MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ
Marek Olsza
Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy,
ochrony przeciwpożarowej i ochrony środowiska
812[01].O1.01
Poradnik dla ucznia
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
Recenzenci:
mgr inż. Andrzej Pasiut
mgr inż. Robert Wanic
Opracowanie redakcyjne:
mgr inż. Marek Olsza
Konsultacja:
mgr inż. Danuta Pawełczyk
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 812[01].O1.01
 Przestrzeganie zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej i ochrony
środowiska , zawartego w modułowym programie nauczania dla zawodu operator maszyn
i urządzeń do obróbki plastycznej.
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
1
SPIS TREÅšCI
1. Wprowadzenie 3
2. Wymagania wstępne 5
3. Cele kształcenia 6
4. Materiał nauczania 7
4.1. Bezpieczeństwo i higiena pracy 7
4.1.1. Materiał nauczania 7
4.1.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 28
4.1.3. Ćwiczenia 29
4.1.4. Sprawdzian postępów 31
4.2. Ochrona przeciwpożarowa 32
4.2.1. Materiał nauczania 32
4.2.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 36
4.2.3. Ćwiczenia 37
4.2.4. Sprawdzian postępów 39
4.3. Ochrona środowiska 40
4.3.1. Materiał nauczania 40
4.3.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 42
4.3.3. Ćwiczenia 42
4.3.4. Sprawdzian postępów 43
5. Sprawdzian osiągnięć 44
6. Literatura 49
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
2
1. WPROWADZENIE
Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiadomości i umiejętności z zakresu
przestrzegania przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej
i ochrony środowiska.
W poradniku zamieszczono:
 wymagania wstępne  wykaz umiejętności, jakie powinieneś mieć już ukształtowane,
abyś bez problemów mógł korzystać z Poradnika,
 cele kształcenia  wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem,
 materiał nauczania  podstawowe wiadomości teoretyczne niezbędne do opanowania
treści jednostki modułowej,
 zestaw pytań przydatny do sprawdzenia, czy już opanowałeś treści zawarte w materiale
nauczania,
 ćwiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować
umiejętności praktyczne,
 sprawdzian postępów,
 sprawdzian osiągnięć  przykładowy zestaw zadań testowych,
 literaturę uzupełniającą.
Na pytania sprawdzające możesz odpowiedzieć:
przed przystąpieniem do rozdziału Materiał nauczania  poznając wymagania wynikające
z zawodu, a po przyswojeniu wskazanych treści, odpowiadając na te pytania sprawdzisz
stan swojej gotowości do wykonywania ćwiczeń,
po opanowaniu rozdziału Materiał nauczania, by sprawdzić stan swojej wiedzy, która
będzie Ci potrzebna do wykonywania ćwiczeń.
Kolejny etap to wykonywanie ćwiczeń.
Wykonując ćwiczenia przedstawione w poradniku lub zaproponowane przez nauczyciela,
będziesz poznawał przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej
i ochrony środowiska. Po wykonaniu zaplanowanych ćwiczeń, sprawdz
poziom swoich
postępów wykonując Sprawdzian postępów.
Odpowiedzi  Nie wskazują luki w Twojej wiedzy, informują Cię również, jakich
zagadnień jeszcze dobrze nie poznałeś. Oznacza to także powrót do treści, które nie są
dostatecznie opanowane.
Poznanie przez Ciebie wszystkich lub określonej części wiadomości będzie stanowiło
dla nauczyciela podstawę przeprowadzenia sprawdzianu poziomu przyswojonych wiadomości
i ukształtowanych umiejętności. W tym celu nauczyciel może posłużyć się zadaniami
testowymi.
W poradniku jest zamieszczony sprawdzian osiągnięć, który zawiera przykład takiego
testu oraz instrukcję, w której omówiono tok postępowania podczas przeprowadzania
sprawdzianu i przykładową kartę odpowiedzi, w której, w przeznaczonych miejscach zakreśl
właściwe odpowiedzi spośród zaproponowanych.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
3
812[01].O1
Techniczne podstawy zawodu
812[01].O1.01
Przestrzeganie przepisów
bezpieczeństwa i higieny pracy,
ochrony przeciwpożarowej i ochrony
środowiska
812[01].O1.02 812[01].O1.03
Posługiwanie się dokumentacją Stosowanie materiałów konstrukcyjnych
techniczną i narzędziowych
812[01].O1.04 812[01].O1.05
Rozpoznawanie elementów maszyn Analizowanie układów elektrycznych
i mechanizmów i automatyki przemysłowej
812[01].O1.06
Stosowanie mechanicznych technik
wytwarzania części maszyn
Schemat układu jednostek modułowych
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
4
2. WYMAGANIA WST
PNE
Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
- korzystać z różnych z
ródeł informacji,
- selekcjonować, porządkować i przechowywać informacje,
- interpretować podstawowe prawa fizyczne,
- interpretować związki wyrażone za pomocą wzorów, wykresów, schematów, diagramów,
tabel,
- użytkować komputer,
- pracować w grupie.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
5
3. CELE KSZTAA
CENIA
W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
- zinterpretować podstawowe przepisy prawa, prawa i obowiązki pracownika oraz
pracodawcy dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy,
- określić podstawowe obowiązki pracodawcy w zakresie zapewnienia bezpiecznych
i higienicznych warunków pracy,
- przewidzieć konsekwencje naruszenia przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy podczas
wykonywania zadań zawodowych,
- określić wymagania bhp dotyczące pomieszczeń pracy i pomieszczeń higieniczno -
sanitarnych,
- dobrać środki ochrony indywidualnej do rodzaju wykonywanej pracy,
- zapobiec zagrożeniom zdrowia i życia,
- zorganizować stanowisko pracy zgodnie z zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy oraz
ergonomii,
- określić prace zabronione młodocianym w zakładach obróbki plastycznej,
- określić dopuszczalne normy dotyczące oświetlenia, hałasu, drgań oraz pracy w polu
elektromagnetycznym na typowych stanowiskach operatorskich,
- wyjaśnić i zastosować zasady ochrony przeciwpożarowej i prowadzenia akcji gaśniczej,
- powiadomić właściwe służby o zaistniałym pożarze i wypadku przy pracy,
- udzielić pierwszej pomocy poszkodowanym w wypadkach przy pracy,
- określić główne z
ródła zanieczyszczeń emitowanych przez huty żelaza i metali
nieżelaznych oraz wskazywać ich wpływ na człowieka i środowisko,
- ocenić stan zagrożenia środowiska spowodowany emisją gazów, pyłów i innych odpadów
hutniczych na podstawie obowiązujących norm dopuszczalnych zanieczyszczeń.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
6
4. MATERIAA
NAUCZANIA
4.1. Bezpieczeństwo i higiena pracy
4.1.1. Materiał nauczania
Prawna ochrona pracy
Podstawowe obowiązki pracodawcy w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy ujęte są
następująco:
- pracodawca ponosi odpowiedzialność za stan bezpieczeństwa i higieny pracy w zakładzie
pracy,
- pracodawca jest obowiązany chronić zdrowie i życie pracowników przez zapewnienie
bezpiecznych i higienicznych warunków pracy przy odpowiednim wykorzystaniu
osiągnięć nauki i techniki.
Pracodawca przede wszystkim jest obowiÄ…zany:
- organizować pracę w sposób zapewniający bezpieczne i higieniczne warunki pracy,
- zapewniać przestrzeganie w zakładzie pracy przepisów oraz zasad bhp, wydawać
polecenia usunięcia uchybień w tym zakresie oraz kontrolować ich wykonywanie,
- zapewniać wykonanie nakazów, wystąpień, decyzji i zarządzeń wydawanych przez
organy nadzoru nad warunkami pracy,
- zapewniać wykonanie zaleceń społecznego inspektora pracy.
Pracodawca oraz osoba kierująca pracownikami są obowiązani znać w zakresie
niezbędnym do wykonywania ciążących na nich obowiązków, przepisy o ochronie pracy
w tym przepisy oraz zasady bezpieczeństwa i higieny pracy.
W razie, gdy jednocześnie w tym samym miejscu wykonują pracę pracownicy
zatrudnieni przez różnych pracodawców, pracodawcy ci mają obowiązek:
- współpracować ze sobą,
- wyznaczyć koordynatora sprawującego nadzór nad bezpieczeństwem i higieną pracy
wszystkich pracowników zatrudnionych w tym samym miejscu,
- ustalić zasady współdziałania uwzględniające sposoby postępowania w przypadku
wystąpienia zagrożeń dla zdrowia lub życia pracowników.
Zgodnie z artykułem Kodeksu pracy pracodawca rozpoczynający działalność jest
obowiązany, w określonym terminie od dnia rozpoczęcia działalności, zawiadomić na piśmie
właściwego inspektora pracy i właściwego inspektora sanitarnego o miejscu, rodzaju
i zakresie prowadzonej działalności oraz o przewidywanej liczbie pracowników, a także
złożyć pisemną informację o środkach i procedurach przyjętych do spełnienia wymagań
wynikających z przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, dotyczących danej dziedziny
działalności.
Pracodawca jest także obowiązany zapewnić pomieszczenia pracy odpowiednie do
rodzaju wykonywanych prac i liczby zatrudnionych pracowników.
Obowiązki i uprawnienia pracownika w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy
Zgodnie z postanowieniami Kodeksu pracy pracownik jest obowiązany wykonywać
pracę sumiennie i starannie oraz stosować się do poleceń przełożonych, które dotyczą pracy,
jeżeli nie są one sprzeczne z przepisami prawa lub umowy o pracę.
Zgodnie z artykułem Kodeksu pracy przestrzeganie przepisów i zasad bezpieczeństwa
i higieny pracy jest podstawowym obowiÄ…zkiem pracownika.
Pracownik jest przede wszystkim obowiÄ…zany:
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
7
- znać przepisy i zasady bezpieczeństwa i higieny pracy, brać udział w szkoleniu
i instruktażu z tego zakresu oraz poddawać się wymaganym egzaminom sprawdzającym,
- wykonywać pracę w sposób zgodny z zasadami i przepisami bezpieczeństwa i higieny
pracy oraz stosować się do wydanych w tym zakresie poleceń i wskazówek
przełożonych.
W razie, gdy warunki pracy nie odpowiadają przepisom bezpieczeństwa i higieny pracy
i stwarzają bezpośrednie zagrożenie dla zdrowia lub życia pracownika, albo gdy wykonywana
przez niego praca grozi takim niebezpieczeństwem innym osobom, pracownik ma prawo
powstrzymać się od wykonywania pracy, zawiadamiając o tym niezwłocznie przełożonego.
Pracownik ma prawo, po uprzednim zawiadomieniu przełożonego, powstrzymać się od
wykonywania pracy wymagającej szczególnej sprawności psychofizycznej, w przypadku gdy
jego stan psychofizyczny nie zapewnia bezpiecznego wykonywania pracy i stwarza
zagrożenie dla innych osób.
Za naruszenie przepisów o bezpieczeństwie i higienie pracy, pracownik może być
pociągnięty do odpowiedzialności: porządkowej, karno-administracyjnej i karnej.
W ramach odpowiedzialności porządkowej wobec pracowników, którzy nie przestrzegają
przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, może być zastosowana kara:
- upomnienia,
- nagany,
- pieniężna.
Wymagania bezpieczeństwa i higieny dotyczące pomieszczeń pracy i pomieszczeń
higieniczno-sanitarnych
Mówiąc o pomieszczeniu pracy, należy rozumieć pomieszczenie przeznaczone na pobyt
pracowników, w którym wykonywana jest praca.
Pomieszczenia pracy dzielÄ… siÄ™ na:
- pomieszczenia stałej pracy  jeżeli łączny czas przebywania tego samego pracownika
w pomieszczeniu w ciÄ…gu jednej doby przekracza 4 godziny,
- pomieszczenia czasowej pracy  jeżeli łączny czas przebywania tego samego pracownika
w pomieszczeniu w ciÄ…gu jednej doby trwa od 2 do 4 godzin.
Nie uważa się za przeznaczone na pobyt pracowników pomieszczenia, w których:
- łączny czas przebywania tych samych pracowników w ciągu jednej zmiany roboczej jest
krótszy niż 2 godziny, a wykonywane czynności mają charakter dorywczy bądz
praca
polega na krótkotrwałym przebywaniu związanym z dozorem lub konserwacją urządzeń
albo utrzymaniem czystości i porządku,
- majÄ… miejsce procesy technologiczne nie pozwalajÄ…ce na zapewnienie odpowiednich
warunków przebywania pracowników w celu ich obsługi, bez zastosowania środków
ochrony indywidualnej i zachowania specjalnego reżimu organizacji pracy,
- jest prowadzona hodowla roślin lub zwierząt niezależnie od czasu przebywania w nich
pracowników zajmujących się obsługą.
W pomieszczeniach pracy należy przede wszystkim zapewnić oświetlenie naturalne
i sztuczne, odpowiedniÄ… temperaturÄ™, wymianÄ™ powietrza oraz zabezpieczenie przed wilgociÄ…,
niekorzystnymi warunkami cieplnymi i nasłonecznieniem, drganiami oraz innymi czynnikami
szkodliwymi dla zdrowia i uciążliwościami.
W pomieszczeniach magazynowych i na drogach znajdujÄ…cych siÄ™ w obiektach
budowlanych powinny być umieszczone informacje o dopuszczalnym obciążeniu stropów.
Pomieszczenia stałej pracy nie powinny być lokalizowane poniżej poziomu otaczającego
terenu, z wyjątkiem pomieszczenia pracy w garażu, kotłowni i warsztatach podręcznych,
pomieszczenia handlowego, usługowego i gastronomicznego w ulicznych przejściach
podziemnych, w podziemnych stacjach komunikacyjnych i tunelach, w domach handlowych
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
8
i hotelach oraz w obiektach zabytkowych, pod warunkiem zachowania wymagań przepisów
techniczno-budowlanych i po uzyskaniu zgody właściwego wojewódzkiego inspektora
sanitarnego, wydanej w porozumieniu z okręgowym inspektorem pracy oraz wojewódzkim
konserwatorem zabytków.
Powierzchnia i wysokość pomieszczeń pracy powinna zapewniać spełnienie wymagań
bezpieczeństwa i higieny pracy, z uwzględnieniem rodzaju wykonywanej pracy, stosowanych
technologii oraz czasu przebywania pracowników w tych pomieszczeniach.
Na każdego z pracowników jednocześnie zatrudnionych w pomieszczeniach stałej pracy
powinno przypadać, co najmniej 13 m3 wolnej objętości pomieszczenia oraz co najmniej 2 m2
wolnej powierzchni podłogi nie zajętej przez urządzenia techniczne, sprzęt.
