Dydaktyka historii oraz historii i społeczeństwa  część II, egzamin UŚ
Autorzy prac z dydaktyki
żð 20-lecie: Ewa MaleczyÅ„ska, Hanna Pohoska
żð do 1956: Wanda MoszczyÅ„ska, Tadeusz SÅ‚owikowski, CzesÅ‚aw Szybka
żð po 1956: Jerzy Maternicki, Janusz Rutka, Alojzy Zielecki, W. OkoÅ„, CzesÅ‚aw Majorek, Adam
Suchoński, Hanna Konopka
Tytuły prac z dydaktyki
żð Maternicki  Szkolne kółka historyczne
żð Bornholtzowa A., Centkowski J.  O problemowym nauczaniu historii
żð LeÅ›nodorski B.  Historia i współczesność
żð Pohoska  Dydaktyka historii
żð Zielecki A.  Åšrodki dydaktyczne w nauczaniu i uczeniu siÄ™ historii
żð Maternicki, Majorek, SuchoÅ„ski  D. h.
Polskie wydawnictwa, które po 1999 wydały podręczniki do historii&
żð WSiP (od 12 XII 2005 spółka Joser Jabbe)
żð Juka
żð Arka
żð Operon
żð Nowa Era
Zeszyt przedmiotowy  notatnik, w którym uczeń zapisuje przebieg lekcji; powinien utrwalać materiał
opracowany na lekcji za pomocą zapisów umożliwiających jego powtórzenie, kształtować umiejętność
wypowiadania się w różnych formach pisemnych, służyć do kontroli systematyczności i efektów pracy
ucznia; jest to podstawowe z
ródło wiadomości przekazywanych uczniom w szkole, często uzupełnia
podręcznik.
Zeszyt ćwiczeń  powinien rozwijać określone umiejętności i myślenie historyczne, ułatwić wykorzystanie
nabytej wiedzy w nowych sytuacjach poznawczych, powinien być stosowany w czasie lekcji jak i w
wykonywaniu prac domowych. Zawiera polecenia dotyczące znalezienia prostej informacji w podręczniku,
zadania problemowe, są tu miejsca do samodzielnych notatek, schematy, pytania, tabele, krzyżówki, mapki
konturowe.
Autor I polskiego podręcznika do historii lub przewodnika dydaktycznego  Józef Kajetan Skrzetuski,
okres KEN, 13 X 1973  powrót do tych założeń.
Prace wydane po 1999, które pełnią funkcję podręcznika dyd. hist.
żð Maria Bienik,  Dydaktyka historii. Wybrane zagadnienia, Olsztyn 2007
żð Alojzy Zielecki,  Wprowadzenie do dydaktyki historii , Kraków 2007
Twórca polskiego regionalizmu  Aleksander Patkowski, podręcznik  Bobrek
Podręcznik szkolny historii  książka przeznaczona do nauki historii, zawierająca zbiór najważniejszych
treści kształcenia hist. wyznaczonych przez podstawy programowe i programy nauczania dla określonego
etapu edukacyjnego, uwzględniający aktualny stan wiedzy historycznej oraz wymagania dydaktyki ogólnej i
dydaktyki historii.
Obudowa dydaktyczna podręcznika:
żð narracja autorska  sÅ‚owa napisane przez autora:
- opisowa (deskryptywna)
- wyjaśniająca
- wartościująca (normatywna)
żð materiaÅ‚ ilustracyjny:
- obrazy dydaktyczne, artystyczne, rysunki i obrazy malarskie, portrety (epizodyczne,
typologiczne)
- rekonstrukcje
- fotografie  bezpośrednich wydarzeń, miejsc wydarzeń, postaci historycznych
- karykatury
żð teksty z
ródłowe i materiały uzupełniające
żð blok ćwiczeniowy
żð Å›rodki symboliczne:
1
- mapy  obrazy powierzchni Ziemi umieszczone na płaszczyz
nie w odpowiedniej siatce
geograficznej, przy zastosowaniu odpowiedniej skali:
· problemowe, rozwojowe, przekrojowe
- diagramy(char. dynamiczny)  kołowe, słupkowe, liniowe, w postaci rysunku
- plany
- schematy i wykresy - tabele, linie chronologiczne, kalendaria wydarzeń, schematy obrazowe
żð Å›rodki kontrolno-utrwalajÄ…ce  pytania, ćwiczenia, testy, tabele, mapy, teksty z
r., lit. uzupełniająca
żð szata graficzna, B5.
