MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ
Waldemar Sucherski
Stosowanie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy,
ochrony przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska
613[01].O1.06
Poradnik dla ucznia
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
Recenzenci:
mgr inż. Jolanta Borczyńska-Żbikowska
mgr inż. Daniel Grzesiak
Opracowanie redakcyjne:
mgr inż. Waldemar Sucherski
Konsultacja:
mgr Rafał Rzepkowski
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 613[01].O1.06
 Stosowanie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz
ochrony środowiska , zawartego w modułowym programie nauczania dla zawodu rolnik.
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
1
SPIS TREÅšCI
1. Wprowadzenie 3
2. Wymagania wstępne 4
3. Cele kształcenia 5
4. Materiał nauczania 6
4.1. Przepisy prawa dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy. Prawa
i obowiÄ…zki pracownika i pracodawcy 6
4.1.1. Materiał nauczania 6
4.1.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 11
4.1.3. Ćwiczenia 11
4.1.4. Sprawdzian postępów 13
4.2. Identyfikacja zagrożeń związanych z pracą w rolnictwie 14
4.2.1. Materiał nauczania 14
4.2.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 24
4.2.3 Ćwiczenia 25
4.2.4 Sprawdzian postępów 26
4.3. Zasady bezpieczeństwa i higieny pracy podczas eksploatacji maszyn
i urządzeń stosowanych w produkcji rolniczej 27
4.3.1 Materiał nauczania 27
4.3.2 Pytania sprawdzajÄ…ce 30
4.3.3 Ćwiczenia 30
4.3.4 Sprawdzian postępów 32
4.4. Åšrodki ochrony indywidualnej. Udzielanie pomocy przedlekarskiej
w wypadkach 33
4.4.1. Materiał nauczania 33
4.4.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 46
4.4.3. Ćwiczenia 47
4.4.4. Sprawdzian postępów 48
5. Sprawdzian osiągnięć 49
6. Literatura 54
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
2
1. WPROWADZENIE
Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy z zakresu stosowania przepisów
bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska.
W poradniku zamieszczono:
- wymagania wstępne, czyli wykaz niezbędnych umiejętności i wiedzy, które powinieneś
mieć opanowane, aby przystąpić do realizacji tej jednostki modułowej,
- cele kształcenia tej jednostki modułowej, czyli co powinieneś umieć na zakończenie
procesu kształcenia w tej jednostce,
- materiał nauczania umożliwiający samodzielne przygotowanie się do wykonania ćwiczeń
i zaliczenia sprawdzianów.
- przykłady ćwiczeń oraz zestaw pytań sprawdzających,
- wykaz literatury.
Wykorzystaj do poszerzenia wiedzy wskazanÄ… literaturÄ™ oraz inne z
ródła informacji.
Jeżeli będziesz miał trudności ze zrozumieniem tematów lub ćwiczeń zgłoś się do nauczyciela
o pomoc.
613[01].O1
Organizacja gospodarstwa rolnego
613[01].O1.01
Funkcjonowanie Wspólnej Polityki
Rolnej Unii Europejskiej
613[01].O1.02 613[01].O1.03 613[01].O1.04
Planowanie, organizowanie Prowadzenie działalności Zarządzanie
i finansowanie działalności marketingowej przedsiębiorstwem rolnym
rolniczej
613[01].O1.05
Zastosowanie technik
komputerowych w działalności
rolniczej
613[01].O1.06
Stosowanie przepisów
bezpieczeństwa i higieny pracy,
ochrony przeciwpożarowej
oraz ochrony środowiska
Schemat układu jednostek modułowych
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
3
2. WYMAGANIA WST
PNE
Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
- korzystać z różnych z
ródeł informacji,
- posługiwać się podstawowymi programami komputerowymi i siecią Internet,
- posługiwać się podstawowymi metodami planowania i analizy,
- podejmować decyzje,
- prezentować swoje prace i osiągnięcia,
- wykorzystywać wiedzę i umiejętności zdobyte wcześniej,
- oceniać skutki błędnych decyzji i zachowań w czasie zagrożeń,
- wykorzystywać wiedzę i umiejętności dotyczące oceny właściwych zachowań podczas
eksploatacji maszyn i urządzeń technicznych w rolnictwie,
- oceniać skutki nieprzestrzegania przepisów związanych z bezpieczeństwem i higieną
pracy,
- określać akty prawne regulujące prawo w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy
w rolnictwie.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
4
3. CELE KSZTAA
CENIA
W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
- określić prawa i obowiązki pracownika oraz pracodawcy dotyczące bezpieczeństwa
i higieny pracy oraz ochrony przeciwpożarowej,
- zidentyfikować zagrożenia dla zdrowia i życia związane z pracą wykonywaną
w rolnictwie oraz określić sposoby ich ograniczania lub eliminacji,
- określić zasady bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ochrony środowiska podczas
stosowania i przechowywania nawozów oraz środków ochrony roślin,
- dobrać środki ochrony indywidualnej,
- zastosować zasady bezpieczeństwa i higieny pracy podczas eksploatacji maszyn
i urządzeń stosowanych w produkcji rolniczej,
- zastosować procedury postępowania w przypadku pożaru lub zagrożenia pożarem,
- zastosować sprzęt oraz środki gaśnicze zgodnie z przepisami ochrony przeciwpożarowej,
- udzielić pierwszej pomocy osobom poszkodowanym.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
5
4. MATERIAA
NAUCZANIA
4.1. Przepisy prawa dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy.
Prawa i obowiÄ…zki pracownika i pracodawcy
4.1.1. Materiał nauczania
Podstawowymi aktami prawnymi, które regulują zagadnienia związane
z bezpieczeństwem i higieną pracy są:
- ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r.  Kodeks Pracy (Dz.U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94,
z póz
n. zm.),
- Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r.
(Dz.U.z 2003 r., Nr 169, poz. 1650,
- Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej,
- Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej z dnia 12 stycznia
1998r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy obsłudze ciągników, maszyn,
narzędzi i urządzeń technicznych stosowanych w rolnictwie
Dodatkowo Ministrowie właściwi dla określonych gałęzi pracy lub rodzajów prac
w porozumieniu z Ministerstwem Pracy i Ministerstwem Zdrowia określają, w drodze
rozporządzeń, przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy dotyczące tych gałęzi lub prac.
Najczęściej stosowane terminy i definicje związane z bezpieczeństwem i higieną pracy:
- bezpieczeństwo i higienę pracy (bhp)  można zdefiniować jako stan warunków pracy
i jej organizacji oraz zachowań pracowników zapewniający wymagany poziom ochrony
zdrowia i życia przed zagrożeniami występującymi w środowisku pracy,
- czynnik niebezpieczny  czynnik, którego oddziaływanie na pracującego prowadzi lub
może prowadzić do urazu,
- czynnik szkodliwy  czynnik, którego oddziaływanie na pracującego prowadzi lub może
prowadzić do schorzenia,
- czynnik uciążliwy  czynnik, którego oddziaływanie na pracującego może spowodować
złe samopoczucie lub nadmierne zmęczenie nie powodując jednak trwałego pogorszenia
stanu zdrowia człowieka,
- identyfikacja zagrożenia  proces rozpoznawania tego czy zagrożenie istnieje oraz
definiowania jego charakterystyk,
- ocena ryzyka  proces analizowania ryzyka i wyznaczania dopuszczalności ryzyka,
- ryzyko zawodowe  prawdopodobieństwo wystąpienia niepożądanych zdarzeń
związanych z wykonywaną pracą powodujących straty, w szczególności wystąpienia
u pracowników niekorzystnych skutków zdrowotnych w wyniku zagrożeń zawodowych
występujących w środowisku pracy, lub sposobu wykonywania pracy,
- zagrożenie  stan środowiska pracy mogący spowodować wypadek lub chorobę,
- choroba zawodowa  choroba spowodowana działaniem czynników szkodliwych dla
zdrowia występujących w środowisku pracy, określona w prawnie obowiązującym
wykazie chorób zawodowych,
- stanowisko pracy  przestrzeń pracy, wraz z wyposażeniem w środki i przedmioty pracy,
w której pracownik lub zespół pracowników wykonuje pracę,
- środowisko pracy  warunki środowiska materialnego (określonego czynnikami
fizycznymi, chemicznymi i biologicznymi), w których odbywa się proces pracy,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
6
- działania zapobiegawcze  działania podjęte w celu usunięcia przyczyn potencjalnej
niezgodności lub innej niepożądanej sytuacji oraz w celu niedopuszczenia do ich
wystÄ…pienia,
- wypadek przy pracy  nagłe zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną, które nastąpiło
w zwiÄ…zku z wykonywanÄ… pracÄ…, powodujÄ…ce uraz,
- odzież robocza  odzież przeznaczona do wykonywania prac, przy których występuje
tylko intensywne brudzenie substancjami nieszkodliwymi dla zdrowia, działają czynniki
powodujące przyspieszone niszczenie odzieży lub wymagana jest specjalna czystość
wytworzonego produktu (nie ma obowiÄ…zku certyfikacji),
- odzież ochronna  odzież, która okrywa lub zastępuje odzież osobistą i chroni
pracownika przed jednym lub wieloma zagrożeniami (wymaga certyfikacji). Zalicza się
do niej odzież i środki ochrony: kończyn dolnych i górnych, głowy, twarzy i oczu, układu
oddechowego, słuchu, sprzęt chroniący przed upadkiem,
- środki ochrony indywidualnej  środki przeznaczone do ochrony człowieka przed
niebezpiecznymi i szkodliwymi czynnikami występującymi pojedynczo lub łącznie
w środowisku pracy. Do środków ochrony indywidualnej zalicza się odzież ochronną
oraz środki ochrony: kończyn dolnych i górnych, głowy, twarzy i oczu, układu
oddechowego, słuchu, sprzęt chroniący przed upadkiem,
- środki ochrony zbiorowej  środki przeznaczone do jednoczesnej ochrony grupy ludzi,
w tym i pojedynczych osób, przed niebezpiecznymi i szkodliwymi czynnikami
występującymi pojedynczo lub łącznie w środowisku pracy, będące rozwiązaniami
technicznymi stosowanymi w pomieszczeniach pracy, maszynach i innych urzÄ…dzeniach,
- urządzenia ochronne  osłony lub takie urządzenia, które spełniają jedną lub więcej
funkcji w zapobieganiu dostępowi do stref niebezpiecznych, powstrzymaniu ruchu,
- pracodawca  jednostka organizacyjna (choćby nie posiadała osobowości prawnej),
a także osoba fizyczna, jeżeli zatrudniają one pracowników,
- pracownik  osoba zatrudniona na podstawie umowy o pracę, powołania, wyboru,
mianowania lub spółdzielczej umowy o pracę,
- ergonomia  to nauk zajmujÄ…ca siÄ™ przystosowaniem stanowiska pracy, maszyn
i urządzeń do właściwości psychofizycznych człowieka,
- organizacja  korporacja, spółka, firma, przedsiębiorstwo, organ władzy, stowarzyszenie
lub instytucja, albo jakakolwiek ich część lub kombinacja, samodzielna lub nie, publiczna
lub prywatna, o własnych zadaniach i administracji,
- system zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy  część ogólnego sytemu
zarządzania organizacją, która obejmuje strukturę organizacyjną, planowanie,
odpowiedzialności, zasady postępowania, procedury, procesy i zasoby potrzebne do
opracowania, wdrażania, realizowania, przeglądu i utrzymania polityki bezpieczeństwa
i higieny pracy,
- polityka bezpieczeństwa i higieny pracy  deklaracja organizacji dotycząca jej intencji
i zasad odnoszących się do ogólnych efektów działalności w zakresie bezpieczeństwa
i higieny pracy, określająca ramy do działania i ustalania celów organizacji dotyczących
zarządzania bezpieczeństwem i higiena pracy.
Zdrowie i bezpieczeństwo pracowników jest chronione przez prawo. Ustawa Kodeks
pracy mówi, że pracodawca ponosi odpowiedzialność za stan bezpieczeństwa i higieny pracy.
Pracodawca ma obowiązek chronić życie i zdrowie pracowników i udostępniać im informacje
na temat bezpieczeństwa i higieny pracy przy odpowiednim wykorzystaniu osiągnięć nauki
i techniki. Pracodawca jest obowiÄ…zany:
- organizować pracę w sposób zapewniający bezpieczne i higieniczne warunki pracy,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
7
- zapewniać przestrzeganie w zakładzie pracy przepisów oraz zasad bezpieczeństwa
i higieny pracy, wydawania poleceń usunięcia uchybień w tym zakresie oraz
kontrolowania wykonania tych poleceń,
- zapewniać wykonanie nakazów, wystąpień, decyzji i zarządzeń wydawanych przez
organy nadzoru nad warunkami pracy,
- zapewniać systematyczne szkolenie pracowników w zakresie bezpieczeństwa i higieny
pracy,
- zapewniać wykonanie zaleceń społecznego inspektora pracy (jeśli taki jest powołany),
- znać w zakresie niezbędnym do wykonywania ciążących na nim obowiązków, przepisy
o ochronie pracy, w tym przepisy oraz zasady bezpieczeństwa i higieny pracy.
Osoba kierujÄ…ca pracownikami jest obowiÄ…zana:
- organizować stanowiska pracy zgodnie z przepisami i zasadami bezpieczeństwa i higieny
pracy,
- dbać o sprawność środków ochrony indywidualnej oraz ich stosowanie zgodnie
z przeznaczeniem,
- organizować, przygotowywać i prowadzić prace, uwzględniając zabezpieczenie
pracowników przed wypadkami przy pracy, chorobami zawodowymi i innymi chorobami
związanymi z warunkami środowiska pracy,
- dbać o bezpieczny i higieniczny stan pomieszczeń pracy i wyposażenia technicznego,
a także o sprawność środków ochrony zbiorowej i ich stosowanie zgodnie
z przeznaczeniem,
- egzekwować przestrzeganie przez pracowników przepisów i zasad bezpieczeństwa
i higieny pracy,
- zapewniać wykonanie zaleceń lekarza sprawującego opiekę zdrowotną nad
pracownikami.
Pracodawca jest uprawniony do:
- nagradzania i wyróżniania pracowników,
- stosowania kary upomnienia i kary nagany za nieprzestrzeganie przez pracownika
ustalonego porządku, regulaminu pracy, przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy oraz
przepisów przeciwpożarowych,
- stosowania kary pieniężnej za nieprzestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny
pracy, stawianie siÄ™ do pracy w stanie nietrzez
wości lub spożywanie alkoholu w czasie
pracy.
Przestrzeganie przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy jest podstawowym
obowiązkiem pracownika. W szczególności pracownik jest obowiązany:
- znać przepisy i zasady bezpieczeństwa i higieny pracy, brać udział w szkoleniu
i instruktażu z tego zakresu oraz poddawać się wymaganym egzaminom zewnętrznym,
- wykonywać pracę w sposób zgodny z przepisami i zasadami bezpieczeństwa i higieny
pracy oraz stosować się do wydawanych w tym zakresie poleceń i wskazówek
przełożonych,
- dbać o należyty stan maszyn, urządzeń, narzędzi i sprzętu oraz porządek i ład w miejscu
pracy,
- stosować środki ochrony zbiorowej, a także używać przydzielonych środków ochrony
indywidualnej oraz odzieży i obuwia roboczego, zgodnie z ich przeznaczeniem,
- poddawać się wstępnym, okresowym i kontrolnym oraz innym zaleceniom lekarskim
i stosować się do wskazań lekarskich,
- niezwłocznie zawiadomić przełożonego o zauważonym w zakładzie pracy wypadku albo
zagrożenia życia lub zdrowia ludzkiego oraz ostrzec współpracowników, a także inne
osoby znajdujące się w rejonie zagrożenia, grożącym im niebezpieczeństwie,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
8
- współpracować z pracodawcą i przełożonymi w wypełnianiu obowiązków dotyczących
bezpieczeństwa i higieny pracy.
Każdy pracownik na również prawo do ochrony zdrowia zgodnie z zapisami Konstytucji
Rzeczypospolitej Polskiej oraz ustawÄ… Kodeks Pracy. Pracownik ma prawo do powstrzymania
się od wykonywanej pracy, gdy warunki pracy nie odpowiadają przepisom bezpieczeństwa
i higieny pracy i stwarzają bezpośrednie zagrożenie dla zdrowia lub życia pracownika, albo
gdy wykonywana przez niego praca grozi takim niebezpieczeństwom innym osobom.