Wysokość pomieszczenia stałej pracy nie może być mniejsza niż:
3 metry w świetle  jeżeli w pomieszczeniu nie występują czynniki szkodliwe dla
zdrowia,
3,3 metra w świetle  jeżeli w pomieszczeniu prowadzone są prace mogące powodować
występowanie substancji szkodliwych dla zdrowia.
Wyżej wymienione wysokości pomieszczeń mogą być obniżone w przypadku
zastosowania klimatyzacji  pod warunkiem uzyskania zgody wojewódzkiego inspektora
sanitarnego.
W pomieszczeniu, w którym nie występują czynniki szkodliwe dla zdrowia, wysokość
może być zmniejszona do:
- 2,5 metra w świetle  jeżeli w pomieszczeniu zatrudnionych jest nie więcej niż
4 pracowników, a na każdego z nich przypada, co najmniej po 15 m3 wolnej objętości
pomieszczenia lub w pomieszczeniu usługowym albo produkcyjnym drobnej
wytwórczości mieszczącym się w budynku mieszkalnym, jeżeli przy wykonywanych
pracach nie występują pyły lub substancje szkodliwe dla zdrowia, hałas nie przekracza
dopuszczalnych wartości poziomu dz
więku w budynkach mieszkalnych, określonych
w Polskich Normach, a na jednego pracownika przypada, co najmniej 15 m3 wolnej
objętości pomieszczenia,
- 2,2 metra w świetle  w dyżurce, portierni, kantorze, kiosku ulicznym, dworcowym
i innym oraz w pomieszczeniu usytuowanym na antresoli otwartej do większego
pomieszczenia.
Wysokość pomieszczenia czasowej pracy nie może być mniejsza niż:
- 2,2 metra w świetle  jeżeli w pomieszczeniu nie występują czynniki szkodliwe dla
zdrowia,
- 2,5 metra w świetle  jeżeli w pomieszczeniu prowadzone są prace mogące powodować
występowanie substancji szkodliwych dla zdrowia.
W pomieszczeniach o stropie pochyłym wyżej wymienione wymagania stosuje się do
średniej wysokości pomieszczenia, przy czym w najniższym miejscu wysokość
pomieszczenia nie może być mniejsza w świetle niż 1,9 m, licząc od poziomu podłogi do
najniższej części konstrukcyjnej sufitu.
Między pomieszczeniami nie należy wykonywać progów, chyba że warunki techniczne
wymagają ich zastosowania. W takich przypadkach należy je oznaczyć w sposób widoczny.
Pomieszczenia pracy, w których przebywają pracownicy, nie mogą być zamykane
w sposób uniemożliwiający z nich wyjście.
Jeżeli istnieją względy wymagające zamknięcia pomieszczeń w czasie pracy przed
osobami nieupoważnionymi, należy stosować przy drzwiach zamki uniemożliwiające wejście
z zewnątrz, a jednocześnie umożliwiające wyjście z pomieszczenia bez użycia klucza.
W takiej sytuacji należy przewidzieć możliwość powiadamiania pracowników znajdujących
się w takich pomieszczeniach o niebezpieczeństwie grożącym z zewnątrz.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
9
Wymagania higieniczno-sanitarne i socjalne
W budynku, w którym znajdują się pomieszczenia pracy, powinny być zainstalowane na
każdej kondygnacji ubikacje, osobno dla kobiet i mężczyzn. Nie dotyczy to zakładów  biur,
w których zatrudnionych jest mniej niż 5 pracowników na jednej zmianie  pod warunkiem
zapewnienia możliwości osobnego korzystania przez kobiety i mężczyzn z tych pomieszczeń.
Ustęp powinien być oddzielony szczelnymi ścianami od pomieszczeń przeznaczonych na
pobyt ludzi i dostępny z dróg komunikacji wewnętrznej budynku. W toaletach powinny
znajdować się umywalki z dopływem ciepłej i zimnej wody, jedna na sześć misek
ustępowych lub pisuarów, lecz nie mniej niż jedna.
W obiekcie powinno być wydzielone pomieszczenie do spożywania posiłków w czasie
pracy. W pomieszczeniach roboczych obowiązują określone temperatury (tabela 1).
Tabela 1. Temperatura w pomieszczeniach roboczych [5, s. 1230]
Środki ochrony indywidualnej oraz odzież i obuwie robocze
Środki ochrony indywidualnej  to urządzenia lub wyposażenie przeznaczone do
noszenia bÄ…dz
trzymania przez pracownika w celu ochrony przed jednym zagrożeniem lub
większą liczbą zagrożeń, które mogą mieć wpływ na jego zdrowie lub bezpieczeństwo pracy.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
10
Odzież robocza  jest to odzież, która ułatwia pracownikowi wykonywanie czynności
zawodowych w warunkach niezagrażających życiu lub zdrowiu, chroni odzież własną
pracownika przed nadmiernym jej zużyciem lub zniszczeniem. Odzież roboczą ze względu
na sposób korzystania dzieli się na indywidualną i dyżurną.
Odzież robocza indywidualna  jest to odzież, która stanowi wyposażenie danego
stanowiska pracy, jest wydawana pracownikowi wyłącznie do jego osobistego użytku
w czasie i miejscu pracy.
Odzież robocza dyżurna  jest to odzież, która nie stanowi wyposażenia danego
stanowiska pracy, natomiast jest przydzielana poszczególnym jednostkom organizacyjnym
jako wyposażenie dodatkowe dla dokonywania krótkotrwałych czynności roboczych lub
nadzorczo-kontrolnych.
W przypadku utraty lub zniszczenia z winy pracownika odzieży roboczej, ochronnej lub
sprzętu ochrony osobistej pracownik musi zwrócić kwotę pieniężną w wysokości ustalonej
przez kierownika jednostki organizacyjnej na wniosek komisji powołanej do zbadania
przyczyn utraty bÄ…dz
zniszczenia tego przedmiotu. Czas zużycia odzieży roboczej, ochronnej
lub sprzętu ochrony osobistej liczy się od dnia wydania i jest okresem minimalnym, w ciągu,
którego dany przedmiot powinien być zdatny do użytku. Po upływie przewidzianego w tabeli
czasu zużycia nie zużyte w tym czasie przedmioty odzieży ochronnej oraz sprzęt ochrony
osobistej, przydzielone poszczególnym pracownikom, powinny być nadal przez tych
pracowników używane, aż do chwili komisyjnego uznania przydzielonych przedmiotów za
zużyte.
Odzież ochronna powinna być wykonana zgodnie z zaleceniami Centralnego Instytutu
Ochrony pracy i posiadać jego atest. Konieczność jej stosowania na danym stanowisku pracy
określają zakładowe służby bhp lub niezależni rzeczoznawcy na zlecenie pracodawcy.
Zdrowotne skutki nie używania ubrań ochronnych mogą ujawniać się dopiero po latach
pracy. W zakładach, w których istnieje niebezpieczeństwo kontaktu z otwartym ogniem lub
gorącymi elementami, powinno się stosować ubrania ochronne mogące zapobiec skutkom
krótkotrwałych oddziaływań termicznych.
Ochrona rÄ…k
Najczęściej w wypadkach przy pracy, skaleczeniu ulegają ręce. Oprócz stosowania
poprawnej technologii pracy i odpowiednich narzędzi, przed okaleczeniem mogą chronić
rękawice, jednak osoby pracujące przy obrabiarkach skrawających nie mogą nosić rękawic.
Przy maszynach tych zachodzi, niebezpieczeństwo, że w trakcie obsługi rękawica może
zostać pochwycona przez obracające się uchwyty obrabiarki, narzędzie lub obrabiany
element.
Przy pracach transportowych wykonywanych ręcznie powinno się używać rękawic
skórzanych, ponieważ pozwalają one na pewniejszy kontakt ręki z przedmiotem, stanowiąc
zarazem ochronę przed starciem naskórka, skaleczeniem lub ukłuciem.
Ochrona oczu
Okaleczenia, wywołane na przykład przez drobne opiłki towarzyszące szlifowaniu,
stwierdza się często dopiero po kilku godzinach. Ponieważ okaleczenia oka, w przeciwieństwie
do innych skaleczeń, występują rzadziej, jego ochrona bywa niedoceniana.
Obowiązuje zatem następujące zalecenie: wszędzie tam, gdzie w powietrzu unoszą się
iskry, odpryski oraz opadają cząstki brudu, niezbędna jest ochrona oczu. W tym celu stosuje
się okulary lub maski (przyłbice) ochronne, które powinny być tak skonstruowane, aby
chroniły równocześnie całą przestrzeń wokół oczu.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
11
Ochrona stóp
Podobnie, jak w odniesieniu do odzieży, przepisy wprowadzają rozróżnienie obuwia
roboczego i ochronnego.
Obuwie robocze stosowane jest przy pracach, przy których występuje przyspieszone
niszczenie lub brudzenie obuwia. Obuwie ochronne powinni stosować pracownicy narażeni
przy pracy na urazy mechaniczne nóg, kontakt z iskrami oraz gorącymi rozpryskami metali.
Ergonomia w kształtowaniu warunków pracy
Ergonomia w swoim podstawowym ujęciu zajmuje się optymalizacją pracy, rozumianej
jako układ lub system współdziałania człowieka ze środkami pracy w określonym
środowisku materialnym i społecznym, zmierzający do wytworzenia produktu.
Ergonomia określana jest też bardzo często jako: interdyscyplinarna nauka, zajmująca się
przystosowaniem narzędzi, maszyn, środowiska i warunków pracy do anatomicznych
i psychofizycznych cech człowieka, zapewniając sprawne, wydajne i bezpieczne
wykonywanie przez niego pracy, przy stosunkowo niskim koszcie biologicznym.
Zadaniem ergonomii jest optymalne kształtowanie systemu pracy, zarówno
poszczególnych jego elementów jak i relacji między nimi. Oznacza ono zapewnienie
wydajności pracy wykonywanej w warunkach nie tylko pełnego bezpieczeństwa, ale
pozwalających na wszechstronny rozwój pracownika  intelektualny, psychiczny i społeczny.
Te optymalne warunki pracy stwarzają możliwości i motywację u pracownika do
zwiększania wydajności. Podstawowym warunkiem przy projektowaniu pracy jest jej
bezpieczeństwo.
Kształtowanie takich warunków pracy wymaga wiedzy o niezawodności działania nie
tylko układów technicznych, ale i człowieka  jego możliwości fizycznych i psychicznych.
A także wiedzy o różnicach między możliwościami poszczególnych osób. Bowiem nie każda
osoba może pracować na dowolnym stanowisku pracy. Istnieją przecież takie stanowiska, na
których potrzebna jest, na przykład, ponadprzeciętna siła fizyczna, albo zdolność do
logicznego rozumowania.
Trzeba pamiętać także o tym, że optymalizacja warunków pracy to nie tylko dobre
projektowanie, ale także nieustanne korygowanie i uwzględnianie zmian zachodzących
w organizacji, czy wyposażeniu stanowiska.
Powinien być to proces ustawicznej analizy i oceny warunków pracy, dokonywanej
w oparciu o kryteria systemowe. Tylko wówczas, kiedy ten proces ma charakter ciągły,
będzie można stworzyć ergonomiczne miejsce pracy.
Wszystkie trzy elementy występujące w układzie człowiek  środki pracy  środowisko,
są ważne dla prawidłowego kształtowania warunków pracy, ze względu na wzajemne
oddziaływanie. Kluczowym zagadnieniem jest jednak wiedza o człowieku.
Podstawą tworzenia zasad kształtowania optymalnych warunków pracy jest znajomość
możliwości psychofizycznych człowieka. Ważna jest zwłaszcza znajomość ograniczeń tych
możliwości. Gdy praca przekracza możliwości adaptacji, pojawia się zmęczenie umysłowe
i fizyczne, rozwijają się dolegliwości i choroby zawodowe.
Traci na tym wydajność pracy. I kiedy nie jest to zjawisko dotyczące jednej osoby,
oznacza to, że dane miejsce pracy zostało z
le zaprojektowane i wymaga natychmiastowej
reorganizacji.
Konieczna jest znajomość cech człowieka istotnych dla wykonywania pracy 
wydolności fizycznej, umysłowej, cech psychicznych oraz obciążenia fizycznego
(dynamicznego i statycznego) i psychicznego wynikajÄ…cego z danej pracy.
Zakres prac w działaniach ergonomicznych na tych wszystkich polach aktywności
człowieka obejmuje zawsze relacje między aktywnością człowieka, środkami służącymi do
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
12
uprawiania tej aktywności a środowiskiem. Rolą ergonomii, jako nauki, jest tworzenie
wiedzy kompleksowej oraz opracowywanie metod i narzędzi integrujących te dziedziny.
Jeśli chodzi o zakres działań stosowanych, to wyróżnia się dwa kierunki ergonomii:
- ergonomiÄ™ koncepcyjnÄ…, projektowÄ…,
- ergonomiÄ™ korekcyjnÄ….
Ergonomia koncepcyjna zajmuje się optymalizacją układu człowiek  technika 
środowisko na etapie projektowania. Projekty te dotyczą przede wszystkim środków
i środowiska pracy, natomiast możliwości psychofizyczne człowieka są tu punktem
odniesienia. Bazą do ergonomicznego projektowania są wyniki badań podstawowych
i stosowanych oraz metody: diagnoza i modelowanie.
Ergonomia korekcyjna jest realizowana w miejscu pracy. Zajmuje siÄ™ analizÄ… istniejÄ…cych
warunków na stanowiskach pracy, oceną pod katem zgodności tych warunków
z wymaganiami jakie dyktujÄ… psychofizyczne, antropologiczne, biomechaniczne cechy
człowieka oraz wymaganiami społecznymi i organizacyjnymi cechami pracy, następnie
opracowaniem projektu optymalizacji.
W analizie i ocenie konieczne jest systemowe ujęcie wielu elementów systemu pracy na
stanowisku, takich jak:
- sposób i efektywność systemu komunikacji między pracownikami, (przekaz informacji
wzrokowej i słuchowej),
- podział zadań między pracownika a maszynę (komputer, analiza wysiłku i pozycji przy
pracy),
- ocena dostosowania narzędzi i parametrów środowiska pracy do zadania (oświetlenia,
hałasu, mikroklimatu),
- ocena organizacji, podziału zadań i odpowiedzialności według kompetencji
pracowników.
