Ekstremizm polityczny.
Dogmatyzm.
Autorytaryzm.
Pojęcie ekstremizmu politycznego
" Ekstremizm polityczny  dążenie do radykalnej
(nieuwzględniającej kompromisowych rozwiązań)
zmiany obowiązującego systemu
 Antysystemowość
 Bezkompromisowość postulatów i metod działania
" Antysytemowość implikuje relatywność pojęcia
" Sidanius (1984) i kontekstowa teoria ekstremizmu;
systemowe partie to te, które mają dużo zwolenników i
są popularne (np. komunizm w PRL, walka o równe
prawa dla Afroamerykanów w USA)
" A co z państwami totalitarnymi? Radykalni przeciwnicy
systemów autorytarnych to też ekstremiści?
System wartości - Rokeach
" Wartości jako fundament ideologii politycznych:
koncepcja Miltona Rokeacha (1973)
" Ideologie opierają się na dwóch podstawowych
wartościach: równości i wolności
" Socjaliści wysoko cenią równość i wolność;
konserwatyści wolność ale nie równość; komuniści
równość ale nie wolność; faszyści ani wolności ani
równości
" Wg. Rokeacha ekstremistyczne ideologie to komunizm
i faszyzm:
 Dążą one do ograniczenia wolności obywateli
 Jednostkę traktuje się przedmiotowo; jej prawa
podporządkowane ideologicznym celom politycznym
Pojęcie ekstremizmu politycznego
" Formalna analiza przekonań ideologicznych: koncepcja Philipa
Tetlocka (1986; 1993)
" Model pluralizmu wartości:
 Osoby, dla których kilka wartości społecznych jest równie ważnych, w
momencie konfliktu tych wartości (np. wolności i równości) będą
prezentowały większą złożoność myślenia niż osoby uznające tylko
jedną z wartości za nadrzędną
 Ideologie centrowe mają bardziej złożoną strukturę i próbują opierać
się na godzeniu wielu  często wzajemnie sprzecznych  wartości
 Absolutyzm ideologii ekstremistycznych: nie dopuszcza się odstępstw
od norm i reguł; ideologia wyjaśnia wszystko i nie dopuszcza wahań i
kompromisów
 Relatywizm ideologii centrowych: próba pogodzenia odmiennych
sposobów postrzegania rzeczywistości
Przekonania ekstremistyczne
" Ideologia  dotyczy treści symbolicznych zrozumiałych przez
społeczność
" Postawy polityczne  dotyczą jednostki
" Postawy o szerokim zakresie (gospodarka, normy obyczajowe)
lub wąskim (prowadzenie wojny, status kobiet i mężczyzn w
społeczeństwie)
" Postawy skrystalizowane
 Umiejętność nazwania swoich preferencji politycznych
" Postawy latentne
 Gdy osoba wskazuje psychologiczną gotowość do przyjęcia
ekstremistycznych ideologii ale występuje niski poziom samowiedzy i
trudności z określeniem preferencji politycznych
Zachowania ekstremistyczne
" Kto powinien być uznany za zwolennika ekstremizmu?
" 1) zgodnie z kontekstową koncepcją ekstremizmu  osoba, która
popiera partie mniejszościowe, bez szerokiego poparcia
społecznego
" 2) osoba, która popiera treści programowe związane z
absolutyzmem ideologii
" 3) popieranie lub przynależność do grup uznawanych społecznie
za ekstremistyczne (etykieta nadana przez dziennikarzy,
polityków, ekspertów itp.)