Pracownik ma wówczas prawo powstrzymać się od wykonywania pracy, zawiadamiając o tym
niezwłocznie przełożonego. Jeśli powstrzymanie się od wykonywania pracy nie usuwa
zagrożenia, pracownik ma prawo oddalić się z miejsca zagrożenia, zawiadamiając o tym
niezwłocznie przełożonego. Za czas powstrzymania się od pracy lub oddalenia się z miejsca
zagrożenia, pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia. Pracownicy lub ich
przedstawiciele mogą przedstawiać pracodawcy wnioski w sprawie eliminacji lub
ograniczenia zagrożeń w miejscu pracy.
Zasady kształtowania bezpiecznych warunków pracy
Wśród ogólnego zarządzania zakładem pracy (również indywidualnych gospodarstw
rolnych) wchodzą aspekty  Zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy . Wiążą się one
z rozwijaniem i realizacją polityki bezpieczeństwa pracy i ochrony zdrowia. Można
powiedzieć, że jest to zbiór działań podejmowanych przez pracodawcę, których celem jest
redukcja ryzyka utraty życia lub zdrowia do akceptowanego poziomu z punktu widzenia
obowiÄ…zujÄ…cego prawa, ekonomii i etyki.
W ogólnym znaczeniu zarządzanie bezpieczeństwem obejmuje takie czynności jak:
- ocenianie stanu warunków pracy i postępowania zatrudnionych,
- formułowanie ogólnego planu działania oraz szczegółowych programów poprawy
warunków pracy i modyfikacji zachowania pracowników,
- decydowania o wydatkach na bezpieczeństwo i ochronę zdrowia zatrudnionych,
- śledzenie i kontrolowanie przebiegu przyjętych programów bezpieczeństwa i osiąganie
przyjętych na ich podstawie celów.
Do podstawowych zadań systemu zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy należy:
- określenie wymagań obowiązujących przepisów prawnych i ustalenie wynikających
z nich działań,
- identyfikowanie działań występujących zagrożeń oraz analiza i ocena ryzyka
zawodowego na stanowiskach pracy oraz w skali całego zakładu (przedsiębiorstwa),
- analiza przyczyn wypadków przy pracy, zdarzeń prawie wypadkowych i chorób
zawodowych,
- ustalanie celów i priorytetów działań w zakresie poprawy bezpieczeństwa pracy i ochrony
zdrowia oraz planowanie zadań ukierunkowanych na ich osiągnięcie,
- ciągłe monitorowanie warunków pracy poprzez wprowadzenie procedur okresowej oceny
i dokumentowania zagrożeń na stanowiskach pracy,
- systematyczne przeprowadzanie kontroli i przeglądów okresowych systemu zarządzania
oraz realizowanie wynikających z nich działań korygujących.
Aby minimalizować szkodliwe oddziaływanie na pracowników czynników zagrażających
pracodawca w projektowaniu miejsca pracy, stanowisk pracy, wykorzystania maszyn,
urządzeń i narzędzi winien uwzględnić zasady ergonomii.
Ergonomia to nauka zajmująca się przystosowaniem maszyn, narzędzi, środowiska im
warunków pracy do właściwości anatomicznych i psychofizycznych człowieka, aby zapewnić
optymalne warunki wykonywania pracy.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
9
Pracodawca organizując system pracy swoim zakładzie powinien kierować się
następującymi wskazaniami ergonomii:
- organizowanie przestrzeni pracy i środków pracy powinno uwzględniać uwarunkowania
wynikające z wymiarów ciała ludzkiego w powiązaniu z procesem pracy, przestrzeń
pracy powinna być dostosowana do operatora,
- praca powinna być tak organizowana, aby można było uniknąć niepotrzebnego lub
nadmiernego obciążenia mięśni, stawów, wiązadeł oraz układów oddechowego
i krążenia,
- postawa ciała nie powinna powodować zmęczenia pracą na skutek długotrwałego
napięcia mięśni,
- wymagana siła mięśni powinna odpowiadać fizycznym możliwościom operatora,
- należy ustalić równowagę między ruchami ciała, korzystniejszy jest ruch niż długotrwały
bezruch,
- elementy sygnalizujące i urządzenia informacyjne powinny być wybrane, zaprojektowane
i usytuowane w sposób zgodny z możliwościami percepcyjnymi oraz ruchowymi
pracownika
- środowisko pracy powinno być organizowane i utrzymane w taki sposób, aby warunki
fizyczne, chemiczne, i biologiczne nie miały szkodliwego wpływu na ludzi, ale służyły
zachowaniu ich zdrowia oraz utrzymywaniu zdolności i gotowości do pracy,
- proces pracy powinien być tak organizowany, aby chronił zdrowie i zapewniał
bezpieczeństwo pracowników, przyczyniał się do ich dobrego samopoczucia i ułatwiał
realizację celu pracy. Uzyskać to można zwłaszcza prze unikanie przeciążeń
i niedociążeń.
Kontrola warunków pracy stanowi podstawowe z
ródło informacji pracodawcy lub
pracownika służby bhp i powinna obejmować:
1) Kontrolę w zakresie bezpieczeństwa pracy:
- przestrzeganie wymogów technologicznych pod względem bhp, postanowień
dokumentacji techniczno-ruchowej, instrukcji obsługi maszyn,
- wyposażenia maszyn i urządzeń technologicznych w osłony i urządzenia
zabezpieczające oraz sprawność i przydatność tych urządzeń podczas ruchu,
- wyposażenie maszyn i urządzeń technicznych w środki zabezpieczające
pracowników przed nadmiernym hałasem, szkodliwymi wstrząsami i działaniami
wibracji, promieniowaniem, porażeniem prądem,
- stan urządzeń energetycznych, skuteczność działania ochron przeciwporażeniowych
i aktualność pomiarów ochrony przeciwporażeniowej,
- organizacja i stan transportu zakładowego,
- sprawność urządzeń mających wpływ na warunki środowiska pracy, a zwłaszcza
wentylacyjnych, odpylających, ograniczających emisję zanieczyszczeń pyłowych,
gazowych,
- funkcjonowanie urządzeń pomiarów-kontrolnych służących do kontroli stanu
środowiska pracy,
- wyposażenie pracowników w sprzęt ochrony osobistej i obuwie ochronne, odzież
i obuwie robocze,
2) KontrolÄ™ w zakresie higieny pracy wraz z zapobieganiem chorobom zawodowym:
- stan opieki lekarskiej nad zdrowiem pracowników, a zwłaszcza przeprowadzanie
badań lekarskich wstępnych i okresowych oraz sprawdzenie ważności orzeczeń
lekarskich stwierdzających brak przeciwwskazań do zatrudnienia na danym
stanowisku pracy,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
10
- przestrzeganie norm higienicznych dotyczÄ…cych substancji szkodliwych, zapylenia,
hałasu, wibracji, mikroklimatu i oświetlenia,
- stan urządzeń higieniczno sanitarnych i dostosowanie ich do rodzaju wykonywanych
prac i liczby pracowników,
- wydawanie przysługujących na określonym stanowisku pracy środków odżywczych
(posiłków profilaktycznych), napojów i środków higieny osobistej.
3) Kontrolę w zakresie przestrzegania przepisów ochrony pracy:
- szkolenie w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy,
- przestrzeganie przez pracowników zasad i przepisów prawa pracy,
- przestrzeganie przepisów w czasie pracy, ochrony pracy kobiet i młodocianych,
- ustalanie okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy,
- świadczenia przysługujące z tytułu warunków pracy,
- świadczenia przysługujące z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych.
Państwowy nadzór na warunkami pracy sprawują między innymi:
- Państwowa Inspekcja Pracy,
- Inspekcja Sanitarna,
- Urzędy Dozoru Technicznego,
- Prokuratura,
- Inne resortowe państwowe organy nadzoru.
4.1.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie podstawowe akty ustawodawcze regulują zasady bezpieczeństwa i higieny pracy?
2. Jaka jest definicja wypadku?
3. Jakie są podstawowe obowiązki pracownika w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy?
4. Na czym polega kontrola w zakresie bezpieczeństwa pracy w zakładzie?
5. W jakich przypadkach pracownik może powstrzymać się od wykonywania pracy?
4.1.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Przeanalizuj, jakie sÄ… obowiÄ…zki pracodawcy w zakresie zapewnienia bezpiecznych
i higienicznych warunków pracy.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) określić, jakie podstawowe akty prawne regulują obowiązki pracodawcy w zakresie
zapewnienia pracownikom bezpiecznych i higienicznych warunków pracy,
2) podzielić obowiązki na związane z bezpieczeństwem pracy na stanowisku i higieną pracy,
3) określić obowiązki pracodawcy w zakresie szkolenia pracowników.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- komputer z dostępem do sieci Internet,
- Kodeks Pracy,
- kartka, ołówek.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
11
Ćwiczenie 2
Oceń, czy właściwie rozumiesz wybrane pojęcia. Połącz właściwą definicję i pojęcie:
- odzież robocza,
- odzież ochronna,
- ryzyko zawodowe,
- urzÄ…dzenia ochronne.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) połączyć liniami właściwą definicję z pojęciem.
Pojęcie Definicja
Odzież ochronna Odzież przeznaczona do wykonywania prac, przy których
występuje tylko intensywne brudzenie substancjami
nieszkodliwymi dla zdrowia lub wymagana jest specjalna czystość
wytworzonego produktu,
Urządzenia ochronne Prawdopodobieństwo wystąpienia niepożądanych zdarzeń
zwiÄ…zanych z wykonywanÄ… pracÄ… powodujÄ…cych straty,
a w szczególności wystąpienia u pracowników niekorzystnych
skutków zdrowotnych w wyniku zagrożeń zawodowych
występujących w środowisku pracy lub sposobu wykonywania
pracy,
Ryzyko zawodowe Osłony lub takie urządzenia, które spełniają jedną lub więcej
funkcji w zapobieganiu dostępowi do stref niebezpiecznych,
powstrzymaniu ruchu,
Urządzenia ochronne Odzież, która okrywa lub zastępuje odzież osobistą i chroni
pracownika przed jednym lub wieloma zagrożeniami.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- komputer z dostępem do sieci Internet,
- papier, pisaki.
Ćwiczenie 3
Określ, jakie wskazania ergonomii powinniśmy wziąć pod uwagę organizując stanowisko
pracy.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) określić, czym zajmuje się nauka zwana ergonomią,
2) wypisać wskazania ergonomiczne, jakimi należy się kierować organizując stanowisko
pracy,
3) określić, do jakich zagrożeń może prowadzić praca na stanowisku zorganizowana
niezgodnie ze wskazaniami ergonomii.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- komputer z dostępem do sieci Internet,
- papier, pisaki.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
12
4.1.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) okreÅ›lić, co nazywamy wypadkiem przy pracy? ð ð
2) wskazać prawa pracownika dotyczÄ…ce bhp? ð ð
3) okreÅ›lić, co to jest zagrożenie? ð ð
4) określić, jakie zagadnienia wchodzą w zakres kontroli przestrzegania
przepisów zwiÄ…zanych z ochronÄ… pracy? ð ð
5) okreÅ›lić obowiÄ…zki osoby kierujÄ…cej pracownikami? ð ð
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
13
4.2. Identyfikacja zagrożeń związanych z pracą w rolnictwie
4.2.1. Materiał nauczania
Człowiek w środowisku pracy jest narażony na oddziaływanie różnorodnych czynników
zagrażających. Czynniki te dzieli się na:
1) szkodliwe, wynikiem oddziaływania, których może być stopniowe pogorszenie stanu
zdrowia,
2) niebezpieczne, mogące powodować powstawanie urazów,
3) uciążliwe, których oddziaływanie może utrudniać pracę lub obniżać zdolność jej
wykonywania,, nie powodując jednak trwałego pogorszenia stanu zdrowia.
Czynniki niebezpieczne (urazowe), dzieli się na zagrożenia:
- elementami ruchomymi maszyn,
- elementami ostrymi i występującymi,
- zwiÄ…zane z przemieszczaniem ludzi,
- porażeniem prądem elektrycznym,
- poparzeniem,
- pożarem lub/i wybuchem.
Czynniki szkodliwe i uciążliwe działające na pracownika przez okres dłuższy można
podzielić na czynniki:
- fizyczne (hałas, wibracje, mikroklimat, promieniowania, pole elektromagnetyczne, pyły
przemysłowe),
- chemiczne (wszystkie substancje chemiczne),
- biologiczne (mikro i makroorganizmy),
- psychofizyczne (obciążenie pracą  wysiłek umysłowy, fizyczny).
Rolnictwo, szczególnie rolnictwo indywidualne, charakteryzuje się wysoką
wypadkowością. Wynika to z faktu, że środowisko pracy rolników jest niezwykle złożone,
a różnego rodzaju zagrożenia wypadkowe dotyczą tej samej osoby. Sytuacja taka, nie
występuje na stanowiskach pracy w innych gałęziach gospodarki, gdzie stanowiska pracy
mają stały charakter. Rolnik może być w ciągu dnia narażony na kilka lub nawet kilkanaście
różnych zagrożeń, co wynika właśnie z częstych zmian stanowisk pracy. Różnią się one
między sobą charakterem i rodzajem wykonywanych czynności, złożonością techniczną,
potrzebną do ich użytkowania wiedzą, wymaganą siłą i sprawnością fizyczną oraz wieloma
innymi cechami. Jak wynika ze struktury wypadków, stopień zagrożenia wypadkowego
w rolnictwie jest bardzo zróżnicowany. Są takie elementy stanowiska pracy (np. podwórze,
maszyny rolnicze), w związku z którymi dochodzi szczególnie często do wypadków oraz
takie, które przyczyniają się jedynie do pojedynczych wypadków (np. środki ochrony roślin).
Zagrożenia mechaniczne
Głównymi zagrożeniami towarzyszącymi wykonywanym pracom w rolnictwie są
zagrożenia powodowane przez czynniki mechaniczne. Należy przez nie rozumieć wszelkie
czynniki fizyczne, które mogą doprowadzić do lżejszych lub cięższych urazów, a nawet
śmierci poszkodowanych, powodowane mechanicznym oddziaływaniem na człowieka maszyn
i ich elementów, przedmiotów i narzędzi pracy, upadkiem na skutek poślizgnięcia, potknięcia
itp. Zagrożenia te mogą być powodowane przez czynniki mechaniczne występujące zarówno
podczas normalnego funkcjonowania maszyny, narzędzia lub innego przedmiotu pracy, jak
i przez czynniki powstałe na skutek zakłóceń, uszkodzeń bądz
też awarie.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
14
Zagrożenia mechaniczne mogą być powodowane przez:
1) przemieszczające się maszyny i narzędzia oraz transportowane ładunki  poruszający się
ciągnik z maszynami i narzędziami przyczepianymi i zawieszanymi, poruszające się
maszyny samojezdne takie jak: kombajny, sieczkarnie, transport rolniczy,
2) ruchome elementy maszyn i urządzeń  wirujące elementy maszyn i urządzeń, różnego
rodzaju przekładnie zębate, pasowe, łańcuchowe stosowane w maszynach, wały
przegubowo-teleskopowe wykorzystywane, np. w kosiarkach, rozsiewaczach nawozów,
rozrzutnikach obornika itp.,
3) ostre wystające elementy maszyn (zęby bron, przetrząsaczo-zgrabiarki, noże
w śrutownikach, sieczkarniach) i konstrukcji urządzeń gospodarskich (bramy, zasuwy),
4) spadajÄ…ce przedmioty, przy wykonywaniu prac budowlano remontowych, spadajÄ…ce
narzędzia co może się zdarzyć przy załadunku płodów rolnych,
5) śliskie nierówne powierzchnie, które mogą być przyczyną upadków  będą to
powierzchnie w budynkach inwentarskich: chlewnie, obory,
6) żywe zwierzęta  podczas prac hodowlanych, z hodowlą dużych zwierząt buhajów, koni.
Zagrożenia chemiczne i pyłowe
Do zagrożeń chemicznych, na które jest narażony rolnik, należy zaliczyć kontakt ze
środkami ochrony roślin, zaprawami do nasion i nawozami sztucznymi, paliwami i smarami,
prace spawalnicze. Środki ochrony roślin (pestycydy) należą do najbardziej szkodliwych
związków, na których działanie są narażeni rolnicy. Duża toksyczność środków ochrony
roślin sprawia, że są one największym zagrożeniem dla zdrowia, a nawet życia osoby, która
ma z nimi kontakt.