Wynikiem analizy i oceny ergonomicznej stanowiska pracy powinno być opracowanie
planu korekty warunków pracy w zakresie, jaki jest możliwy w danej sytuacji.
Obydwa kierunki prac ergonomicznych są ze sobą ściśle powiązane. Ergonomia
koncepcyjna opiera się o bazy danych dotyczące psychofizjologicznych możliwości
człowieka i dane techniczne do projektowania, ale również o wyniki badań prowadzonych
w zakresie ergonomii korekcyjnej. Natomiast weryfikacja przyjętych podczas projektowania
rozwiązań, układu: człowiek  technika  środowisko, następuje przez jego analizę
w warunkach produkcyjnych.
Oczywiście, najbardziej racjonalne jest podejmowanie odpowiednich działań w zakresie
ergonomii koncepcyjnej, łatwiej i ekonomiczniej jest bowiem wprowadzać wymogi
ergonomiczne dla nowej koncepcji projektu niż póz
niej go korygować.
Likwidacja lub ograniczanie zagrożeń mechanicznych, elektrycznych, chemicznych
Promieniowanie widzialne jest to promieniowanie optyczne zdolne do bezpośredniego
wywoływania wrażeń wzrokowych, w szczególnych przypadkach efekty świetlne mogą mieć
niekorzystny wpływ na pracownika.
Promieniowanie cieplne. y
ródłami promieniowania cieplnego są:
- gorÄ…ce stanowiska pracy w hutach, odlewniach, walcowniach i kuz
niach,
- piece martenowskie,
- odlewnie żeliwa i metali kolorowych,
- powierzchnie pieców i inne duże powierzchnie grzejne.
Promieniowanie cieplne, oddziałując na pracownika, może spowodować:
- oparzenia termiczne skóry,
- zapaść serca, z powodu stresu cieplnego,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
13
- udar cieplny,
- występowanie uciążliwych warunków pracy w wyniku zmęczenia.
Ochrona przed działaniem promieniowania cieplnego polega na:
- izolacji cieplnej ścian urządzeń emitujących promieniowanie,
- stosowaniu ekranów stałych lub przenośnych osłaniających pracowników,
- odpowiedniej wentylacji pomieszczeń,
- skracaniu czasu przebywania w pobliżu z
ródeł ciepła,
- zmianach w procesie technologicznym, ograniczających narażenie pracownika.
Pyły przemysłowe w środowisku pracy
Pyłem nazywamy zbiór cząstek stałych, które wyrzucane do powietrza atmosferycznego
pozostajÄ… w nim przez pewien czas.
Do najbardziej pyłotwórczych procesów technologicznych zalicza się: kruszenie,
mielenie, przesiewanie surowców, procesy transportowe i mieszanie ciał sypkich, czynności
oczyszczania, toczenia, szlifowania i polerowania.
Zagrożenie porażeniami elektrycznymi
Do porażenia prądem elektrycznym dochodzi najczęściej z powodu niewłaściwego
posługiwania się urządzeniami elektrycznymi, bądz
z powodu ich złego stanu
technicznego. Samo porażenie polega na przepływie prądu elektrycznego przez ludzkie
ciało w wyniku bezpośredniego kontaktu z przedmiotami stanowiącymi biegun napięcia
elektrycznego. Przepływ prądu (zwanego prądem porażenia) przez tkanki organizmu
wywołuje w nich niekorzystne zmiany o charakterze fizycznym, chemicznym
i biologicznym.
Rozmiary tych zmian zależą od:
- napięcia i natężenia prądu porażenia,
- czasu trwania porażenia,
- drogi przepływu prądu przez organizm.
Fizyczne oddziaływanie prądu elektrycznego na organizm powoduje przede
wszystkim:
- skurcze mięśni sprawiające, że człowiek porażony nie może samodzielnie (albo z trudem
mu się to udaje) odłączyć się od z
ródła prądu,
- mechaniczne uszkodzenia mięśni i kości (złamania).
Skutki chemiczne i biologiczne polegają na zaburzaniu pracy układu nerwowego,
prowadzącym do utraty przytomności, zakłócania funkcji układu oddechowego
i krwionośnego lub wręcz śmierci poszkodowanego.
Walka z hałasem
Spośród wymienionych szkodliwych czynników fizycznych najczęściej w zakładach
pracy występuje nadmierny hałas. Jego dopuszczalny poziom określają odpowiednie
normy, według których, hałasem jest każdy niepożądany dz
więk o dowolnym charakterze
akustycznym.
Walka z hałasem polega przede wszystkim na:
- eliminowaniu lub ograniczaniu jego z
ródeł,
- ograniczaniu jego rozprzestrzeniania siÄ™,
- stosowaniu indywidualnej ochrony słuchu (rys. 1),
- skracaniu czasu przebywania w jego bezpośrednim zasięgu.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
14
Rys. 1. Nauszniki przeciwhałasowe [5, s. 52]
Przeciwdziałanie skutkom wibracji
Według Polskiej Normy rozróżnia się w środowisku pracy, drgania mechaniczne,
czyli wibracje o oddziaływaniu ogólnym i miejscowym. Pierwsze z nich przenoszone są
na ciało pracującego człowieka z podłoża, a drugie  z wibrujących narzędzi
(za pośrednictwem rąk).
Ochrona przed działaniem wibracji polega na:
- stosowaniu materiałów i osłon tłumiących z gumy, korka lub tworzyw sztucznych oraz
dodatkowych tłumików mechanicznych o rozmaitym działaniu i konstrukcji  przy
drganiach ogólnych,
- stosowaniu rękawic przeciwwstrząsowych  przy drganiach miejscowych,
- przestrzeganiu zasady ograniczonego napięcia mięśni, przy używaniu narzędzi ręcznych
stanowiÄ…cych z
ródło drgań.
Zagrożenia chemiczne
Toksyczne substancje chemiczne mogą przenikać do organizmu przez drogi oddechowe,
skórę i błony śluzowe oraz przez układ pokarmowy. W zakładach pracy występują one
w postaci par, mgieł, gazów, dymów lub pyłów. Ich intensywna emisja towarzyszy między
innymi takim procesom technologicznym, jak spawanie (tlenek azotu, tlenek węgla, związki
metali) i nakładanie powłok lakierniczych (węglowodory, estry i sole kwasów organicznych
alkohole ketony, toluen, ksylen).
Ochrona przed ich oddziaływaniem polega na stosowaniu:
- środków technicznych zmniejszających emisję,
- instalacji odsysajÄ…cych i filtrujÄ…cych wyemitowane substancje,
- przepisów regulujących użytkowanie i przechowywanie substancji technicznych,
- środków profilaktycznych neutralizujących substancje toksyczne w organizmie,
- profilaktycznych badań lekarskich,
- skróconego czasu pracy, na stanowiskach szczególnie zagrożonych.
Zasady bezpieczeństwa przy transporcie oraz magazynowaniu materiałów i wyrobów
Organizacja ręcznych prac transportowych, w tym stosowane metody pracy, powinny
zapewnić w szczególności:
- ograniczenie długotrwałego wysiłku fizycznego, w tym zapewnienie odpowiednich
przerw w pracy na odpoczynek,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
15
- wyeliminowanie nadmiernego obciążenia układu mięśniowo-szkieletowego pracownika,
a zwłaszcza urazów kręgosłupa, związanych z rytmem pracy wymuszonym procesem
pracy,
- ograniczenie, do minimum, odległości ręcznego przemieszczania przedmiotów,
- uwzględnienie wymagań ergonomii.
Przy ręcznym przemieszczaniu przedmiotów - tam gdzie jest to możliwe - należy
zapewnić sprzęt pomocniczy odpowiednio dobrany do ich wielkości, masy i rodzaju,
zapewniajÄ…cy bezpieczne i dogodne wykonywanie pracy.
Organizacja ręcznych prac transportowych powinna uwzględniać wymagania ergonomii,
a w szczególności:
- przemieszczane przedmioty należy przenosić jak najbliżej ciała,
- sposoby ręcznego przemieszczania przedmiotów powinny eliminować ryzyko urazów.
Przedmiot przemieszczany ręcznie nie powinien ograniczać pola widzenia pracownika.
Podczas ręcznego przemieszczania przedmiotów należy zapewnić wystarczającą przestrzeń,
zwłaszcza w płaszczyz
nie poziomej, umożliwiającą zachowanie prawidłowej pozycji ciała
pracownika.
Powierzchnia, po której są przemieszczane ręcznie przedmioty, powinna być równa,
stabilna i nieśliska.
Zwoje taśmy, drutu, kabla podczas przenoszenia powinny być zabezpieczone przed
rozwinięciem i wyginaniem, w razie konieczności przenoszenia przedmiotu trzymanego
w odległości większej niż 30 cm od tułowia, należy zmniejszyć o połowę dopuszczalną masę
przedmiotu przypadającą na jednego pracownika lub zapewnić wykonywanie tych czynności
przez co najmniej dwóch pracowników.
Wypadek przy pracy
Bezpośrednią przyczyną wypadków bywa najczęściej:
nieprzestrzeganie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i instrukcji obsługi poszczególnych
urządzeń,
dokonywanie napraw i obsługiwanie urządzeń przez osoby bez odpowiedniego
przeszkolenia lub będące pod wpływem alkoholu.
Podstawowe pojęcia z zakresu ratownictwa medycznego
Znajomość terminów przyjętych na określanie różnych okoliczności i stanów
towarzyszących nieszczęśliwym wypadkom bardzo ułatwia szybką i precyzyjną pomoc osób
i służb uczestniczących w akcji ratunkowej.
Wypadek  nieprzewidziane, nagłe, niepomyślne zdarzenie, wywołane przyczyną
fizyczną lub chemiczną zewnętrzną względem poszkodowanego.
Nagłe zachorowanie  niespodziewana zmiana stanu zdrowia połączona z ograniczeniem
sprawności organizmu, utratą przytomności, zaburzeniami pracy układu krążenia lub układu
oddechowego.
Uraz  fizyczne lub biologiczne uszkodzenie organizmu na skutek intensywnego
oddziaływania czynników zewnętrznych.
Ciało obce  przedmiot tkwiący w tkankach lub przewodach (oddechowym, słuchowym,
pokarmowym) ciała poszkodowanego.
Wstrząs  bezpośredni, groz
ny dla życia stan organizmu poszkodowanego
objawiający się: spadkiem ciśnienia tętniczego, przyspieszeniem tętna i oddechu,
a wynikający z niedokrwienia tych organów, jak: mózg, płuca, nerki i serce.
Reanimacja  zespół czynności ratunkowych (sztucznego oddychania i zewnętrznego
masażu serca) wykonywanych dla przywrócenia krążenia i oddychania.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
16
Czynności ratownika podczas udzielania pierwszej pomocy
Jeżeli poszkodowany wymaga czynności podtrzymujących krążenie i oddychanie,
tamowania krwotoku lub ochrony uszkodzonego kręgosłupa  pierwszej pomocy powinny
udzielać tylko osoby przeszkolone w tym zakresie. W zależności od sytuacji, ilości rannych
oraz charakteru obrażeń powinno się wezwać odpowiednią pomoc: karetkę lub kilka karetek,
zespół reanimacyjny, straż pożarną, pogotowie energetyczne lub gazowe. Czynności
reanimacyjne należy kontynuować, aż do czasu przybycia wezwanej ekipy pogotowia
ratunkowego.
Pierwsza pomoc przy urazach mechanicznych, porażeniu prądem, zatruciach
substancjami chemicznymi
Oparzenia. W przypadkach oparzeń trzeba w pierwszej kolejności ugasić płonące
ubranie wszelkimi dostępnymi środkami (gaśnicą, płaszczem lub wodą). Miejsca oparzone
należy oziębić wodą bieżącą, chłodną wodą, nakładając mokre kompresy lub umieszczając
poparzonego w wannie. Schłodzenie miejsca poparzenia przez 20 do 30 min. ogranicza
rozległość i głębokość ran. Przy oparzeniach chemicznych (kwasami) postępujemy podobnie.
Po oparzeniu prÄ…dem elektrycznym poszkodowany wymaga dodatkowej obserwacji
kardiologicznej, nawet gdy rana nie wymaga pomocy lekarskiej. Przy oparzeniach kończyn
należy koniecznie zdjąć poszkodowanemu obrączki, pierścionki i bransoletki.
Nie wolno natomiast zdejmować części ubrania przylegających bezpośrednio do miejsca
oparzonego. Powstałą ranę zabezpiecza się  po jej wcześniejszym oziębieniu  opatrunkiem
jałowym, kompresem lub czystym prześcieradłem.
W przypadkach gdy doszło do:
- oparzenia głębokiego, z martwicą skóry,
- oparzenia twarzy, dłoni, stóp lub krocza,
- zachłyśnięcia się dymem lub płomieniem,
- poparzenia powyżej 15% powierzchni ciała  niezbędna jest pomoc lekarska.
Zranienia. Jeżeli dochodzi do utraty części ciała (najczęściej palca lub kończyny), należy
opatrzyć pozostałe rany i zatamować miejsce krwawienia, a odciętą część zabezpieczyć w worku
foliowym (umieszczonym w wodzie z lodem) lub w suchym opatrunku do czasu przyjazdu
pogotowia. Zranienia należy przede wszystkim chronić przed infekcją. Brud z ran
powierzchniowych usuwa się wodą lub wodą utlenioną. Głębokie rany wymagają bezwzględnie
interwencji lekarskiej, a pierwsza pomoc polega na zawinięciu rany opatrunkiem, na czas
transportu.
Nie usuwamy z rany tkwiących w niej ciał obcych. Nawet w przypadku niewielkich ran
zabrudzonych kurzem, błotem lub ziemią, należy zgłosić się do przychodni chirurgicznej celem
zabezpieczenia przeciwtężcowego.
Choremu z ciężkimi urazami jamy brzusznej nie należy podawać napojów, a jedynie zwilżyć
wargi. Gdy poszkodowany, oczekując na pomoc, przebywa w chłodnym miejscu, powinno się go
okryć kocem lub płaszczem.
Zatrucia. Zagrożenie dla ludzkiego zdrowia, z powodu swej toksyczności, stanowią
przeważnie rozmaite substancje gazowe lub ciekłe, używane głównie do celów
technologicznych albo będące produktem ubocznym reakcji chemicznych zachodzących
w zwiÄ…zku z wykonywanymi pracami.
