MODUA
: WYBRANE ZAGADNIENIA Z PSYCHOLOGII POZNAWCZEJ
Wykłady
Ilość godzin: 6
Prowadzący: mgr Marta Kochan-Wójcik
Opracowanie: M. Kochan-Wójcik
SPOSTRZEGANIE
Trzy poziomy:
Odbiór wrażeń Percepcja Rozpoznawanie/identyfikacja
Czy coś widać, słychać, czuć? Jak wygląda przedmiot? Czym jest ten przedmiot?
Jaka jest jego funkcja?
Przekazywanie bodz
ców ze Odnalezienie całości Dopasowywanie do
świata zewnętrznego i Ocena wielkości istniejących obrazów w
wewnętrznego na siatkówkę Ocena kształtu umyśle, przypominanie sobie
itp. Ocena odległości jego funkcji.
Intensywności dz
więków Analizowanie spostrzeżeń za
Ocena co jest znane, a co pomocą posiadanej wiedzy.
nieznane w tym
przedmiocie?
Organizacja wrażeń w
sensowne, spójne
spostrzeżenia
Cel spostrzegania (ewolucyjny)  uzyskiwanie trafnego, stabilnego obrazu świata, np.
rozpoznawanie obiektów niebezpiecznych i przyjemności, co pozwala we właściwy sposób
kierować zachowaniem.
Nie zawsze środowisko jest łatwe do odczytania, ponieważ wiele danych, sytuacji do nas
dopływających jest niejednoznacznych, co powoduje pojawianie się złudzeń i iluzji w
odbiorze rzeczywistości.
Iluzje mogą powstać na wszystkich poziomiach przetwarzania informacji (odbioru wrażeń,
spostrzegania lub identyfikacji i rozpoznawania obiektu). Ich obecność wskazuje na:
" Aktywną rolę umysłu w spostrzeganiu świata  interpretacji świata
" Wpływ kontekstu sytuacji na sposób spostrzegania pojedynczych elementów  bodz
ców
" Wpływ wiedzy, oczekiwań i własnych doświadczeń na sposób spostrzegania i
interpretacji rzeczywistości  tworzenia umysłowych reprezentacji świata, który nie
zawsze jest zgodny z faktycznym, obiektywnym, stanem rzeczy.
UWAGA
Uwaga  zdolność do wybiórczego skupiania się na części wejściowego materiału
sensorycznego, by oddzielić bodz
ce znaczące dla jednostki od nieistotnych.
1
Funkcje uwagi:
- selekcja informacji
- czujność
- przeszukiwanie
- kontrola czynności jednoczesnych
Formy przetwarzania informacji na wejściu:
PROCESY MIMOWOLNE PROCESY DOWOLNE
Nieświadomie (automatycznie) przetwarzane Uwaga dowolna kierowana jest na dany
są bodz
ce: bodziec ze względu na świadomy cel (np.
- mało istotne dla jednostki chęć zapamiętania materiału).
- lub znane i wielokrotnie już
przetwarzane.
Bodz
ce przyciągające uwagę:
- nowe,
- wyróżniające się z tła,
- intensywne i wyraziste,
- zmienne,
- nieoczekiwane, zaskakujące
- wyczekiwane ,
- ważne dla podmiotu.
Procesy sterowania uwagą umożliwiają podział ograniczonych zasobów
przetwarzania informacji  wysoki stopień wyćwiczenia danej reakcji pozwala na jej
zautomatyzowanie i uwolnienie części zasobów uwagi, umożliwiając wykonywanie kilku
działań jednocześnie (np. jazda samochodem i prowadzenie rozmowy, czytanie i rozumienie
sensu czytanego tekstu).
MYŚLENIE
Myślenie  złożony proces umysłowy, polegający na tworzeniu nowych umysłowych
reprezentacji świata za pomocą przekształcania dostępnych informacji.
Do struktur wiedzy  umysłowych reprezentacji świata - należą:
1. Schematy pojęć  zhierarchizowane reprezentacje rzeczywistości zawierające opisy cech
istotnych i wspólnych dla danej klasy obiektów.
Najbardziej złożoną formą reprezentacji świata są pojęcia.
Pojęcie  umysłowa reprezentacja świata zawierająca opis istotnych cech dla danej klasy
przedmiotów
Centralnym elementem pojęcia jest rdzeń zawierający:
- najistotniejsze cechy dla danej klasy obiektów  pojęcia klasyczne (kwadrat)
- prototypy  najbardziej typowe (idealne) egzemplarze danej klasy obiektów  pojęcia
rozmyte (miłość, matka)
2
Obok rdzenia każde pojęcie posiada tzw. cechy poboczne (niedefinicyjne: duży, mały,
kolorowy itp.)
Pojęcia i ich cechy poboczne tworzą gęstą sieć tworzącą strukturę hierarchiczną począwszy
od poziomu pojęć ogólnych (ssak), poprzez poziom podstawowy (pies) do konkretnych
egzemplarzy (mój pies Azor).