" Zachowania konwencjonalne
 Zachowania legalne: sprzeciw wyrażany w publikacjach, petycjach,
manifestacjach
 Kryterium diagnostyczne zachowań ekstremistycznych w tym
wypadku: udział w legalnych formach sprzeciwu
Zachowania ekstremistyczne
" Podkreśla się jednak (np. Presley, 1985), że ekstremizm wiąże się
z nielegalnymi zachowaniami politycznymi
 Zachowania za które grożą sankcje prawne
" Terroryzm, nielegalne protesty, okupacje, strajki, odmowa służby
wojskowej, akcje palenia czy niszczenia towarów itp. (również
terroryzm państwowy)
" Problem z państwami autorytarnymi i totalitarnymi; część autorów
za kryterium diagnostyczne ekstremizmu uznaje zachowania
antysystemowe niezależnie od formy rządów (dysydenci są
traktowani również jako ekstremiści)
" W tym ujęciu ekstremizmu politycznego nie powinniśmy
wartościować na wymiarach dobry/zły  radykalny sprzeciw
wobec panującego systemu (czyli dotyczy on zarówno grup
nazistowskich w demokracji jak i opozycji antykomunistycznej w
państwach bloku wschodniego)
Pojęcie ekstremizmu -
podsumowanie
" Podstawową psychologiczną cechą ekstremizmu jest
zamkniętość na zróżnicowanie perspektywy spostrzegania
problemów (Jakubowska, 2005)
 Absolutyzacja przekonań i działań
 Nietolerancja wobec ideologicznej odmienności
 Zorganizowanie rzeczywistości społecznej wokół wyznawanych
zasad i wartości bez uwzględnienia zróżnicowania społecznego
 Ekstremiści odmawiają innym wolności w wyborze przekonań i
wartości
 Poglądy ekstremistyczne są więc oparte na hierarchicznym
pojmowaniu stosunków społecznych, gdzie uprzywilejowane miejsce
zajmuje własna ideologia (nawet jeśli mówią o równości, jak w
przypadku komunizmu)
Pojęcie ekstremizmu -
podsumowanie
" Cecha ta szczególnie wyraz
na w trakcie konfliktów
politycznych
" Akceptacja radykalnych środków; przemocy; szantaż
(też psychologiczny); wywieranie presji
" Kompromis to zdrada idei; bezkompromisowość
ceniona ponad wszystko
" Niezależnie od treści przekonań ekstremistów łączy
antydemokratyczność:
 Zaprzeczanie indywidualnej wolności, równości praw,
pluralizmowi poglądów
" Zjawisko uniwersalne, niezależne od kontekstu
politycznego, historycznego i kulturowego
Charakter autorytarny  Fromm
" Fromm  Ucieczka od wolności (1941)
" Podkreśla interakcję cech indywidualnych i wpływu
społecznego
" Charakter autorytarny  dynamiczna struktura
motywowana dążeniami sadomasochistycznymi
" Sadyzm  potrzeba dominacji i eksploatowania
 Ale może być też przejawiany w postaci zamaskowanej
" Masochizm  potrzeba poddania
 Działania na własną szkodę, pomniejszanie własnej wartości
" y
ródłem sadyzmu i masochizmu: słabość własnego
 Ja i problemy z poradzeniem sobie z wolnością i
samotnością
Charakter autorytarny  Fromm
" Charakter autorytarny rozwija się w warunkach
zagrożenia wartości
" Połączenie wątków psychoanalitycznych i
socjalistycznych
" Warunki ekonomiczne (klasowe) wpływają na
tworzenie się charakteru (wychowanie w rodzinie), a
ten z kolei wpływa na przyjmowanie określonej
ideologii
" Trafne spostrzeżenie Fromma: ekstremizm rozwija się
w warunkach zagrożenia warunków materialnych i
tożsamości społecznej
 Rewolucje: inspiratorami ludzie zagrożeni utratą pozycji
społecznej, a nie osoby o niskim statusie socjoekonomicznym
 Też inne badania nad radykalizacją postaw w warunkach
niepewności i zagrożenia
Osobowość autorytarna  Adorno,
Frenkel-Brunswik, Levinson, Sanford
" Autorytaryzm jako syndrom
" To właśnie układ cech decyduje o przyjmowaniu
ideologii ekstremistycznych
" Rozwój autorytaryzmu: nacisk na wpływ rodziny i
wychowania (a nie czynników społeczno-kulturowych)
" Autorytaryzm skutek dużego i niezinternalizowanego
superego i słabego ego (niekontrolującego konfliktu
superego-id)
" Zamiast kontroli ego występują mechanizmy obronne:
wyparcie, zaprzeczanie (unikanie wglądu) i projekcji
(chroni przed uświadomieniem sobie wrogości)
Osobowość autorytarna  Adorno,
Frenkel-Brunswik, Levinson, Sanford
Osobowość autorytarna
" Konwencjonalizm (podporządkowanie się normom)
" Uległość (posłuszeństwo wobec autorytetów)
