Kalendarium: Historia nowożytna powszechna XV/XVI  XVIII w.
1415  spalenie na stosie Jana Husa
1428  Åšmierd Masaccia, prekursora renesansowego malarstwa
1436  budowa kopuły katedry w Florencji
1447  1492 panowanie Kazimierza Jagiellooczyka
1453  upadek Konstantynopola
·ð koniec wojny stuletniej
1454  1466 wojna trzynastoletnia z zakonem krzyżackim, zakooczona pokojem toruoskim
1455  wydrukowanie Biblii przez Gutenberga
·ð poczÄ…tek wojny dwóch róż w Anglii (do 1485)
1469  ślub Izabeli Kastylijskiej i Ferdynanda Aragooskiego, powstaje Królestwo Hiszpanii
1487 - 1488 Bartolomeo DIAZ dociera do PrzylÄ…dka Dobrej Nadziei
1492  odkrycie Ameryki przez Krzysztofa Kolumba
·ð upadek Grenady, koniec rekonkwisty
1492  1501 panowanie Jana Olbrachta
1492  1559 wojny włoskie
1494  układ w Tordesillas, podział stref wpływów między Hiszpanię i Portugalię
1497  Jan KABOT (Giovanni Caboto) dociera do Kanady
1497 - 1498 Vasco da GAMMA dociera do Indii
1498  spalenie na stosie Hieronima Savonaroli w Florencji
1500  Pedro CABRAL dociera do wybrzeży Brazylii
1501  1506 panowanie Aleksandra
1506  rozpoczęcie budowy nowej bazyliki św. Piotra przez Donato Barmantego
1506  1548 panowanie Zygmunta I Starego
1513  napisanie przez Nicolo Machiavelliego Księcia
1514  bitwa pod Orszą, odwetowa wyprawa po zajęciu Smoleoska przez Wasyla III
1515  układ w Wiedniu Maksymiliana i Zygmunta I Starego, sukcesja Habsburgów w przypadku
wygaśnięcia dynastii na Węgrzech i w Czechach
1516  wydanie przez Tomasza More Utopii
1517  wystÄ…pienie Marcina LUTRA (95 tez w Wittenberdze)
1518  ślub Zygmunta I Starego i Bony Sforzy
1519  założenie Akademii Lubraoskiego
1519  elekcja Karola Habsburga na cesarza (unia personalna Hiszpanii z RzeszÄ… NiemieckÄ…)
1519  1521 Herman CORTES podbija Meksyk
1519  1522 wyprawa dookoła świata Ferdynanda MAGELLANA
1523  zerwanie unii kalmarskiej, powstaje protestanckie król. Szwecji, Gustaw Waza królem
~ 1 ~
Kalendarium: Historia nowożytna powszechna XV/XVI  XVIII w.