Najczęściej posługując się wiedzą potoczną odwołujemy się do podstawowego poziomu
organizacji pojęć.
Strategie przyswajania pojęć:
- strategia abstrahowania  pomijanie cech nieistotnych dla danej klasy obiektów
- strategia uogólniania  łączenie cech wspólnych dla danej klasy obiektów
- uczenie się pojęć w kontekście
- uczenie się definicji pojęć
- tworzenie definicji pojęć na bazie obserwacji i doświadczenia
Badania pokazują że strategia od doświadczenia i obserwacji do definicji pojęć daje
najlepsze rezultaty (pojęcia są najdłużej pamiętane i rozumiane) i można ją stosować w
odniesieniu do wszystkich dziedzin nauczania (nauka języków, pojęć matematycznych,
biologicznych itp.). Jest to jedna z metod aktywizujących pracę ucznia na lekcji, odwołująca
się do konstruktywistycznych metod uczenia się.
2. Skrypty (tzw. schematy zdarzeń)  reprezentacje rzeczywistości zawierające opis
schematów zachowań w różnych sytuacjach
3. Schematy osób  reprezentacje wizerunków ludzi, w tym również schemat ja
4. Mapy umysłowe  umysłowa reprezentacja subiektywnie spostrzeganej przestrzeni
fizycznej
5. Wyobraz
nia wzrokowa  reprezentacje zdarzeń i pojęć w formie obrazowej, wizualnej
MYŚLENIE DEDUKCYJNE.
Wyciąganie wniosków z podanych informacji (przesłanek) przy użyciu formalnych reguł
logicznego myślenia. Arystoteles przedstawił formę rozumowania dedukcyjnego zwaną
sylogizmem, opierająca się na trzech elementach:
- przesłance większej, np.: Wszyscy ludzie to istoty myślące.
- przesłance mniejszej, np.: Uczeń jest człowiekiem.
- Konkluzji, np.: Uczeń jest osobą myślącą.
Rozumowanie dedukcyjne nie wzbogaca naszej wiedzy bo daje tylko informacje płynące z
posiadanych już przesłanek.
MYŚLENIE INDUKCYJNE.
Myślenie indukcyjne - wyciąganie wniosków na podstawie obserwacji i analizy danego
zjawiska.
Model indukcyjny uczenia się zakłada, ze uczniowie:
- zbierają samodzielnie dane
- uczą się je samodzielnie analizować
- uczą się stawiać hipotezy
- poznają coraz więcej z
ródeł, z których można czerpać dane
3
- poprzez aktywizację ucznia znacznie wzrasta jego motywacja do pracy
PODEJMOWANIE DECYZJI I S
DZENIE
Podejmowanie decyzji  proces wyboru działania spośród dostępnych alternatyw.
Sądzenie  ocena stanu rzeczy, polegająca na wnioskowaniu.
Procesy wykorzystywane w procesie sądzenia i podejmowania decyzji:
Nowa informacja nie pasuje struktura wiedzy
Dopasowanie struktur wiedzy
Akomodacja
Nowa informacja pasuje struktura wiedzy
Dopasowanie informacji
Asymilacja
STRATEGIE PODEJMOWANIA DECYZJI:
Oparte na metodach racjonalnego Oparte na zasadach ekonomii poznawczej
rozwiązania problemu i wyboru
najlepszego pomysłu.
Warunki: Warunki:
" problem istotny " problem mało istotny
" duża ilość czasu na rozważenie " duża ilość czasu na rozważenie
problemu problemu
" jednostka decyduje o ilości informacji " przeciążenie informacyjne lub brak
niezbędnych do rozwiązania informacji niezbędnych do
problemu rozwiązania problemu
ROZWI
ZYWANIE PROBLEMÓW
Celem myślenia jest poszukiwanie rozwiązań dla napotykanych problemów.
Problem  rodzaj zadania, którego podmiot nie może rozwiązać za pomocą aktualnie
posiadanej wiedzy, umiejętności, możliwości.
Problem może być:
- dobrze zdefiniowany (posiada dobrze określony stan wiedzy wyjściowej, cel i zbiór
operacji  problemy szkolne)
- z
le zdefiniowany (nieokreślone informacje wejściowe lub cel lub zbiór operacji 
problemy życiowe)
- otwarty (posiada wiele możliwych rozwiązań)
- zamknięty (posiada jedno możliwe rozwiązanie)
Operacje umysłowe wykorzystywane w rozwiązywaniu problemów:
1. Algorytmy
4
- metoda jaką należy się posłużyć by rozwiązać wszystkie zadania z danej klasy
- niezawodne
- dobrze określone
- do wykorzystania jedynie dla określonej klasy problemów
2. Heurystyki:
- zasady, którymi należy się posłużyć by rozwiązać problem, nie gwarantujące jednak jego
rozwiązania
- zawodne
- słabo określone
- ogólne (dla większości niespecyficznych sytuacji problemowych) lub szczegółowe (dla
konkretnej klasy problemów np. gra w szachy)
Fazy rozwiązywania problemów:
1. Dostrzeżenie problemu.
2. Analiza sytuacji problemowej
- określenie problemu
- zbadanie ilości dostępnych informacji wejściowych, celu, zbioru operacji (tego co wiem,
co chcę zrobić i jak do tego dojść)
We właściwym określeniu problemu przeszkadzać mogą:
- uprzednie doświadczenia
- fiksacja funkcjonalna (utrwalone skojarzenie funkcji przedmiotu, utrudniające
zastosowanie go z nowej perspektywy)
3. Wytwarzanie pomysłów.
- zjawisko olśnienia  pomysł się wykluwa lub wygasają błędne nastawienia
Przeszkody:
- konserwatyzm
- lęk przed oceną
4. Weryfikacja pomysłów.
Ocena pomysłu ze względu na:
- możliwości realizacji
- dopasowanie do celu, który się chce osiągnąć
Przeszkody:
- afekt ojcowski  poszukiwanie informacji potwierdzających własne hipotezy
- efekt pierwszeństwa / świeżości
STRATEGIE EKONOMII POZNAWCZEJ
Podejmując decyzje i formułując sądy ludzie dążą do minimalizowania wysiłku wkładanego
w analizowanie informacji, posługując się często skrótami myślowymi i heurystykami:
- zasada dostępności  zdarzenie jest tym bardziej prawdopodobne im łatwiej można je
przywołać z pamięci
- zasada reprezentatywności  przynależność do pewnej kategorii pociąga za sobą
posiadanie cech typowych dla członków danej kategorii
- uleganie obrazowym przykładom  podejmujemy decyzję chętniej i z większym
przekonaniem gdy możemy sobie konkretną sytuację wyobrazić
- zasada zakotwiczania  kontekst, w którym dana informacja jest osadzona, dostarcza
ram odniesienia dla podejmowanych decyzji.
5
- zasada spostrzegania zdarzeń przypadkowych jak związanych ze sobą,
nieprzypadkowych
- zasada selektywności  zwykle poszukujemy informacji potwierdzających nasze
przekonania nie dostrzegając informacji im zaprzeczających. To zjawisko nadmiernego
zaufania słuszności własnych przekonań.
PAMI
Ć.
Pamięć  zdolność umysłu do kodowania, przechowywania i wydobywania informacji.
Procesy pamięciowe:
kodowanie wydobywanie
nowa informacja przechowywanie odtworzona informacja
SZUM
- zakłócenia - emocje - uprzednie - zdrowie
zewnętrzne - uwaga doświadczenia fizyczne
Kodowanie  włączenie nowej informacji w istniejące już struktury wiedzy (sieć schematów
poznawczych). Na poziomie biologicznym to kod neuronowy  przetarcie nowych połączeń
neuronalnych.
Przechowywanie  utrzymywanie informacji w systemie pamięciowym. Jest ono tym lepsze
im nowa informacja:
- jest silniej związana z istniejącymi strukturami wiedzy
- jest lepiej zorganizowana
- jest częściej powtarzana
Wydobywanie  składają się na to 2 procesy:
Przypominanie Rozpoznawanie
Odtwarzanie informacji uprzednio Uświadomienie, która z informacji jest
zakodowanej uprzednio zakodowaną
Ilość informacji możliwych do wydobycia
Mniejsza Większa
Ilość popełnianych błędów
Mniejsza Większa, gdy informacje poprawne i
niepoprawne są do siebie podobne są
Wykorzystanie
Odpowiedzi opisowe Testy
TEORIA TRZECH BLOKÓW PAMI
CI:
1. Pamięć sensoryczna:
- wrażenia zmysłowe
2. Pamięć krótkotrwała (operacyjna):
6
- myśli, wyobrażenia
3. Pamięć długotrwała:
- wiedza jednostki uporządkowana w schematy, skrypty itd.
PAMI
Ć SENSORYCZNA
- rejestrator wrażeń zmysłowych - bodz
ców istotnych dla organizmu. To tzw. filtrowanie
sensoryczne umożliwiające tłumienie/ignorowanie lub uprzywilejowanie informacji
dochodzących do jednych zmysłów na rzecz innych, istotniejszych.
- Bodz
ce przechowywane są jako nieprzetworzone, przez krótki czas (1-2 s), następnie
zanikają lub wypierane są przez nowe bodz
ce
- Przekazanie inf. do pamięci krótkotrwałej możliwe jest po zwróceniu uwagi na dany
bodziec (rozpoczyna się procedura przetwarzania inf.). Uprzywilejowane są inf. znane.
PAMI
Ć KRÓTKOTRWAA
A
- pamięć operacyjna, w której odbywa się świadome przetwarzanie informacji, wówczas
informacje mogą być przechowywane bardzo długo (dopóki objęte są uwagą), przy braku
uwagi ulatują po ok. 20 s.
