Kalendarium: Historia Polski nowożytnej XV/XVI  XVIIIw.
XV/XVI wiek
1466  II pokój toruoski (koniec wojny trzynastoletniej).
1492-1501  Panowanie Jana Olbrachta.
1501-1506  Panowanie Aleksandra Jagiellończyka.
1505  Przyjęcie przez sejm konstytucji Nihil novi.
Nihil novi (łac. nic nowego)  potoczna nazwa konstytucji sejmowej z 1505 roku, poważnie ograniczającej kompetencje
prawodawcze monarchy I Rzeczypospolitej. Pełna formuła łacioska brzmiała nihil novi nisi commune consensu (nic nowego
bez powszechnej zgody, co należy rozumied jako: nie można ustanawiad nowego prawa, na które nie zgodzi się Sejm
reprezentujący powszechny interes szlachty). Konstytucja ta została uchwalona przez sejm radomski w kościele farnym
pw. św. Jana Chrzciciela. Jej nazwę (Nihil Novi nisi commune consensu, łac.  nic nowego bez zgody ogółu ) potocznie
tłumaczy się jako  nic o nas bez nas . Zakazywała ona królowi wydawania ustaw bez uzyskania zgody szlachty,
reprezentowanej przez Senat i izbę poselską; król mógł wydawad samodzielne edykty tylko w sprawach miast królewskich,
Żydów, lenn, chłopów w królewszczyznach i w sprawach górniczych. Konstytucja Nihil novi unieważniała przywilej mielnicki
i w znaczny sposób wzmacniała pozycję szlacheckiej izby poselskiej. Jej wejście w życie, obok wejścia w życie statutów
nieszawskich, często uważa się za początek wprowadzenia demokracji szlacheckiej w Rzeczypospolitej.
1506-1548  Panowanie Zygmunta Starego.
1512-1522  Wojna litewsko-moskiewska.
·ð 1514, 8 wrzeÅ›nia  Bitwa pod OrszÄ….
Bitwa pod Orszą rozegrała się 8 września 1514 pod Orszą, w czasie wojny litewsko-moskiewskiej 1512-1522
pomiędzy wojskami litewsko-polskimi (ok. 25 tys. wojska) pod dowództwem hetmana wielkiego litewskiego
ks. Konstantego Ostrogskiego a wojskami moskiewskimi (ok. 35-40 tys. wojska) pod dowództwem Iwana
Czeladnina.
·ð 1517, 31 paz
dziernika  WystÄ…pienie Marcina Lutra.
1525  Hołd pruski, traktat krakowski.
Hołd pruski odbył się 10 kwietnia 1525 w Krakowie po wcześniejszym zawarciu traktatu między królem Zygmuntem I Starym
a Albrechtem Hohenzollernem w dniu 8 kwietnia 1525 roku. W wyniku tego aktu Prusy Zakonne zostały przekształcone
w Księstwo Pruskie jako lenno Polski.
Traktat krakowski  traktat zawarty 8 kwietnia 1525 r. między Koroną Królestwa Polskiego i zakonem krzyżackim, który
kooczył formalnie wojnę polsko-krzyżacką 1519-1521 i ustanawiał sekularyzację pruskiej gałęzi zakonu i powołanie lennego
księstwa pruskiego, które powierzono Albrechtowi Hohenzollernowi i jego męskim potomkom, z prawem do sukcesji dla
braci wielkiego mistrza: Jerzego Hohenzollern-Ansbach, Kazimierza Hohenzollerna i Jana Hohenzollerna z ich potomstwem
w linii męskiej. Formalną konsekwencją tego traktatu było złożenie hołdu pruskiego przez Albrechta Hohenzollerna
swojemu suwerenowi Zygmuntowi I Staremu 10 kwietnia 1525.
1545-1563  Sobór trydencki.
1561  Hołd lenny zakonu kawalerów mieczowych, złożony Zygmuntowi II Augustowi.
1563-1570  Wojny o Inflanty.
1569  Zawarcie unii lubelskiej pomiędzy Polską i Litwą.
Unia lubelska  umowa międzynarodowa Królestwa Polskiego z Wielkim Księstwem Litewskim zawarta 1 lipca 1569
na Sejmie w Lublinie. Określana jako UNIA REALNA, w odróżnieniu od poprzednich, wiążących oba paostwa tylko osobą
władcy (unia personalna). Została przyjęta 28 czerwca, a podpisana 1 lipca 1569, ostatecznie ratyfikowana przez króla
4 lipca 1569. W jej wyniku powstało paostwo znane w historiografii jako RZECZPOSPOLITA OBOJGA NARODÓW  ze wspólnym
monarchą, herbem, sejmem, walutą, polityką zagraniczną i obronną  zachowano odrębny skarb, urzędy, wojsko
i sÄ…downictwo.