Do zatruć dochodzi najczęściej przez:
- wdychanie oparów tych substancji,
- omyłkowe spożycie,
- kontakt ze skórą i błonami śluzowymi.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
17
Zatrucia substancjami płynnymi
Najczęściej do przypadkowych zatruć substancjami płynnymi dochodzi w wyniku ich
nieprawidłowego przechowywania w butelkach po środkach spożywczych i pomyłkowego
spożycia. Do takich trucizn należy glikol etylenowy, będący składnikiem płynów do układów
hamulcowych chłodnic i spryskiwaczy szyb. Ma on postać bezbarwnej cieczy bez zapachu,
dobrze rozpuszczalnej w wodzie. Odznacza się silnym oddziaływaniem toksycznym na żywy
organizm. Po spożyciu  ulega szybkiemu wchłanianiu przez śluzówki przewodu pokarmowego.
Dawką śmiertelną jest  w zależności od tolerancji organizmu  15 do 100 g trucizny.
Pierwszą pomocą po spożyciu glikolu jest wywołanie wymiotów lub płukanie żołądka
(nawet po upłynięciu 1 2 godzin) i przewiezienie chorego do ośrodka zapewniającego fachową
pomoc. Podobieństwo objawów zatrucia do stanu upojenia alkoholowego jest często przyczyną
opóz
nienia prawidłowego postępowania lekarskiego.
Benzen i jego pochodne (toluen, ksylen) stosowane sÄ… w lakiernictwie, w procesach
wulkanizacji oraz w mieszankach paliwowych. Charakteryzują się one dużą lotnością, działaniem
miejscowo  drażniącym oraz dobrym rozpuszczaniem w tłuszczach. Najczęstszą przyczyną
zatruć jest oddychanie powietrzem zanieczyszczonym oparami benzenu.
Objawami ostrego zatrucia, przy mniejszym stężeniu benzenu, są:
- uszkodzenie centralnego układu nerwowego, powodujące  upojenie benzenem ,
oszołomienie, pobudzenie, euforia, bóle głowy, zawroty, drgawki, śpiączka),
- podrażnienie błon śluzowych układu oddechowego,
- uszkodzenie płuc  obrzęk płuc, odma.
Utrata przytomności bywa poprzedzona okresem pobudzenia. W przypadku oddychania
powietrzem zawierającym powyżej 2% par benzenu, po 5-10 minutach, w wyniku porażenia
układu oddechowego, następuje śmierć. Podstawową czynnością ratownika jest w takich
wypadkach wyniesienie chorego na świeże powietrze i ewentualne prowadzenie sztucznego
oddychania do czasu przybycia pogotowia. Toksyczne działanie mogą mieć również produkty
destylacji ropy naftowej w postaci:
paliw silnikowych,
rozpuszczalników,
materiałów smarnych.
Szkodliwość paliw i rozpuszczalników dla dróg oddechowych jest tym większa, im bardziej
sÄ… one lotne w temperaturze pokojowej. Dlatego najgroz
niejsze są benzyny ekstrakcyjne używane
jako rozpuszczalniki, następnie benzyny silnikowe (także bezołowiowe), a w dalszej kolejności:
nafta, oleje napędowe, opałowe i smarne. Organem najbardziej wrażliwym na kontakt
z produktami destylacji są płuca. Identyczny efekt zatrucia daje 1 g benzyny wchłonięty w postaci
oparów przez drogi oddechowe, co 140 g wprowadzonych do układu pokarmowego.
Objawami ostrego zatrucia organizmu są typowe następstwa porażenia centralnego układu
nerwowego, takie jak:
- bóle głowy,
- oszołomienie,
- drgawki,
- utrata przytomności.
Pierwsza pomoc, przy ostrych zatruciach, polega na wygodnym ułożeniu poszkodowanego
w pomieszczeniu o nieskażonym powietrzu i wezwaniu szybkiej pomocy lekarskiej. Właściwy
ratunek może być prowadzony wyłącznie w odpowiednio wyposażonych placówkach służby
zdrowia, ponieważ polega on na:
- płukaniu układu oddechowego,
- zabiegach ułatwiających prawidłowe funkcjonowanie układu oddechowego,
- terapii neutralizujÄ…cej toksyny w organizmie.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
18
Oprócz ostrych, pojawiają się też zatrucia przewlekłe, będące konsekwencją długotrwałego
narażenia na kontakt z substancjami toksycznymi o stosunkowo niewielkim stężeniu.
Charakterystycznymi ich objawami sÄ…:
- zaczerwienienie lub obrzęki błon śluzowych,
- kaszel, duszności i inne zaburzenia oddychania,
- bóle głowy, senność i zaburzenia pracy serca.
ObowiÄ…zki pracodawcy w razie wypadku przy pracy
W razie wypadku przy pracy pracodawca jest obowiÄ…zany:
zabezpieczyć miejsce wypadku,
zapewnić udzielenie pierwszej pomocy osobom poszkodowanym,
podjąć niezbędne środki eliminujące lub ograniczające zagrożenie,
niezwłocznie zawiadomić inspektora pracy i prokuratora o śmiertelnym, ciężkim lub
zbiorowym wypadku przy pracy oraz o każdym innym wypadku, który wywołał
wymienione skutki, mającym związek z pracą, jeżeli może być uznany za wypadek przy
pracy,
niezwłocznie ustalić okoliczności i przyczyny wypadku,
zastosować odpowiednie środki zapobiegające podobnym wypadkom,
sporządzić właściwą dokumentację wypadku.
Zabezpieczenie miejsca wypadku
Miejsce wypadku należy zabezpieczyć, do czasu ustalenia okoliczności i przyczyn
wypadku, w sposób wykluczający:
dopuszczenie do miejsca wypadku osób niepowołanych,
uruchomienie bez koniecznej potrzeby urządzeń, które w związku z wypadkiem zostały
wstrzymane,
dokonywanie zmiany ich położenia, jak również zmiany położenia innych przedmiotów,
które spowodowały wypadek lub pozwalają odtworzyć jego okoliczności.
Ogólne zasady bezpieczeństwa
Ogólne zasady bezpieczeństwa mają zastosowanie do wszystkich maszyn objętych
dyrektywą maszynową i brzmią one następująco:
- maszyna powinna być wykonana w taki sposób, aby nadawała się do realizowania swojej
funkcji oraz mogła być w warunkach przewidzianych przez producenta regulowana
i konserwowana, nie powodując zagrożenia dla osób wykonujących te czynności,
- przedsięwzięte środki powinny mieć na celu wyeliminowanie wszelkiego ryzyka
wypadku, w tym zaistniałego w wyniku możliwych do przewidzenia sytuacji
odbiegających od normalnych w przewidywanym okresie eksploatacji maszyny, włącznie
z jej montażem i demontażem,
- przy doborze najbardziej odpowiednich środków producent powinien postępować
zgodnie z następującymi zasadami:
a) projektować i wykonywać maszyny bezpieczne, przez wyeliminowanie lub
zminimalizowanie ryzyka tak dalece, jak jest to możliwe,
b) stosować konieczne środki ochronne w odniesieniu do ryzyka, którego nie można
wyeliminować,
c) informować użytkowników o pozostającym ryzyku, którego nie można wyeliminować
mimo zastosowania środków ochronnych, oraz wskazywać, czy konieczne jest
przeszkolenie w tym zakresie i wyspecyfikowanie potrzeb stosowania środków ochrony
indywidualnej.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
19
 podczas projektowania i wykonywania maszyny oraz opracowywania instrukcji
producent powinien wziąć pod uwagę nie tylko normalne użytkowanie maszyny, ale
także przewidywać jej zastosowania, których w sposób racjonalny można oczekiwać,
 maszyna powinna być zaprojektowana w sposób zapobiegający użytkowaniu
odbiegającemu od jej normalnego stosowania, jeżeli takie użytkowanie wywołałoby
ryzyko. W przypadku gdy maszyna nie jest zaprojektowana w taki sposób, w instrukcji
należy poinformować użytkownika o niedozwolonych sposobach jej użytkowania,
 niewygody, zmęczenie i obciążenie psychiczne odczuwane przez operatora podczas
użytkowania maszyny powinny być zredukowane do możliwego minimum,
z uwzględnieniem zasad ergonomii,
 podczas projektowania i wykonywania maszyny producent powinien uwzględnić
ograniczenia wynikające z koniecznego lub przewidywanego stosowania środków
ochrony indywidualnej, w szczególności obuwia i rękawic,
 maszynę należy dostarczać z podstawowym wyposażeniem specjalnym i osprzętem
umożliwiającym jej regulację, konserwację i użytkowanie, bez stwarzania zagrożeń.
Materiały i wyroby
Materiały użyte do wykonania maszyny lub produkty wykorzystywane i powstające
w trakcie jej użytkowania nie powinny stwarzać zagrożenia dla bezpieczeństwa i zdrowia
osób narażonych. W przypadku stosowania płynów, maszyna powinna być zaprojektowana
i wykonana w taki sposób, aby można było ją użytkować bez ryzyka powodowanego
napełnianiem, używaniem, odzyskiwaniem lub usuwaniem płynów.
Oświetlenie
Producent powinien dostarczyć integralne oświetlenie miejscowe maszyny, odpowiednie
do wykonywanych czynności, jeżeli brak takiego oświetlenia może spowodować powstanie
ryzyka mimo oświetlenia ogólnego o normalnym natężeniu. Producent powinien zapewnić, że
dostarczone przez niego oświetlenie nie spowoduje występowania uciążliwych obszarów
zacienienia, męczących olśnień i niebezpiecznego efektu stroboskopowego. W maszynie
należy zapewnić odpowiednie oświetlenie obszarów wewnętrznych wymagających częstych
kontroli, regulacji i konserwacji.
Rozwiązania konstrukcyjne ułatwiające manipulowanie maszyną
Maszyna lub każda jej część powinna być:
 zaprojektowana w sposób umożliwiający jej bezpieczne przemieszczanie,
 zaprojektowana oraz opakowana w sposób umożliwiający bezpieczne i niepowodujące
uszkodzeń składowanie, w szczególności przez zapewnienie odpowiedniej stateczności
albo specjalnych wsporników.
W przypadku gdy masa, wielkość lub kształt samej maszyny lub różnych części
składowych uniemożliwiają jej ręczne przemieszczanie, maszyna lub każda z jej części
składowych powinna:
 być wyposażona w elementy umożliwiające zamocowanie do urządzenia podnoszącego,
 być zaprojektowana w sposób umożliwiający wyposażenie w elementy, w szczególności
przez zaprojektowanie otworów gwintowanych,
 mieć kształt umożliwiający łatwe zamocowanie do typowych urządzeń podnoszących.
Jeżeli maszyna lub element składowy są przewidziane do ręcznego przemieszczania,
powinny one być:
 Å‚atwo przemieszczalne,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
20
 wyposażone w elementy do podnoszenia, w szczególności uchwyty, oraz do
bezpiecznego przemieszczania.
W przypadku przemieszczania narzędzi lub części maszyn, nawet tych o niewielkiej
masie, które mogą stwarzać zagrożenie przez swoje właściwości, takie jak kształt oraz
materiał, należy stosować środki specjalne.
Rodzaje zagrożeń mechanicznych
Zagrożenia mechaniczne to wszelkie oddziaływania na człowieka czynników fizycznych,
które mogą być przyczyną urazów powodowanych mechanicznym działaniem części maszyn,
narzędzi, przedmiotów obrabianych lub wyrzucanych materiałów stałych bądz
płynnych. Do
podstawowych zagrożeń mechanicznych zalicza się zagrożenia:
 zgniataniem (zgnieceniem, zmiażdżeniem),
 ścinaniem,
 cięciem (obcięciem, odcięciem),
 wplątaniem, wciągnięciem lub pochwyceniem (zmiażdżeniem, złamaniem),
 uderzeniem (obtarciem, uderzeniem, pęknięciem, złamaniem),
 kłuciem (przekłuciem, przebiciem),
 ścieraniem (starciem lub obtarciem),
 wytryskiem cieczy pod wysokim ciśnieniem (uderzeniem, poparzeniem).
Zapobieganie zagrożeniom powodowanym czynnikami mechanicznymi
Zagrożenia czynnikami mechanicznymi, podobnie jak innymi niebezpiecznymi
czynnikami, należy eliminować lub ograniczać poprzez:
 eliminowanie czynników lub ograniczanie ich aktywności,
 ograniczanie ekspozycji osób na czynniki, których nie udało się wyeliminować.
Zagrożenia mogą być powodowane przez czynniki niebezpieczne występujące podczas
normalnego (ustalonego przez projektanta) funkcjonowania maszyny lub innego przedmiotu
pracy oraz przez czynniki powstające wskutek zakłóceń. Dlatego też przedsięwzięcia
podejmowane w celu wyeliminowania lub ograniczenia aktywności niebezpiecznych
czynników mechanicznych, powinny dotyczyć:
 normalnego funkcjonowania maszyny lub innego przedmiotu pracy,
 sytuacji anormalnych (dających się przewidzieć).
Zapobieganie anormalnemu funkcjonowaniu lub awariom maszyn pośrednio eliminuje
lub zmniejsza zagrożenia, gdyż nie powoduje powstawania czynników zwykle
towarzyszących takim stanom oraz zmniejsza częstotliwość interwencji związanych
z usuwaniem przyczyn tych stanów, a więc także zmniejsza narażenie na towarzyszące im
z reguły niebezpieczne czynniki mechaniczne.
Eliminowanie lub ograniczanie czynników mechanicznych
Eliminowanie czynników mechanicznych lub ograniczanie ich aktywności, mogącej
stwarzać zagrożenia podczas normalnego (ustalonego przez projektanta) funkcjonowania
maszyn lub przedmiotów pracy, powinno następować w drodze rozwiązań konstrukcyjnych.