- Pojemność p. krótkotrwałej to 7+/-2 sensowne jednostki informacji
- Zwiększanie pojemności poprzez
- Porcjowanie (porcja  spójny, mający sens wzorzec informacji)  łączenie
pojedynczych elementów w większe, sensowne całości, grupy (składanie
pojedynczych liter w słowa, obrazy, cyfr w liczby)
Działania pamięci krótkotrwałej:
- Powtarzanie podtrzymujące  służy przetrzymywaniu inf. w pamięci przez czas
nieokreślony (np. powtarzanie numeru telefonu przed zapisaniem)
- Powtarzanie opracowujące  aktywna analiza materiału i łączenie go z istniejącymi
strukturami wiedzy  jedyna droga przejścia inf. do pamięci długotrwałej
PAMI
Ć DA
UGOTRWAA
A
- magazyn wiedzy (schematy, skrypty, mapy umysłowe), doświadczeń, emocji, postaw,
zasad i umiejętności
- Wiedza uporządkowana jest według znaczenia i sensu informacji. Informacja bez
sensownej interpretacji, nie może być zakodowana w strukturze wiedzy.
- Interpretacja dochodzących do nas informacji powoduje uzupełnienie ich przez
informacje zawarte w posiadanych strukturach wiedzy, dlatego też stają się one jasne.
Pozwala to na  wychodzenie poza aktualnie dostępne oku informacje .
- Konsekwencją dynamiki umysłu jest modyfikacja odbieranych informacji, podobnie
dzieje się ze wspomnieniami z przeszłości.
- Zasada specyficzności kodowania (ścisła zależność między procesami kodowania,
przechowywania i wydobywania informacji)  czym większa zgodność organizacji
materiału przy zapamiętywaniu z organizacją przy odtwarzaniu, tym więcej treści będzie
przypomnianych. Podobnie jest z kontekstem sytuacyjnym i stanem emocjonalnym.
LITERATURA:
Eysenck H. i M.  Podpatrywanie ludzkiego umysłu , Gdańsk 1996, GWP
7
Lindsay P., Norman P.  Procesy przetwarzania informacji u człowieka , Warszawa 1984,
PWN
Strelau J., red.  Psychologia. Podręcznik akademicki , tom II, Gdańsk 2000, GWP
Włodarski Z.  Psychologia uczenia się tom I, rozdziały XII, XIII, XIV, Warszawa 1998,
PWN
Zimbardo P.  Psychologia i życie , Warszawa 1999, PWN
Opracowanie: M. Kochan-Wójcik
Próby definicji inteligencji:
- umiejętność rozumienia świata i efektywnego radzenia sobie w otaczającym środowisku
- specyficzne zdolności adaptacyjne do nowych warunków i wykonywania nowych zadań
- zdolność uczenia się
- właściwości psychiczne warunkujące efektywność wykonywania zadań
- to co mierzą testy inteligencji
Do tej pory brak jest zgodności co do jednoznacznej definicji inteligencji. Najczęściej
przyjmuje się, że inteligencja to zdolność do optymalnego korzystania z doświadczenia 
wykraczania poza posiadane spostrzeżenia.
TEORIE INTELIGENCJI
- Spearman (zdolności ogólne i specyficzne)
- Cattel (płynna i skrystalizowana)
Współcześnie badacze odeszli od ustalania czynników czy zdolności odpowiedzialnych za IQ.
Obecnie inteligencja pojmowana jest na kilku różnych poziomach (E. Nęcka):
1) UKA
AD NERWOWY
Inteligencja to dysponowanie sprawnym układem nerwowym:
" Bezbłędnie przekazującym impulsy nerwowe
" Szybko przekazującym impulsy nerwowe
2) FORMALNE WA
AŚCIWOŚCI PRZETWARZANIA INFORMACJI:
Inteligencja to sprawne przeszukiwanie struktur wiedzy. Zależy to od:
" Pojemności pamięci
" Umiejętności sterowania uwagą: wybiórczość, podzielność i pojemność uwagi
3) STRATEGIE PRZETWARZANIA INFORMACJI:
Inteligencja to zdolność wyboru właściwych składników procesu umysłowego,
zastosowaniu ich we właściwej kolejności  wybór najlepszej strategii przetwarzania
informacji.
4) DOKONYWANIE OCENY:
Inteligencja to umiejętność dokonywania właściwej oceny na każdym z poziomów
rozwiązywania problemów:
" Ustalenie wagi problemu
8
" Określenie potrzebnych informacji wykorzystanych w procesie myślenia
" Dobór optymalnych operacji składających się na myślenie i działanie
" Ocena wyników ze względu na skuteczność podejmowanych strategii
INTELIGENCJA W SZKOLE.
Teoria inteligencji jako strategii przetwarzania informacji (wg Gardnera):
1. Inteligencja językowa  zdolność reprodukcji przyswojonej wiedzy, umiejętność
tworzenia i klasyfikowania pojęć, płynność, jakość i bogactwo wypowiedzi.