Niekorzystne warunki termiczne i czynniki atmosferyczne
Większość prac w rolnictwie wykonuje się na otwartej przestrzeni. Środowisko pracy na
tych stanowiskach jest kształtowane przez panujące warunki atmosferyczne, bardzo często
niekorzystnie oddziałujące na człowieka. Również warunki pracy w pomieszczeniach
zamkniętych (chlewnie, kurniki, obory, spichrze, stodoły) są kształtowane przez warunki
atmosferyczne, panujące na zewnątrz. Niektóre prace są wykonywane na przemian
w pomieszczeniach i poza nimi, co potęguje niekorzystny wpływ środowiska termicznego
z uwagi na znaczne zróżnicowanie temperatury i wilgotności.
Zagrożenia biologiczne
Zagrożenia biologiczne to zjawisko bardzo powszechne w środowisku rolniczym.
Podczas wykonywania wielu prac produkcyjnych rolnik jest narażony na działanie
biologicznych czynników szkodliwych. Biologiczne czynniki szkodliwe to mikro
i makroorganizmy oraz substancje przez nie wytwarzane, które wywierają szkodliwy na
organizm człowieka i mogą wywoływać choroby zawodowe, zwłaszcza układu oddechowego,
pokarmowego, skóry. Można wyróżnić następujące grupy czynników szkodliwych
biologicznych:
1) czynniki zakaz
ne pochodzenia zwierzęcego, czyli wirusy, bakterie, grzyby,
i pierwotniaki,
2) alergeny i toksyny wytwarzane przez drobnoustroje (bakterie, grzyby, promieniowce),
rośliny i zwierzęta.
Szkodliwe czynniki biologiczne mogą mieć działanie zakaz
ne, alergizujÄ…ce, toksyczne,
drażniące i rakotwórcze.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
15
Zagrożenie hałasem
Powstaje on podczas pracy takich maszyn jak ciągniki współpracujące z zespołami
maszyn rolniczych, maszyny samobieżne (np. kombajny, sieczkarnie), maszyny stacjonarne
(np. śrutowniki, rozdrabniacze, gniotowniki) oraz maszyny i urządzenia warsztatowe
(np. wiertarki, sprężarki, piły). Podstawowym jednak z
ródłem hałasu jest ciągnik rolniczy,
który jest podstawową jednostką napędową wykorzystywaną w rolnictwie.
Zagrożenia związane z upadkiem z wysokości
Wynikają one z często z wykonywaną praca na wysokości, zagłębieniach (np. silosy,
sterty). Dodatkowym zagrożeniem zwiększającym ryzyko jest obecność w pobliżu maszyn
i urządzeń rolniczych. Najbardziej narażona osobą na czynniki niebezpieczne, szkodliwe
i uciążliwe jest kierowca (rolnik) ciągnika rolniczego. Wykonuje on prace polowe, transport
po drogach publicznych i gruntowych, załadunek i rozładunek płodów rolnych i środków do
produkcji rolniczej, transport zwierząt, nawożenie, opryski i zbiór, agregatownie maszyn
i urządzeń, bardzo często prace warsztatowe i remontowe.
Zagrożenia prądem elektrycznym
Powszechne stosowanie urządzeń zasilanych energią elektryczną niesie ze sobą różnego
rodzaju zagrożenia zarówno dla człowieka jak i jego środowiska. Rolnik w swoim środowisku
pracy ma do czynienia z wieloma urzÄ…dzeniami elektrycznymi (np. silniki elektryczne,
spawarki, rozruszniki), które, jeśli są niewłaściwie użytkowane, stają się przyczyny wielu
wypadków oraz chorób.
Działanie prądu elektrycznego na organizm ludzki może być bezpośrednie lub pośrednie.
Działanie bezpośrednie występuje wówczas, gdy przez ciało człowieka lub jego części
popłynie prąd elektryczny, na skutek jednoczesnego dotknięcia przez człowieka dwóch
punktów o różnych potencjałach elektrycznych. Prąd ten może wywoływać w organizmie
ludzkim wiele zmian wynikających z działania cieplnego, oddziaływania na układ nerwowy
oraz elektrolizy krwi i płynów fizjologicznych. Stan taki określa się terminem porażenie
elektryczne. Działanie pośrednie powoduje różnego rodzaju urazy spowodowane prądem
elektrycznym, powstające bez przepływu prądu przez organizm człowieka.
Porażenia i oparzenia prądem elektrycznym najczęściej są spowodowane:
- wadliwą budową urządzeń,
- pojawieniem się napięcia względem ziemi na metalowych częściach urządzeń
i konstrukcjach nie będących zwykle pod napięciem,
- nieprzestrzeganiem przepisów bezpieczeństwa pracy,
- lekkomyślnością,
- brakiem odpowiedniej wiedzy o zagrożeniach.
Użytkowanie urządzeń elektrycznych może stać się przyczyną zagrożenia pożarowego na
skutek:
- złego stanu izolacji elektrycznej,
- nieprawidłowego użytkowania elektrycznych urządzeń grzewczych,
- braku ostrożności przy spawaniu,
- przeciążenia urządzeń, przy braku odpowiedniego chłodzenia,
- używania w transformatorach, kondensatorach lub wyłącznikach palnego oleju
mineralnego.
Używanie wadliwych lub nieodpowiednich urządzeń elektrycznych w strefach zagrożenia
wybuchem niesie niebezpieczeństwo wybuchu, który może również spowodować pożar.
Osoby przebywające przez dłuższy czas w pobliżu urządzeń generujących duże napięcie lub
w pobliżu torów prądowych o bardzo dużych wartościach prądu są narażone na
niebezpieczeństwo szkodliwego oddziaływania silnych pól elektrycznych
i elektromagnetycznych.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
16
Zagrożenia podczas pracy maszynami urządzeniami technicznymi
1) Kierowanie ciągnikami rolniczymi i innymi maszynami samobieżnymi. Samodzielne
kierowanie ciągnikami i samobieżnymi maszynami wymaga kwalifikacji i doświadczenia.
Przy wykonywaniu tej czynności występuje duże zagrożenie najechania, wywrócenia,
a także wyrządzenia krzywdy innym osobom.
2) Obsługa kombajnów do zbioru zbóż, zielonek i okopowych, maszyn żniwnych, kosiarek
rolniczych, pras do słomy i siana, kopaczek do zbioru okopowych. Są to maszyny
z urządzeniami tnącymi lub gniotącymi, z wieloma wirującymi częściami, przeważnie
o dużej masie. Ich bezpośrednia obsługa w warunkach polowych stwarza wiele zagrożeń
przejechania, przewrócenia maszyny, przygniecenia, pochwycenia przez pracujące
mechanizmy, skaleczenia, obcięcia kończyn  tak osób obsługujących, jak i postronnych.
3) Sprzęganie i rozprzęganie maszyn i narzędzi rolniczych, przyczep i wozów z ciągnikami
rolniczymi, a także pomaganie przy tych czynnościach. Przy tych pracach występuje
wysokie zagrożenie przygniecenia i przejechania, urazów rąk i nóg.
4) Przebywanie na pomostach sadzarek do ziemniaków oraz siewników i korygowania ich
pracy poprzez strącanie nadmiaru sadzeniaków lub przegarnianie ziarna w skrzyni
nasiennej. Przy tych czynnościach występują bardzo często obcięcia i urazy palców i dłoni.
5) Obsługa maszyn do przygotowania pasz  sieczkarki, śrutowników, gniotowników,
mieszalników, rozdrabniaczy. Występuje wysokie zagrożenie urazów dłoni.
6) Obsługa młocarni, a zwłaszcza praca na górnym pomoście młocarni oraz przy
współpracującej prasie do słomy. Pracy towarzyszy duże zapylenie i hałas. Występuje
duże zagrożenie pochwycenia i uderzenia pasami transmisyjnymi, niebezpieczeństwo
pochwycenia ręki, zagrożenie upadkiem z pomostu, pochwycenia przez elementy prasy.
7) Przerzynanie drewna przy użyciu pilarki tarczowej ( krajzegi ) oraz wykonywanie
czynności pomocniczych przy tej pracy: podawanie i odbieranie materiału, usuwanie
trocin i inne prace porzÄ…dkowe. Pilarka tarczowa to jedna z najniebezpieczniejszych
maszyn, przy której występuje najwięcej okaleczeń, amputacji oraz wypadków
śmiertelnych. Każdy kontakt z tarczą piły kończy się poważnym urazem. Występuje
często odrzut materiału, zakleszczenia, odpryski. Zagrożenie wzrasta, gdy pilarka nie ma
osłon, klina rozszczepiającego, urządzenia podającego materiał do cięcia poprzecznego.
8) Wszelkie prace przy użyciu pił łańcuchowych (przecinanie pni, okrzesywanie gałęzi,
prześwietlanie drzew itp). Posługiwanie się piłą łańcuchową wymaga siły i sprawności
dorosłego mężczyzny, kwalifikacji i wprawy. Występuje wysokie zagrożenie bardzo
ciężkimi urazami łańcuchem tnącym przy manewrowaniu piłą,  odbiciu piły,
opuszczeniu na nogÄ™ itp.
9) Ścinanie drzew, ściąganie, załadunek i rozładunek drewna o średnicy większej niż 15cm.
Są to prace wymagające specjalistycznych umiejętności, siły fizycznej i doświadczenia.
Występuje wysokie zagrożenie przygniecenia osób pracujących.
10) Obsługa dmuchaw, przenośników taśmowych i ślimakowych. Występuje duże zagrożenie
pochwycenia przez wirujÄ…ce lub przesuwajÄ…ce siÄ™ elementy oraz znaczne zapylenie przy
odbiorze słomy i siana transportowanego dmuchawą.
11) Załadunek, wyładunek i wysiew tlenkowego wapna nawozowego (wapna palonego). Jest
to substancja o silnych właściwościach pylących, żrących i parzących, powodująca
poparzenia błon śluzowych, oczu i skóry.
12) Wszelkie prace z chemicznymi środkami ochrony roślin. Środki chemiczne I i II klasy
toksyczności to trucizny, zaś III klasy  szkodliwe dla zdrowia. Występuje
niebezpieczeństwo zatrucia.
13) Prace z użyciem rozpuszczalników organicznych. Rozpuszczalniki organiczne (benzyny,
rozpuszczalniki nitro, chlorokauczukowe i inne)  składniki farb, lakierów, klejów  są
szkodliwe dla zdrowia, niektóre są rakotwórcze, mają właściwości narkotyczne, ulegają
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
17
rozpuszczeniu w tkance mózgowej, powodując trwałe szkody. Ich pary tworzą
z powietrzem mieszaniny wybuchowe.
14) Topnienie i podgrzewanie lepiku i smoły. Występuje zagrożenie wybuchem, pożarem,
poparzeniem. Opary lepiku i smoły zawierają rozpuszczalniki organiczne.
15) Rozpalanie i obsługa pieców centralnego ogrzewania. Niebezpieczeństwo wybuchu
i pożaru, groz
ba poparzeń twarzy i rąk.
16) Obsługa parników, kotłów do gotowania. Niebezpieczeństwo groz
nych oparzeń dzieci.
17) Obsługa rozpłodników (buhajów, ogierów, knurów, tryków). Dorosłe rozpłodniki są
zwykle agresywne i wymagają stałej obsługi przez sprawnego mężczyznę ze względu na
zagrożenie agresją: kopnięciem, uderzeniem, przygnieceniem, pogryzieniem.
18) Załadunek i rozładunek zwierząt, prace przy uboju i rozbiorze zwierząt. Występuje duże
zagrożenie urazami ze strony broniących się zwierząt oraz obciążenie psychiczne
młodego człowieka.
19) Opróżnianie zbiorników i wywóz gnojówki, gnojowicy i szamba. Istnieje duże
niebezpieczeństwo urazów mechanicznych oraz zatrucia siarkowodorem.
20) Obsługa ładowaczy i mechanicznych podnośników. Prace te wymagają uprawnień,
doświadczenia, wprawy i odpowiedzialności.
21) Prace w silosach zamkniętych, zbiornikach i pojemnikach. Występuje zagrożenie
uduszeniem na skutek spadku zawartości tlenu w powietrzu, zasypaniem i uduszeniem
w silosach zbożowych.
22) Wszelkie prace na wysokości ponad 3 metry na: pomostach, drabinach, drzewach,
dachach itp. Występuje zagrożenie upadkiem.
Tabela 1. Zestawienie niektórych zagrożeń, z
ródeł, skutków zagrożeń i środków ochrony osób pracujących
w rolnictwie [opracowanie własne]
Åšrodki ochrony przed
Zagrożenie y
ródło zagrożenia Możliwe skutki zagrożenia
zagrożeniami
Chemiczne Pestycydy, Alergie skórne, alergie Stosowanie instrukcji,
nawozy  ładowanie, układu oddechowego, środków ochrony
rozpylanie, smary, astma, zatrucia, uszkodzenie indywidualnej
olej organów wewnętrznych, układu
nerwowego, poparzenia
Mechaniczne Prace polowe Uszkodzenia słuchu, Środki ochrony
i transportowe na złamania, zwichnięcia, indywidualnej, przestrze
ciągniku i pracy stłuczenia, nakłucia, ganie instrukcji,
z maszynami otarcia, obcięcia, kalectwo, ergonomiczne warunki
śmierć, choroby układu ruchu, pracy, uwaga, osłony
rany rÄ…k
Biologiczne Zwierzęta, rośliny Choroby zakaz
ne, alergie, Åšrodki ochrony
choroby skóry, infekcje indywidualnej, czystość
i higiena pomieszczeń,
higiena osobista
Elektryczne Elektronarzędzia Poparzenia, porażenie prądem, Wzmożona uwaga,
w warsztacie, śmierć sprawna instalacja,
napędy maszyn sprawne narzędzia,
i narzędzi rolniczych przeglądy, pomiary
elektryczne
Hałas Pracujące maszyny Uszkodzenia słuchu Środki ochrony
i urzÄ…dzenia indywidualnej, badania
pomiarowe
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
18
Zagrożenia pożarowe
Wieloletnie statystyki dotyczące pożarów w rolnictwie, a w szczególności
w indywidualnych gospodarstwach rolnych, wskazują, iż powstające pożary niosą ze sobą
duże straty w mieniu i dobytku, najczęściej prowadzą do całkowitego zniszczenia zabudowy
zagrodowej. Osoby odpowiedzialne za pracę sprzętu, maszyn i pojazdów przy zbiorze płodów
rolnych obowiązane są zapewnić bezpieczeństwo pożarowe tych prac. Podczas
mechanicznego zbioru płodów rolnych należy używać silników elektrycznych o odpowiednim
stopniu ochrony, a zastosowany układ napędowy powinien być ustawiony w odległości nie
mniejszej niż 5 m od stert, stogów i budynków o konstrukcji palnej. Silniki spalinowe należy
ustawiać na podłożu niepalnym, z urządzeniem wydechowym zabezpieczonym przed wylotem
iskier, w odległości co najmniej 10 m od stert, stogów lub budynków o konstrukcji palnej.
Paliwa niezbędne do pracy tych urządzeń należy przechowywać w ilości nie przekraczającej
dobowego zapotrzebowania, w zamkniętych nietłukących się naczyniach, w odległości co
najmniej 10 m od punktu omłotowego, stertowania i tym podobnych prac. Nie wolno używać
otwartego ognia i palić tytoniu w odległości mniejszej niż 10 m od punktu omłotowego,
stertowania itp. Miejsca omłotów, stertowania i kombajnowania należy wyposażyć w sprawny
podręczny sprzęt gaśniczy oraz w razie potrzeby w sprzęt służący do wykonywania przerw
hamujących rozprzestrzenianie się pożaru np. pług do zaorania ziemi pomiędzy miejscem
pożaru, a obszarem, na który pożar mógłby się przenieść. Miejsca omłotów niezależnie od
wymaganego sprzętu należy wyposażyć w beczkę z wodą o pojemności minimum 200l
z wiadrem lub w inny podobny sprzęt. Strefa pożarowa sterty lub stogu z palnymi produktami
nie może przekraczać powierzchni 1000 m2 lub kubatury 5000 m3.Przy ustawianiu stert,
stogów i brogów należy zachować co najmniej następujące odległości od budynków
wykonanych z materiałów:
- palnych  30 m,
- niepalnych i pokryciu co najmniej trudno zapalnym  20 m,
- od dróg publicznych i torów kolejowych  30 m,
- od urządzeń i przewodów linii elektrycznych wysokiego napięcia  30 m,
- od lasów i terenów zadrzewionych  100 m,
- między stertami, stogami stanowiącymi odrębne strefy pożarowe  30 m.