Rozwiązania konstrukcyjne ograniczające aktywność czynników mechanicznych
sprowadzają się w głównej mierze do wyeliminowania czynnika lub utrudniania możliwości
powstawania sytuacji zagrożenia poprzez dobór kształtów, wymiarów, gładkości powierzchni,
parametrów ruchu elementów oraz stworzenia możliwości uwolnienia się człowieka z sytuacji
zagrożenia bądz
zmniejszenia skutków takich sytuacji. Rozwiązania konstrukcyjne powinny
także zapobiegać powstawaniu sytuacji anormalnych powodujących zakłócenia lub
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
21
wynikających z zakłóceń w funkcjonowaniu maszyny lub innego przedmiotu pracy
spowodowanych niezamierzonym uruchomieniem, nadmiernym wzrostem obciążenia,
ciśnienia, obrotów lub włączeniem kolizyjnych ruchów. Bezpośrednim następstwem tych
zakłóceń mogą być pęknięcia, złamania, nadmierne odkształcenia, obluzowania i inne
naruszenia konstrukcji elementów i zespołów maszyn lub innych środków pracy
doprowadzające do ich awarii. Następstwa te mogą być przyczyną powstawania często
trudnych do zidentyfikowania czynników mechanicznych zagrażających operatorowi i
otoczeniu, np. przeciążenie żurawia może doprowadzić do zerwania liny lub złamania
wysięgnika bądz
nawet wywrócenia całego żurawia. Naruszeniom konstrukcji lub innym
przyczynom anormalnego funkcjonowania przedmiotów pracy należy zapobiegać przede
wszystkim przez:
 nieprzekraczanie dopuszczalnych wartości naprężeń, odkształceń i innych parametrów
decydujących o wytrzymałości danego elementu; należy dobierać wytrzymałość
elementów (z zachowaniem współczynników bezpieczeństwa) do charakteru i wartości
występujących obciążeń z uwzględnieniem wpływu warunków eksploatacji. Dla
elementów decydujących o bezpieczeństwie, takich jak zawiesia, liny oraz kabiny i inne
konstrukcje chroniące operatora w razie przewrócenia się maszyny lub przed
spadającymi przedmiotami, obliczenia wytrzymałościowe powinny być obowiązkowo
poparte wynikami badań,
 stosowanie urządzeń zabezpieczających przed naruszeniem normalnych warunków
funkcjonowania maszyn lub innych przedmiotów pracy, takich jak zawory
bezpieczeństwa, ograniczniki udz
wigu, ograniczniki zakresu jazdy lub podnoszenia.
Ograniczenie narażenia człowieka na nie wyeliminowane niebezpieczne czynniki
mechaniczne
Narażenie (ekspozycję) na nie wyeliminowane niebezpieczne czynniki mechaniczne
należy ograniczać przez:
 eliminowanie lub ograniczanie związanych z procesem pracy ingerencji człowieka
w strefach zagrożenia (niebezpiecznych),
 zapobieganie niezamierzonemu kontaktowi człowieka z czynnikiem niebezpiecznym.
Eliminowaniu lub ograniczaniu związanych z procesem pracy ingerencji człowieka
w strefach zagrożenia służy przede wszystkim:
 mechanizacja i automatyzacja,
 stosowanie systemów diagnozowania niesprawności,
 wydłużanie okresów między wymaganymi regulacjami, smarowaniami i innymi
czynnościami związanymi z obsługą techniczną,
 wydłużanie okresów międzynaprawczych.
Eliminowaniu lub ograniczaniu ekspozycji na niebezpieczne czynniki mechaniczne przez
ograniczenie kontaktu służy zatem:
 rozdzielenie w przestrzeni i/lub czasie człowieka oraz maszyny bądz
innego przedmiotu
pracy tak, aby granice ich naturalnego oddziaływania nie zachodziły na siebie,
 przegrodzenie zasięgu granic naturalnego oddziaływania człowieka oraz maszyny lub
przedmiotu pracy.
Rozdzielanie granic powinno być realizowane dla niczym nie ograniczanych naturalnych
ruchów człowieka, natomiast przegradzanie z zasady powoduje ograniczenie tych ruchów.
Rozdzielenie granic oddziaływania zapewnia automatyzacja lub mechanizacja. Jeśli nie
można ich zastosować, to rozdzielenie tych granic może być osiągnięte w aspekcie przestrzeni
lub czasu. W przestrzeni osiÄ…ga siÄ™ je przez usytuowanie niebezpiecznego czynnika
mechanicznego tak, aby człowiek, przy pełnej swobodzie ruchów, nie mógł dosięgnąć do
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
22
strefy zagrożenia, a w przypadku czynnika zagrażającego zgnieceniem, czynnik
niebezpieczny nie dosięgał człowieka. Podstawę do ustalania odległości uniemożliwiających
dosięgnięcie do strefy zagrożenia, nazywanych odległościami bezpieczeństwa, stanowią
wymiary antropometryczne i możliwości ruchowe (tułowia, kończyn) ustalone w wyniku
badań populacji użytkowników. Uniemożliwieniu dosięgnięcia strefy niebezpiecznej służy
ustalenie jej granicy na wysokości określonej maksymalnym zasięgiem kończyny górnej
najwyższego osobnika z populacji użytkowników, nawet stojącego na palcach w obuwiu
roboczym, z uwzględnieniem zapasu (naddatku) dla zapewnienia bezpieczeństwa. Według
tego kryterium określono, że odległość bezpieczeństwa przy sięganiu do góry powinna
wynosić, co najmniej 2500 mm - przy małym ryzyku urazu i 2700 mm  przy dużym ryzyku
urazu. W związku z powyższym, odległość bezpieczeństwa zależy od tego, czy podczas
wykonywania pracy przewiduje się ryzyko małe (możliwość dotknięcia, obtarcia), czy duże
(możliwość pochwycenia i zranienia).
Podstawowe środki zapobiegania zagrożeniom powodowanym przez czynniki
mechaniczne
Z wielu środków służących zapobieganiu zagrożeniom powodowanym przez czynniki
mechaniczne, istotne znaczenie mają specjalne urządzenia stosowane wyłącznie ze względu
na, realizowaną bezpośrednio lub pośrednio, ochronę przed zagrożeniami operatora lub
innych osób. Urządzenia te są nazywane urządzeniami ochronnymi. Można je podzielić na
dwie zasadnicze grupy:
 osłony,
 urzÄ…dzenia zabezpieczajÄ…ce.
Osłony są to wszelkiego rodzaju urządzenia stanowiące materialną przegrodę między
człowiekiem a niebezpiecznym czynnikiem mechanicznym, zastosowane specjalnie w celu
zapewnienia ochrony człowieka. Funkcje osłony mogą zatem spełniać również pokrywy,
drzwi, ogrodzenia . Przy projektowaniu i doborze osłon i urządzeń zabezpieczających należy
uwzględniać przede wszystkim zagrożenia czynnikami mechanicznymi, nie pomijając jednak
innych zagrożeń związanych z procesem pracy. Osłony i inne urządzenia bezpieczeństwa
powinny zatem:
 być mocnej konstrukcji,
 być trudne do usunięcia lub wyłączania,
 być umieszczone w odpowiedniej odległości od strefy zagrożenia (niebezpiecznej),
 powodować jak najmniej utrudnień w procesie pracy,
 nie powodować powstawania dodatkowych czynników niebezpiecznych lub
szkodliwych,
 umożliwiać wykonywanie, jeżeli to możliwe  bez ich usuwania, koniecznych prac
związanych z instalowaniem i/lub wymianą narzędzi czy konserwacją przy ograniczonym
dostępie tylko do obszaru, w którym prace te mają być wykonywane.
Ogólnie osłony dzieli się, ze względu na: sposób ich zamocowania i działania, możliwość
regulacji, stopień wypełnienia oraz stopień osłonięcia niebezpiecznego czynnika. Osłona
może być połączona z miejscem zainstalowania dwojako:
 na stałe, czyli nierozłącznie (np. przyspawana) lub za pomocą połączeń rozłącznych
(połączenia śrubowego) w sposób uniemożliwiający usunięcie lub otwarcie jej bez użycia
narzędzi; osłona taka jest nazywana osłoną stałą
 za pomocą elementów mechanicznych umożliwiających jej otwieranie bez użycia
narzędzi (zawiasy, prowadnice); osłona taka jest nazywana osłoną ruchomą.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
23
Osłona może działać:
 samodzielnie (tj. bez blokady), przy czym jest ona skuteczna tylko wtedy, kiedy jest
zamknięta; w odniesieniu do osłony stałej, określenie  zamknięta , oznacza  połączona
z miejscem zainstalowania
 w powiązaniu z urządzeniem blokującym (blokadą) wyposażonym lub nie w urządzenie
ryglujÄ…ce.
Urządzenie blokujące, w które jest wyposażona osłona powoduje, że funkcje maszyny
mogące stwarzać zagrożenie czynnikami mechanicznymi - przed którymi chroni osłona  nie
mogą być wykonywane do chwili zamknięcia osłony. Otwarcie osłony w czasie, gdy maszyna
wykonuje takie funkcje, powoduje przerwanie ruchu niebezpiecznego maszyny. Osłona taka
jest nazywana osłoną blokującą. Innym kryterium podziału osłon jest ich konstrukcja. Osłony
mogą być pełne lub ażurowe z otworami o różnych kształtach. Stosuje się je np. w celu
zmniejszenia ciężaru lub zapewnienia lepszego chłodzenia. Położenie osłony może być
regulowane lub nie. Wszędzie tam, gdzie dostęp operatora do strefy zagrożenia podczas
normalnej pracy nie jest wymagany, należy stosować osłony stałe. Mogą być ewentualnie
stosowane ruchome osłony blokujące lub samoczynnie zamykające się bądz
odległościowe
samoczynne urządzenia ochronne (np. kurtyny świetlne). Jeżeli jest konieczny częsty dostęp
operatora do strefy niebezpiecznej, to należy zastosować ruchomą osłonę blokującą lub
odległościowe samoczynne urządzenie ochronne. Mogą być ewentualnie stosowane osłony
regulowane lub samoczynnie zamykajÄ…ce siÄ™ bÄ…dz
urządzenia oburęcznego sterowania.
UrzÄ…dzenia zabezpieczajÄ…ce sÄ… to wszelkie, nie stanowiÄ…ce materialnej przegrody (inne
niż osłony), urządzenia ochronne. Podczas normalnego funkcjonowania maszyny
uniemożliwiają one uaktywnienie czynnika mechanicznego wówczas, gdy człowiek lub część
jego ciała znajduje się w strefie zagrożenia, lub uniemożliwiają wtargnięcie do tej strefy
w czasie działania tego czynnika. Urządzenia zabezpieczające zapobiegają także naruszeniu
normalnego funkcjonowania maszyny lub innego obiektu technicznego.
Urządzenia zabezpieczające są zatem urządzeniami uniemożliwiającymi zarówno
ekspozycję człowieka na uaktywnione czynniki mechaniczne, występujące podczas
normalnego funkcjonowania maszyny i innych obiektów technicznych, jak i generowanie
nowych czynników poprzez zapobieganie sytuacjom anormalnym. Do tej grupy zalicza się
zatem zarówno urządzenia oburęcznego sterowania, urządzenia fotoelektryczne, maty czułe
na nacisk, jak i zawory bezpieczeństwa, ograniczniki udz
wigu oraz urzÄ…dzenia blokujÄ…ce,
ryglujÄ…ce, zezwalajÄ…ce na uruchomienie maszyny i inne. UrzÄ…dzenia zabezpieczajÄ…ce powinny
w szczególności:
 uniemożliwiać wzrost obciążenia siłą, ciśnieniem lub obrotami ; w tym celu są stosowane
ograniczniki udz
wigu, sprzęgła przeciążeniowe, zawory bezpieczeństwa, ograniczniki
obrotów,
 uniemożliwiać przekroczenie założonych zasięgów ruchu, przez stosowanie wyłączników
krańcowych,
 zapewniać ustaloną bezkolizyjną kolejność ruchów maszyny lub przebiegu procesów
technologicznych, przez odpowiednie zblokowanie elementów sterowniczych,
 uniemożliwiać powstanie zagrożeń związanych z zanikiem mediów roboczych; funkcję tę
spełniają zawory zwrotne utrzymujące niezbędne ciśnienie w układach mocujących do
momentu zatrzymania ruchu maszyny.
Działanie urządzeń odległościowych samoczynnych, rozdzielających w czasie
oddziaływania człowieka i czynnika mechanicznego, polega na tym, że:
 uniemożliwiają one aktywizację czynnika niebezpiecznego (ruchu roboczego suwaka
prasy), dopóki część ciała, która wniknęła w nadzorowany przez nie obszar, znajduje się
w strefie zagrożenia,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
24
 zatrzymują działanie niebezpiecznego czynnika mechanicznego (niebezpiecznego ruchu
maszyny) zanim wnikająca część ciała do niego dotrze.
Odległość między takim urządzeniem ochronnym a granicą strefy niebezpiecznej
powinna być taka, aby czas wniknięcia części ciała do tej strefy był dłuższy od czasu, który
upłynie od momentu pobudzenia urządzenia ochronnego do całkowitego zatrzymania
działania niebezpiecznego czynnika mechanicznego (niebezpiecznego ruchu maszyny lub jej
części). Urządzenia odległościowe mogą być aktywizowane dwojako:
 mechanicznie (poprzez dotyk lub nacisk),
 niemechanicznie (bezdotykowo).
Urządzeniami aktywizowanymi mechanicznie są, między innymi:
 podatne urządzenia ochronne - są to wszelkiego rodzaju, połączone z wyłącznikami linki
czy pręty, którymi jest ogradzana strefa zagrożenia, tak aby zapobiec swobodnemu
dostępowi do niej. Przy nacisku odchylają się one lub odsuwają, powodując zadziałanie
wyłączników, a w rezultacie zatrzymanie ruchu maszyny,
 urządzenia czułe na nacisk - urządzenia te po przekroczeniu ustalonego nacisku (np. pod
ciężarem człowieka) powodują wyłączenie maszyny. Instalowane są najczęściej wokół
stanowisk zmechanizowanych lub zrobotyzowanych. Niekiedy, np. w dz
wigach
osobowych, urządzenia takie są instalowane jako umożliwiające włączenie ruchu tylko
wówczas, gdy operator znajduje się na tym urządzeniu, w sytuacji zapewniającej
bezpieczeństwo, a uniemożliwiają włączenie tego ruchu dzieciom,
 urządzenia oburęczne - zapobiegają one urazom kończyn górnych, umożliwiając
włączenie ruchu niebezpiecznego części maszyny tylko wówczas, gdy obie ręce
jednocześnie naciskają elementy sterownicze usytuowane w omówionej wcześniej
odległości zapewniającej bezpieczeństwo. Stosowane są głównie w prasach
mechanicznych, gilotynach i innych maszynach, w których ze względów technologicznych
niezbędne jest sięganie kończynami górnymi do strefy zagrożenia.
W bezdotykowych urządzeniach odległościowych do uniemożliwienia włączenia lub
przerywania ruchu niebezpiecznych części wykorzystuje się zmiany promienia świetlnego,
pola elektromagnetycznego, elektrostatycznego lub innych rodzajów pól zachodzące podczas
ich naruszenia przez część ciała człowieka lub przedmiot. Urządzeniami tego rodzaju są
urządzenia fotoelektryczne, pojemnościowe, indukcyjne i ultradz
więkowe.