Kształtowanie inteligencji językowej u dzieci:
- wykorzystanie mowy jako funkcji sterującej działaniem
- samodzielne poszukiwanie informacji w encyklopediach, książkach, internecie
- układanie i rozwiązywanie krzyżówek i zagadek słownych
- czytanie i układanie wierszy
- pisanie listów
- redagowanie gazetek
2. Inteligencja wizualno-przestrzenna  umiejętność planowania przestrzennego,
wizualizowania i przekładania języka werbalnego na język obrazów. Kształtowanie:
- tworzenie map otoczenia realnego lub wyobrażonego
- czytanie map i wyznaczanie drogi na podstawie mapy
- planowanie tras wycieczek lub układu obiektów
- posługiwanie się wykresami i planami, np. tworzenie modeli i zabawek konstrukcyjnych
- przedstawienie informacji w postaci graficznej  tworzenie schematów, wykresów
3. Inteligencja logiczno-matematyczna  umiejętność posługiwania się symbolami i
operacjami matematycznymi, zdolność logicznego myślenia oraz rozwiązywania
problemów. Kształtowanie:
- rozwiązywanie zagadek i problemów logicznych
- liczenie w pamięci (obliczanie reszty podczas zakupów)
- określanie prawdopodobieństwa, obliczanie szans
- szacowanie wielkości
- planowanie czasu
- opracowywanie harmonogramów
- planowanie wycieczek i podróży
- prowadzenie domowego budżetu
4. Inteligencja motoryczna  koordynacja wzrokowo-ruchowa, kontrola ruchów ciała,
precyzja manualna, rozwinięta motoryka duża i mała. Kształtowanie:
- opanowanie warstwy informacyjnej i praktyczne wybranej dyscypliny sportowej
- wykonywanie czynności manualnych: wyszywanie, modelowanie, gotowanie
- rozwiązywanie trójwymiarowych łamigłówek: kostka Rubika, układanki z klocków
- majsterkowanie, składanie, czyszczenie i konserwacja urządzeń
5. Inteligencja muzyczna  umiejętność czystego śpiewania, rozpoznawania dz
więków,
melodii tzw. słuch muzyczny. Kształtowanie:
- uczenie się i śpiewanie piosenek
- rozpoznawanie melodii
- klaskanie do rytmu słuchanej piosenki
9
- gra na dowolnym instrumencie
- ruch w rytmie muzyki (rytmika, taniec)
- dobieranie podkładu muzycznego jako ilustracji do tekstu
6. Inteligencja interpersonalna (emocjonalna)  zdolność rozumienia innych ludzi,
umiejętność wczuwania się i rozumienia emocji i uczuć, łatwość nawiązywania relacji
interpersonalnych. Kształtowanie:
- słuchanie historii, opowiadań, wierszy, informacji
- przekazywanie innym opowieści wczuwając się w role bohaterów
- pomaganie innym w uczeniu się i rozwiązywaniu problemów
- opieka nad młodszymi dziećmi i innymi osobami wymagającymi opieki i uwagi
- współpraca w zespole, dyskutowanie i praca na rzecz wspólnego przedsięwzięcia
- nazywanie i rozpoznawanie różnych stanów emocjonalnych u siebie i innych osób
- przewidywanie konsekwencji własnego zachowania
7. Inteligencja metapoznawcza  umiejętność obserwowania własnych procesów
myślowych i emocjonalnych; forma samoświadomości. Kształtowanie:
- pisanie pamiętników
- prowadzenie rozmów z innymi ludz
mi nakierowanych na samopoznanie
- określenie siebie na różnych wymiarach  kim jestem, co lubię, co chcę robić, moje
zalety, wady, jakich lubię ludzi, jacy są moi przyjaciele...
CZYNNIKI POZYTYWNIE WPA
YWAJ
CE NA EFEKTY NAUCZANIA:
- prowadz
ciekawe i inspirujące zajęcia  wykorzystaj wiadomości pozaszkolne,
nowoczesne technologie przekazywania wiedzy, prowadz
zajęcia w oparciu o pracę
grupową i osobiste zaangażowanie uczniów
- stawiaj przed uczniem coraz to nowe, interesujące wyzwania  mimo predyspozycji
niektóre zdolności nie ujawniają i nie rozwijają się jeśli nie ma odpowiednich zachęt,
ukierunkowania , możliwości ćwiczenia i sprawdzania się
- stawiaj uczniom realistyczne wymagania
- daj dziecku możliwość doświadczalnego, namacalnego kształtowania swej wiedzy - w
im większym stopniu działanie pobudzające rozwój zdolności angażuje energię, zapał i
umysł dziecka, tym intensywniej rozwijają się jego zdolności
- rozwijaj w swych uczniach ciekawość poznawczą i chęć zdobywania wiedzy  uczeń
obserwując stosunek swego najbliższego otoczenia do uczenia się i nabywania wiedzy
kształtuje podobny wzorzec u siebie
- daj dziecku czas na przemyślenie i zrozumienie zagadnień
- motywuj pozytywnie do pracy, wzmacniając u swych uczniów samoocenę i poczucie
sprawstwa
- pomagaj dziecku w rozwijaniu jego potencjału (strefy najbliższego rozwoju)
PRACA Z UCZNIEM ZDOLNYM
Jak rozpoznać zdolne dzieci?