Wokół stert i stogów należy zachować powierzchnię o szerokości co najmniej 2 m
w odległości 3 m od ich obrysu, pozbawioną materiałów palnych .
Produkty roślinne należy składować w sposób uniemożliwiający ich samozapalenie.
W przypadku konieczności składowania produktów niedosuszonych, należy okresowo
sprawdzać ich wewnętrzną temperaturę.
Zabronione jest wypalanie roślinności na łąkach, pastwiskach, nieużytkach, rowach,
pasach przydrożnych, szlakach kolejowych lub w strefie dzikich zarośli i trzcin. Dopuszczalne
jest wypalanie słomy i pozostałości roślinnych na polach w odległości większej niż 100 m od
zabudowań, miejsc ustawienia stert i stogów, lasów oraz zboża na pniu jedynie w przypadku
zapewnienia stałego nadzoru miejsca wypalania oraz w sposób nie powodujący zakłóceń
w ruchu drogowym. Szczegółowe zasady wykonywania wypalania słomy i pozostałości
roślinnych ustalają organy samorządu terytorialnego w uzgodnieniu z właściwym miejscowo
komendantem PSP.
Ogólne zasady postępowania na wypadek powstania pożaru
W przypadku powstania pożaru najważniejsze jest wydostanie się na zewnątrz
pomieszczenia, budynku, ale przede wszystkim:
- nie ulegaj panice,
- nie ryzykuj życia dla ratowania mienia,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
19
- nie używaj wind,
- nie wchodz
z powrotem do pomieszczeń, dopóki strażacy nie powiedzą, że jest to
bezpieczne.
Zabronione jest:
- przechodzenie w kierunku przeciwnym do kierunku ewakuacji,
- zatrzymywanie się lub tamowanie ruchu w inny sposób.
Wszystkie osoby ewakuowane muszą podporządkować się poleceniom ratowników. Nie
używaj wody do gaszenia urządzeń elektrycznych pod napięciem. Poruszając się zadymionym
korytarzem pamiętaj, że przy podłodze jest mniej dymu i jest niższa temperatura, dlatego
przyjęcie niskiej pozycji umożliwi lepszą widoczność i ułatwi oddychanie.
Gdy w pomieszczeniu ulegnie uszkodzeniu instalacja lub urzÄ…dzenie na gaz ziemny
należy:
- otworzyć okna i opuścić pomieszczenie,
- niezwłocznie zawiadomić o awarii pogotowie gazowe,
- nie podejmować na własną rękę prób naprawy instalacji i urządzeń gazowych,
- nie włączać urządzeń elektrycznych żeby nie zainicjować wybuchu gazu.
Dobór i rozmieszczenie podręcznego sprzętu gaśniczego
Podręczny sprzęt gaśniczy to przenośny sprzęt uruchamiany ręcznie, służący do gaszenia
pożarów w zarodku. Przy doborze i rozmieszczeniu podręcznego sprzętu gaśniczego
w obiektach należy uwzględnić przepisy Rozporządzenia MSWiA z dnia 21 kwietnia 2006 r.
w sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków, innych obiektów budowlanych i terenów
(Dz. U. z 2006 r. Nr 80, poz. 563), ż 28 ust. 1 rozporządzenia wprowadził obowiązek
wyposażenia obiektów wyłącznie w takie gaśnice, które spełniają wymagania Polskich Norm
wydawanych od 1992 r. będących odpowiednikiem norm europejskich EN (PN-EN). Dotyczy
to nie tylko obiektów nowych, ale także istniejących. O spełnieniu tych wymagań świadczy
oznaczenie normy na etykiecie wraz z trwałym oznakowaniem daty produkcji zbiornika  od
1992 r. Inne gaśnice należy wycofać z eksploatacji.
Tabela 2. Grupy pożarów [15]
Grupa pożaru Rodzaj płonącego materiału Środki gaśnicze
A Ciała stałe pochodzenia organicznego, przy woda, piana, dwutlenek węgla,
spalaniu których występuje zjawisko proszki gaśnicze
żarzenia (drewno, papier, węgiel, tworzywa
sztuczne itp.)
B Ciecze palne i substancje stałe topiące się piana, dwutlenek węgla,
wskutek wytworzonego przy pożarze ciepła halony, proszki gaśnicze
(benzyna, nafta, parafina, pak, naftalen, itp.)
C Gazy (metan, aceton, propan, butan, itd.) proszki gaśnicze, halony;
D Metale (magnez, sód, uran, itd.) specjalne proszki gaśnicze
E Pożary grupy A D występujące w obrębie dwutlenek węgla, halony,
urządzeń elektrycznych pod napięciem proszki gaśnicze
Grupy pożarów:
 do gaszenia pożarów grupy A (w których występuje zjawisko spalania żarowego np.
drewna, papieru, tkanin) stosuje się gaśnice pianowe lub proszkowe (wypełnione
proszkiem fosforanowym) oraz w ograniczonym zakresie gaśnice śniegowe,
 do gaszenia pożarów grupy B (cieczy palnych i substancji stałych, topiących się) stosuje
się zamiennie gaśnice pianowe, śniegowe lub proszkowe,
 do gaszenia pożarów grupy C (gazów palnych) stosuje się zamiennie gaśnice proszkowe
lub śniegowe,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
20
 do gaszenia pożarów poszczególnych grup z indeksem D (metale) stosuje się zamiennie
gaśnice proszkowe lub śniegowe,
 do gaszenia pożarów grupy z indeksem E  gaśnice halonowe, proszkowe.
Sprzęt powinien być umieszczony w miejscach łatwo dostępnych i widocznych, przy
wejściach i klatkach schodowych, w przejściach i korytarzach, przy wyjściach na zewnątrz
pomieszczeń. W obiektach wielokondygnacyjnych sprzęt należy umieszczać w tych samych
miejscach na każdej kondygnacji, jeżeli warunki techniczne na to pozwalają. Oznakowanie
miejsc usytuowania sprzętu powinno być zgodne z Polskimi Normami. Do sprzętu powinien
być zapewniony dostęp o szerokości co najmniej 1m. Sprzęt należy umieszczać w miejscach
nie narażonych na uszkodzenie mechaniczne oraz działanie z
ródeł ciepła. Odległość dojścia
do sprzętu z najdalej położonego pomieszczenia nie powinna być większa niż 30m. Gaśnice
powinny być poddawane okresowym (zgodnie z instrukcją producenta lecz nie rzadziej niż
raz w roku) czynnościom konserwacyjnym; przeglądy lub ewentualne remonty i naprawy
gaśnic należy zlecać wykwalifikowanym pracownikom (konserwatorom sprzętu ppoż.) lub
specjalistycznym firmom. Za spełnienie powyższych wymagań odpowiadają właściciele,
zarządcy lub użytkownicy obiektu art. 3 i 4 ustawy z dnia 24 sierpnia 1991 r. o ochronie
przeciwpożarowej (Dz. U. z 2002 r. Nr 147, poz. 1229).
Zasady obsługi gaśnic i hydrantów
Gaśnica proszkowa jest to cylindryczny zbiornik zaopatrzony w dz
wigniÄ™ uruchamiajÄ…cÄ…
zawór lub zbijak. Środek gaśniczy (proszek) wyrzucany jest przez dyszę lub wężyk
zakończony prądowniczką przy pomocy gazu obojętnego (azot lub dwutlenek węgla).
Po dostarczeniu gaśnicy w miejsce pożaru zrywamy plombę i wyciągamy zawleczkę
blokujÄ…cÄ…, uruchamiamy dz
wignię lub wciskamy zbijak i kierujemy strumień środka
gaśniczego na ognisko pożaru. Działanie gaśnicy proszkowej można w każdej chwili
przerwać przez zwolnienie dz
wigni uruchamiajÄ…cej lub dz
wigni prądowniczki. Ze względu na
swoją budowę syfonową gaśnica prawidłowo pracuje tylko w pozycji pionowej.
Gaśnica pianowa  zasady obsługi gaśnicy pianowej są podobne do zasad obsługi gaśnicy
proszkowej.
Gaśnica śniegowa jest to cylindryczny zbiornik zaopatrzony w zawór (szybko otwieralny)
i wężyk zakończony dyszą wylotową. Wewnątrz gaśnicy znajduje się skroplony dwutlenek
węgla, który po uruchomieniu gaśnicy pod własnym ciśnieniem wydostaje się na zewnątrz
oziÄ™biajÄ…c siÄ™ do temperatury ok.  80°C. Po dostarczeniu gaÅ›nicy w miejsce pożaru zrywamy
plombę zabezpieczającą (ewentualnie wyciągamy zawleczkę blokującą), uruchamiamy zawór
i kierujemy strumień środka gaśniczego na ognisko pożaru. Działanie gaśnicy śniegowej
można w każdej chwili przerwać zamykając zawór. Należy pamiętać, że:
 w czasie działania gaśnicy należy ją trzymać tylko za uchwyty,
 nie wolno używać tych gaśnic do gaszenia palącej się odzieży na człowieku,
 ze względu na swoją budowę syfonową, gaśnica prawidłowo pracuje tylko w pozycji
pionowej.
Podstawowy sposób użycia poszczególnych gaśnic przedstawiany jest także w sposób
graficzny na etykietach naklejonych na gaśnicach.
Hydrant wewnętrzny jest urządzeniem przeciwpożarowym umieszczonym na sieci
wodociągowej wewnętrznej, służącym do gaszenia pożarów grupy A. W celu uruchomienia
hydrantu wewnętrznego należy:
 otworzyć szafkę,
 rozwinąć wąż tłoczny zakończony prądownicą,
 otworzyć (odkręcić) zawór hydrantowy,
 skierować strumień wody na z
ródło ognia.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
21
Nie wskazane jest używanie hydrantów wewnętrznych (wody) do gaszenia pożarów
w obrębie elektroniki użytkowej oraz instalacji i urządzeń elektrycznych pod napięciem
(niszczące działanie wody oraz możliwość porażenia prądem). W związku z powyższym
pełne wykorzystanie hydrantu wewnętrznego do gaszenia ewentualnego pożaru może nastąpić
tylko w ostateczności ( np. po wykorzystaniu najbliższych gaśnic).
Zasady bhp podczas stosowania i przechowywania środków ochrony roślin i nawozów
mineralnych i sztucznych
Zasady dotyczące zapewnienia bezpieczeństwa składowania, usuwania i wykorzystania
związków chemicznych w gospodarstwie:
- magazyn związków chemicznych powinien być zamykany, posiadać dobrą wentylację
i oświetlenie, nieprzepuszczalną podłogę i półki magazynowe,
- magazyn nie powinien być zlokalizowany na obszarze, na którym może wystąpić
powódz
,
- sprawdz
etykietę na opakowaniu, czy nie zawiera wskazówek dotyczących
magazynowania,
- nie należy przechowywać związków chemicznych razem z maskami oddechowymi
i innym wyposażeniem ochronnym,
- nie przechowujemy pestycydów razem z innymi związkami chemicznymi, nawozami,
nasionami i paszÄ… dla zwierzÄ…t,
- przechowujemy zwiÄ…zki chemiczne w oryginalnych pojemnikach z nienaruszonymi
etykietami, jeżeli etykiety odkleiły się, zawsze przyklejamy je ponownie do pojemników,
- nigdy nie przechowujemy chemikaliów w pojemnikach używanych zwykle do żywności
i napojów,
- reagujÄ…ce z sobÄ… substancje chemiczne przechowujemy oddzielnie.
Usuwanie
- sprawdz
informacje na etykiecie dotyczące sposobu pozbywania się resztek chemikaliów
i opakowań,
- pojemniki po chemikaliach płucz trzykrotnie, aby usunąć wszystkie ślady substancji
chemicznych,
- zniszcz (przedziuraw, zgnieć) wszystkie wypłukane pojemniki tak, aby nie mogły one być
ponownie użyte,
- jeżeli to możliwe, zwróć pojemniki do fabryki lub do dostawcy lub spytaj w gminie o jej
wymagania dotyczące usuwania opakowań po środkach chemicznych.
Transport
- unikaj transportowania środkach chemicznych z żywnością i wodą, paszą dla zwierząt lub
innymi materiałami niebezpiecznymi,
- zabezpiecz transportowane środki chemiczne tak, aby nie mogły one się przemieszczać
lub wypaść,
- zanotuj sobie, jakie środki chemiczne przewoziłeś,
- miej z sobą podczas transportu odpowiednie wyposażenie ochronne, na wypadek jakiegoś
nieprzewidzianego zdarzenia.
Ochrona środowiska
- przeczytaj informacje zawarte na etykiecie zwiÄ…zku chemicznego dotyczÄ…ce jego
oddziaływania na środowisko (zwierzęta, roślinność),
- skontaktuj siÄ™ z gminÄ… w celu uzyskania informacji na temat metod bezpiecznego
pozbywania się pojemników albo pozostałości substancji chemicznych,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
22
- stosuj najmniej toksyczny dostępny środek dla efektywnego zwalczania insektów,
grzybów albo chwastów, zależnie od okoliczności,
- upewnij się, że stosujesz tylko zalecany rodzaj pestycydu,
- noś odzież ochronną i wyposażenie takie jakie jest opisane na etykiecie lub w Kartach
Charakterystyk Substancji Niebezpiecznych,
- przygotuj tylko taką ilość środka, jaką jesteś w stanie bezpośrednio zużyć,
- sporządzaj i przechowuj notatki o każdym zastosowaniu pestycydu i jego skuteczności,
- zapewnij, aby opryskiwacz działał właściwie i nie przeciekał,
- zabezpiecz pojemniki z wodą i żywnością w okolicy, gdzie pasą się zwierzęta,
- nie nalewaj skoncentrowanego pestycydu do pojemnika unosząc go powyżej barku,
- jeżeli używasz wysoce toksycznego środka  unikaj pracy bez możliwości pomocy innych
lub zapewnij sobie możliwość kontaktu np. przez telefon komórkowy lub radiotelefon.
Opryski
- zapewnij minimalne znoszenie rozpylanej cieczy, pracuj przy słabym wietrze,
- nigdy nie przeprowadzaj oprysków, gdy wiatr wieje z dużą siłą,
- napełniaj pojemnik opryskiwacza posługując się ssakiem/pompką,
- używaj mechanicznych mieszadeł przy mieszaniu skoncentrowanego pestycydu z wodą,
przed napełnieniem zbiornika rozpryskiwacza,
- zapobiegaj zatykaniu dysz rozpylacza używając odpowiednich filtrów, używaj nie
zanieczyszczonej wody i utrzymuj elementy wyposażenia w czystości,
- przetykaj zanieczyszczone dysze sprzężonym powietrzem lub szczotką o miękkim
włosiu, nigdy nie przedmuchuj dysz ustami.
Czyszczenie
- dokładnie czyść wszystkie opryskiwacze i wyposażenie ochronne, aby pozostałości nie
stworzyły zagrożenia lub nie spowodowały zanieczyszczenia środowiska,
- pierz ubrania ochronne oddzielnie od innej odzieży lub używaj odzieży jednorazowej,
- starannie umyj się po przeprowadzeniu oprysków,
- po pracy z pestycydami umyj ręce mydłem przed jedzeniem, piciem, udaniem się do
toalety albo paleniem tytoniu.