1525  hołd pruski Albrechta Hohenzollerna, sekularyzacja zakonu krzyżackiego
·ð bitwa pod PawiÄ…, c. Karol V zwycięża francuskiego Franciszka I (wojny wÅ‚oskie)
1526  bitwa pod Mohaczem z Turkami, śmierd Ludwika Jagiellooczyka, kr. Czech i Węgier
1529  zwolennicy nauk Lutra składają protest na sejmie Rzeszy w Spirze
·ð ukÅ‚ad w Saragossie, ustalenie linii wpÅ‚ywów na Pacyfiku, uzupeÅ‚nienie u. z Tordesillas
·ð elekcja vivente rege Zygmunta Augusta
1531  utworzenie giełdy w Antwerpii
1531  1533 Francisco PIZARRO podbija Peru
1534 - Jacques CARTIET dociera do rzeki św. Wawrzyoca
·ð proklamowanie koÅ›cioÅ‚a anglikaoskiego przez Henryka VIII Tudora
·ð opublikowanie ,,O obrotach sfer niebieskich MikoÅ‚aja Kopernika
·ð Ignacy LOYOLA zakÅ‚ada Towarzystwo Jezusowe (poczÄ…tek JEZUITÓW)
1536  wystÄ…pienie Jana KALWINA
1540  zatwierdzenie przez papieża zakonu Jezuitów
1543  Mikołaj Kopernik ogłosił dzieło O obrotach sfer niebieskich
1545  1563 obrady soboru trydenckiego (kontrreformacja)
1547  Iwan IV Groz
ny koronował się i przyjął tytuł "cara Wszech Rusi"
1548  1572 panowanie Zygmunta II Augusta
1555  pokój w Augsburgu (,,quius regio, eius religio czyj kraj, tego religia)
1556  abdykacja cesarza Karola V (resztę życia spędza w klasztorze)
1559  pokój w Cateau  Cambresis, koniec wojen włoskich
1561  rozwiązanie Zakonu Inflanckiego, włączenie Inflant do Rzeczpospolitej, były wielki mistrz,
Gotthard Kettler kięciem Kurlandii (lenno Rzeczpospolitej)
1563  1570 wojna północna, zakooczona pokojem w Szczecinie
1564  sprowadzenie Jezuitów do Braniewa przez kardynała Stanisława Hozjusza
1568  utworzenie Komisji Morskiej
1569  Unia Lubelska
1570  ugoda sandomierska (równouprawnienie protestantów)
1571  bitwa morska pod Lepanto, flota hiszpaoska pokonuje Turków
1572  noc św. Bartłomieja (rzez
protestanckich hugenotów)
Noc św. Bartłomieja  potoczne określenie rzezi hugenotów (francuskich ewangelików reformowanych) w Paryżu, która
miała miejsce w nocy 23 na 24 sierpnia 1572 roku. Nazwa wywodzi się od jednego z apostołów, św. Bartłomieja, którego
święto przypada na 24 sierpnia.
1573  konfederacja warszawska (tolerancja religijna)
·ð pierwsza wolna elekcja (art. Henrykowskie- staÅ‚e; pacta conventa  zmienne)
~ 2 ~
Kalendarium: Historia nowożytna powszechna XV/XVI  XVIII w.
1573-1574 panowanie Henryka Walezego
1576  1586 panowanie Stefana Batorego ożenionego z Anną Jagiellonką
1578  utworzenie Trybunału Koronnego (w Rzeczpospolitej)
1579  1582 wojna z Moskwą o Inflanty, pokój w Jamie Zapolskim (zwycięski)
1581  powstaje niepodległą Holandia
·ð utworzenie TrybunaÅ‚u Litewskiego
1587  1632 panowanie Zygmunta III Wazy
1588  Anglicy pokonujÄ… hiszpaoskÄ… WielkÄ… ArmadÄ™, hegemonia Anglii na morzach
1589  śmierd Henryka III, koniec dynastii Walezjuszy, następca Henryk IV Burbon
1594  śmierd Jana III Wazy, władze przejmuje Zygmunt III
1595  Unia brzeska, powstanie Kościoła greko-katolickiego (unickiego)
1598  edykt nantejski, swoboda wyznania w Francji
1599  detronizacja Zygmunta III w Szwecji, królem Karol IX Sudermaoski
1600  spalenie na stosie Giordana Bruna
·ð utworzenie Kompanii Wschodnioindyjskiej
1600  1635 wojny Rzeczpospolitej z SzwecjÄ…, zakooczone pokojem w Sztumskiej Wsi (Stumdorf)
1603  śmierd Elżbiety I, sukcesja Stuartów
1605  bitwa pod Kircholmem, zwycięstwo hetmana Jana Karola Chodkiewicza
Bitwa pod Kircholmem  bitwa stoczona 27 września 1605 w czasie polsko-szwedzkiej wojny o Inflanty w latach 1600-1611.
Przyczyną bitwy były zmagania o dominium Maris Baltici. Dodatkowym czynnikiem była walka o tron szwedzki między
Karolem Sudermaoskim a Zygmuntem III WazÄ….