Kryterium psychologiczne  przeprowadzone testy i badania poziomu rozwoju
intelektualnego, osobowościowego i emocjonalnego dziecka
Kryterium psychopedagogiczne  obserwacja osiągnięć dziecka.
10
Wiek szkolny:
" Wybitne (ponadprzeciętne zdolności intelektualne)
" Duża sprawność językowa
" Umiejętność wnioskowania
" Szybkie tempo procesów myślowych
" Bardzo dobra pamięć
" Zainteresowanie prowadzeniem obserwacji
" Wysoka zdolność koncentracji uwagi
" Oryginalność zadawanych pytań i wysuwanych sugestii
" Zainteresowania czytelnicze
" Umiejętność dostrzegania i rozwiązywania problemów
" Wybitne wyniki w nauce potwierdzone ocenami i tytułami na konkursach i olimpiadach
czy turniejach
" Pozytywna, stabilna samoocena
" Realistyczna ocena własnych możliwości
" Wiara we własne możliwości i umiejętności
Jak pomóc uczniowi zdolnemu w szkole?
- Stymulowanie wszechstronnego i harmonijnego rozwoju dziecka
- Rozwijanie w szczególności jego uzdolnień
- Stosowanie specyficznych metod pracy:
" Stopniowe zwiększanie wymagań dostosowanych do możliwości ucznia
" Wprowadzanie w bieg lekcji inspirujących elementów materiału, wiadomości
pozaszkolnych
" Uczenie twórczego podejścia do rozwiązywania problemów
" Wskazywanie dodatkowych z
ródeł zdobywania wiedzy, min. uczęszczanie na dodatkowe
zajęcia do Ośrodków Promocji Talentów mieszczących się zwykle przy uczelniach
wyższych (np. Politechnice Wrocławskiej), przynależność do kół zainteresowań
" Zachęcanie do sprawdzenia wiedzy na konkursach na prace naukowe, turniejach i
olimpiadach przedmiotowych organizowanych przez kuratoria oświaty i inne placówki
oświatowe, co laureatom daje wolny wstęp do szkół średnich i wyższych
" Stwarzanie atmosfery akceptacji i motywacji do pracy
" Operowanie pochwałą opisową  unikanie krytyki
- Indywidualizacja nauczania w obrębie jednego lub kilku przedmiotów, w tym
możliwość łączenia nauki w gimnazjum i szkole średnie, liceum i uczelni wyższej
- Realizowanie indywidualnych programów nauczania  przy zachowaniu kontaktów
z rówieśnikami
- Ukończenie szkoły każdego typu w skróconym czasie, w tym również szkół tzw.
Twórczych (np. XIV LO we Wrocławiu, III LO w Opolu) wspierających w
szczególny sposób rozwój uczniów wybitnie uzdolnionych
- Wsparcie materialne ze strony MEN (stypendia naukowe, stypendium Ministra
Edukacji Narodowej oraz Prezesa Rady Ministrów dla uczniów szkół średnich)
Zainteresowanych formalnymi rozwiązaniami pomocy uczniom zdolnym odesłać do  MEN o
uczniu zdolnym , Biblioteczka Reformy, nr 15, 1999
RÓŻNICE INDYWIDUALNE W STYLACH POZNAWCZYCH
11
Styl poznawczy  preferowany sposób funkcjonowania poznawczego (poznawania świata),
odpowiadający indywidualnym potrzebom jednostki.
1. TEMPO POZNAWCZE (wg Kagana)
Tempo poznawcze jest wymiarem raczej stabilnym i trudno poddającym się zmianie.
Badania pokazują, że jest również uwarunkowany biologicznie (dziedzicznie) i jego
przejawy można obserwować u dzieci od najmłodszych lat życia.
Impulsywność Refleksyjność
Relatywnie niezmienna tendencja do Relatywnie niezmienna tendencja do długiego
szybkiego udzielania odpowiedzi i namyślania się i popełniania niewielu błędów
popełniania wielu błędów
Beztroska, tendencja do zadowalania się Silna kontrola poznawcza
pierwszym lepszym rozwiązaniem
Preferowanie wzmocnień natychmiastowych Preferowanie wzmocnień maksymalnie
choć niewielkich (np. ustnych pochwał) dużych, choć odroczonych (np. świadectwo z
czerwonym paskiem)
Podejmowanie ryzyka poznawczego Unikanie ryzyka poznawczego
Chaotyczne poszukiwanie informacji Systematyczne, uporządkowane zdobywanie
wiedzy
Lęk przed własną niekompetencją Lęk przed dezaprobatą społeczną
2. ABSTRAKCYJNOŚĆ  KONKRETNOŚĆ. (Goldstein i Scheerer)
To wymiar określający preferencje dotyczące poziomu ogólności stosowanych kategorii
poznawczych.