Podejmij środki zabezpieczające
- zaopatrz się w ekwipunek pierwszej pomocy zawierający ręcznik, odzież na zmianę,
maseczkę (aparat) do sztucznego oddychania, krople do przemywania oczu, mydło,
szczoteczkę do rąk i instrukcję, jak wykorzystywać to wyposażenie,
- myj się pod bieżącą wodą,
- powiadom kogoś ci życzliwego, gdzie i jak długo będziesz pracował, w innym razie
zapewnij sobie dwukierunkową łączność radiową (komórka, radiotelefon) umożliwiającą
wezwanie pomocy,
- zrób tak, aby członek rodziny lub inna osoba w gospodarstwie posiadała umiejętności
udzielania pierwszej pomocy,
- sprawdz
na etykiecie lub w Kartach Charakterystyk Substancji Niebezpiecznych, lub
w jakimś informatorze dotyczącym bezpiecznego stosowania pestycydów i zapewnij
sobie posiadanie właściwej odtrutki (antidotum) oraz wyposażenia ratowniczego
i środków opisanych na etykiecie opakowania danego rodzaju pestycydu lub w Kartach
Charakterystyk Substancji Niebezpiecznych,
- przestań natychmiast pracować i poszukaj pomocy medycznej, jeżeli wystąpią u ciebie,
nawet w niewielkim nasileniu, drgawki mięśniowe, zaburzenia widzenia, ślinotok albo
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
23
trudności w oddychaniu, przy wystąpieniu takich objawów podejrzewaj zatrucie
pestycydem,
- przy regularnym stosowaniu pestycydów zalecane są okresowe badania lekarskie przed
i po okresie ich stosowania, częstsze przy stosowaniu niektórych środków chemicznych.
Kontakt przez skórę
- umyj się używając wody z mydłem i spłucz czystą wodą. Zmień zabrudzoną odzież
i poszukaj pomocy lekarskiej.
Niezbędne środki ostrożności w gospodarowaniu nawozami mineralnymi i sztucznymi
Procedury postępowania:
- przechowuj napełnione worki w stertach w taki sposób, aby nie zsuwały się samoczynnie,
- rozsypany nawóz natychmiast sprzątnij,
- nie stosuj do czyszczenia podłóg takich materiałów organicznych jak np. trociny,
- włóż uszkodzone worki do innych worków, które będą zapobiegać dalszemu
rozsypywaniu siÄ™ nawozu,
- bezzwłocznie i bezpiecznie pozbądz
się zanieczyszczonego produktu, małe ilości saletry
amonowej mogą zostać rozprowadzone cienką warstwą na otwartym terenie lub
wypłukane wodą, która nie może trafić do kanału i studzienki ściekowej,
- nie dopuszczaj, aby palety, liny, plandeki i inny sprzęt zostały nasycone saletrą amonową,
- utrzymuj w czystości ściany i podłogę magazynu oraz jego wyposażenie,
- zadbaj o taki przebieg instalacji i osprzętu elektrycznego, aby nie było możliwości
zetknięcia się jej ze składowanym materiałem,
- unikaj sprzętu, którego budowa ułatwia osadzanie się saletry amonowej w zagłębieniach,
jeżeli to nie jest możliwe, usuwaj regularnie osadzony materiał,
- zapewnij, aby w trakcie wykonywania jakichkolwiek prac w magazynie nawozowym
podczas których wytwarzany jest ogień, jak np. przy spawaniu lub cięciu  np. worki
z saletrą amonową zostały usunięte z zagrożonego obszaru, a zanieczyszczone elementy
umyte w celu usunięcia saletry amonowej, należy pamiętać, ze niezależnie od ryzyka
eksplozji występuje zagrożenie toksycznymi gazami,
- przy pracy z nawozami należy być wyposażonym w niezbędne środki ochrony
indywidualnej,
- podczas magazynowania nawozów należy wziąć pod uwagę, że wiele z nich ma
właściwości podsycania pożaru, oznacza to, że sam nawóz niekoniecznie jest materiałem
łatwopalnym, ale jego obecność może zwiększać intensywność spalania różnego rodzaju
materiałów jeżeli podczas pożaru zetkną się z nim i powiększa łatwopalność materiałów
znajdujÄ…cych siÄ™ w jego sÄ…siedztwie.
Niektóre nawozy stają się niestabilne w ekstremalnych temperaturach. Powinieneś o tym
pamiętać. Wiele nawozów zawiera amoniak lub sole amonowe. Nawozy te mają zdolność
oddziaływania toksycznego i mogą powodować ostre uszkodzenie skóry i oczu.
4.2.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Na jakie grupy dzielimy czynniki zagrażające zdrowiu lub życiu człowieka?
2. Jakie środki ostrożności powinien zachować właściciel przy magazynowaniu środków
ochrony roślin
3. Jakie urazy mogą wystąpić przy zadziałaniu czynników mechanicznych.
4. Jakie sÄ… z
ródła hałasu przy pracach w rolnictwie
5. Jakie środki ostrożności należy przestrzegać aby zapobiec porażeniu prądem?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
24
4.2.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Zaproponuj, jakie środki ostrożności powinien zachować operator podczas przygotowania
opryskiwacza do oprysku, przy wykonywaniu oprysku herbicydami oraz po zakończeniu
oprysku.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) określić, na czym polega prawidłowe przygotowanie opryskiwacza do oprysku,
2) określić jakie środki ostrożności powinien zachować operator przy sporządzaniu cieczy
użytkowej,
3) dokonać analizy bezpiecznego dla operatora i środowiska naturalnego sposobu
wykonania zabiegu oprysku na polu,
4) określić, jakie czynności powinien wykonać operator po zakończeniu wykonania
czynności oprysku.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- papier, pisaki,
- komputer z dostępem do sieci Internet,
- przykładowe instrukcje postępowania ze środkami,
- dokumentacje techniczno-ruchowe opryskiwaczy.
Ćwiczenie 2
Określ grupy pożarów i stosowane środki gaśnicze w zależności od płonącego materiału.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) określić sposób postępowania w razie pożaru,
2) określić grupy pożarów,
3) dokonać doboru środków gaśniczych w zależności od płonącego materiału.
4) określić skutki nieprawidłowego doboru środka gaśniczego płonącego materiału.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- komputer z dostępem do sieci Internet,
- papier, pisaki,
- plansze ze środkami gaśniczymi,
- gaśnice.
Ćwiczenie 3
Określ sposób postępowania w razie zauważenia pożaru w zakładzie pracy.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) określić zasady postępowania w razie zauważenia pożaru,
2) dokonać analizy sposobu bezpiecznej ewakuacji z pomieszczeń,
3) ustalić, w jaki sposób osoba powinna opuszczać pomieszczenie silnie zadymione.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
25
Wyposażenie stanowiska pracy:
- plansze sytuacyjne,
- papier, pisaki,
- komputer z dostępem do sieci Internet,
- rozporzÄ…dzenia  przepisy prawne.
4.2.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) wskazać, jakie są główne przyczyny powstawania pożarów
w budynkach inwentarskich? ð ð
2) wskazać z
ródÅ‚a zagrożeÅ„ biologicznych w pracy rolnika? ð ð
3) wskazać z
ródÅ‚a zagrożeÅ„ prÄ…dowych w pracy rolnika ð ð
4) okreÅ›lić zasady prawidÅ‚owego transportu Å›rodków ochrony roÅ›lin? ð ð
5) określić niezbędne środki ostrożności w magazynowaniu nawozów
sztucznych? ð ð
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
26
4.3. Zasady bezpieczeństwa i higieny pracy podczas eksploatacji
maszyn i urządzeń stosowanych w produkcji rolniczej
4.3.1. Materiał nauczania
Niezbędnym warunkiem prawidłowej eksploatacji maszyn, narzędzi i urządzeń
rolniczych jest ich dostosowanie do wymogów bhp oraz fizycznych i psychicznych
możliwości człowieka. Maszyny i urządzenia muszą spełniać wymagania bezpieczeństwa
pracy, gwarantujące zabezpieczenie osoby obsługującej przed ewentualnymi urazami, a także
szkodliwym wpływem czynników takich jak: wibracje, hałas, zapylenie, substancje
szkodliwe, itp. Muszą one spełniać określone wymagania ergonomiczne, aby zapewnić dobre
samopoczucie pracowników oraz ograniczenie wysiłku fizycznego. W celu zabezpieczenia
człowieka przed niebezpiecznymi lub uciążliwymi wpływami pracujących elementów,
mechanizmów i układów roboczych maszyny stosuje się różnego rodzaju osłony. Powinny
one być funkcjonalne o dostosowane do konstrukcji maszyn i urządzeń, w skład których
wchodzą. Osłony powinny eliminować możliwość przypadkowego zetknięcia się
z elementami będącymi z
ródłem zagrożenia.
Jeśli zespoły robocze maszyny lub urządzenia są odsłonięte, to w instrukcji obsługi lub
w dokumentacji techniczno-ruchowej powinny być zawarte szczegółowe informacje
dotyczące przestrzegania określonych zasad bezpieczeństwa, a dodatkowe ostrzeżenia
powinny być umieszczone na maszynie. Na przykład w maszynie uprawowej z aktywnymi
zespołami roboczymi, urządzenie ochronne górne powinno przykrywać zespoły robocze od
góry, natomiast tylne  powinno obejmować całą szerokość maszyny i stykać się
z powierzchnią gleby podczas pracy lub, jeśli stanowi nastawną osłonę, powinno zapewniać
poziomą odległość od tylnej krawędzi do zespołu roboczego co najmniej 300mm, a tylna
krawędz
osłony nie powinna znajdować się wyżej niż 200mm nad powierzchnią gleby.
Maszyny i narzędzia rolnicze stosowane do produkcji roślinnej i zwierzęcej
Niedopuszczalne jest agregatownie maszyn i narzędzi rolniczych stosowanych do
produkcji roślinnej z ciągnikami innymi niż przewiduje to producent tych maszyn i narzędzi.
Podczas pracy maszyn do uprawy gleby, siewu i pielęgnacji uprawa polowych
niedopuszczalne jest:
- przebywanie osób w strefie działania zespołu roboczego maszyn aktywnych,
- przebywanie osób na pomostach technologicznych siewnika i sadzarek do ziemniaków,
z wyjątkiem sadzarek przeznaczonych do sadzenia podkiełkowanych ziemniaków,
- przebywania osób na sadzarkach do rozsady podczas wykonywania nawrotów i w czasie
transportu,
- rozgarnianie ręką ziarna i nasion w skrzyni nasiennej siewników.
Przy obsłudze agregatu do upraw przedsiewnych należy dokonywać zawieszenia agregatu
na ciągniku według zaleceń producenta. W czasie przerw w pracy agregat należy opuścić na
podłoże i wyłączyć napęd. Niedopuszczalne jest cofanie i wykonywanie nawrotów agregatem
w położeniu roboczym oraz podnoszenie lub opuszczanie agregatu, jeżeli w strefie jego
działania przebywają osoby postronne.
W czasie pracy rozsiewacza nawozów, zawieszanego na ciągniku i wyposażonego
w mieszadło, jego skrzynia powinna być zabezpieczona pokrowcem. W czasie pracy
rozsiewaczy przyczepianych i zawieszanych na ciÄ…gniku niedopuszczalne jest: przegarnianie
nawozu w skrzyni, wykonywanie zabiegów rozsiewania, jeżeli osoby postronne znajdują się
w odległości mniejszej niż 5 m od rozsiewaczy zawieszanych i 6 m od rozsiewaczy
przyczepianych przy rozsiewie nawozów pylistych i odpowiednio 6 i 12 m przy rozsiewie
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
27
nawozów granulowanych. W przypadku dokonywania mechanicznego załadunku nawozów
przy użyciu ładowaczy w strefie działania ładowacza nie powinny znajdować się inne osoby.
Rozrzutnik obornika powinien być wyposażony w siatkę umieszczoną na przedniej burcie
skrzyni Å‚adunkowej zabezpieczajÄ…cÄ… operatora ciÄ…gnika przed ewentualnym uderzeniem
twardym materiałem w czasie pracy rozrzutnik. W czasie pracy rozrzutnika obornika
niedopuszczalne jest czyszczenie wnętrza skrzyni roztrząsacza w czasie ruchu przenośnika
podłogowego, uruchamianie adaptera rozrzutu, jeżeli w strefie jego działania przebywają
osoby postronne.
Przyrządy tnące maszyn do zbioru zielonek zbóż i innych roślin, w okresach przerw
w pracach oraz podczas transportu powinny być osłonięte. Listwy nożowe po wyjęciu
z przyrządów tnących należy zabezpieczyć osłoną. Niedopuszczalne jest uruchamianie
kombajnów do zbioru zbóż, zielonek i innych roślin, jeżeli w strefie ich działania znajdują się
osoby postronne oraz dokonywania omłotów w pomieszczeniach gospodarczych przy użyciu
kombajnów do zbioru zbóż. Niedopuszczalne jest używanie ścinacza zielonek, jeżeli osoby
postronne znajdują się w odległości mniejszej niż 25m od pracującej maszyny.
Uruchamianie maszyn i urządzeń technicznych stosowanych do mechanizacji produkcji
zwierzęcej powinno być poprzedzone kontrolą zabezpieczeń elementów ruchomych i stanu
technicznego zespołów roboczych. W czasie pracy maszyn i urządzeń technicznych do
przygotowywania pasz niedopuszczalne jest: dotykanie, zdejmowanie lub zakładanie pasów
i łańcuchów napędowych oraz regulowanie długości taśm przenośników, pasów i łańcuchów.
Przenośnik stały do usuwania obornika z nieosłoniętymi, ruchomymi częściami roboczymi,
zainstalowany w pomieszczeniach inwentarskich, powinien być oznakowany tablicami
ostrzegawczymi. Przy obsłudze silosów paszowych należy przed jego załadunkiem sprawdzić
stan przewodu odpowietrzającego, wyposażyć w środki ochrony indywidualnej osoby
konserwujące jego wnętrze oraz zlecać te czynności co najmniej dwóm osobom.
A
adowarki i przenośniki do pionowego przenoszenia ładunków powinny być wyposażone
w hamulce bezpieczeństwa do unieruchomienia podnoszonego ładunku. Niedopuszczalne jest
przebywanie pod wysięgnikiem ładowarki lub w zasięgu jej działania.
W czasie pracy rozdrabniaczy bujakowych niedopuszczalne jest otwieranie pokrywy
komory bijakowej. W czasie pracy siekacza mechanicznego dopuszczalne jest dociskanie
roślin okopowych drewnianą łopatką.
Okresem, w którym jest najwięcej wypadków, urazów w rolnictwie jest okres letni 
żniwa. Żniwa to okres wzmożonych prac w rolnictwie, które wiążą się z wieloma
zagrożeniami związanymi z obsługą maszyn, dużym zapyleniem, pracą na wysokości
i transportem plonów, a także pośpiech i zmęczenie. Wszystko to powoduje wzrost zagrożeń
i liczby wypadków w czasie żniw. Przed rozpoczęciem każdych prac, a szczególnie żniwnych
należy sprawdzić stan zabezpieczenia maszyn, tzn.:
- należy sprawdzić i ewentualnie wymienić na nowe osłony na wały przegubowo-
-teleskopowe, a także na wszystkie inne ruchome części maszyn służące do napędu na
ostre mechanizmy robocze (przyrzÄ…dy tnÄ…ce w kosiarkach, sieczkarniach, kombajnach
mogą być odsłonięte wyłącznie podczas pracy,
- nie należy pozwalać na obsługę maszyn osobom bez odpowiednich kwalifikacji,
- kierując kombajnem zbożowym należy obserwować uważnie przedpole, nie należy
przewozić osób na pomoście roboczym maszyn oraz zachować szczególną ostrożność na
drodze publicznej,
- przyczepy do przewozu sprasowanej słomy powinny mieć podwyższone burty lub
specjalnÄ… obudowÄ™ siatkowÄ…,
- należy wziąć pod uwagę, że nie każdy może pracować na wysokości, np. na przyczepie
przy załadunku, układaniu stert, itp., przy pracach tych należy zachować szczególną
ostrożność,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
28
- do schodzenia z załadowanych przyczep należy używać odpowiednio długiej drabiny (na
burtach powinny być uchwyty, na których można zawiesić drabinę, by zabrać ją na pole).
W trakcie ruchu maszyn zabronione jest wykonywanie takich czynności jak:
- czyszczenie, usuwanie gromadzących się materiałów w trakcie pracy maszyny oraz
włączonych napędach (również, gdy maszyna napędzana jest od ciągnika to silnik jego
powinien być wyłączony),
- usuwanie nadmiaru (zapchań) słomy,
- wymiana części, np. kos w maszynach żniwnych, przekładni, pasów napędowych,
- smarowanie, sprawdzanie umocowania elementów roboczych,
- dokręcanie śrub, zmiana położenia lub nastawienie elementów roboczych,
- stawanie na zaczepach, ramach i innych częściach maszyn i ciągników w ruchu,
- przebywanie między ciągnikiem aa maszyną współpracującą w trakcie pracy silnika.
