększy się.
b) płomień zgaśnie bardzo szybko.
c) tłuszcz natychmiast ostygnie, dzięki czemu ogień będzie powoli dogasał.
d) tłuszcz rozpryśnie się, zapali i może spowodować u człowieka poparzenie.
17. Jeśli do gaszenia ognia w zamkniętym pomieszczeniu użyjesz gaśnicy tetrowej, to
a) powiększy się płomień.
b) płomień zgaśnie bardzo szybko.
c) wytworzy siÄ™ trujÄ…cy zwiÄ…zek chemiczny.
d) na płonącej powierzchni powstanie zimna piana.
18. Czyszczenie wytwornic acetylenowych w zamkniętym pomieszczeniu w odległości
co najmniej 4 m od z
ródła ognia jest
a) dozwolone.
b) całkowicie zabronione.
c) dozwolone pod warunkiem zachowania ostrożności.
d) zabronione w przypadku, gdy podejmie się tego niedoświadczony pracownik.
19. Pierwsza pomoc poszkodowanemu, który doznał złamania kończyny polega na
a) nastawieniu kończyny.
b) obandażowaniu złamanej kończyny.
c) zastosowaniu opaski uciskowej na kończynę.
d) unieruchomieniu kończyny w dwóch sąsiednich stawach.
20. Udzielanie pierwszej pomocy pracownikowi porażonemu prądem elektrycznym polega
w pierwszej kolejności na
a) zastosowaniu masażu serca.
b) zastosowaniu sztucznego oddychania.
c)  odcięciu dopływu prądu od poszkodowanego.
d) przeniesieniu poszkodowanego na bok, poza strefę rażenia prądu.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
66
KARTA ODPOWIEDZI
ImiÄ™ i nazwisko ................................................................................................
Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony
przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska
Zakreśl poprawną odpowiedz
.
Nr
Odpowiedz
Punkty
zadania
1 a b c d
2 a b c d
3 a b c d
4 a b c d
5 a b c d
6 a b c d
7 a b c d
8 a b c d
9 a b c d
10 a b c d
11 a b c d
12 a b c d
13 a b c d
14 a b c d
15 a b c d
16 a b c d
17 a b c d
18 a b c d
19 a b c d
20 a b c d
Razem:
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
67
6. LITERATURA
1. Bernaciak A.: Przedsiębiorstwa wobec wymagań ochrony środowiska. Salamandra,
Poznań 2000
2. Bodziony B., Dziwiński P., Gniadzi P.: Bezpieczeństwo i higiena pracy
w budownictwie. Polskie Centrum Budownictwa, Warszawa 1998
3. Borowiecki M., Pytasz Z., Rygała E.: Bądz
my bezpieczni. PWN, Warszawa 2006
4. Celeda R.: Kodeks pracy. Dom Wydawniczy ABC, Warszawa 2000
5. Hansen D.: Bezpieczeństwo i Higiena Pracy. WSiP, Warszawa 1998
6. Kawecki J., Świdziński J., Zgorzelisk S.: Blacharstwo. WSiP, Warszawa 1991
7. Kodeks BHP w budownictwie Międzynarodowego Biura Pracy. POLCEN, Warszawa
1998
8. Mac S., Leowski J.: Bezpieczeństwo i higiena pracy. WSiP,Warszawa 1996
9. Martinek W., Michnowski Z.: Dekarstwo i blacharstwo Budowlane. WSiP SA,Warszawa
1999
10. Nowy poradnik majstra budowlanego. ARKADY, Warszawa 2003
11. Rączkowski B.: Bhp w praktyce. ODDK, Gdańsk 2002
12. Roj-Chodacka A.: Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony
przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska. Poradnik i materiały dla ucznia.: KOWEZ,
Warszawa 2002
13. Rolla S.: Technologia robót w budownictwie drogowym. WSiP, Warszawa 1997
Przepisy prawne
- Ustawa z 26 czerwca 1974r.  Kodeks pracy. Bezpieczeństwo i higiena pracy
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
68