Konkretność Abstrakcyjność
Posługiwanie się konkretnymi przykładami Posługiwanie się ogólnymi pojęciami i
pojęć i schematów poznawczych  schematami poznawczymi  pojęciowy styl
wyobrażeniowy styl poznawczy poznawczy
Pojawia się w rodzinach hamujących Pojawia się w rodzinach stawiających na
eksplorację i samodzielność dziecka  samodzielne rozwiązywanie problemów
autokratyczny styl wychowania życiowych przez dziecko, samodzielne
tworzenie standardów i reguł postępowania na
podstawie dostępnych informacji
Mała elastyczność myślenia, posługiwanie się Większa elastyczność myślenia, umiejętność
znanymi schematami, przydatnymi w poszukiwania informacji i ich
rozwiązywaniu prostych zadań szkolnych. wykorzystywania w toku zdobywania wiedzy
rozwiązywania skomplikowanych zadań
Zależność od autorytetów, wyciąganie często Większa niezależność od autorytetów,
pochopnych sądów o innych ludziach. mniejsza agresywność, obiektywność sądów o
innych ludziach
Preferowanie wartości teoretycznych, Preferowanie wartości estetycznych,
społecznych i ekonomicznych społecznych i religijnych
Wyniki badań pokazują, że nie warto przestawiać ukształtowanego stylu
poznawczego, lecz pomagać ludziom w zdobyciu samowiedzy dotyczącej własnego stylu,
jego plusów i minusów a także ćwiczyć giętkość posługiwania się różnymi stylami
12
poznawczymi w zależności od podejmowanych zadań, pozostając przy swoim stylu w
sytuacjach, gdzie nie szkodzi on efektywności działań.
LITERATURA:
Eysenck H. M.  Podpatrywanie ludzkiego umysłu , Gdańsk 1998, GWP
Seligman D. O inteligencji prawie wszystko , Warszawa 1995, PWN
Strelau J., red.  Psychologia. Podręcznik akademicki , tom II, Gdańsk 2000, GWP
Zimbardo P.  Psychologia i życie , Warszawa 1999, PWN
Opracowanie: E. Małkiewicz i M. Kochan-Wójcik
ZAA
OŻENIA TEORII ROZWOJU PSYCHOSPOA
ECZNEGO WG E. ERIKSONA
Erikson zaproponował plan opisu całościowego rozwoju psychospołecznego człowieka
(rozwoju struktur psychicznych dotyczących  ja oraz relacji interpersonalnych od
dzieciństwa do dorosłości).
Opisał osiem stadiów rozwoju, w czasie których kształtuje się 8 podstawowych funkcji
psychicznych człowieka.
Rozwój człowieka jest rezultatem interakcji między 3 czynnikami:
" biologicznym (właściwości anatomiczno-fizjologiczne  czego potrzebuje nasz
organizm) -
" psychologicznym (potrzeby i zdolności , czego chcemy i co umiemy)
" społeczno-kulturowym (oczekiwania i wymagania społeczne kierowane do osób
będących w danej fazie rozwojowej, czynnik bardzo ważny dla Eriksona, stąd nazwa
teorii "psychospołeczna, przeciwstawiona psychoanalizie klasycznej podkreślającej
rolę czynnika biologicznego  jacy powinniśmy być, jakie oczekiwania spełniać).
W każdym 8 etapów rozwoju na nowo ustala się równowaga między 3 wymienionymi
czynnikami: tym, czego chce mój organizm, czego chcę ja, co mogę i powinienem zrobić.
Na początku każdego stadium te 3 czynniki są w nierównowadze, co określane jest mianem
kryzysu. Kryzys stanowi pozytywną, siłę napędową rozwoju.
Równowaga pomiędzy trzema czynnikami ustala się stopniowo. Jeśli ustali się do końca
stadium mamy do czynienia z pozytywnym rozwiązaniem kryzysu, z pozytywnym
osiągnięciem rozwojowym i nowym wymiarem tożsamości. Jeśli któryś z czynników
przeważa (np. to, czego chcę przy pomijaniu tego, co powinienem) ma miejsce negatywne
rozwiązanie kryzysu, zahamowanie rozwoju. Efekt rozwiązania kryzysu zależy zarówno od
działania czynników zewnętrznych, środowiskowych, jak i wewnętrznych psychicznych
cech jednostki.
PI
TY ETAP ROZWOJU  DORASTANIE (ADOLESCENCJA):
Kryzys wokół kształtowania tożsamości (wiek 12-22 lat).
Tożsamość  teoria siebie samego, poczucie ciągłości w czasie i przestrzeni, system
poglądów, planów wobec siebie i innych.