Przy określaniu odległości zapewniającej bezpieczeństwo przyjmuje się prędkość
przemieszczania się kończyny górnej równą 2 m/s, jeśli odległość ta jest mniejsza od
500 mm, i 1,6 m/s - przy większych odległościach. Do tej grupy urządzeń należy zaliczyć
również skanery, coraz częściej montowane, zwłaszcza na środkach transportu
wewnętrznego, np. wózkach napędzanych, które wytwarzają pole ochronne przed poruszającą
się maszyną. Jeśli człowiek lub inna przeszkoda znajdzie się w zasięgu tego pola, to
generowany jest sygnał do zatrzymania poruszającego się wózka lub innej przemieszczającej
się maszyny. Istotą jest zapewnienie takiej długości strefy ochronnej, aby zahamować
przemieszczającą się maszynę przed uderzeniem w człowieka lub przeszkodę. Jeśli
wyczerpanie wszystkich możliwości eliminowania zagrożeń mechanicznych lub zmniejszenia
związanego z nimi ryzyka i jest ono wyższe od akredytowanego, to należy stosować środki
ochrony indywidualnej. Omówione wyżej urządzenia i środki chronią w sposób czynny przed
następstwami zagrożeń mechanicznych. Ochronę bierną stanowią wszelkiego rodzaju
informacje o zagrożeniach w postaci barw, znaków, sygnałów itp. Środki te, informując lub
ostrzegając o zagrożeniach, mogą istotnie zmniejszać ryzyko związane z tymi zagrożeniami.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
25
Zasady bezpiecznej pracy podczas obsługi urządzeń metalurgicznych i do obróbki
plastycznej
W czasie pracy w zakładach metalurgicznych istnieje szczególnie duże zagrożenie
wypadkowe (rys. 2) ze względu na operowanie płynnym metalem, gorącymi materiałami
oraz pracę młotów, pras, walców i innych urządzeń. Stałym zagrożeniem bezpiecznej
i higienicznej pracy są hałas, zapylenie, dym i gazy oraz wysoka temperatura od pieców
grzewczych. Podczas pracy przy takim zagrożeniu sprawą niezmiernie ważną jest zapoznanie
się każdego pracownika ze stanowiskową instrukcją bhp oraz wyposażenie we właściwą dla
danego stanowiska odzież ochronną i sprzęt ochrony osobistej.
Rys. 2. Sięganie do góry [7]
W szczególności należy:
 zabezpieczyć wszystkie młoty mechaniczne, walce oraz inne urządzenia metalurgiczne
w zakładach od strony przejść ekranami, ażeby odpryskująca zgorzelina, płomienie lub
rozpryski ciekłego metalu nie poparzyły przechodzących,
 zachować szczególną ostrożność podczas przenoszenia gorącego materiału wsadowego,
 przestrzegać zasady, że rozpalanie pieców grzewczych może być dokonywane tylko
przez uprawnione osoby, z zachowaniem wszystkich wymogów bezpieczeństwa,
 przestrzegać, aby uruchomienie walcarki lub innego urządzenia metalurgicznego
poprzedzone było sygnałem ostrzegawczym,
 zwrócić uwagę, by wszystkie ruchome części młotów i pras były zabezpieczone
osłonami,
 przestrzegać, aby ubrania pracowników niebyły zanieczyszczone tłuszczami, smarami
lub olejami,
 przestrzegać, by przy prasach do cięcia i tłoczenia były stosowane osłony lub inne
zabezpieczenia obszaru pracy tłocznika uniemożliwiającego włożenie rąk do tej
niebezpiecznej strefy,
 przestrzegać, aby pracownik dokonujący ręcznej regulacji elektrod w piecach
elektrycznych stał na suchym i dielektrycznym podłożu
 używać rękawic do przenoszenia wytłoczek z blach i odpadów, aby uniknąć skaleczeń
o krawędzie blach,
 używać zmechanizowanych środków transportu do przenoszenia ciężarów
przekraczajÄ…cych wagÄ™ 20 kg,
 przestrzegać, przepisów dozoru technicznego dotyczących eksploatowania suwnic oraz
innych urządzeń transportu pionowego i poziomego.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
26
Tabela 2. Symbole bhp [5, s. 1089]
Znak Opis Znak Opis
Nakaz używania pasów
Ogólny znak nakazu
bezpieczeństwa
Nakaz stosowania ochrony oczu Nakaz używania sygnału
Nakaz stosowania ochrony głowy Nakaz stosowania zamknięcia
Nakaz stosowania ochrony słuchu Nakaz noszenia ochrony stóp
Nakaz stosowania ochrony dróg
Nakaz stosowania ochrony rÄ…k
oddechowych
Nakaz przechodzenia
Nakaz używania osłony twarzy
w oznaczonych miejscach
Nakaz stosowania osłony
Nakaz mycia rÄ…k
nastawnej
Tabela 3. Znaki informacyjne [5, s. 1089]
Znak Opis Znak Opis
Pierwsza pomoc medyczna Prysznic do przemywania oczu
Prysznic bezpieczeństwa Zatrzymanie awaryjne
Telefon awaryjny Nosze
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
27
Tabela 4. Znaki zakazu [5, s. 1089]
Zakaz używania Zakaz wejścia w obuwiu
telefonów komórkowych zewnętrznym
Nie dotykać.
Zakaz fotografowania
GorÄ…ca powierzchnia
Zakaz smarowania Zakaz przebywania pod
urządzeń w ruchu ciężarem
Zakaz przewozu osób na Zakaz jazdy na
urzÄ…dzeniach urzÄ…dzeniach
transportowych transportowych
Zakaz uruchamiania
Nie dotykać
maszyny (urzÄ…dzenia)
Nieupoważnionym wstęp
Zakaz przejścia
wzbroniony
4.1.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Kto sprawuje nadzór i kontrolę nad przestrzeganiem prawa pracy?
2. Kto powinien informować o ryzyku związanym z wykonywaną pracą?
3. Jak nazywa się akt prawny w którym określone są prawa i obowiązki pracowników
i pracodawców?
4. Co zaliczamy do podstawowych środków ochrony osobistej?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
28
5. Co rozumiesz pod pojęciem pomieszczenie pracy stałej?
6. Jakie obowiązki nakłada Kodeks pracy na pracodawcę?
7. Jakie ma obowiązki osoba kierująca pracownikami pod względem bhp?
8. W jaki sposób można aktywizować urządzenia odległościowe?
9. Jak można podzielić znaki bhp?
10. Jakim kolorem oznaczone sÄ… znaki zakazu?
4.1.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Określ podstawowe prawa i obowiązki pracownika i pracodawcy w przypadku
zaistnienia wypadku przy pracy. Wpisz je w poniższą tabelę.
Pracodawca jest zobowiÄ…zany Pracownik jest zobowiÄ…zany
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) wyszukać w Kodeksie pracy informacje o prawach i obowiązkach pracownika w zakresie
bezpieczeństwa i higieny pracy,
2) zanotować numery artykułów z Kodeksu pracy,
3) wypisać prawa i obowiązki pracodawcy i pracownika w przypadku zaistnienia wypadku
przy pracy,
4) zaprezentować wykonane ćwiczenie.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- Kodeks pracy z komentarzem,
- Dzienniki Ustaw,
- literatura zgodna z punktem 6 Poradnika dla ucznia.
Ćwiczenie 2
Określ wymagania bezpieczeństwa i higieny pracy dotyczące transportu ręcznego.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) wyszukać w Kodeksie pracy i normach lub w dziennikach ustaw informacje
o wymaganiach bezpieczeństwa i higieny pracy dotyczących transportu ręcznego,
2) zanotować najważniejsze wymagania,
3) zaprezentować wyniki pracy.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
29
Wyposażenie stanowiska pracy:
- Kodeks pracy z komentarzem,
- Dzienniki Ustaw,
- Polska Norma,
- literatura zgodna z punktem 6 Poradnika dla ucznia.
Ćwiczenie 3
Rozpoznaj zagrożenia wypadkowe występujące podczas eksploatacji maszyn.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zidentyfikować najważniejsze zagrożenia występujące podczas eksploatacji maszyn,
2) zanotować najważniejsze zagrożenia,
3) zaprezentować wyniki pracy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
Dzienniki Ustaw,
Polska Norma,
literatura zgodna z punktem 6 Poradnika dla ucznia.
Ćwiczenie 4
Opisz zastosowanie znaków umieszczonych w tabeli.
Znak Opis Znak Opis
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się ze znakami bhp,
2) zidentyfikować znaki umieszczone w tabeli,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
30
3) opisać przeznaczenie znaków,
4) zaprezentować wykonane ćwiczenie.
Wyposażenie stanowiska pracy:
plansze poglądowe znaków przeciwpożarowych,
literatura zgodna z punktem 6 Poradnika dla ucznia.
4.1.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) wyjaśnić co zawiera Kodeks pracy?
ðð ðð
2) zdefiniować termin  wypadek przy pracy ?
ðð ðð
3) określić zagrożenia występujące na stanowisku pracy?
ðð ðð
4) określić zagrożenia występujące podczas transportu ręcznego?
ðð ðð
5) określić zagrożenia występujące podczas eksploatacji maszyn?
ðð ðð
6) określić obowiązki pracownika w zakresie bezpieczeństwa i higieny
pracy? ðð ðð
7) rozróżnić znaki bhp?
ðð ðð
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
31
4.2. Ochrona przeciwpożarowa
4.2.1. Materiał nauczania
Pożar jest to niekontrolowany proces spalania odbywający się poza paleniskiem.
W miejscach zamieszkania, pracy i zgromadzeń publicznych jest poważnym zagrożeniem
ludzkiego zdrowia i życia.
Obowiązek ochrony przeciwpożarowej zakładu pracy spoczywa na pracodawcy, który
w zwiÄ…zku z tym powinien:
1) przestrzegać przeciwpożarowych wymagań budowlanych, instalacyjnych i technologicznych,
2) zapewnić siły i środki potrzebne do gaszenia pożaru w razie jego wybuchu poprzez:
- odpowiednie przeszkolenie personelu w zakresie ochrony przeciwpożarowej,
- wyposażenie pomieszczeń, obiektów i sąsiadującego z nimi terenu w wymagany
przepisami sprzęt ratowniczy i środki gaśnicze,
- wyposażenie zakładu w odpowiedni system alarmowy,
3) opracować warunki bezpiecznej ewakuacji podczas ewentualnego pożaru przez
odpowiednie wytyczenie i utrzymywanie dróg ewakuacyjnych oraz ich czytelne
oznakowanie.
Do obowiązków pracowników należy:
1) udział w szkoleniach przeciwpożarowych,
2) znajomość rozmieszczenia i sposobu użytkowania zakładowego sprzętu ratowniczego
i środków gaśniczych,
3) przestrzeganie zasad bezpieczeństwa przeciwpożarowego podczas eksploatacji urządzeń
technologicznych i socjalnych,
4) czynny udział w akcjach gaśniczych, ewakuacyjnych i ratowniczych w przypadku
powstania pożaru,
5) powiadamianie przełożonych o wszelkich zauważonych zagrożeniach pożarowych.
Przyczyną powstawania pożarów w zakładach pracy są między innymi:
wady konstrukcyjne urządzeń technicznych,
niewłaściwe użytkowanie urządzeń mechanicznych i elektrycznych,
niewłaściwe przechowywanie i zabezpieczenie materiałów łatwo palnych
i wybuchowych,
wyładowania atmosferyczne,
elektryczność statyczna,
wybuchy gazów skroplonych lub sprężonych, materiałów pirotechnicznych, pyłów oraz
oparów cieczy łatwo palnych,
samozapalenie składowanych paliw, chemikaliów i odpadów.
Składowanie materiałów i substancji niebezpiecznych
Materiały i substancje niebezpieczne to takie, które mogą stanowić zagrożenie dla
zdrowia i życia ludzkiego oraz otoczenia. Oddziaływanie tych substancji na organizm
człowieka może być różne, a mianowicie: duszące, odurzające, trujące i żrące. Materiały
i substancje niebezpieczne mogą występować w postaci cieczy lub gazów. Najczęściej są to
ciecze:
- żrące, np. kwasy mineralne: azotowy, siarkowy i solny,
- roztwory zasad, np. wodorotlenek sodowy i potasowy.
Do materiałów szczególnie niebezpiecznych należą sprężone i płynne gazy techniczne,
np. acetylen, tlen - jest to grupa materiałów łatwopalnych i wybuchowych.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
32
Podczas pracy z tymi materiałami i substancjami, człowiek może być narażony
bezpośrednio na:
- zatrucie oparami,
- chemiczne poparzenie skóry,
- uszkodzenie oczu,
- zniszczenie odzieży.
Pośrednie zagrożenie stanowić może:
- zapalanie się materiałów łatwopalnych,
- wydzielanie się gazów palnych,
- wydzielanie się gazów trujących,
- utlenianie metali.
Materiały i substancje niebezpieczne powinny być przechowywane z zachowaniem
szczególnej ostrożności w specjalnie do tego celu przeznaczonych magazynach - najlepiej
w budynkach wolnostojÄ…cych.
Budynek magazynu z materiałami i substancjami niebezpiecznymi powinien być
zlokalizowany w odległości nie mniejszej niż 50 m od innych obiektów, posadowiony na
płycie betonowej grubości 20 cm i mieć ściany murowane z cegły ceramicznej lub betonowe
o grubości 20 cm.
Dach magazynu powinna stanowić lekka konstrukcja drewniana, pokryta materiałem
niepalnym.
Minimalne wymiary pomieszczenia przeznaczonego do przechowywania materiałów
niebezpiecznych są następujące:
- wysokość - 250 cm,
- szerokość - 200 cm,
- długość - ok. 450 cm.
Drzwi wejściowe, otwierane na zewnątrz, o szerokości co najmniej 100 cm, powinny być
zabezpieczone zamknięciem.
W pomieszczeniu magazynowym konieczne są środki ochrony przeciwpożarowej
w postaci:
- skrzyni z piaskiem,
- gaśnicy proszkowej,
- gaśnicy śniegowej,
- koca gaśniczego.
Pomieszczenia magazynów przeznaczonych do przechowywania materiałów
łatwopalnych i wybuchowych nie mogą mieć bezpośredniego połączenia z pomieszczeniami
na wyższych kondygnacjach, sąsiednimi na tej samej kondygnacji oraz powinny mieć
niezależne, bezpośrednie wyjście na zewnątrz, centralne ogrzewanie, gazoszczelną instalację
elektryczną oraz być dobrze wentylowane.