Role i funkcje podręcznika  A. Zielecki:
żð rola  rzeczywisty i oczekiwany udziaÅ‚ podrÄ™cznika w procesie dydaktycznym oraz jego znaczenie
w nauczaniu i uczeniu siÄ™ historii:
- dominujÄ…ca
- równorzędna
- nadrzędna
żð funkcja  wpÅ‚yw na osiÄ…ganie oczekiwanych, zakÅ‚adanych, zakreÅ›lonych celami nauczania
rezultatów jego stosowania na lekcjach:
- poznawcza
- kształcąca
- wychowawcza.
Funkcje  Maternicki
żð naukowo-informacyjna
żð metodologiczna
żð wychowawcza
żð transformacyjna
żð samoksztaÅ‚cÄ…ca
żð autokontrola
Układ materiału nauczania
żð liniowy  poszczególne partie materiaÅ‚u tworzÄ… nieprzerwany ciÄ…g warunkujÄ…cych siÄ™ wzajemnie
ogniw, które uczniowie przerabiają w zasadzie raz podczas nauki szkolnej
żð koncentryczny  wymaga od dzieci 2- lub 3  krotnego kontaktu z zagadnieniem, ale każdy nowy
kontakt jest rozwinięciem poprzedniego
żð spiralny  uczniowie nie tracÄ… z pola widzenia problemu wyjÅ›ciowego, stopniowo rozszerzajÄ…
zakres zw. z nim informacji oraz pogłębiają ich treść.
Kryteria oceny podręczników
żð merytoryczne
żð dydaktyczne
żð edytorskie
y
ródła historyczne w nauczaniu historii  wg Topolskiego z
ródłem historycznym są wszelkie z
ródła
poznania historycznego, tzn. wszelkie informacje o przeszłości społecznej wraz z kanałem informacyjnym,
to wszystko, co pozwala historykowi czerpać informacje o przeszłości.
żð poÅ›rednie i bezpoÅ›rednie
żð pisane i niepisane
żð aktowe i opisowe
Czynniki zewnętrzne współtworzące lekcję historii  Majorek
żð współobecność staÅ‚ej grupy uczniów i nauczyciela
żð czas trwania lekcji
żð miejsce i pora
żð Å›rodki dydaktyczne
Czynniki wewnętrzne:
żð cele i treÅ›ci ksztaÅ‚cenia
żð różnorodne czynnoÅ›ci nauczyciela i uczniów w celu wykonania kolejnych zadaÅ„
żð postÄ™powanie wg zasad nauczania oraz reguÅ‚ sprawnego dziaÅ‚ania.
Nauczanie problemowe a metoda problemowa
żð nauczanie problemowe  nauczyciel stawia problem
żð metoda problemowa  problem podajÄ… uczniowie
2
Pedagogiczne teorie doboru treści kształcenia:
żð materializm dydaktyczny (encyklopedyzm)  zasadniczy cel pracy w szkole to przekazanie jak
największego zasobu wiadomości z możliwie jak największej liczby nauk
żð formalizm dydaktyczny  treÅ›ci ksztaÅ‚cenia to jedynie Å›rodek sÅ‚użący do rozwijania jedynie
zdolności kształcenia, najważniejsze są wartości kształcące danego przedmiotu, potrzeba rozwijania
zdolności poznawczych i zainteresowań (G. Piramowicz)
żð utylitaryzm dydaktyczny  USA,  Pedagogika Nowego Wychowania , wyjÄ…tkowÄ… wartość w
procesie kształtowanie osobowości ludzkiej ma praca ręczna  brak zastosowania
żð teoria problemowo-kompleksowa  B. Suchodolski  krzywe spojrzenie na LO, oczkiem szkoÅ‚y
zawodowe
żð strukturalizm  SoÅ›nicki  postulat redukcji okreÅ›lonych treÅ›ci
żð egzemplaryzm  wzglÄ™dna redukcja materiaÅ‚u nauczania, krytyka encyklopedyzmu
żð materializm funkcjonalny  OkoÅ„  redukcja pewnych treÅ›ci i ich harmonijnego Å‚Ä…czenia,
faworyzowania niektórych elementów, zdobyte treści mają być zastosowane w praktyce
żð programowanie dydaktyczne  okreÅ›lona modernizacja nauczania, sprawdzenie wiedzy i przejÅ›cie
do następnych treści.
Psychologiczne uwarunkowanie percepcji treści hist.  właściwe kształcenie procesów poznawczych:
żð zainteresowania
żð wiedza
żð nastawienia
żð motywacje
żð system wartoÅ›ci
żð stan emocjonalny.