Niektóre z zagrożeń związanych z maszynami, skutkujące możliwością wystąpienia
uszkodzeń ciała to:
- obracający się wałek odbioru mocy (WOM) i inne wały,
- przekładnie zębate (wraz z przekładniami ciernymi), liny stalowe, koła łańcuchowe,
sprzęgła, krzywki lub łopatki wentylatora,
- miejsce  wyjścia paska napędowego, liny lub łańcucha, wszystkie paski napędowe są
niebezpieczne, zwłaszcza, jeżeli ich połączenie nie jest  gładkie ,
- każde koło pasowe lub zamachowe, wokół którego nie ma graniczenia dostępu,
- miejsca, w których mogą występować złamania lub oderwania materiału, np. przenośniki
ślimakowe, przenośniki rolkowe, przenośniki taśmowe,
- koła lub układ gąsienicowy, osłonięty występami, szczeblami itp., w pobliżu miejsca
przebywania pracownika (platforma, siedzenie, podnóżek),
- obracające się noże, ostrza, zęby albo podobne części maszyn polowych,
- każde elementy maszyn które tną, mielą, rozcierają, rozdrabniają itp. produkty
wytworzone w gospodarstwie rolnym,
- gorące części każdej maszyny i urządzenia, których powierzchniowa temperatura
przekracza 120°C podczas normalnej pracy.
Wprowadzanie zmiany w zakresie użytkowania maszyn
Należy bezwzględnie stosować osłony:
- wykonane w taki sposób, aby chronić dostęp do niebezpiecznego miejsca ale umożliwić
wykonywanie pracy i potrzebnych czynności związanych z utrzymaniem i konserwacją
maszyny,
- chroniące zawsze przed niebezpiecznymi częściami maszyn, chyba, że są one
umiejscowione tak, że są zawsze poza miejscem dostępu użytkowników i osób
postronnych,
- tak zamocowane, aby prawdopodobieństwo ich trwałego usunięcia przez użytkowników
i serwisantów było małe,
- wystarczająco odporne mechanicznie i trwałe,
- chroniące użytkowników i osoby postronne przed oparzeniami od gorących części
maszyny,
- umożliwiające wentylowanie urządzenia, tam gdzie to konieczne aby uniknąć jego
przegrzania,
- niemożliwych do usunięcia przed zatrzymaniem maszyny i oznakowaniem/
/zabezpieczeniem wyłącznika (umożliwiającego uruchomienie maszyny bez osłony) oraz
zneutralizowaniem wszystkich innych istotnych mediów mogących stwarzać zagrożenie
np. ciśnienia w instalacji hydraulicznej.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
29
Dzieci i maszyny
Dzieci oraz osoby odwiedzające gospodarstwo rolne są często zagrożone wypadkami
spowodowanymi przez maszyny. Możesz zmniejszyć to zagrożenie ucząc dzieci ostrożności
i powodując, aby przekazywały informację o potrzebie zachowania bezpieczeństwa swoim
rówieśnikom. Pamiętaj, że:
- maszyny rolnicze nie sÄ… miejscem zabaw dla dzieci,
- dopilnuj, aby maszyny były wyposażone w osłony bezpieczeństwa, zwłaszcza gdy dzieci
mogÄ… znalez
ć się w pobliżu,
- dziecko może wsadzić palec lub rękę w osłonę i penetrować obszary niebezpieczne,
ponieważ wymiary osłon są dostosowane do wymiarów osób dorosłych i tylko wobec
nich osłony pełnią funkcje ochronne.
Procedura bezpieczeństwa
Wprowadz
procedurę bezpieczeństwa zabezpieczającą ciebie i inne osoby przed
zagrożeniami od maszyn:
- przy przeglądach/naprawach maszyn sprawdzamy, czy wszystkie osłony bezpieczeństwa
są na swoim miejscu i są właściwie zamocowane,
- stosujemy odpowiednie wyłączniki bezpieczeństwa i wywieszki przeznaczone do
zamocowania na nich, w celu zapobieżenia przypadkowemu włączeniu urządzeń podczas
przeglÄ…du,
- jeżeli zachodzi konieczność wprowadzamy zmiany do trybu pracy z maszyną w celu
ograniczenia zagrożenia wywołanego ruchem jej części,
- pozbywamy się maszyn i eliminujemy procesy, które nie mogą być wykonywane
bezpiecznie,
- zastępujemy maszyny niebezpieczne bezpieczniejszymi,
- stosujemy przemyślane i dopasowane osłony do urządzeń.
4.3.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. W których miejscach przebywanie na maszynach jest zabronione?
2. Jakie czynności przygotowawcze w zakresie bezpieczeństwa pracy powinien wykonać
operator przed pracą kombajnem zbożowym?
3. Jakie sÄ… zasady bezpiecznego umieszczenia Å‚adunku na przyczepie?
4. Jakie obowiązują zasady bezpiecznej pracy maszynami z aktywnymi zespołami
roboczymi?
5. Jakich zasad należy przestrzegać podczas jazdy ciągnika z przyczepą, na której znajduje
się ładunek z belami słomy?
4.3.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Określ, jakich ogólnych zasad bezpieczeństwa należy przestrzegać przy pracy maszynami
do uprawy i doprawiania roli z aktywnymi zespołami roboczymi.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zdefiniować pojęcia: wypadek, zagrożenie,
2) ustalić rodzaje maszyn do uprawy i doprawiania roli,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
30
3) określić możliwe zagrożenia przy pracy z tymi maszynami,
4) dokonać analizy czynności obsługowo-kontrolnych przed pracą takimi maszynami,
5) wskazać możliwe wypadki w pracy z takimi maszynami.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- komputer z dostępem do sieci Internet,
- dokumentacje techniczno-ruchowe maszyn i urządzeń,
- papier, pisaki.
Ćwiczenie 2
Określ, na jakie urazy może być narażony operator przy agregatowaniu pługa
zawieszanego z ciÄ…gnikiem.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zdefiniować pojęcia: wypadek i zagrożenie,
2) określić sposób prawidłowego  bezpiecznego wykonania czynności agregatownia,
3) określić możliwe zagrożenia przy wykonywania tej czynności.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- dokumentacje techniczno-ruchowe maszyn i urządzeń,
- komputer z dostępem do sieci Internet,
- papier, pisaki.
Ćwiczenie 3
Rozpoznaj zagrożenia i możliwe skutki podczas pracy z rozsiewaczem nawozów
zawieszanym na ciągniku wyposażonym w mieszadło.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) ustalić czynniki niebezpieczne, jakie mogą wystąpić,
2) określić zasady bezpiecznej pracy z rozsiewaczem nawozów,
3) dobrać środki ochrony indywidualnej,
4) określić możliwe urazy ciała.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- komputer z dostępem do sieci Internet,
- instrukcje obsługi,
- dokumentacje techniczne.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
31
4.3.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) wskazać, jakie czynności przygotowawcze do pracy z opryskiwaczem
zawieszanym powinien wykonać operator, aby wykonywanie oprysku
nie zagrażaÅ‚o Å›rodowisku naturalnemu? ð ð
2) określić, jaką rolę pełnią osłony na aktywnych zespołach roboczych
maszyn? ð ð
3) okreÅ›lić przyczyny wypadków przy pracy z siewnikami do zbóż? ð ð
4) wskazać korzyści z dokonywania przeglądów technicznych maszyn
i urzÄ…dzeÅ„? ð ð
5) ocenić sposób prawidłowego zabezpieczenia ładunku sypkiego na
przyczepie? ð ð
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
32
4.4. Åšrodki ochrony indywidualnej. Udzielanie pomocy
przedlekarskiej poszkodowanym w wypadkach
4.4.1. Materiał nauczania
Åšrodki ochrony indywidualnej stosowane w rolnictwie
Decyzja o zastosowaniu środków ochrony indywidualnej musi być poprzedzona
przeprowadzeniem wszystkich działań, zarówno technicznych jak i organizacyjnych,
mających eliminację zagrożenia u z
ródła. Środki ochrony indywidualnej trzeba traktować jako
ostatnie ogniwo ochronne i w związku z tym, niezbędne jest zapewnienie odpowiednich
warunków do ich efektywnego funkcjonowania. Szczególnie w rolnictwie wykorzystuje się
następujące grupy środków ochrony indywidualnej:
- odzież ochronną,
- ochrony rÄ…k,
- ochrony nóg,
- ochrony układu oddechowego,
- ochrony oczu i twarzy
- ochrony słuchu.
Odzież ochronna  odzież, która okrywa lub zastępuje odzież osobistą i chroni pracownika
przed jednym lub wieloma zagrożeniami. W rolnictwie będą to przede wszystkim
kombinezony, fartuchy, bluzy, spodnie, czapki (np. drelichowe gumowe, ortalionowe)
chroniące rolnika przed bezpośrednią stycznością z nawozami sztucznymi, środkami ochrony
roślin, nawozami organicznymi, pyłami.
Ochrona rÄ…k  w rolnictwie uszkodzenia rÄ…k i choroby zawodowe wynikajÄ…
z oddziaływania czynników szkodliwych na dłonie powodowane są przez:
- czynniki mechaniczne: obtarcie, przecięcie, przekłucie,
- czynniki termiczne: oparzenie gorącymi przedmiotami, płomieniem, promieniowaniem
cieplnym, iskrami, odpryskami (małymi i dużymi) stopionych metali,
- czynniki termiczne: odmrożenie wskutek działania niskiej temperatury powietrza lub
kontaktu z zimnymi przedmiotami,
- czynniki chemiczne: kwasy i zasady o różnych stężeniach, powodujące trudno gojące się
oparzenia skóry, rozpuszczalniki organiczne powodujące podrażnienie, alergie i zatrucia
przez skórę, oleje, smary, smoły, paki powodujące trądzik olejowy i alergie oraz wodne
roztwory soli, mydeł, detergentów wywołujące macerację naskórka,
- prÄ…d elektryczny,
- Å‚adunki elektrostatyczne,
- drgania,
- mikroorganizmy chorobotwórcze.
Do ochrony rąk służą: rękawice dziane, rękawice gumowe, skórzane, tkaninowe,
winylowe, ocieplane, żele ochronne, kremy wodoodporne. Dobór rękawic ochronnych
w zależności od zagrożeń występujących na stanowisku pracy musi uwzględniać zagrożenie,
występujące na tym stanowisku, rodzaj wykonywanej pracy oraz warunki otoczenia.
Ochrony nóg  zabezpieczają rolnika przed zagrożeniami występującymi w toku pracy,
takimi jak: wszelkiego rodzaju urazy mechaniczne, poślizg, szkodliwe działanie różnych
substancji chemicznych (np. kwasów, ługów, smarów, olejów, rozpuszczalników, nawozów
organicznych i sztucznych), wysokie i niskie temperatury, wilgotność i woda, prąd
elektryczny. Ochronę nóg zapewnia przede wszystkim obuwie. Aby spełniało funkcję
ochronną musi być dobrane do warunków środowiskowych i rodzaju wykonywanych prac.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
33
Ochrona oczu i twarzy  w rolnictwie mają za zadanie ochronę przed następującymi
zagrożeniami: mechanicznymi (np. opiłki metali, odłamki drewna), chemicznymi (np. pary
substancji szkodliwych, rozbryzgi cieczy  praca przy nawozach sztucznych, organicznych,
środków ochrony rośli), wywołanymi przez szkodliwe promieniowanie optyczne
nadfioletowe, intensywne widzialne, podczerwone (np. spawanie gazowo-elektryczne). Do
ochrony służą: okulary ochronne z osłonkami bocznymi, godle ochronne, półsłony, maski
i przyłbice spawalnicze, szybki ochronne, okulary przeciwsłoneczne chroniące przed
olśnieniem słonecznym.
Ochrona układu oddechowego  w rolnictwie substancje niebezpieczne lub szkodliwe
wchłaniane do organizmu człowieka drogą inhalacji stanowią grupę czynników wysokiego
ryzyka, stając się przyczyną przewlekłych chorób zawodowych. Wykorzystywane będą
różnego rodzaju maski, półmaski z elementami filtrującymi i pochłaniającymi. Zabezpieczają
one przed pyłami, gazami, oparami, pyłkami roślin, dymem przy pracach z nawozami
(np. amoniak), środkami ochrony roślin, nawozami organicznymi, kurzem, zaprawianie ziarna
zwiÄ…zkami chemicznymi.
Ochrona słuchu  w rolnictwie zagrożenie hałasem występuje przy pracy maszynami
takimi jak: kombajny zbożowe, sieczkarnie, młocarnie, sprężarki, maszyny i urządzenia
sortujące i paczkujące. Hałas stanowi zagrożenie dla narządu słuchu powodując w skrajnych
przypadkach utratę słuchu. Praca w hałasie stanowi również dyskomfort psychiczny dla
człowieka. Ochronę stanowią wszelkiego rodzaju nauszniki oraz wkładki hałasowe
(ochronniki noszone w zewnętrznym kanale słuchowym lub w małżowinie usznej).
Udzielanie pomocy przedlekarskiej  podstawowe czynności ratownicze
Praca w gospodarstwie indywidualnym znacząco różni się od produkcji przemysłowej.
Charakteryzuje się sezonowością i wiąże się z częstymi zmianami rodzaju czynności
wykonywanych przez pracownika oraz warunków ich wykonywania. Pracownik jest zatem
narażony na wiele zróżnicowanych niebezpiecznych czynników występujących podczas pracy
- od mechanicznych (z elektrycznymi włącznie), poprzez termiczne, hałas i drgania po pyłowe
i chemiczne. Liczba wypadków przy pracy stale utrzymuje się też na bardzo wysokim
poziomie.
Rolnik w czasie pracy narażony jest na szereg urazów związanych z wykonywaną pracą.
Pierwsza pomoc udzielana poszkodowanemu polega na wykonywaniu prostych,
natychmiastowych zabiegach, wykonywanych na poszkodowanym w wypadkach, katastrofach
i nagłych zachorowaniach zagrażających życiu lub zdrowiu, do czasu zapewnienia fachowej
opieki medycznej. Zakres tej pomocy obejmuje czynności ratownicze możliwe do wykonania
przez osoby nie posiadające fachowego wykształcenia medycznego, za pomocą prostych,
ogólnie dostępnych środków.
Często dla ratowania życia decydujące jest kilka pierwszych minut po wypadku. Dlatego
najważniejsze jest ustalenie, czy poszkodowany jest przytomny i oddycha, a następnie, czy
nastąpiła znaczna utrata krwi, czy poszkodowany znajduje się w stanie wstrząsu. Utrata 1 litra
krwi u osoby dorosłej poważnie zagraża życiu.
Aby udzielić pomocy ofiarom wypadków potrzebna jest znajomość podstawowych zasad
udzielania pierwszej pomocy. Każda osoba znajdująca się na miejscu wypadku ma obowiązek
udzielenia pierwszej pomocy.
Oparzenia
Najczęściej w rolnictwie występują oparzenia związane z zadziałaniem czynnika
termicznego i chemicznego. Oparzenie jest choroba ogólnoustrojową, której skutki obejmują,
oprócz skóry i tkanki podskórnej zmiany morfologiczne, metaboliczne.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
34
Przyczyną oparzeń termicznych w rolnictwie mogą być: gorące silniki, rozgrzany płyn
w chłodnicy, gorące zespoły i części maszyn, prace przy spawaniu, płomienie, gorące płyny,
para wodna, żarzące się metale, promienie ultrafioletowe (poparzenie słoneczne). Stopnie
oparzeń określane w ratownictwie medycznym:
- oparzenie I stopnia (obejmuje powierzchowną warstwę skóry, głównie naskórek),
objawami są: ból, zaczerwienienie, obrzęk, wrażliwość skóry na dotyk,
- oparzenie II stopnia (obejmują głębsze warstwy skóry), objawami są: ból,
zaczerwienienie, obrzęk, pęcherze, wyciek płynu surowiczego, zwiększona wrażliwość na
dotyk,
- oparzenie III stopnia (obejmuje całą grubość skóry, przechodząc na tkankę podskórną
i tkanki położone głębiej powodując częściową martwicę). Objawami są: brak czucia
dotyku i bólu, sucha biała lub szara skóra,
- oparzenia IV stopnia  całkowita martwica skóry lub zwęglenie tkanek, dotyczy
głębszych struktur niż skóra. Sposób postępowania przy oparzeniu termicznym jest
następujący: chłodzenie na miejscu wypadku (do ustąpienia bólu)  następnie polewanie
bieżąca wodą minimum 20 minut i założenie opatrunku jałowego lub założenie opatrunku
hydrożelowego na ranę ewentualnie na ubranie.