Sposoby walki z pożarami
Znane są dwa sposoby walki z pożarami. Pierwszy z nich to obrona czynna,
stosowana wówczas, gdy walczymy już z powstałym ogniem. Drugi natomiast to obrona
bierna, gdy czynimy wszystko, aby nie dopuścić do powstania pożaru. Przy obronie czynnej
powinny być spełnione następujące warunki:
- plan i wymiary budynku powinny umożliwiać szybką ewakuację ludzi w razie pożaru,
- urządzenia gaśnicze (gaśnice, skrzynki z piaskiem, hydranty) powinny być odpowiednio
rozmieszczone, w pobliżu miejsc, w których pożar jest prawdopodobny oraz w pobliżu
wyjść,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
33
- instalacje alarmowe powinny być tak rozmieszczone, aby umożliwiały jak
najwcześniejsze zawiadomienie o wybuchu pożaru,
- rozplanowanie budynków i ich otoczenia powinno być takie, aby umożliwić straży
pożarnej dojazd i gaszenie pożaru.
W zakładach przemysłowych o dużym zagrożeniu pożarowym zakłada się specjalne
instalacje gaśnicze  tryskacze uruchamiane ręcznie lub działające automatycznie. Instalacje
automatyczne zaczynają działać pod wpływem wzrostu temperatury.
Typy pożarów
A  spalaniu ulegają ciała stałe pochodzenia organicznego (paliwa stałe, drewno, papier, tkaniny),
B  ogień obejmuje ciecze palne lub substancje stałe przechodzące w stan płynny pod
wpływem wysokiej temperatury (paliwa ciekłe, alkohole, oleje, smary, materiały
bitumiczne),
C  płoną gazy palne (acetylen, metan, propan-butan, wodór, gaz koksowniczy lub ziemny),
D  zapaleniu uległy metale lekkie (magnez, sód, potas).
Rodzaje sprzętu gaśniczego
Gaśnice proszkowe:
z wewnętrznym ładunkiem zasilającym CO2, dozowanie środka gaśniczego przez zawór
lub prÄ…downicÄ™ proszkowÄ…,
pod stałym ciśnieniem, z zaworem dozującym, wyposażonym we wskaz
nik ciśnienia.
Zastosowany w gaśnicach proszek gaśniczy BC lub ABC oraz różne wersje pojemności
zbiorników pozwalają na szeroki zakres ich zastosowania. Są szczególnie zalecane do
zabezpieczania przeciwpożarowego różnych typów samochodów, garaży, biur, mieszkań,
warsztatów, magazynów, hal przemysłowych, zakładów energetycznych i chemicznych,
budynków administracji państwowej, służby zdrowia, oświaty, nauki, kultury.
Gaśnice śniegowe. Przeznaczone do gaszenia pożarów grupy BC. Wykonane na bazie
butli wysokociśnieniowych. Zalecane do stosowania w energetyce, lakierniach, magazynach,
stacjach benzynowych, halach przemysłowych
Gaśnice i agregaty pianowe. Przeznaczone do gaszenia pożarów grupy AB. Zalecane do
stosowania w przemyśle petrochemicznym, drzewnym, na stacjach paliw, w magazynach
cieczy Å‚atwopalnych, bazach transportowych, zabudowaniach rolniczych.
Agregaty gaśnicze. Przeznaczone do gaszenia pożarów grupy BC lub ABC
(w zależności od stosowanego proszku). Znajdują szczególne zastosowanie jako uzupełnienie
sprzętu w akcjach ratowniczych straży pożarnych, kolumn transportowych, jako
zabezpieczenie lotnisk, w rafineriach oraz innych dużych zakładach przemysłowych.
Samoczynne urządzenia gaśnicze. Przeznaczone do gaszenia pożarów grupy ABC.
Zalecane do stosowania w pomieszczeniach zamkniętych, takich jak: magazyny farb, olejów,
materiałów łatwopalnych, rozdzielniach elektrycznych, w których nie przewiduje się stałej
obsługi. SUG są wyposażone w samoczynny zawór ampułkowy, który może być uruchamiany
impulsem elektrycznym przesyłanym z automatycznej centrali alarmowej lub w wyniku
przekroczenia określonej temperatury w pomieszczeniach.
Przykłady podstawowych urządzeń gaśniczych pokazano na rysunkach 3, 4, 5 i 6.
Rys. 3. Hydranty uniwersalne [9]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
34
Rys. 4. Gaśnica proszkowa [8] Rys. 5. Gaśnica pianowa [8] Rys. 6. Urządzenie gaśnicze [8]
Oznaczenia graficzne stosowane w znakach bhp  tabela 5 i 6
Tabela 5. Umowne funkcje barw w znakach bhp [5, s. 1084]
Barwa Znaczenie Przykłady zastosowania
Znak zakazu wstępu
Stój  nie pracuj
Wyłącznik awaryjny
Zakaz
Czerwona Znak zakazu jakiejś czynności
Ta barwa jest również stosowana do oznaczania materiałów służących do
zwalczania ognia
Wskazanie na niebezpieczeństwo (ogień,
eksplozja, promienie, oddziaływanie
Ostrożnie!
Żółta chemiczne)
Możliwe niebezpieczeństwo
(oznaczenie progów, niebezpiecznych
przepustów, przeszkód)
Oznaczenia dróg ratunkowych i wyjść
Zielona Pierwsza pomoc ewakuacyjnych, natrysk ratunkowy Stacje
pierwszej pomocy i stacje ratunkowe.
Znaki nakazu Zobowiązanie do stosowania określonego
Niebieska
Wskazania środka ochrony osobistej
Tabela 6. Symbole przeciwpożarowe [5, s. 1084]
Znak Opis Znak Opis
Znak ten jest stosowany do
Znak ten jest stosowany na uniknięcia podawania zestawów
drzwiach szafki hydrantowej indywidualnych znaków
określających sprzęt pożarniczy
Stosowany do wskazania przycisku
Znak wskazujący na usytuowanie pożarowego lub ręcznego sterowania
gaśnicy urządzeń gaśniczych (stałego
urządzenia gaśniczego)
Może być stosowany samodzielnie
lub Å‚Ä…cznie ze znakiem
Znak wskazujÄ…cy usytuowanie
 uruchamianie ręczne , jeśli
dostępnego telefonu
przycisk pożarowy uruchamia alarm
przeznaczonego dla ostrzeżenia
dz
więkowy odbierany bezpośrednio
w przypadku pożaru
przez osoby znajdujÄ…ce siÄ™
w obszarze zagrożenia
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
35
Tabela 7. Symbole ewakuacyjne [5, s. 1085]
Znak Opis Znak Opis
Znak stosowany nad drzwiami Znak stosowany nad drzwiami
skrzydłowymi, które są wyjściami skrzydłowymi, które są wyjściami
ewakuacyjnymi (drzwi lewe) ewakuacyjnymi (drzwi prawe)
Znak wskazuje kierunek drogi Znak wskazuje kierunek drogi
ewakuacyjnej do wyjścia; może ewakuacyjnej do wyjścia; może
kierować w lewo lub w prawo. kierować w dół lub w górę
Znak ten jest umieszczany na Znak ten jest umieszczany na drzwiach
drzwiach dla wskazania kierunku dla wskazania kierunku otwierania
otwierania (ciągnąć, żeby otworzyć) (pchać, aby otworzyć)
Znak ten może być stosowany:
Znak stosowany łącznie ze znakiem a) w miejscu, gdzie niezbędne jest
poprzednim na przesuwnych stłuczenie szyby dla uzyskania
drzwiach wyjścia ewakuacyjnego dostępu do klucza lub systemu
(strzałka powinna wskazywać otwarcia,
kierunek otwarcia drzwi) b) gdzie niezbędne jest rozbicie
przegrody dla uzyskania przejścia.
Strzałka długa do samodzielnego Znak stosowany do oznakowania wyjść
stosowania używanych w przypadku zagrożenia
Znak wskazuje kierunek drogi Znak wskazuje kierunek drogi
ewakuacyjnej do wyjścia; może ewakuacyjnej do wyjścia; może
kierować w lewo lub w prawo. kierować w lewo lub w prawo.
Znak wskazuje kierunek drogi Znak wskazuje kierunek drogi
ewakuacyjnej do wyjścia schodami ewakuacyjnej do wyjścia schodami
w górę (na prawo) w górę (na lewo)
4.2.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Co nazywamy zagrożeniem pożarowym?
2. Co to jest pożar?
3. Kogo należy zawiadomić w przypadku pożaru?
4. Jakie występują typy pożarów?
5. Czym charakteryzuje się czynna ochrona przeciwpożarowa?
6. Jakie kroki wykonujemy w przypadku zauważenia pożaru?
7. Co to jest podręczny sprzęt gaśniczy?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
36
4.2.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Dobierz sprzęt i środki gaśnicze w zależności od rodzaju pożaru. Wpisz je do poniższej
tabeli.
Typ pożaru Zastosowane środki gaśnicze Uwagi
A  spalaniu ulegają ciała stałe
pochodzenia organicznego
(paliwa stałe, drewno, papier,
tkaniny),
B  ogień obejmuje ciecze palne
lub substancje stałe
przechodzące w stan płynny
pod wpływem wysokiej
temperatury (paliwa ciekłe,
alkohole, oleje, smary,
materiały bitumiczne),
C  płoną gazy palne (acetylen,
metan, propan-butan, wodór,
gaz koksowniczy lub ziemny),
D  zapaleniu uległy metale lekkie
(magnez, sód, potas).
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z instrukcjami przeciwpożarowymi oraz instrukcjami stosowania sprzętu
i środków gaśniczych,
2) dobrać odpowiednie środki gaśnicze dla danego typu pożaru,
3) zanotować możliwe do zastosowania środki gaśnicze,
4) zaprezentować wyniki pracy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
instrukcje przeciwpożarowe,
instrukcje stosowania sprzętu i środków gaśniczych,
literatura zgodna z punktem 6 Poradnika dla ucznia.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
37
Ćwiczenie 2
Wykonaj symulację polegającą na zastosowaniu podręcznego sprzętu i środków
gaśniczych do gaszenia pożaru.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) wybrać odpowiedni sprzęt lub środek gaśniczy do określonego typu pożaru,
2) określić sposób użycia danego sprzętu lub środka gaśniczego,
3) określić najczęściej popełniane błędy przy stosowaniu wymienionych środków
gaśniczych,
4) zaprezentować wyniki ćwiczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- sprzęt i środki gaśnicze,
- instrukcje przeciwpożarowe,
- instrukcje stosowania sprzętu i środków gaśniczych,
- literatura zgodna z punktem 6 Poradnika dla ucznia.
Ćwiczenie 3
Opisz zastosowanie znaków umieszczonych w tabeli.
Znak Opis Znak Opis
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się ze znakami przeciwpożarowymi,
2) zidentyfikować znaki umieszczone w tabeli,
3) opisać przeznaczenie znaków,
4) zaprezentować wykonane ćwiczenie.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- plansze poglądowe znaków przeciwpożarowych,
- literatura zgodna z punktem 6 Poradnika dla ucznia.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
38
Ćwiczenie 4
Wykonaj symulację polegającą na gaszeniu pudełek tekturowych po narzędziach
skrawajÄ…cych.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) dobrać odpowiedni sprzęt gaśniczy,
2) rozpocząć gaszenie,
3) omówić najczęściej popełniane błędy podczas gaszenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
instrukcjÄ™ wszczynania alarmu,
instrukcje przeciwpożarowe,
instrukcje stosowania sprzętu i środków gaśniczych,
literatura zgodna z punktem 6 Poradnika dla ucznia.
4.2.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) rozpoznać oznaczenia dróg ewakuacyjnych?
ðð ðð
2) zidentyfikować sprzęt i środki gaśnicze?
ðð ðð
3) posłużyć się sprzętem gaśniczym?
ðð ðð
4) gasić pożar w zarodku?
ðð ðð
5) rozpoznać symbole przeciwpożarowe?
ðð ðð
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
39
4.3. Ochrona środowiska
4.3.1. Materiał nauczania
Zasady ochrony środowiska na stanowisku pracy
Podstawowym aktem prawnym regulującym zasady ochrony środowiska jest Ustawa
o ochronie i kształtowaniu środowiska. Podstawowym aktem prawnym regulującym
gospodarkÄ™ odpadami jest Ustawa o odpadach.
Przez ochronę środowiska  rozumie się podjęcie lub zaniechanie działań, umożliwiające
zachowanie lub przywracanie równowagi przyrodniczej; ochrona ta polega w szczególności
na:
racjonalnym kształtowaniu środowiska i gospodarowaniu zasobami środowiska zgodnie
z zasadą zrównoważonego rozwoju,
przeciwdziałaniu zanieczyszczeniom,
przywracaniu elementów przyrodniczych do stanu właściwego.
y
ródłami zanieczyszczeń są:
 procesy utleniania: bezpośrednie spalanie paliw (gotowanie posiłków, ogrzewanie wody),
palenie tytoniu, procesy oddychania,
 procesy technologiczne.
Odpady przemysłowe to uboczne produkty działalności człowieka, powstające na terenie
zakładu przemysłowego i niepożądane w miejscu ich powstawania. Są szkodliwe lub
uciążliwe dla środowiska. Zalicza się do nich oleje, opakowania, żużel i popiół, odpady
mineralne, odpady metaliczne.
Postępowanie z odpadami
Gospodarowanie odpadami to: zbieranie, transport, odzysk i unieszkodliwianie odpadów,
jak również nadzór nad wyżej wymienionymi działaniami oraz miejscami unieszkodliwiania
odpadów.
Utylizacja jest to przetworzenie materiałów lub odpadów, które straciły wartość
użytkową.
Unieszkodliwianie likwidacja lub ograniczenie uciążliwości odpadów dla środowiska
przez poddanie ich obróbce powodującej zmianę ich cech fizycznych, chemicznych lub
biologicznych.
System prawidłowego gospodarowania odpadami składa się z trzech głównych
elementów:
 gromadzenie (w miejscu powstawania),
 usuwanie,
 unieszkodliwiane.
Zasady prawidłowego gospodarowania odpadami:
Gromadzenie to pierwsze ogniwo systemu gospodarki odpadami. Do gromadzenia
odpadów stosuje się specjalnie przystosowane pojemniki.
Pojemniki zostajÄ… oznaczone i ustawiane sÄ… w specjalnie do tego celu przeznaczonych
miejscach. Miejsca te muszą zapewnić łatwy dostęp. W przypadku segregacji odpadów
powinny być stosowane pojemniki oddzielne dla każdego rodzaju odpadu, uwzględniające
specyficzne cechy odpadów.
Częstotliwość wywozu odpadów:
co 2-3 dni (odpady zawierajÄ…ce resztki organiczne),
co 2-4 tygodnie (pozostałe odpady).