1572, 7 lipca  Śmierd Zygmunta Augusta. Koniec dynastii Jagiellonów na tronie Polski.
~ 1 ~
Kalendarium: Historia Polski nowożytnej XV/XVI  XVIIIw.
1572, 23/24 sierpnia  noc św. Bartłomieja.
Wieki XVI-XVIII (czasy królów elekcyjnych)
1573, 6-28 stycznia  sejm konwokacyjny w Warszawie.
1573, 28 stycznia  uchwalenie konfederacji warszawskiej. Zapewnienie swobody wyznania
dysydenckiej szlachcie w Rzeczypospolitej Obojga Narodów.
Konfederacja warszawska  popularne, uproszczone określenie aktu zawiązania konfederacji generalnej utworzonej na
pierwszy sejm konwokacyjny w 1573 r. w Warszawie, a właściwie dla tej jego części, która zawiera postanowienia dotyczące
zapewnienia swobody wyznania dysydenckiej szlachcie w I Rzeczypospolitej. Dokument uważany jest za początek
gwarantowanej prawnie tolerancji religijnej.
1573, czerwiec-maj  pierwsza wolna elekcja w Polsce.
1573, 11 maja  królem Polski wybrany został Henryk Walezy.
1574, 21 lutego  koronacja Henryka Walezego.
1574, 18-19 czerwca  ucieczka Henryka Walezego z Polski do Francji.
1574, 24 sierpnia  zjazd senatorów w Warszawie. Decyzja o odebraniu Henrykowi Walezemu korony
polskiej, jeśli ten nie wróci do Polski do 12 maja 1575 r.
1575, 7 listopada-15 grudnia  sejm elekcyjny.
Sejm elekcyjny  zjazd szlachty, który miał zadecydowad o wyborze nowego króla. Uchwalano na nim układy i pakty (tj.
pacta conventa). Szlachta popierała danego kandydata w zamian za coś. Obradował w Woli pod Warszawą, głosowad mógł
każdy szlachcic.
1575, 15 grudnia  królową wybrana została Anna Jagiellonka.
1576, 1 maja  koronacja Stefana Batorego i Anny Jagiellonki.
1578  ustanowienie Trybunału Koronnego.
Trybunał Królestwa Polskiego, Trybunał Główny Koronny  najwyższy sąd apelacyjny Korony Królestwa Polskiego
i Rzeczypospolitej dla spraw prawa ziemskiego normującego stosunki między szlachtą.
1578  utworzenie piechoty wybranieckiej.
Piechota wybraniecka (wybraocy) - rodzaj oddziałów wojskowych w Rzeczypospolitej Obojga Narodów, których zapleczem
miały byd królewszczyzny.
1581  ustanowienie Trybunału Litewskiego.
Trybunał Główny Wielkiego Księstwa Litewskiego, Trybunał Litewski  ustanowiony na wzór Trybunału Koronnego
najwyższy sąd apelacyjny dla Wielkiego Księstwa Litewskiego I Rzeczypospolitej.
1582  pierwszy sejm zakooczony uwzględnieniem sprzeciwu nielicznej mniejszości (17 posłów).
1586, 12 grudnia  śmierd króla Stefana Batorego.
1587, sierpieo  sejm elekcyjny.
1587, 19 sierpnia  królem wybrany został Zygmunt III Waza.
1587, 27 grudnia  koronacja Zygmunta III Wazy.
1591, grudzieo  powstanie kozackie Krzysztofa Kosińskiego.
Powstanie Kosioskiego (1591-1593)  pierwsze powstanie kozackie przeciwko I Rzeczypospolitej, dowodzone przez
samozwaoczego hetmana kozackiego Krzysztofa Kosioskiego.
~ 2 ~
Kalendarium: Historia Polski nowożytnej XV/XVI  XVIIIw.
1593  pogrom wojsk Kosioskiego pod PiÄ…tkiem, koniec powstania.
1594, 19 lutego  koronacja Zygmunta III Wazy na króla Szwecji.
1595, 9 czerwca  narodziny królewicza Władysława.
1595  wybuch kozackiego powstania Semena Nalewajki.
Powstanie Nalewajki  drugie powstanie kozackie przeciw I Rzeczypospolitej wywołane przez powracającego z Węgier,
byłego dowódcę kozaków księcia Konstantego Wasyla Ostrogskiego, Semena Nalewajkę (pomoc Habsburgom przeciw
Turcji), którego bezpośrednią przyczyną była zemsta za śmierd ojca zamordowanego przez szlachcica Marcina
Kalinowskiego.
1595  założenie Akademii Zamojskiej.
1596  przenosiny dworu królewskiego z Krakowa do Warszawy.
1596  unia brzeska.
