Współczesna sytuacja kobiet muzułmańskich
Nie sposób w krótkim tekście opisać sytuację życiową wszystkich kobiet muzułmańskich,
choćby z tego powodu, że często jedyną rzeczą, która je łączy, jest wyznawanie islamu, a dzieli
je wszystko inne  narodowość, język, krąg kulturowy, pochodzenie i tradycja. Do tego dochodzi
pochodzenie społeczne, poziom wykształcenia, rola społeczna  ale przecież nie sposób byłoby
także opisać w jednym tekście sytuacji wszystkich kobiet chrześcijańskich czy choćby tylko
katolickich. Nie da się porównać sytuacji polskiej Tatarki z sytuacją mieszkanki Arabii
Saudyjskiej, muzułmanki z Indonezji i Turczynki. Dzieje się tak m.in. dlatego, że niektóre szkoły
prawa w islamie, szczególnie szkoła malikicka, powszechna w Afryce, dopuszczają elementy
prawa zwyczajowego, obecnego na danym terenie jeszcze przed przyjściem islamu. Na
sytuację kobiet muzułmańskich wpływają więc także pewne czynniki, dla których nie ma
podstaw w z
ródłach religijnych, Koranie i sunnie. Na przykład islam i szariat obarcza się winą za
wyrok śmierci za cudzołóstwo dla kobiet w Nigerii  tymczasem w Koranie taka sama kara
przewidziana jest za cudzołóstwo i dla kobiety, i dla mężczyzny (sura 24:2). W całym Koranie
nie ma jednak ani słowa o karaniu śmiercią przez kamienowanie.
Przy opisywaniu sytuacji kobiet muzułmańskich nie bierze się pod uwagę, że bardzo często
podobnie wygląda sytuacja kobiet w innych społecznościach patriarchalnych, w tym także
chrześcijańskich, na przykład na południu Włoch czy w Ameryce Środkowej. Zarzuca się
niesprawiedliwe traktowanie kobiet społeczeństwom, które z różnych przyczyn borykają się z
nędzą, brakiem edukacji, niskim poziomem rozwoju społecznego  a jak uczy doświadczenie,
dopiero osiągnięcie określonego poziomu rozwoju sprzyja refleksji na temat sytuacji kobiet. W
końcu w Europie dopiero w XX w. przyznano kobietom prawa wyborcze, a niektóre państwa
(Szwajcaria) zwlekały z tym aż do lat siedemdziesiątych tego wieku.
Współczesna sytuacja kobiet muzułmańskich jest zatem bardzo odmienna w różnych częściach
świata islamu i nie da się napisać o niej jednoznacznie, czy jest zła, czy dobra. W niektórych
miejscach z różnych względów jest lepsza, w innych znacznie gorsza. Nie wynika to tylko z
podziału na społeczeństwa bogate i biedne, gdyż w bogatych krajach Zatoki kobiety mają mniej
wolności niż w biednej wiosce w Syrii. Zdarzające się przypadki uciskania kobiet i odmawiania
im prawa decydowania o własnym życiu, mimo że bywają uzasadniane religijnie, najczęściej są
wynikiem wykorzystania islamu dla usankcjonowania patriarchalnych obyczajów. Islam dość
łatwo daje się nadużywać, gdyż nie ma jednej zwierzchniej instancji orzekającej, która
interpretacja jest prawdziwa. Na przykład nakaz noszenia zasłony uzasadnia się tekstem
Koranu, tymczasem wśród samych teologów muzułmańskich nie ma zgodności co do tego, czy
Koran w ogóle każe nosić zasłonę wszystkim kobietom, a jeśli tak, to jak wiele ma ona
zasłaniać.
Z drugiej strony, należy pamiętać o tym, że niewychodzące z domów kobiety, czyli według
1 / 4
Współczesna sytuacja kobiet muzułmańskich
naszych standardów podporządkowane i zamknięte, mają bardzo dużo do powiedzenia w wielu
sprawach, w tym rodzinnych  na przykład decydują o wyborze małżonka dla dzieci. Nierzadko
w domu dorosłego syna rządzi jego matka, której on słucha w wielu sprawach, także
zawodowych.