Dydaktyczne uwarunkowanie percepcji treści hist.  całokształt działań wykonywanych przez
nauczycieli: stosowanie zasad nauczania, metod, środków dydaktycznych, formy pracy.
Kryteria doboru treści kształcenia historycznego
żð metodologiczno-rzeczowe
żð spoÅ‚eczno-kulturowe
żð ideowo-wychowawcze
żð dydaktyczne
żð ideologiczno-polityczne
System nauczania historii  układ wzajemnych zależności występujących w pracy nauczyciela z uczniem,
którego celem jest właściwe połączenie metod nauczania&
Teoria wielostronnego nauczania i uczenia się  Okoń  próbuje dostrzec określone właściwości między
działaniami nauczyciela a ucznia, dotyczy wiązania odpowiednich treści z metodami nauczania:
żð opis  przez przyswojenie  metoda podajÄ…ca  oddziaÅ‚ywanie werbalno-wizualne
żð wyjaÅ›nienie  przez odkrywanie  metody problemowe  oddz. racjonalne
żð oceny  przez przezywanie  metody eksponujÄ…ce  oddz. emocjonalne
żð normy  przez dziaÅ‚anie  metody praktyczne  oddz. praktyczne
Pomoce dydaktyczne  podręczniki i mapa historyczna, role i funkcje przez nie pełnione.
Zasady nauczania  określone normy, które w pracy dydaktycznej powinien przestrzegać nauczyciel:
żð opieranie siÄ™ na znanym materiale
żð potrzeba trwaÅ‚oÅ›ci pracy uczniów
żð stosowanie Å›rodków dydaktycznych.
Zasady nauczania historii  zalecenia określające sposób postępowania nauczyciela i uczniów, zmierzające
do realizacji planu nauczania
żð konkretność
żð systematyczność
żð problemowość.
Okoń 1996  klasyfikacja zasad kształcenia
żð systemowoÅ›ci
żð poglÄ…dowoÅ›ci
3
żð samodzielnoÅ›ci
żð zwiÄ…zku teorii z praktykÄ…
żð efektywnoÅ›ci
żð przystÄ™pnoÅ›ci/stopniowania trudnoÅ›ci
żð indywidualizacji i uspoÅ‚ecznienia.
K. Lech  1967
żð humanizacji pracy
żð kooperacji i harmonii w pracy
żð ekonomii w pracy
żð karnoÅ›ci oraz Å‚adu i porzÄ…dku
Ustrój szkolny w Polsce od 1999
żð przedszkole, szkoÅ‚a podstawowa 6-letnia, gimnazjum 3-letnie
żð liceum profilowane 3-4-letnie / szkoÅ‚y zawodowe 2,5-letnie / szkoÅ‚y policealne / liceum
uzupełniające
Edukacja historyczna  polega na poznawaniu historii stworzonych przez innych i tworzeni na ich
podstawie, a także wlasnych doświadczeń oraz obserwacji reliktów minionej rzeczywistości hist., własnej
wizji przeszłości.
Rodzaje
żð domowa
żð szkolna
żð zinstytucjonalizowana
żð oddziaÅ‚ywanie niezamierzone
żð samoksztaÅ‚cenie
Elementy
żð autorzy historii pierwotnych i stworzone przez nich przekazy hist.
żð autorzy historii wtórnych i stworzone przez nich dzieÅ‚a dydaktyczne
żð inni poÅ›rednicy, np. nauczyciele, i tworzone przez nich obrazy dziejów przekazywane bezpoÅ›rednio
odbiorcom
Pedagogiczne uwarunkowania percepcji treści hist.
żð realizacja celów nauczania
żð stosowanie okreÅ›lonej metody
żð wÅ‚aÅ›ciwy proces utrwalania
żð wÅ‚aÅ›ciwie przeprowadzona kontrola
Psychologiczne&
żð motywy uczenia siÄ™
żð ogólne zdolnoÅ›ci ucznia
żð Å›rodki dydaktyczne
żð możliwoÅ›ci poznawcze ucznia.
Wybór metody nauczania
żð wiek ucznia
żð temat lekcji
żð Å›rodki dydaktyczne
żð możliwoÅ›ci poznawcze ucznia
Wybór środka dydaktycznego
żð planowanie pracy
żð możliwoÅ›ci ucznia
żð wielkość zespołów uczniowskich
żð możliwoÅ›ci placówki
Czynności umysłowe w procesie kształtowania pojęć  analiza, uogólnienie, sprawdzanie, porównanie,
wyobrażanie modelowe
Śr. dydaktyczne typu symbolicznego w podręczniku  mapy, szkice, schematy, diagramy
4