Skala ciężkości oparzeń:
- lekkie I i II stopień do 15% pow. ciała lub III stopień do 5% pow. ciała,
- średnie I i II stopień 15 30% pow. ciała lub III stopień do 15%,
- ciężkie I i II stopień powyżej 30% lub III stopień powyżej 15% pow. ciała
Postępowanie przy oparzeniach termicznych I,II, III stopnia:
- jak najszybciej schłodzić oparzone miejsce wodą,
- w trakcie schładzania usunąć odzież poprzez rozcięcie,
- w trakcie schładzania usunąć pierścionki, kolczyki, itp.,
- po zakończeniu schładzania rany oparzeniowe osłonić opatrunkiem jałowym lub
hydrożelowym, schładzającym,
- w miarę możliwości unieruchomić i unieść oparzoną część ciała,
- w przypadku stwierdzenia objawów wstrząsu  blada spocona skóra, szybkie tętno,
pobudzenie psychoruchowe  należy dziecko ułożyć w pozycji na wznak z uniesionymi
kończynami dolnymi,
- zapewnić komfort cieplny,
- oparzonego należy chronić przed urazami wtórnymi,
- w cięższych przypadkach (rozległe oparzenie, objawy wstrząsu) natychmiast powiadomić
pogotowie ratunkowe.
W żadnym wypadku nie wolno:
- odrywać przylgniętej do rany odzieży,
- przekłuwać pęcherzy,
- dotykać rany oparzeniowej,
- smarować oparzonej skóry maściami, kremami, tłuszczami, piankami, białkiem jaja
kurzego ani alkoholem,
- przy oparzeniach wewnętrznych i rozległych oparzeniach zewnętrznych podawać
doustnie płynów lub pokarmów,
- pozostawić poszkodowanego bez nadzoru.
Oparzenia chemiczne powstają na skutek zadziałania związku chemicznego na skórę,
drogi oddechowe, pokarmowe (nawozy, środki ochrony roślin). Objawami są:
- ostry, kłujący, piekący ból,
- zaczerwienienie lub plamy na skórze,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
35
- pęcherze i złuszczenie się skóry,
- ból w jamie ustnej i klatce piersiowej (oparzenia pokarmowe lub wziewne),
- duszność,
- kaszel,
- wymioty.
Oparzenia stężonymi kwasami przemywa się dużą ilością zimnej wody, a następnie 3 5%
roztworem wodorowęglanu sodu. W przypadku otwartej rany skóry, postępowanie
uzależnione jest od stopnia uszkodzenia, to znaczy głębokości i rozległości.
Oparzenia stężonymi zasadami przemywa się dużą ilością zimnej wody, a następnie 1%
roztworem kwasu octowego lub kwasu cytrynowego, ewentualnie 3% roztworem kwasu
bornego. Oparzoną powierzchnię można opatrzyć okładem z wymienionych roztworów
kwasów.
Oparzenia fenolem i jego pochodnymi  fenol należy szybko zmyć z powierzchni skóry
alkoholem, a następnie wodą wapienną. Można nałożyć opatrunek z maści cynkowej.
W przypadku podejrzenia lub stwierdzenia oparzenia dróg oddechowych zawsze należy
zastosować 100% tlen do oddychania. Oparzenie chemiczne oczu, wymaga natychmiastowego
płukania gałki ocznej wodą. Przy oparzenie jamy ustnej i gardła u osób przytomnych należy
wypłukać jamę ustną wodą i podać do picia (małymi łyczkami) wodę z lodem. Sposób
postępowania przy oparzeniu chemicznym:
- usunąć odzież, spłukać skórę wodą przez 20 minut i nałożyć opatrunek hydrożelowy
(schładzający),
- przy dużej powierzchni oparzenia po schłodzeniu rany lub nałożeniu opatrunku
hydrożelowego ratowniczego okryć poszkodowanego  folią życia .
Postępowanie w razie krwotoku
Krwotok  jest wylanie się krwi z naczynia krwionośnego lub serca wskutek urazowego
uszkodzenia ich ściany. Przy lekkim krwotoku, z ran skóry krew sączy się kroplami. Ustaje on
zwykle samoistnie po kilku minutach, gdy skrzep powstajÄ…cy w miejscu krwawienia zamknie
ubytek naczynia. Silny krwotok, w którym krew wypływa z rany pulsując, wymaga
natychmiastowego zatamowania przez miejscowy ucisk. W tym celu należy:
- ułożyć poszkodowanego płasko,
- podnieś delikatnie uszkodzoną kończynę dla zmniejszenia krwawienia,
- wyciąć część tkaniny zasłaniającą ranę,
- ucisnąć ranę poprzez gazę opatrunkową (czysty materiał) i założyć opatrunek uciskowy.
Przy zakładaniu opatrunku uciskowego należy pamiętać, aby przy zaciskaniu opaski nie
doprowadzić do zastoju krwi w dalszej od opatrunku części kończyny. W tym celu, gdy
pomoc nie nadchodzi szybko należy co 15 minut opatrunek rozluz
niać. W przypadku, gdy
w ranie utkwiły ciała obce, nie należy ich usuwać (działają jak korek zatykający ranę). W tym
przypadku, tamowanie silnego krwotoku wykonuje się przez ucisk rany palcami przez jałowy
opatrunek, a następnie należy założyć opatrunek uciskowy, który najczęściej dodatkowo
należy dociskać palcami do czasu przybycia pomocy.
Postępowanie z poszkodowanym jeśli nie oddycha, ale tętno jest obecne
Badanie tętna przeprowadzamy na tętnicy promieniowe lewej ręki i tętnicy szyjnej lub
tętnicy udowej poprzez ucisk palcami (wyczuwamy czy jest tętno u poszkodowanego) rys.1.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
36
Rys. 1. Badanie tętna [14]
W sytuacji, gdy tętno jest obecne, a ranny nie oddycha, sposób postępowania jest następujący,
(rys.2):
- należy przekręcić poszkodowanego na plecy, odchylić jego głowę do tyłu i unieść brodę
poszkodowanego do góry,
- zaciśnij skrzydełka nosa kciukiem i wskazicielem, a drugą ręką podtrzymuj brodę
poszkodowanego, wez
głęboki wdech i przyłóż szczelnie swoje usta wokół ust
poszkodowanego i wdmuchuj powietrze mocno w usta ofiary, obserwujÄ…c unoszenie siÄ™
klatki piersiowej (jeden pełny wdech wykonuj przez 2 sekundy),
- utrzymując głowę odchyloną, a brodę uniesioną, odsuń swoje usta od ust
poszkodowanego i pozwól, żeby jego klatka piersiowa opadła,
- wez
następny pełny wdech i powtórz całą sekwencję, jak powyżej, wykonując w sumie
10 wdmuchnięć w czasie około 1 minuty,
- po każdych 10 wdmuchnięciach należy sprawdzić tętno poszkodowanego.
Rys. 2. Sztuczne oddychanie [14]
Przed przystąpieniem do wykonywania tych czynności, należy udrożnić drogi oddechowe
poszkodowanego, które mogą być zatkane ciałami obcymi. Należy wtedy obrócić ratowanego
na bok, otworzyć jego usta, następnie palcami usnąć ciała obce. W przypadku gdy ratowany
odzyskał oddech, układamy go w pozycji bocznej ustalonej dla podtrzymania oddechu.
W przypadku, gdy pomimo wentylowania płuc poszkodowanego jego tętno zanika,
należy natychmiast rozpocząć zewnętrzny masaż serca przez mostek. Polega on na
wdmuchnięciu powietrza do płuc poszkodowanego oraz uciskaniu klatki piersiowej
w okolicach mostka, (rys. 3). Na dwa wdmuchnięcia przypada 30 uciśnięć. Nacisk powinien
być taki, aby mostek uginał się 4 5cm (dorośli) i 2 3,5cm (dzieci) z szybkością około 100
uciśnięć na minutę. Dokonując zewnętrznego masażu serca we dwóch, należy podzielić role.
Jedna osoba wykonuje sztuczne oddychanie, druga zewnętrzny ucisk klatki piersiowej w
takim samym stosunku oddechów do ucisków, jak przy wykonywaniu masażu przez jedną
osobę (rys. 4). Bardzo ważną czynnością, która ma zasadnicze znaczenie dla prawidłowego
wykonania masażu serca jest znalezienie prawidłowego punktu ucisku oraz technika jego
wykonywania.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
37
Rys. 3 Zewnętrzny masaż serca Rys. 4. Zewnętrzny masaż serca i sztuczne
przez mostek [14] oddychanie [14]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
38
Praktycznie można to zrobić w następujący sposób:
- przebiegnij palcem wzdłuż dolnego brzegu klatki piersiowej (łuk żebrowy) i wyszukaj
punkt, w którym żebra łączą się z żebrami strony przeciwnej,
- utrzymując swój palec w tym punkcie, umieścić dwa palce na mostku powyżej,
- ułóż nadgarstek (nasadę) drugiej dłoni na mostku (powinien to być środek dolnej połowy
mostka),
- umieścić swoją pierwszą dłoń na drugiej i złącz palce obu rąk, co zapobiegnie
wywieraniu ucisku na żebra, wywieranie nacisku na żebra całą dłonią bywa przyczyną
złamań żeber.
- pochyl się nad poszkodowanym, wyprostuj łokcie i naciskaj w dół na mostek, aby obniżał
się w przybliżeniu 4 5cm (dorośli) i działać tylko taką siłą, która do tego wystarcza. Cały
czas należy działać stałą kontrolowaną i pionowo skierowaną siłą. Przypadkowe, bądz

brutalne postępowanie jest niebezpieczne. Należy starać się tyle samo czasu poświęcić na
fazÄ™ ucisku i zwolnienia.
Gdy krążenie i oddychanie zostało przywrócone, ważne jest zapewnienie dobrej
drożności i wentylacji, zwłaszcza pewności, że język nie tamuje oddychania. Jest także
ważne, aby zminimalizować ryzyko zakrztuszenia się poszkodowanego własnymi
wymiocinami. Z tych powodów poszkodowany powinien być ułożony w pozycji ułatwiającej
oddychanie  jest to pozycja boczna ustalona (bezpieczna), rys. 5.
Rys. 5. Pozycja boczna ustalona [14]
Zapobiega ona zapadaniu się języka, co utrzymuje drożność dróg oddechowych. W celu
ułożenia poszkodowanego w pozycji bocznej, należy:
- klęknąć obok poszkodowanego leżącego na plecach,
- ułożyć bliższą sobie rękę poszkodowanego wzdłuż jego tułowia,
- przenieść drugą rękę poszkodowanego ponad klatkę piersiową i umieścić dłoń zwróconą
do dołu na barku bliższym sobie,
- chwycić nogę poszkodowanego leżącą bliżej nas pod kolanem i pociągnąć ją do góry nie
odrywajÄ…c jej stopy od ziemi,
- następnie podkładamy bliższą rękę pod pośladek poszkodowanego,
- po wykonaniu powyższych czynności możemy przystąpić do odwrócenia
poszkodowanego na bok. W tym celu kładziemy jedną rękę na barku poszkodowanego
leżącym dalej od nas, a drugą rękę kładziemy na dalszym biodrze i przeciągamy
poszkodowanego w swoją stronę na bok. Poprawiamy ułożenie poszkodowanego,
odchylamy jego głowę do tyłu udrażniając drogi oddechowe oraz regularnie sprawdzamy
oddychanie i tętno.
ZÅ‚amania
Złamanie kości jest to całkowite lub częściowe przerwanie ciągłości kości spowodowane
uderzeniem, zmiażdżeniem, upadkiem z wysokości, przygnieceniem. Złamanie może być
zamknięte, tzn. bez przerwania nad nim ciągłości skóry lub złamanie otwarte, w którym
dochodzi do przerwania nad nim ciągłości skóry  zwykle w ranie widoczne są wtedy odłamki
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
39
kości. Każda rana towarzysząca złamaniu przemawia za złamaniem otwartym. Objawami
złamania są; ból, obrzęk, krwawienie, utrudnienie ruchów w stawach, nienaturalne ruchy,
nieprawidłowe ustawienie kończyny, zmiana zabarwienia skóry (sinice).
Kończynę unieruchamia się w ułożeniu takim, w jakim się znajduje (nie wolno kończyny
prostować, naginać, ustawiać). Nie wykonując zbędnych manipulacji należy wykonać
obłożenie. Do unieruchomienia można użyć, np. kije, zrolowane koce, poduszki, części
garderoby, które dopasują się do kształtu kończyny. Dodatkowo po bokach kończyny można
ustawić ciężkie przedmioty, które nie pozwolą na ruchy. Przy złamaniach należy przestrzegać
ogólnych zasad pomocy takich jak:
- nie wolno wykonywać żadnych ruchów, naginań w miejscu domniemanego lub pewnego
złamania,
- ranę w miejscu urazu należy nakryć jałowym opatrunkiem, najlepiej jałową gazą,
(zabezpieczenie przed infekcjÄ…),
- poszkodowanego należy ułożyć w bezpiecznej pozycji, a miejsce złamania unieruchomić
odpowiednio do okolicy urazu,
- przy złamaniach unieruchamiać należy dwa sąsiednie stawy,
- kończyny górne można unieruchamiać do tułowia, a dolne jedna do drugiej,
- należy walczyć z rozwijającym się wstrząsem przez ułożenie poszkodowanego w pozycji
przeciwwstrząsowej, uważając, aby nie poruszać uszkodzoną kością,
- nie stosować ułożenia przeciwwstrząsowego przy złamaniach czaszki, miednicy,
kręgosłupa,
- nie podawać poszkodowanemu płynów ani jedzenia. Spowoduje to utrudnienie
ewentualnego znieczulenia ogólnego koniecznego do nastawienia kości w szpitalu.
Zranienia
Raną nazywamy przerwanie ciągłości powłok zewnętrznych organizmu (skóry, błon
śluzowych, spojówek) na skutek urazu  powstają wrota zakażenia, przez które mogą
wtargnąć drobnoustroje chorobotwórcze. Oglądając ranę zwracamy uwagę na:
umiejscowienie, wielkość, kształt, brzegi, kanał, dno rany. Rana jest przyczyną powstania
bólu, krwawienia, infekcji (np. tężec, wścieklizna, zgorzel gazowa).
Rodzaje ran:
- otarcia naskórka,
- rany cięte  brzegi są równe, gładkie, występuje obfite krwawienie,
- rany kłute  są głębokie, małe na zewnątrz,
- rany płatowe  odcięty jest płat skóry,
- rany tłuczone  powstają od tępych narzędzi,
- rany miażdżone  powstają od dużej siły urazu,
- rany szarpane  brzegi są nierówne, poszarpane,
- rany kąsane  powstają w następstwie ugryzienia przez zwierzęta.
Przy zranieniach należy:
- każdą ranę jak najszybciej zabezpieczyć jałowym opatrunkiem osłaniającym,
- ciała obce usuwa się jedynie z kończyn, w pozostałych przypadkach ciało obce
pozostawia siÄ™ w ranie do przybycia lekarza,
- rany nie należy dotykać,
- z
ródła krwawienia szuka się kierując się miejscem na ubraniu przesiąkniętym krwią,
- do oceny charakteru rany poszkodowanemu należy rozciąć ubranie w kilku miejscach.