Podstawowe obszary tożsamości:
13
 identyfikacja seksualna
wybór zawodu
wybór wartości i autorytetów
Wymóg społeczny - zbudowanie nowej tożsamości, odpowiedz
na pytanie "Kim jestem, kim
chcę być w przyszłości"
Początek kształtowania tożsamości: rozbicie wcześniej ukształtowanej wizji siebie:
" poziom biologiczny: zmiana budowy i proporcji ciała, rysów twarzy, głosu (wzrost, waga,
biodra, biust, zarost, pryszcze), przemiany hormonalne (miesiączka, nocne polucje, cechy
związane z płcią),
" brak równowagi emocjonalnej (emocje proste - złość, rozdrażnienie, euforia bez powodu,
zalegające nastroje - smutek, podniesiony nastrój bez wyraz
nej przyczyny) trudne do
zrozumienia i opanowania, powodujące m.in. zaburzenia koncentracji uwagi kłopoty w
szkole,)
" wzbogacenie sfery uczuciowej - uczucia estetyczne (wzmożona wrażliwość na piękno),
nasilone prospołeczne, religijne, seksualne itp.,
" sfera poznawcza - początek operacji formalnych, stopniowe uzyskanie narzędzia
autorefleksji, dostrzeganie nowych problemów, np. egzystencjalnych, związanych z
sensem życia,
" sfera społeczna - kryzys autorytetu rodziców, wzrost znaczenia grup rówieśniczych.
Młody człowiek wchodzi w fazę dojrzewania w której początkowo nie jest gotowy na
przyjęcie stawianych mu obowiązków i ma możliwość wypróbowywania siebie w różnych
sytuacjach i kontekstach: poszukuje poglądu na siebie samego, innych ludzi, świat i
przyjemności. Może podejmować różne działania, aktywności, decyzje, zmieniać poglądy.
Zbudowanie nowej tożsamości wymaga czasu i wysiłku.
Nieodłącznym składnikiem adolescencji jest BUNT, czyli forma sprzeciwu lub braku zgody
na te sytuacje i stany rzeczy, które młody człowiek spostrzega jako ograniczające,
zagrażające, niezgodne z jego oczekiwaniami i wyobrażeniami.
Bunt przeciwko rodzicom i nauczycielom, wszelkim autorytetom i brakowi autorytetów,
przeciwko religii i brakowi religii, przeciwko Bogu i nieobecności Boga we współczesnym
świecie, przeciwko złu tego świata, bezradności człowieka, bezsensowi istnienia,
zanieczyszczeniu środowiska itp.
Formy buntu:
" wewnętrzne (budowanie własnych koncepcji i rozwiązań)
" zewnętrzne (obserwowalne formy protestu)
Funkcje buntu:
" Przyjęcie wartości, określenie własnej tożsamości
Aby przyjąć wartości akceptowane społecznie, trzeba na pewien czas zdystansować się wobec
nich, zakwestionować je, przyjrzeć się im aby świadomie się na nie zdecydować.
Początek adolescencji (okres gimnazjalny): najbardziej prymitywne formy buntu (ubiór,
fryzura, słownik, muzyka, rozrywki), odrzucenie wszelkich autorytetów, poczucie wolności,
przekonanie o swej dorosłości przy jednoczesnej niemożności oceny swojego zachowania i
jego przyszłych konsekwencji dla siebie i innych.
Statusy tożsamości wg Marci:
14
- rozproszenie (dyfuzja) tożsamości  rozpad dotychczasowego obrazu siebie, brak
wyboru i zaangażowania w jakąkolwiek ideologię, aktywność, związek interpersonalny
- moratorium - poszukiwanie, wypróbowywanie siebie na różnych wymiarach, zmienność
decyzji, obszarów zaangażowania
- tożsamość dojrzała  określenie siebie, dokonanie wyboru własnej drogi po uprzednim
rozpatrzeniu różnych możliwości
- tożsamość tymczasowa (lustrzana) - przejęcie tożsamości osoby znaczącej, brak
podejmowania własnych decyzji
Wraz z wejściem w fazę dorastania  jednostka może na raz charakteryzować się tylko
jednym ze statusów tożsamości  dyfuzją, tożsamością lustrzaną, moratorium lub tożsamością
osiągniętą. Droga do tożsamości osiągniętej prowadzić musi przez moratorium.
Oczywiście w sytuacji diametralnej zmiany życiowe jednostka znów z tożsamości osiągniętej
może przejść na powrót w stan dyfuzji.
WNIOSKI:
- częsta arogancja młodzieży, deklarowana pogarda dla dorosłych, podkreślane dążenie do
niezależności od nich mogą doprowadzić do wniosku, że dorośli nie są potrzebni, a
zerwanie więzi pokoleniowej jest nawet korzystne (oszczędza nerwy dorosłych).
- Prawda jest inna: młodzież nadal potrzebuje rodziców i nauczycieli, ale wzajemne relacje
muszą ulec zmianie,
- Należy uwzględnić dążenie młodzieży do autonomii i współdecydowania o swoim życiu.
- Dorośli nie mogą się po prostu obrazić i zostawić młodych ich losowi, tym bardziej, że
kontakt z młodymi potrzebny jest im samym do realizacji własnych żądań rozwojowych
LITERATURA:
Dembo M.H.  Stosowana psychologia wychowawcza , Warszawa 1997, WSiP
Zimbardo P.  Psychologia i życie , Warszawa 1999, PWN
15