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
40
Recykling odpadów
Recykling jest to systemem wielokrotnego wykorzystywania tych samych materiałów
w kolejnych dobrach materialnych i użytkowych czyli powtórne zagospodarowanie raz
wyprodukowanych i użytych wyrobów, na przykład makulatury, opakowań szklanych lub
plastikowych. Przykłady oznaczeń miejsc gdzie można pozbywać się posegregowanych
odpadów zestawiono w tabeli 8.
Chronione są w ten sposób nieodnawialne lub trudno odnawialne z
ródła surowców,
a jednocześnie ograniczana jest produkcja odpadów, które musiałyby być gdzieś składowane
lub utylizowane. Pośrednio środowisko naturalne jest chronione również poprzez
zmniejszenie zużycia surowców energetycznych, które musiałyby być użyte w procesach
pozyskania surowców z natury i póz
niejszego zagospodarowania ich odpadów.
Tabela 8. Znaki informacyjne sugerujące poprawne postępowanie z odpadami [1, s. 68]
Znak ten oznacza recykling oleju.
Znak ten oznacza recykling szkła.
Znak  Dbaj o środowisko .
Znak zachęcający użytkownika do dbania o środowisko.
Znak ostrzegający, że dany wyrób (farby, baterie) zawiera substancje toksyczne i że nie
należy wyrzucać go do odpadów domowych.
Znak ten oznacza, że produkt jest wykonany ze stali.
Znak ten oznacza, że druk na opakowaniu jest przyjazny dla środowiska. Nie oznacza on
jednak, ze całe opakowanie jest ekologiczne. Możemy spotkać ten znak na siatkach,
reklamówkach, które są wyprodukowane z trudno degradowalnych tworzyw i przez to nie
są przyjazne dla środowiska.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
41
Gospodarka wodno-ściekowa
Wymagania w zakresie gospodarki wodno-ściekowej wiążą się przede wszystkim
z korzystaniem z wód. Korzystanie to, niezależnie od celu i zakresu, nie może powodować
pogorszenia stanu ekologicznego wód i ekosystemów od nich zależnych, a także
marnotrawstwa wody, marnotrawstwa energii wody, ani wyrządzać szkód w środowisku.
Musi ono również pozostawać w zgodzie z ustaleniami miejscowych planów
zagospodarowania przestrzennego, planów gospodarowania wodami w dorzeczu oraz
wymaganiami ochrony środowiska, ochrony zdrowia i ochrony dóbr kultury wpisanych do
rejestru zabytków.
Emisja gazów i pyłów do powietrza
Operat ochrony powietrza jest podstawÄ… do uzyskania pozwolenia na wprowadzanie
gazów lub pyłów do powietrza. Jest to opracowanie, które charakteryzuje daną instalację pod
względem technicznym i technologicznym oraz wykazuje na podstawie obliczeń wielkość
emisji gazów lub pyłów do powietrza.
Prawo określa dwie grupy instalacji:
 wymagajÄ…ce pozwolenia,
 wymagające zgłoszenia.
4.3.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Co rozumiesz pod pojęciem ochrona środowiska?
2. Jakie są zasady prawidłowej gospodarki odpadami?
3. Co nazywamy odpadami przemysłowymi?
4. Co powinna zawierać instrukcja gospodarki odpadami?
4.3.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Opracuj instrukcję gospodarki odpadami i opakowaniami dla wybranego działu
przedsiębiorstwa metalurgicznego lub zajmującego się obróbką plastyczną.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zidentyfikować rodzaje odpadów i opakowań,
2) wyszukać w regulacjach prawnych dane dotyczące metod składowania i utylizacji ww.
odpadów i opakowań,
3) pogrupować odpady według metod składowania i utylizacji,
4) zestawić w tabeli grupy odpadów i metody ich składowania i utylizacji,
5) scharakteryzować opracowaną instrukcję.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- dyrektywy Unii Europejskiej,
- Polskie Normy,
- charakterystyka wydziału metalurgicznego,
- literatura zgodna z punktem 6 Poradnika dla ucznia.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
42
Ćwiczenie 2
Opracuj instrukcję składowania i zlecania utylizacji popiołów pokoksowniczych.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zidentyfikować ilość popiołów,
2) wyszukać w regulacjach prawnych dane dotyczące popiołów pokoksowniczych,
3) zestawić w tabeli uzyskiwane ilości popiołów wynikających z procesu technologicznego,
4) scharakteryzować opracowaną instrukcję.
Wyposażenie stanowiska pracy:
dyrektywy Unii Europejskiej,
Polskie Normy,
charakterystyka wydziału metalurgicznego,
literatura zgodna z punktem 6 Poradnika dla ucznia.
Ćwiczenie 3
Opracuj harmonogram wywozu odpadów dla zakładu obróbki plastycznej.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zidentyfikować wielkość produkcji,
2) zidentyfikować rodzaje i ilość odpadów,
3) ocenić rozmiary pojemników na odpady,
4) zapisać w tabeli orientacyjną częstotliwość wywozu odpadów według typu odpadu,
5) scharakteryzować opracowany harmonogram.
Wyposażenie stanowiska pracy:
dyrektywy Unii Europejskiej,
Polskie Normy,
przykładowa charakterystyka zakładu pracy (zawierająca charakter produkcji, proces
technologiczny, wielkość zatrudnienia, materiały potrzebne do procesu produkcyjnego,
powstajÄ…ce odpady, opakowania),
literatura zgodna z punktem 6 Poradnika dla ucznia.
4.3.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) wyjaśnić znaczenie ochrony środowiska?
ðð ðð
2) scharakteryzować zasady gospodarki odpadami?
ðð ðð
3) wyjaśnić znaczenie utylizacji?
ðð ðð
4) zdefiniować pojęcie odpadów produkcyjnych?
ðð ðð
5) wymienić odpady powstałe w wyniku pracy zakładu obróbki
plastycznej? ðð ðð
6) określić zagrożenia wynikające z niewłaściwej gospodarki odpadami?
ðð ðð
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
43
5. SPRAWDZIAN OSI
GNI
Ć
INSTRUKCJA DLA UCZNIA
1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartÄ™ odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Test zawiera 20 zadań o różnym stopniu trudności. Wszystkie zadania są zadaniami
wielokrotnego wyboru i tylko jedna odpowiedz
jest prawidłowa.
5. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi  zaznacz prawidłową
odpowiedz
znakiem X (w przypadku pomyłki należy błędną odpowiedz
zaznaczyć
kółkiem, a następnie ponownie zakreślić odpowiedz
prawidłową).
6. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
7. Kiedy udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego
rozwiązanie na póz
niej i wróć do niego, gdy zostanie Ci czas wolny. Trudności mogą
przysporzyć Ci zadania: 16 20, gdyż są one na poziomie trudniejszym niż pozostałe.
Przeznacz na ich rozwiązanie więcej czasu.
8. Czas trwania testu  45 minut.
9. Maksymalna liczba punktów, jaką można osiągnąć za poprawne rozwiązanie testu
wynosi 20 pkt.
Celem przeprowadzanego pomiaru dydaktycznego jest sprawdzenie poziomu wiadomości
i umiejętności, jakie zostały ukształtowane w wyniku zorganizowanego procesu kształcenia
w jednostce modułowej Przestrzeganie zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony
przeciwpożarowej i ochrony środowiska. Spróbuj swoich sił. Pytania nie są trudne i jeżeli
zastanowisz siÄ™, to na pewno udzielisz odpowiedzi.
Powodzenia
ZESTAW ZADAC
TESTOWYCH
1. Po zaistniałym wypadku powinieneś
a) wykonać wpis w książce wypadków lub wypełnić formularz wypadkowy.
b) zgłosić zaistniałe wydarzenie przełożonemu.
c) nie robić nic, bo wypadki zawsze się zdarzają.
d) wyciągnąć wnioski dla siebie bez poinformowania innych osób.
2. Barwa czerwona służy do oznaczania
a) lokalizacji sprzętu telekomunikacyjnego.
b) pomieszczeń lub maszyn które mogą stwarzać niebezpieczeństwo.
c) lokalizacji sprzętu gaśniczego.
d) znaków zakazu.
3. Gaśnice śniegowe służą do gaszenia pożarów typu
a) AC.
b) AB.
c) BC.
d) ABC.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
44
4. Zgodnie z Kodeksem pracy, pracodawca przed rozpoczęciem działalności musi
a) sporządzić wykaz magazynu.
b) zbadać stan wizualny pomieszczeń.
c) zawiadomić na piśmie inspektora pracy i inspektora sanitarnego.
d) określić zakres obowiązków kierownictwa.
5. Znak stosowany jest do oznaczenia
a) dbałości o środowisko.
b) terenów zielonych.
c) rurociągu z ciepłą wodą.
d) przycisku alarmowego.
6. Prawidłowe składowanie olejów przepracowanych to
a) składowanie oleju w dowolnych pojemnikach na świeżym powietrzu.
b) składowanie oleju w dowolnych pojemnikach pod ziemią.
c) składowanie oleju w zbiornikach, lub w szczelnych pojemnikach pod zadaszeniem
i na utwardzonej powierzchni.
d) pracodawca niema obowiązku składowania przepracowanych olejów.
7. Przedstawiony na rysunku znak oznacza nakaz stosowania
a) osłony twarzy.
b) ochrony oczu.
c) osłony.
d) ochrony.
8. Urządzenia pracujące pod ciśnieniem to takie, w których ciecze i gazy znajdują się pod
ciśnieniem
a) większym od atmosferycznego.
b) dwa razy większym niż atmosferyczne.
c) różnym od atmosferycznego.
d) mniejszym od atmosferycznego.
9. Zasady prawidłowego gospodarowania odpadami to
a) zapobieganie i składowanie odpadów.
b) zapobieganie i gromadzenie odpadów.
c) usuwanie nagromadzonych odpadów i ich unieszkodliwianie.
d) zapobieganie, składowanie i gromadzenie odpadów a potem ich częste usuwanie
i unieszkodliwianie.
10. Pod pojęciem gromadzenia odpadów rozumiemy
a) składowanie odpadów.
b) utylizacja odpadów.
c) usuwanie nagromadzonych odpadów i ich unieszkodliwianie.
d) umieszczanie odpadów w specjalnie do tego celu przystosowanych pojemnikach.
11. Nadmierny hałas stanowi zagrożenie dla zdrowia, ponieważ
a) powoduje natychmiastowe uszkodzenie słuchu.
b) przyspiesza normalną utratę słuchu, występującą wraz z wiekiem.
c) powoduje stres.
d) noszenie ochrony uszu przez dłuższy czas może uszkodzić małżowiny uszne.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
45
12. Znak przedstawiony na rysunku stosowany jest do oznaczenia
a) gaśnicy.
b) hydrantu.
c) rurociągu z ciepłą wodą.
d) przycisku alarmowego.
13. Gaśnice proszkowe służą do gaszenia pożarów typu
a) AC.
b) AB.
c) ABC.
d) AD.
14. Żółty trójkąt o grubej krawędzi oznacza
a) zakaz.
b) nakaz.
c) ostrzeżenie.
d) informacje.
15. Znak przedstawiony na rysunku stosowany jest do oznaczenia
a) recyklingu oleju.
b) wyrobów ropopochodnych.
c) gaśnicy.
d) przycisku alarmowego.
16. Do bezdotykowych urządzeń odległościowych nienależny urządzenie
a) fotoelektryczne.
b) pojemnościowe.
c) indukcyjne i ultradz
więkowe.
d) wyłącznika krańcowego.
17. Znak przedstawiony na rysunku stosowany jest do oznaczenia
a) zakazu przewozu osób na urządzeniach transportowych.
b) przewozu osób na urządzeniach transportowych.
c) ostrzeżenia o poruszaniu się urządzeń transportowych.
d) miejsc w których miały miejsce wypadki z udziałem
urządzeń transportowych.
18. Pożar jest to
a) kontrolowany proces spalania odbywajÄ…cy siÄ™ poza paleniskiem.
b) kontrolowany proces spalania odbywajÄ…cy siÄ™ w palenisku.
c) niekontrolowany proces spalania odbywajÄ…cy siÄ™ w palenisku.
d) niekontrolowany proces spalania odbywajÄ…cy siÄ™ poza paleniskiem.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
46
19. Odzież robocza dyżurna jest to odzież, która
a) stanowi wyposażenie danego stanowiska pracy i jest wydawana pracownikowi
wyłącznie do jego osobistego użytku.
b) nie stanowi wyposażenia danego stanowiska pracy i jest przydzielana
poszczególnym jednostkom organizacyjnym jako wyposażenie dodatkowe.
c) jest własnością pracownika i do jego obowiązków należy utrzymywanie jej
w czystości.
d) jest dostarczana wraz z maszynÄ….
20. Znak przedstawiony na rysunku stosowany jest do oznaczenia
a) włącznika alarmu.
b) zatrzymania awaryjnego.
c) włącznika podnoszenia kurtyny ochronnej.
d) wyłącznika oświetlenia awaryjnego.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
47
KARTA ODPOWIEDZI
ImiÄ™ i nazwisko ................................................................................................
Przestrzeganie zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony
przeciwpożarowej i ochrony środowiska
Zakreśl poprawną odpowiedz
.
Nr
Odpowiedz
Punkty
zadania
1 a b c d
2 a b c d
3 a b c d
4 a b c d
5 a b c d
6 a b c d
7 a b c d
8 a b c d
9 a b c d
10 a b c d
11 a b c d
12 a b c d
13 a b c d
14 a b c d
15 a b c d
16 a b c d
17 a b c d
18 a b c d
19 a b c d
20 a b c d
Razem:
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
48
6. LITERATURA
1. Bernaciak A.: Przedsiębiorstwa wobec wymagań ochrony środowiska. Salamandra,
Poznań 2000
2. Chałas J., Kwiatkowska H.: Kodeks pracy 2006 z komentarzem. Gazeta Prawna,
Warszawa 2006
3. Dziennik Ustaw  Ustawa o odpadach, Ustawa o ochronie środowiska
4. Hansen A.: Bezpieczeństwo i higiena pracy. WSiP, Warszawa 1998
5. Rączkowski B.: Bhp w praktyce. ODDK, Gdańsk 2002
6. Stępczak K.: Ochrona i kształtowanie środowiska. WSIP, Warszawa 2001
7. www.ciop.pl
8. www.gasnice.waw.pl
9. www.gras.pl
10. www.kodeks-pracy.com.pl
11. www.wydawnictw.forum.nf.pl
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
49