" Autorytarna agresja (potępienie dla nieuznających norm)
" Atyintracepcja (unikanie wglądu)
" Wiara w przesądy i stereotypy (myślenie uproszczone i sztywne)
" Spostrzeganie hierarchicznych stosunków społecznych
" Destruktywność i cynizm
" Projekcja (rzutowanie własnej wrogości na innych)
" Wybujała seksualność (koncentracja na sprawach seksu)
Osobowość autorytarna  Adorno,
Frenkel-Brunswik, Levinson, Sanford
" Badania zespołu z użyciem Skali F wykazały, że autorytarni
przejawiali postawy antysemickie i etnocentryczne
" Jednak: kryterium różniącym osobowości podatne na ideologie
antydemokratyczne i demokratyczne jest funkcjonowanie
człowieka w relacjach społecznych. Nie ma jednego
antydemokratycznego typu osobowości
" Inne typy antydemokratyczne:
 Psychopatyczny (typ twardziela; cynizm, brutalność, bezwzględni dla
słabszych, ceniący siłę fizyczną)
 Dziwaka (Crank; porównywany do klinicznych stanów paranoi,
podejrzliwi, nieprzystosowani społecznie, stygmatyzacja innych)
 Powierzchownie urażonego (autorytaryzm i etnocentryzm
spowodowany frustracją wynikającą z czynników zewnętrznych)
Osobowość autorytarna  Adorno,
Frenkel-Brunswik, Levinson, Sanford
" Inne typy antydemokratyczne:
 Manipulacyjny (porównywany ze stanami schizofrenicznymi; ludzie
traktowani przedmiotowo, brak związków z innymi i wglądu własnego,
skrajny cynizm i wyrachowanie)
 Konwencjonalny (wielki konformizm, cenią klanowość, zastany ład
społeczny, nastawieni na sukces zawodowy)
" Ciekawostka: wyniki wskazujące, że tylko 15% badanych
przedstawicieli klasy robotniczej było zorientowanych
antyautorytarnie, skłoniło marksistowsko nastawionych badaczy
do niepublikowania tych danych
Umysłowość twarda-miękka -
Eysenck
" Koncentracja na wyuczonych nawykach myślenia
" Postawy społeczne oparte na dwóch wymiarach:
 Opinie społeczno-polityczne: radykalizm-konserwatyzm
 Projekcja cech osobowości w obszarze społeczno-
politycznym: umysłowość miękka-twarda
" Radykalizm: popieranie pacyfizmu, prawa do aborcji,
rozwodów, wolności seksualnej (współżycie przed ślubem)
" Konserwatyzm: popieranie surowych kar, wiara w
nieuchronność wojen, wysoko ceniony patriotyzm
" Umysłowość miękka: empatia, altruizm, duża waga norm i
zasad, intelektualizm ponad praktyczność
" Umysłowość twarda: koncentracja na praktyczności, egoizm,
instrumentalne traktowanie ludzi, niska empatia
Umysłowość twarda-miękka -
Eysenck
Jakie są preferencje osób o
poszczególnych podtypach?
" wartości religijne, wartości społeczne, wartości ekonomiczne, spekulacje myślowe,
wartości polityczne, praktyczne działania w biznesie, gromadzenie dóbr
materialnych, działania filantropijne, wiedza, pragnienie władzy, motywy działań:
rywalizacja i walka, ponad konwencjonalny kościół wybierają religijne przeżycia
indywidualne, przeżycia mistyczne, wartości teoretyczne, wartości estetyczne,
nastawienie na potrzeby innych
Umysłowość twarda-miękka -
Eysenck
" Twardy konserwatysta: preferencja wartości ekonomicznych i
politycznych, praktyczne działania w biznesie, gromadzenie dóbr
materialnych, pragnienie władzy, motywy działań: rywalizacja i
walka
" Miękki konserwatysta: podstawa to wartości religijne, ponad
konwencjonalny kościół wybierają religijne przeżycia
indywidualne, mistyczne
" Twardy radykalista: preferencja wartości teoretycznych,
spekulacje myślowe, wiedza, tworzenie hipotez na gromadzonych
faktach
" Miękki radykalista: wartości estetyczne i społeczne, działania
filantropijne, nastawienie na potrzeby innych
Umysłowość twarda-miękka -
Eysenck
" Komuniści i faszyści  w badaniach przejawiali osobowość
twardą, różnili się radykalizmem-konserwatyzmem
" Liberałowie średnie wyniki na skali radykalizm-konserwatyzm
" Socjaliści i konserwatyści trudno diagnozowalni na skali twardość-
miękkość (średnie wyniki); największą miękkość wykazywali
liberałowie
" Niższe wykształcenie (klasa robotnicza)  większa twardość
umysłowa, wyższe wykształcenie (klasa średnia)  większa
miękkość (również wśród komunistów i faszystów)
" Osoby z wykształceniem wyższym  większy radykalizm