1605, 1607  Dymitriady
Dymitriady  nazwa interwencji zbrojnych części polskiej magnaterii w wewnętrzne sprawy Carstwa Rosyjskiego w czasie
Wielkiej Smuty w latach 1604-1610, w celu osadzenia na tronie moskiewskim pretendentów podających się za syna Iwana
Groz
nego. Dymitriady były jedną z przyczyn wybuchu wojny polsko-rosyjskiej 1609-1618.
1605-1613 wielka smuta w Rosji
Wielka Smuta  okres kryzysu Carstwa Rosyjskiego w latach 1598-1613, wywołany uzurpacją tronu carskiego, połączoną
z interwencjÄ… wojsk polskich i szwedzkich.
1606  rokosz M. Zebrzydowskiego w Sandomierzu, (przeciw absolutyzmowi; 1607 bitwa
pod Guzowem)
1607  zostaje założone Jamestown, pierwsza osada angielska; stolica Wirginii
1608  powstanie Unii Protestanckiej w Rzeszy
1609  cesarz wydaje list majestatyczny (gwarantujÄ…cy swobodÄ™ wyznania)
·ð powstanie Ligii Katolickiej w Rzeszy
1610  bitwa pod Kłuszynem (dowodził hetman Stanisław Żółkiewski)
Henryk IV ginie z ręki fanatyckiego katolika
1613  Michał Romanow carem, początek nowej dynastii
~ 3 ~
Kalendarium: Historia nowożytna powszechna XV/XVI  XVIII w.
1614  zwołanie stanów generalnych we Francji (ostatni raz przed 1789 rokiem)
1618  1648 wojna trzydziestoletnia
Wojna trzydziestoletnia  konflikt trwajÄ…cy od 23 maja 1618 do 24 paz
dziernika 1648, pomiędzy protestanckimi paostwami
Rzeszy niemieckiej wspieranymi przez inne paostwa europejskie (takie jak Szwecja, Dania, Republika Zjednoczonych
Prowincji, Francja), a katolicką dynastią Habsburgów. Mimo że wojna spowodowana była przyczynami natury religijnej,
jednym z powodów jej długotrwałości stało się również dążenie mocarstw europejskich (nie tylko protestanckich)
do osłabienia potęgi Habsburgów.
WojnÄ™ trzydziestoletniÄ… dzieli siÄ™ na cztery okresy:
1. okres czesko-palatynacki (1618 1624)
2. okres duoski (1625 1629)
3. okres szwedzki (1630 1635)
4. okres francusko-szwedzki (1635 1648)
1618  unia personalna Marchii Brandenburskiej i Prus Książęcych pod rządami Hohenzollernów
·ð rozejm w Dywilinie
1620  bitwa pod Cecorą z Turkami, śmierd hetmana Stanisława Zółkiewskiego
·ð bitwa pod BiaÅ‚Ä… GórÄ…, caÅ‚kowita klÄ™ska Czechów
·ð statek  Mayflower z Ojcami Pielgrzymami przybywa do Ameryki, zaÅ‚ożenie Plymouth
1621  bitwa pod Chocimiem, klęska Turków (dowodził hetman Jan Karol Chodkiewicz)
1622  rozejm w Mitawie, Szwedzi zatrzymują większośd Inflant
1627  bitwa morska pod OliwÄ… (Rzeczpospolita z SzwecjÄ…)
1629  bitwa pod Trzcianą, siły Rzeczpospolitej pokonują wojska szwedzkie
1632  1648 panowanie Władysława IV
1632  bitwa pod Lutzen, śmierd Gustawa Adolfa kr. Szwecji
·ð zdobycie Smoleoska przez Rosjan, wojna zakooczona w 1634 pokojem w Polanowie
1640  zwołanie Krótkiego Parlamentu w Anglii (brak zgody na podatki dla Karola I)
1640  1660 formalne istnienie tzw. Długiego Parlamentu zwołanego przez Karola I Stuarta w Anglii
1641  Wielka Remonstracja uchwalona przez parlament angielski
1642  wybuch wojny domowej w Anglii, klęska sił królewskich pod Naseby w 1645
1643 - 1715 panowanie Ludwika XIV
1648  1668 panowanie Jana Kazimierza, abdykował
1648  pokój westfalski (w Munster z Francją, w Osnabruck z Szwecją)
Pokój westfalski  wielostronny układ kooczący wojnę trzydziestoletnią 1618-1648, zawarty 24 paz
dziernika 1648 między
Rzeszą Niemiecką a Francją (w której małoletniego Ludwika XIV zastępował w rządach pierwszy minister, kardynał Jules
Mazarin) i jej sojusznikami w Münsterze oraz miÄ™dzy Habsburgami a SzwecjÄ… w Osnabrück. Jeden z najbardziej znaczÄ…cych
traktatów międzynarodowych w historii nowożytnej Europy.