W sytuacji i zachowaniu kobiet w świecie islamu można jednak zauważyć pewne ogólne
tendencje. Otóż podnosi się poziom ich wykształcenia, ale także następuje zwrot ku religii,
wyrażający się mianowicie w częstszym noszeniu zasłony, niż to miało miejsce za czasów ich
babek czy matek. Wiele młodych muzułmanek zakłada chustę i dzieje się tak nawet w tych
krajach, które mają tradycję innego ubioru muzułmańskiego. Badacze nazywają to arabizacją
wzorców kulturowych i uważają, że jest to wynikiem globalizacji oraz ułatwień w komunikacji.
Młode muzułmanki są przekonane, że noszenie zasłony daje im wolność i podnosi ich godność.
Wyrażają także coraz śmielej inne aspiracje religijne: chęć uczestniczenia na równi z
mężczyznami w modlitwach w meczecie czy pragnienie zdobywania wiedzy na temat religii i
swoich praw z niej wynikających. Są dumne z tego, że są muzułmankami, i dlatego strojem oraz
zachowaniem podkreślają swoją odrębność  nieuleganie wpływom obcej kultury zachodniej.
Polskie muzułmanki pochodzenia tatarskiego od dawna zaangażowane są w życie religijne
swoich wspólnot: pani Dżemila Smajkiewicz-Murman  zbudowała meczet w Gdańsku (to był jej
pomysł i ona zebrała fundusze), pani Halima Szahidewicz jest przewodniczącą gminy
muzułmańskiej w Białymstoku, a pani Mirosława Korycka  w Bohonikach.
Feminizm w islamie
Wśród muzułmanek rozwija się także feminizm. Po raz pierwszy ruch ten pojawił się w Egipcie
w latach dwudziestych XX w. pod nazwą nisa ijja (arabskie tłumaczenie terminu feminizm) 
Egipt to państwo cechujące się wyższym poziomem edukacji. Od tej pory feminizm jest stale
obecny w świecie muzułmańskim. Nasilenie dyskursu feministycznego nastąpiło w krajach
muzułmańskich w latach osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych ubiegłego wieku.
Jest to ruch alternatywny w stosunku do feminizmu rozwijającego się w świecie zachodnim,
podobnie jak inne ruchy feministyczne tzw. Trzeciego Świata podkreślające różnorodność
kultur, w których żyją kobiety, a co za tym idzie, odmienność ich problemów i sposobów ich
rozwiązywania. Ruch ten stawia sobie za cel, by kobiety muzułmańskie nie były traktowane jak
przedmiot badań i dyskusji, lecz stały się aktywnymi ich uczestniczkami przy uwzględnieniu
wszystkich aspektów rzeczywistości, w której żyją. Jednocześnie odrzuca popularną wśród
2 / 4
Współczesna sytuacja kobiet muzułmańskich
konserwatywnych myślicieli muzułmańskich tezę, że feminizm jest produktem myśli Zachodu i
elementem  kolonializmu intelektualnego .
Feminizm w świecie islamu podobnie jak analogiczne zjawisko na Zachodzie ma różne oblicza.
Zasadniczo można go podzielić na: ateistyczny (traktujący religię jako powód ucisku kobiety),
sekularystyczny (do religii odnoszący się obojętnie) oraz religijny. Dwa pierwsze nurty nie różnią
się zasadniczo od analogicznych ruchów zachodnich. Feminizm religijny natomiast dzieli się na
muzułmański i islamski  mimo, wydawałoby się, identycznego znaczenia tych terminów,
różnice są znaczne. Feminizm islamski powstał póz
niej niż muzułmański i jest od niego bardziej
konserwatywny  nie podważa konieczności noszenia zasłony, widzi godność kobiety w jej
podporządkowaniu się wszystkim nakazom prawa, przy czym jego reprezentantki domagają się
udziału w modlitwach publicznych i innych ceremoniach religijnych oraz religijnego kształcenia
dziewcząt; niektóre jego odłamy wchodzą w skład ruchów fundamentalistycznych.
Zasadniczą cechą feminizmu muzułmańskiego jest prowadzenie dyskursu na temat kobiety i jej
miejsca w społeczeństwie na podstawie tekstów religijnych, przede wszystkim Koranu, hadisów
i prawa, chociaż sięga się także po argumenty z dziedziny praw człowieka czy demokracji.