Unia brzeska  połączenie Cerkwi prawosławnej z Kościołem łacioskim w Rzeczypospolitej Obojga Narodów, dokonane
w Brześciu Litewskim w 1596 roku. Częśd duchownych prawosławnych i wyznawców prawosławia uznała papieża za głowę
Kościoła i przyjęła dogmaty katolickie, zachowując bizantyjski ryt liturgiczny. Następstwem unii brzeskiej był podział
społeczności prawosławnej na zwolenników unii  unitów i przeciwników  dyzunitów.
1597  pierwsze wydanie Kazao Sejmowych Piotra Skargi.
1599, lipiec  detronizacja Zygmunta III Wazy przez sejm szwedzki.
1610, 4 lipca  wojska polskie pod dowództwem Stanisława Żółkiewskiego rozbiły liczniejsze wojska
rosyjskie pod KÅ‚uszynem.
1648-1651  powstanie Chmielnickiego na Ukrainie.
Powstanie Chmielnickiego (nazywane również wielką wojną kozacką, kozacką rewolucją, Chmielnicczyzną)  powstanie
w latach 1648-1655 kozactwa i chłopstwa ruskiego pod przywództwem hetmana kozackiego Bohdana Chmielnickiego
przeciwko szlachcie polskiej.
1652  pierwszy sejm zerwany za pomocą liberum veto. Początki rządów oligarchii magnackiej w Polsce.
Liberum veto  zasada ustrojowa Rzeczypospolitej Obojga Narodów, dająca prawo każdemu z posłów biorących udział
w obradach Sejmu do zerwania ich i unieważnienia podjętych na niej uchwał.
1655-1660  potop szwedzki.
Potop szwedzki  szwedzki najazd na Polskę w 1655 w czasie II wojny północnej (1655 1660). Formalnie zakooczył go pokój
w Oliwie zawarty w 1660. Wojna ta prowadzona była nie tylko przez Szwecję, w czasie wojny zmieniały się zarówno sojusze,
jak i siły obu stron. Była ona kontynuacją wcześniejszych wojen prowadzonych przez Rzeczpospolitą, miała także swoje
korzenie w sporze o tron Szwecji zapoczątkowanym jeszcze przez króla Zygmunta III Wazę. Potop szwedzki pokazał słabośd
Rzeczypospolitej, gdyż szwedzkie sukcesy możliwe były m.in. dzięki kolaboracji samych Polaków, którymi kierowały różne
motywy. Chod ostatecznie najez
dz
cy zostali wyparci z kraju, to koszt zawartych układów był wysoki, a zniszczenia materialne
i kulturowe sÄ… widoczne do dziÅ›.
1683  bitwa z Turkami pod Wiedniem.
1697, 15 września  koronacja Augusta II Sasa.
1704-1706  wojna domowa w Polsce.
Wojna domowa w Polsce 1704-1706  fragment większej europejskiej III wojny północnej. Zmagania pomiędzy konfederacją
sandomierską, wierną Augustowi II Mocnemu, a konfederacją warszawską, wierną Stanisławowi Leszczyoskiemu. Wojna
zostaÅ‚a zakooczona krótkotrwaÅ‚ym zwyciÄ™stwem Leszczyoskiego (pokój w Altranstädt).
1733, 12 września  elekcja Stanisława Leszczyńskiego.
~ 3 ~
Kalendarium: Historia Polski nowożytnej XV/XVI  XVIIIw.
1733-1735  wojna o sukcesjÄ™ polskÄ….
Wojna o sukcesję polską zwana także wojną sukcesyjną polską  wojna toczona w Europie w latach 1733-1735 między
koalicjami Francji, Hiszpanii i Bawarii a Austrii, Rosji, Prus i Danii. Przyczyną wojny była rywalizacja o koronę polską
Stanisława Leszczyoskiego z Augustem III Sasem, a także dążenie Francji do zdobycia nowych terytoriów w Rzeszy
(Lotaryngia) oraz we WÅ‚oszech.
·ð 1734, 17 stycznia  koronacja Augusta III Sasa.
1764, 7 września  elekcja Stanisława Augusta Poniatowskiego.
1768  zawiÄ…zanie konfederacji barskiej.
Konfederacja barska (1768-1772)  zbrojny zwiÄ…zek szlachty polskiej utworzony w Barze na Podolu 29 lutego 1768 roku,
z zaprzysiężeniem aktu założycielskiego w obronie wiary katolickiej i niepodległości Rzeczypospolitej, skierowany przeciwko:
kurateli Imperium Rosyjskiego, królowi Stanisławowi Augustowi Poniatowskiemu i popierającym go wojskom rosyjskim.
Celem konfederacji było zniesienie ustaw narzuconych przez Rosję, a zwłaszcza dających równouprawnienie innowiercom.