poglądów
" Umysłowość twarda: związek z dominacją społeczną, agresją,
sztywnością poznawczą i nietolerancją dwuznaczności oraz
konkretnością myślenia
Umysłowość twarda-miękka -
Eysenck
" Socjalizacja: miękkość umysłowa częściej u kobiet i u
osób pochodzących z klasy średniej (w porównaniu z
mężczyznami i klasą robotniczą)
 Powodem jest nacisk na przestrzeganie norm społecznych i
kontrolę impulsów (zwłaszcza agresji i seksualnym)
" Procesy uczenia się ważne w nabywaniu preferencji
politycznych ale o tym jak uczenie przebiega decydują
dziedziczone w dużej mierze właściwości
osobowościowe (osobowość twarda  ekstrawersja;
miękka  introwersja)
" Badania Eysencka nad dziedzicznością postaw:
zróżnicowanie wariancji radykalizmu/konserwatyzmu 
65%; twardości/miękkości  54%; siły przekonań 
37%
http://politicalcompass.jpagel.net/questionnaire.php
http://www.theadvocates.org/quiz.html
Umysłowość twarda-miękka -
Eysenck
" Krytyka:
 Wady metodologiczne skali, niewłaściwa technika
obliczeniowa, niereprezentatywny dobór próby,
niereplikowalne wyniki
Dogmatyzm - Rokeach
" Krytyka badań Adorno i in. (ze względu na ujmowanie
przez nich tylko  prawicowego autorytaryzmu )
" Dogmatyzm umysłu - badania Rokeacha docelowo
wolne od treści ideologicznych; próbował znaleść
wspólny czynnik ekstremizmu prawicowego i
lewicowego
" Nasilenie dogmatyczności mierzone na trzech
wymiarach:
 Relacje uznawanych poglądów do tych nieakceptowanych
 Afektywne zabarwienie systemu przekonań; centralność-
peryferyjność przekonań
 Postrzeganie perspektywy czasowej
Dogmatyzm - Rokeach
" Relacje uznawanych poglądów do tych
nieakceptowanych:
 Im bardziej dogmatyczny umysł, tym większa siła odrzucania
poglądów, których się nie aprobuje
 Konsekwencją może być: nietolerancja, aktywne zwalczanie
innych poglądów i osób, które je głoszą
 Im bardziej dogmatyczny umysł, tym większa akceptacja
różnic pomiędzy światopoglądami, a nie podobieństw
 Im mniejszy dogmatyzm, tym większa integracja
światopoglądu i brak sprzeczności
 Wysoki poziom dogmatyzmu: wiedza o nieakceptowanych
poglądach niewielka i inne światopoglądy słabo zróżnicowane
" Postrzeganie perspektywy czasowej: duża dogmatyczność
związana z zawężeniem postrzegania czasu do teraz
niejszości,
przeszłości lub przyszłości
Dogmatyzm - Rokeach
" Afektywne zabarwienie systemu przekonań;
centralność-peryferyjność przekonań:
 Centralne składniki systemu przekonań wywodzą się z
pierwotnych doznań sensorycznych (doświadczenia
wczesnodziecięce w kontakcie z rodzicami, doświadczenie
przyjazności-nieprzyjazności świata, roli autorytetów
karzących bądz
nagradzających itp.)
 Osoby dogmatyczne spostrzegająświat jako zagrożenie, a
człowieka jako osamotnionego i bezradnego w nieprzyjaznym
świecie
 Obszary peryferyjne wynikają z centralnych i koncentrują się
wokół znaczenia autorytetów; osoby dogmatyczne
bezgranicznie ufają swoim autorytetom, są bezkrytyczni i
ignorują swoje własne doświadczenia; osoby mniej
dogmatyczne potrafią krytycznie oceniać autorytety, porównują
ich poglądy z własnym doświadczeniem
Dogmatyzm - Rokeach
" Zgodnie z psychoanalitycznym podejściem Adorno
autorytaryzm jest ochronę przed lękiem. Rokeach
zweryfikował to twierdzenie w stosunku do
dogmatyczności i stwierdził, że rzeczywiście
dogmatyzm jest skorelowany z lękiem
 Potwierdziły ten związek również badania kliniczne: osoby o
większej dogmatyczności umysłu przejawiały więcej
symptomów nerwicowych w dzieciństwie
" Analiza kliniczna osób dogmatycznych:
 Mniej osób znaczących w dzieciństwie wskazywały osoby
dogmatyczne
 Większa idealizacja rodziców i mniejszy krytycyzm w stosunku
do ich poczynań
Dogmatyzm - Rokeach
" Dalsze badania nad dogmatyzmem wykazały, iż
najmniejszy poziom dogmatyzmu prezentowali
zwolennicy centrum, a najwyższy ekstremiści
prawicowi
" Podsumowując: dogmatyzm umysłowy rozwija się w
warunkach wychowawczych cechujących się dużą
hermetycznością społeczną i rygorystycznymi
metodami
" Mimo krytyki, udało się Rokeachowi wyodrębnić
czynnik formalny, niezależny od ideologii i treści
poglądów