Podstawowa teza jest taka, że islam jako religia równości wszystkich ludzi  a zatem także
równości kobiet i mężczyzn  i sprawiedliwości nie może być podstawą do uciskania kobiet.
Prawo muzułmańskie, które ukształtowało się zasadniczo w IX w., formowało się pod silnym
wpływem ówczesnych patriarchalnych tradycji i praktyk. Dlatego w odniesieniu do noszenia
zasłony islam jako religia wolności nie narzuca niczego kobietom. Sytuacja kobiet w islamie, z
którą mamy do czynienia obecnie, jest wynikiem niewłaściwej interpretacji, a nawet
nadużywania religii przez mężczyzn w celu utrzymania patriarchatu. Jedna z najbardziej
znanych feministek muzułmańskich, Fatima Mernissi, socjolog z Maroka, w swej
fundamentalnej pracy The veil and the male elite, stosując tradycyjną muzułmańską
metodologię teologiczną (idżtihad), dowodzi, że najbardziej wrogie kobietom hadisy są
interpretowane poza kontekstem lub nie są autentyczne i zostały sfabrykowane dla
utwierdzenia przedmuzułmańskiej patriarchalnej konstrukcji społeczeństwa. Dlatego też jako do
z
ródła islamu należy zwrócić się do Koranu. Jego analizą pod kątem myśli feministycznej
zajmuje się Amina Wadud (profesor islamistyki)1 w książce Qur an and women. Nowe
podejście do Koranu polega na wyłowieniu tego, co w tej Księdze jest powiedziane na temat
równości kobiet i mężczyzn, na prostowaniu obiegowych poglądów na temat koranicznego
podejścia do kobiet, wynikających z niewłaściwej interpretacji tekstu objawionego, a także na
wyjaśnianiu tych wersetów, które odnosiły się do konkretnej sytuacji społecznej z czasów
Proroka i muszą ulec reinterpretacji w nowym kontekście historycznym.
Są także feministki  należy do nich Aziza al-Hibri (filozofka i profesor prawa)  które zajmują
się konkretnie prawem muzułmańskim, szariatem i jego reinterpretacją na podstawie m.in.
osiągnięć pierwszych dwóch badaczek. Inny temat badań stanowi historyczny rozwój myśli
3 / 4
Współczesna sytuacja kobiet muzułmańskich
prawnej i teologicznej w nurcie patriarchalnym oraz egalitarystycznym  tym z kolei zajmuje się
m.in. Leila Ahmed (pochodząca z Egiptu, profesor Uniwersytetu Harvarda), autorka książki
Women and gender in Islam. Wymienione tu kobiety są uczonymi, teolożkami i
wykładowczyniami na różnego rodzaju uczelniach.
Także w Iranie współcześnie toczą się feministyczne debaty, zwłaszcza na łamach pisma
 Zanan (pers.  Kobiety ), założonego w 1992 r. przez Szahlę Szerkat, gdzie przez uczone
kontestowana jest dominacja męskiego duchowieństwa w interpretowaniu z
ródeł religijnych i
stanowieniu prawa.
Muzułmanki na terenie Europy zajmują się reinterpretacją z
ródeł religijnych z własnej
perspektywy i w europejskim kontekście. Głoszą na przykład pogląd, że obecnie mężczyz
ni nie
powinni decydować o losie kobiet. Mogli to czynić wtedy, kiedy sami utrzymywali rodzinę,
natomiast teraz, gdy w Europie kobiety muzułmańskie także pracują, mają one prawo
współdecydować o swoim losie.
Na świecie działa także obecnie wiele kobiecych czy feministycznych organizacji
muzułmańskich, które jako jedno z głównych swych mediów traktują internet (np. portal
maryams.net).
Jak się wydaje, właśnie tego typu ruchy oparte na religii i jej z
ródłach, propagujące dostęp
kobiet do wiedzy i praktyk religijnych, mogą skuteczniej niż napominania ludzi z Zachodu
przyczynić się do poprawy sytuacji kobiet muzułmańskich.
Agata S. Nalborczyk
4 / 4