Przez niektórych historyków uważana jest za pierwsze polskie powstanie narodowe.
1772  I rozbiór Polski.
Pierwszy rozbiór Polski  nastąpił w roku 1772, pierwszy z trzech rozbiorów Polski, do których doszło pod koniec XVIII wieku.
Dokonany drogą cesji terytorium I Rzeczypospolitej przez Prusy, Imperium Habsburgów i Rosję.
1788-1792  Sejm Czteroletni (Wielki).
Sejm Czteroletni (Sejm Wielki)  sejm zwołany 6 paz
dziernika 1788 za zgodÄ… cesarzowej Rosji Katarzyny II w Warszawie,
obradujący do 29 maja 1792 pod węzłem konfederacji pod laską marszałka konfederacji koronnej Stanisława
Małachowskiego i marszałka konfederacji Wielkiego Księstwa Litewskiego Kazimierza Nestora Sapiehy mający na celu,
w zamyśle organizatorów, przywrócenie pełnej suwerenności i przyspieszenie rozwoju gospodarczego Rzeczypospolitej.
Od grudnia 1790 obradował w podwojonym składzie. Wliczając króla i senatorów na Sejmie Czteroletnim obradowały
Å‚Ä…cznie 483 osoby.
1791, 3 maja  uchwalenie pierwszej polskiej konstytucji (Konstytucja 3 maja).
Konstytucja 3 maja (właściwie Ustawa Rządowa z dnia 3 maja)  uchwalona 3 maja 1791 roku ustawa regulująca ustrój
prawny Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Powszechnie przyjmuje się, że Konstytucja 3 maja była pierwszą w Europie
i drugą na świecie (po konstytucji amerykaoskiej z 1787 r.) nowoczesną, spisaną konstytucją.
1792  zawiÄ…zanie konfederacji targowickiej.
Konfederacja targowicka  konfederacja generalna koronna zawiązana wiosną 1792 roku w Targowicy przez przywódców
magnackiego obozu republikanów w celu przywrócenia starego ustroju Rzeczypospolitej, pod hasłami obrony zagrożonej
wolności przeciwko reformom konstytucji 3 maja, wprowadzającym monarchię konstytucyjną. Jej zawiązanie posłużyło Rosji
jako pretekst do interwencji zbrojnej w Rzeczypospolitej.
1793  II rozbiór Polski.
II rozbiór Polski  drugi z trzech rozbiorów Polski, do których doszło pod koniec XVIII wieku.
Wykorzystując kapitulację Stanisława Augusta Poniatowskiego wobec Rosji i przejęcia rządów w kraju przez targowiczan 
25 paz
dziernika 1792 król pruski Fryderyk Wilhelm II zażądał wcielenia Wielkopolski do Królestwa Prus. Miała byd ona
ekwiwalentem za niepowodzenia armii pruskich w wojnie przeciwko rewolucyjnej Francji, prowadzonej w koalicji
absolutystycznych monarchii europejskich. Żądanie to warunkował groz
bÄ… wycofania siÄ™ Prus z koalicji antyfrancuskiej, ale
wnet przekształciło się ono w propozycję II rozbioru części ziem Rzeczypospolitej pomiędzy Rosję i Prusy. 23 stycznia 1793
doszło do podpisania traktatu podziałowego między Katarzyną II a Fryderykiem Wilhelmem II.
1794  insurekcja kościuszkowska.
Insurekcja kościuszkowska  polskie powstanie narodowe przeciw Rosji i Prusom w 1794.
1795  III rozbiór Polski.
III rozbiór Polski (1795)  ostatni z trzech rozbiorów Polski, do których doszło pod koniec XVIII w. Już w czasie trwania
insurekcji kościuszkowskiej 11 lipca 1794 roku poseł pruski w Petersburgu Leopold Heinrich von Goltz pisał w swej depeszy,
że cała Rosja domaga się rozbioru Polski i wymazania imienia polskiego. Niecały rok po upadku insurekcji, 24 paz
dziernika
1795, monarchowie Rosji, Prus i Austrii (a właściwie Imperium Habsburgów*2+) uzgodnili wzajemnie traktat, zgodnie
~ 4 ~
Kalendarium: Historia Polski nowożytnej XV/XVI  XVIIIw.
z którym przeprowadzili ostatni, pełny, III rozbiór Rzeczypospolitej. III rozbiór był rezultatem m.in. kryzysu wewnętrznego
i ekspansywnych działao mocarstw ościennych, bezpośrednio jednak wynikiem nieudanej insurekcji kościuszkowskiej
i przegranej wojny Polski z RosjÄ… i Prusami.
1797  utworzenie Legionów Polskich we Włoszech.
1806  powstanie wielkopolskie.
1807  powstanie Księstwa Warszawskiego.
~ 5 ~