Wstrząs urazowy to stan załamania się przepływu krwi przez tkanki organizmu człowieka
w wyniku zaburzeń pracy serca lub reakcji na ciężkie uszkodzenia ciała (krwotoki, złamania
otwarte kończyn, ciężkie oparzenia, urazy kręgosłupa. Przyczyną wstrząsu może być również
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
40
przegrzanie lub wychłodzenie ciała, ukąszenie owada, silny ból lub strach. Postępowanie
ratownicze w takim wypadku powinno być następujące:
- jeżeli poszkodowany jest przytomny i nie wymiotuje, należy ułożyć go w pozycji na
wznak (początkowo przez kilkanaście sekund z uniesieniem kończyn dolnych pod kątem
prostym) z uniesionymi kończynami dolnymi na wysokość około 30cm. Jeżeli
poszkodowany wymiotuje, należy ułożyć go w pozycji bocznej ustalonej, aby zapobiec
zachłyśnięciu. Jeżeli ma obrażenia głowy, należy ułożyć na wznak z głową uniesioną, to
znaczy tak, aby głowa znajdowała się powyżej poziomu serca nie przeginając jej jednak
do klatki piersiowej. Z obrażeniami klatki piersiowej, należy ułożyć poszkodowanego
w pozycji półsiedzącej. Z obrażeniami nosa, jamy ustnej, należy ułożyć poszkodowanego
w pozycji siedzącej, aby uniknąć zachłyśnięcia, czyli przedostania się krwi do dróg
oddechowych,
- należy eliminować czynniki wstrząsorodne: tamowanie krwi, unieruchomienie złamań,
zwichnięć, chłodzenie skóry w oparzeniach,
- zabezpieczyć przed utratą ciepła. Ponieważ wstrząsowi towarzyszy uczucie zimna
i dreszcze, rannego należy ciepło okryć, np. kocem, płaszczem lub jeżeli jest dostępna,
folią antyhipotermiczną. Nie wolno podawać płynów,
- z uwagi na to, że poszkodowany w stanie wstrząsu jest przerażony, niespokojny, to
udzielający pierwszej pomocy powinien wszystkie czynności wykonywać sprawnie,
pewnie i szybko, powinien również zachować spokój, nie wpadać w panikę,
- należy obserwować poszkodowanego oraz regularnie co kilka minut sprawdzać tętno
i oddech poszkodowanego.
Przykładowe oznakowanie bhp zgodne z Polskimi Normami:
1. PN 92/N 01255 Barwy bezpieczeństwa i znaki bezpieczeństwa.
2. PN 92/N 01256/02 Znaki bezpieczeństwa. Ewakuacja.
3. PN 92/N 01256/03 Znaki bezpieczeństwa. Ochrona i higiena pracy.
4. PN 92/N 01256/01 Znaki bezpieczeństwa. Ochrona przeciwpożarowa.
ZNAKI ZAKAZU
Ogólny znak zakazu Zakaz przejścia
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
41
Nieupoważnionym wstęp Zakaz uruchamiania maszyny
wzbroniony (urzÄ…dzenia)
Nie dotykać Zakaz jazdy na urządzeniach
transportowych
Zakaz przewozu osób na
urządzeniach transportowych Zakaz przebywania pod ciężarem
Zakaz smarowania urządzeń w ruchu Nie zostawiać włączonych silników
spalinowych
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
42
Zakaz wejścia w obuwiu zewnętrznym Nie dotykać. Gorąca powierzchnia
Rys. 6. Znaki ochrony i higieny pracy  znaki zakazu [10]
ZNAKI OSTRZEGAWCZE
Ogólny znak ostrzegawczy Ostrzeżenie przed niebezpieczeństwem
zatrucia substancjami toksycznymi
Ostrzeżenie przed substancjami Ostrzeżenie przed substancjami
żrącymi radioaktywnymi i promieniowaniem
jonizujÄ…cym
Ostrzeżenie przed urządzeniami Ostrzeżenie przed porażeniem
do transportu poziomego prÄ…dem elektrycznym
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
43
Ostrzeżenie przed promieniami Ostrzeżenie przed upadkiem
laserowymi
Ostrzeżenie przed skażeniem Substancja szkodliwa lub drażniąca
biologicznym
Ostrzeżenie przed silnym hałasem Ostrzeżenie - butle z gazem
Ostrzeżenie przed gorącą powierzchnią Uruchamia się automatycznie
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
44
Ostrzeżenie przed niebezpieczeństwem Ostrzeżenie przed automatycznym
obcięcia palców uruchamianiem się
Atmosfera wybuchowa
Rys. 7. Znaki ochrony i higieny pracy  znaki ostrzegawcze [10]
ZNAKI INFORMACYJNE
Pierwsza pomoc Prysznic bezpieczeństwa
Prysznic do przemywania oczu Zatrzymanie awaryjne
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
45
Telefon awaryjny Punkt opatrunkowy
Apteczka pierwszej pomocy
Rys. 8. Znaki ochrony i higieny pracy  znaki informacyjne [10]
ZNAKI NAKAZU
Nakaz stosowania ochrony oczu Nakaz stosowania ochrony głowy
Nakaz stosowania ochrony słuchu Nakaz stosowania ochrony dróg oddechowych
Nakaz stosowania ochrony stóp Nakaz stosowania ochrony rąk
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
46
Nakaz stosowania ochrony twarzy Nakaz mycia rÄ…k
Nakaz stosowania osłony Nakaz stosowania maski przeciwpyłowej
Nakaz stosowania ochrony Nakaz stosowania kombinezonu
głowy i twarzy ochronnego
Nakaz przechodzenia pomostem
Rys. 9. Znaki ochrony i higieny pracy  znaki nakazu [10]
4.4.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie czynności należy przedsięwziąć w razie uczestniczenia w wypadku drogowym?
2. W jaki sposób sprawdza się tętno poszkodowanego?
3. Jakie skutki w organizmie człowieka powoduje spożyty alkohol?
4. Jakie są numery telefonów alarmowych w Polsce?
5. Jakie czynności powinien przedsięwziąć ratujący przed przystąpieniem do zewnętrznego
masażu serca?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
47
4.4.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Opracuj klasyfikację oparzeń oraz określ ich objawy w zależności od stopnia oparzenia.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) określić przyczyny i z
ródła oparzeń przy pracach rolniczych,
2) sklasyfikować oparzenia,
3) scharakteryzować objawy oparzeń w zależności od ich stopnia,
4) przedstawić zasady udzielania pomocy przedlekarskiej przy oparzeniach termicznych.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- komputer z dostępem do sieci Internet,
- papier, pisaki,
- zestawy środków i leków stosowanych przy oparzeniach.
Ćwiczenie 2
Dobierz środki ochrony indywidualnej przy pracy w rolnictwie w produkcji roślinnej
i zwierzęcej.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) ustalić, jakie części ciała są szczególnie narażone podczas prac wykonywanych
w rolnictwie,
2) wskazać grupy środków ochrony indywidualnej,
3) wymienić rodzaje środków ochrony indywidualnej,
4) określić, na jakie choroby zawodowe może być narażony rolnik.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- papier i pisaki
- komputer z dostępem do sieci Internet,
- Polskie Normy w zakresie środków ochrony indywidualnej,
- zestawy środków indywidualnych.
Ćwiczenie 3
Zademonstruj sposób ułożenia poszkodowanego w  pozycji bocznej (ustalonej).
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) określić, jakich urazów może doznać ofiara wypadku,
2) określić czynności wstępne mające na celu rozpoznanie obrażeń,
3) określić obrażenia, które nie pozwalają na ułożenie poszkodowanego w  pozycji
bocznej ,
4) wykonać ułożenie poszkodowanego w pozycji bocznej ustalonej,
5) ocenić prawidłowy sposób ułożenia poszkodowanego w pozycji bocznej (ustalonej).
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
48
Wyposażenie stanowiska pracy:
- plansze sytuacyjne,
- arkusze szarego papieru i pisaki
- manekin treningowy,
- komputer z dostępem do sieci Internet.
4.4.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: Tak Nie
1) okreÅ›lić stopnie oparzeÅ„? ð ð
2) określić sposób postępowania ratownika przy złamaniu otwartym
koÅ„czyny dolnej? ð ð
3) okreÅ›lić sposób zakÅ‚adania opatrunków tamujÄ…cych krew? ð ð
4) określić sposób stosowania sztucznego oddychania i zewnętrznego
masażu serca? ð ð
5) wyjaÅ›nić pojÄ™cie  wstrzÄ…s pourazowy ? ð ð
6) określić zagrożenia, jakie mogą wystąpić przy pracy
w pomieszczeniach o dużym zapyleniu? ð ð
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
49
5. SPRAWDZIAN OSI
GNI
Ć
INSTRUKCJA DLA UCZNIA
1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartÄ™ odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Sprawdzian składa się z 20 zadań testowych
5. Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi.
6. Odpowiedziami prawidłowymi mogą być jedna, dwie lub trzy odpowiedzi.
7. W przypadku pomyłki, błędną odpowiedz
wez
w kółko i zaznacz prawidłową.
8. Za każdą prawidłową odpowiedz
możesz zdobyć 1 punkt.
9. Na uważne przeczytanie i udzielenie odpowiedzi masz 25 minut.
Powodzenia!
Materiały dla ucznia:
- instrukcja,
- zestaw zadań testowych,
- karta odpowiedzi.
ZESTAW ZADAC
TESTOWYCH
1. Wypadek przy pracy to
a) zdarzenie powstałe tylko przy pracy maszynami i urządzeniami szczególnie
niebezpiecznymi.
b) zdarzenie zaistniałe wyłącznie w godzinach pracy.
c) zdarzenie mające związek wyłącznie z pracą.
d) zdarzenie wywołane przyczyna zewnętrzną.
2. Ryzyko zawodowe to
a) praca za niewielkim wynagrodzeniem.
b) wypadek przy pracy.
c) kombinacja prawdopodobieństwa urazu lub utraty zdrowia i ciężkości skutków.
d) możliwość utraty pracy.
3. Zagrożenie mechaniczne to
a) zmiażdżenie części ciała.
b) praca w środowisku o dużym stopniu zagrożenia.
c) upadki, poślizgnięcia i potknięcia.
d) niekontrolowany przepływ energii mechanicznej.
4. Skutkami zagrożeń mechanicznych mogą być
a) choroba zawodowa.
b) uraz.
c) alergie skórne.
d) niewłaściwa konstrukcja maszyn.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
50
5. Redukcję zagrożeń mechanicznych można osiągnąć przez zastosowanie
a) środków technicznych, proceduralnych i zachowawczych.
b) środków tylko technicznych.
c) tylko właściwych metod pracy.
d) wyłącznie nowych maszyn i urządzeń.
6. Znaki ochrony i higieny  nakazu mają kształt
a) koła.
b) trójkąta.
c) kwadratu.
d) trapezu.
7. Najbardziej skutecznym urzÄ…dzeniem ochronnym jest
a) osłona ruchoma.
b) osłona stała.
c) osłona ruchoma blokująca.
d) osłona.
8. Najczęściej przyczyną wypadków przy obsłudze pilarek tarczowych stołowych do drewna
jest
a) hałas.
b) kontakt z wirującą piłą.
c) pożar.
d) prÄ…d elektryczny.
9. Nauka zajmująca się przystosowaniem maszyn i urządzeń do właściwości
psychofizycznych człowieka to
a) agronomia.
b) ergonomia.
c) inżynieria środowiska.
d) fizjologia.
10. Która z przedstawionych poniżej pozycji pracy powoduje największe obciążenie układu
mięśniowo-szkieletowego
a) stojÄ…ca wyprostowana.
b) stojąca pochylona i skręcona kończynami górnymi podniesionymi nad głową.
c) stojÄ…ca pochylona.
d) stojąca wyprostowana z kończynami górnymi podniesionymi nad głową.
11. Na obciążenie układu mięśniowo-szkieletowego pod wpływem podnoszenia ciężarów
mają wpływ
a) odległość podnoszonego przedmiotu od podłogi (ziemi).
b) temperatura otoczenia.
c) wilgotność powietrza.
d) kolor podnoszonego przedmiotu.
12. Kultura bezpieczeństwa w przedsiębiorstwach (zakładach pracy) jest pojęciem
oznaczajÄ…cym
a) bezwypadkowÄ… pracÄ™.
b) wartość, postawy i normy zachowań.
c) brak konfliktów i dobrą atmosferę w pracy.
d) zapewnienie przez pracodawcę posiłków.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
51
13. Zachowawcze środki redukcji zagrożeń mechanicznych są związane z
a) zatrudnieniem pracowników z dużym stażem pracy.
b) kulturą pracy i motywowaniem do bezpiecznych zachowań.
c) zachowaniem należytego stanu technicznego urządzeń ochronnych.
d) wynagrodzeniem pracowników.
14. Czynniki mechaniczne mogą powodować następujące urazy
a) obcięcia, potłuczenia.
b) alergie skórne.
c) choroby płuc.
d) zatrucia pokarmowe.
15. Do powtarzających się przyczyn wypadków przy pracy rolniczej należą
a) długi czas pracy.
b) zakupy coraz większej ilości nowych maszyn i urządzeń.
c) niestosowanie osłon zabezpieczających ruchome części maszyn.
d) praca na powietrzu.
16. Bezpośrednią przyczyną powstania pożaru od urządzeń elektrycznych mogą być
a) niestosowanie odzieży roboczej.
b) wahania ciśnienia atmosferycznego.
c) zły stan izolacji lub niewłaściwy rodzaj izolacji elektrycznej.
d) złe warunki pogodowe.
17. Odzież ochronna
a) zabezpiecza pracownika przed działaniem niebezpiecznych i szkodliwych
czynników.
b) zabezpiecza przed intensywnym brudzeniem substancjami nieszkodliwymi dla
zdrowia.
c) jest stosowana tam, gdzie jest wymagana czystość produktu.
d) wystarczająco osłabia działanie niebezpiecznych czynników.
18. Największe zagrożenie dla życia ludzi w budynku, w którym ma miejsce pożar stanowi
a) wysoka temperatura płomieni.
b) dym i toksyczne produkty spalania.
c) duży hałas spowodowany przez akustyczny system alarmowy.
d) ruchy konwekcyjne powietrza, powodujące przenoszenie całej temperatury na inne
kondygnacje.
19. Do stałych urządzeń gaśniczych należą
a) hydrant pożarowy zewnętrzny.
b) gaśnice proszkowe.
c) gaśnice pianowe.
d) gaśnice halonowe.
20. Zagrożenia występujące przy spawaniu gazowym to
a) porażenie prądem.
b) złamania kończyn.
c) zwichnięcia.
d) emitowane promieniowanie oraz rozpryskanie metalu i żużla.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
52
KARTA ODPOWIEDZI
ImiÄ™ i nazwisko..........................................................................................
Stosowanie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony
przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska
Zakreśl poprawną odpowiedz
.
Nr
Odpowiedz
Punkty
zadania
1 a b c d
2 a b c d
3 a b c d
4 a b c d
5 a b c d
6 a b c d
7 a b c d
8 a b c d
9 a b c d
10 a b c d
11 a b c d
12 a b c d
13 a b c d
14 a b c d
15 a b c d
16 a b c d
17 a b c d
18 a b c d
19 a b c d
20 a b c d
Razem:
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
53
6. LITERATURA
1. Dokumentacje Techniczno-Ruchowe maszyn i urządzeń stosowanych w rolnictwie.
2. Dołęgowski B., Janczała S.: Co każdy pracownik o ochronie przeciwpożarowej wiedzieć
powinien. ODDK, Gdańsk 2004
3. Dołęgowski B., Janczała S.: Co pracownik o ochronie przeciwpożarowej wiedzieć
powinien. ODDK, Gdańsk, 2004
4. Hansen A.: Bezpieczeństwo i higiena pracy. WSiP, Warszawa 1998
5. Gacek W.: Pierwsza pomoc. CIOP, Warszawa 1998
6. Kuczewski J., Majewski Z.: Eksploatacja maszyn rolniczych. WSiP, Warszawa 1999
7. Polskie Normy w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy.
8. Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej z dnia 12 stycznia 1998 r.
w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy obsłudze ciągników, maszyn, narzędzi
i urządzeń technicznych stosowanych w rolnictwie (Dz.U. Nr 12 z 1998 r., z póz
n. zm).
9. RozporzÄ…dzenie Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 27 lipca 2004 r. (Dz.U. Nr 180 z 2004 r.
z póz
n. zm.) w sprawie szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy.
10. Rozporządzenie ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 26.09.1997r. w sprawie
ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (jednolity tekst Dz.U. z 2003 r.
Nr 169, poz.1650 ze zmianami).
11. RozporzÄ…dzenia wykonawcze do Ustawy  Kodeks Pracy wydawane przez Ministra
właściwego do spraw pracy oraz Ministra właściwego do spraw zdrowia.
12. Ustawa  Kodeks Pracy (jednolity tekst Dz. U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94 ze zmianami).
13. Wydawnictwa Centralnego Instytutu Ochrony Pracy w Warszawie
14. www.medicentrum.pl
15. www.serwis strażak.pl
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
54