1648  1653 francuskie powstanie antykrólewskie tzw. Fronda
1648  1654 powstanie Chmielnickiego na Ukrainie
·ð bitwa nad Żółtymi Wodami i Korsuniem, klÄ™ski wojsk koronnych
·ð oblężenie Jeremiego WiÅ›niowieckiego w Zbarażu 1649
·ð bitwa pod Beresteczkiem, klÄ™ska wojsk kozacko-tatarskich 1651
~ 4 ~
Kalendarium: Historia nowożytna powszechna XV/XVI  XVIII w.
·ð bitwa pod Batohem 1652
·ð ugoda w PerejasÅ‚awiu 1654
1649  skazanie na śmierd Karola I Stuarta Anglii
1651  wydanie aktu nawigacyjnego w Anglii (Cromwell, ograniczenia obcych kupców)
1652  pierwsze użycie Liberum Veto
1653  Oliver Cromwell ogłasza się Lordem Protektorem
1654  1667 wojna Rzeczpospolitej z RosjÄ…
1655  1660 II wojna północna (potop szwedzki)
·ð kapitulacja pospolitego ruszenia pod UjÅ›ciem (Krzysztof.Opalioski i Andrzej.Grudzioski)
·ð ukÅ‚ad w Kiejdanach (Janusza RadziwiÅ‚a z Karolem Gustawem )
·ð konfederacja w Tyszowcach
·ð Å›luby lwowskie Jana Kazimierza 1656
·ð pokój w Oliwie 1660
1656  układ w Radnot, szwedzki plan rozbioru Rzeczpospolitej
1657  utrata podległości lennej Prus Książęcych wobec Polski
1658  ugoda w Hadziaczu z Kozakami, nieudana (zakładała powstanie rzeczpospolitej 3 narodów)
·ð wygnanie Arian z Polski
1660  restauracja Stuartów w Anglii (po śmierci Cromwella w 1658)
1665  1666 rokosz Jerzego Lubomirskiego (bitwa pod Mątwami 1666; zwycięstwo magnatów nad królem)
1667  rozejm w Andruszowie (potwierdzony pokojem Grzymułtowskiego w 1686)
1669  1673 panowanie Michała Korybuta Wiśniowieckiego
1672  pokój w Buczaczu (zwycięstwo Turcji nad Rzeczpospolitą)
Pokój buczacki  traktat pokojowy, podpisany 16 lub 18 paz
dziernika 1672 w Buczaczu pomiędzy Imperium Osmaoskim i
Rzecząpospolitą, który zakładał oddanie we władanie Turcji wschodnich ziem Polski.
1673  bitwa pod Chocimiem, Sobieski pokonuje Turków
1674  1696 panowanie Jana III Sobieskiego
1679  Habeas Corpus Act w Anglii, gwarancja nietykalności osobistej
1683  bitwa pod Wiedniem (odsiecz Jana III Sobieskiego)
1685  Ludwik XVI znosi edykt nantejski (hugenoci zmieniajÄ… religiÄ™ lub emigrujÄ…)
1688  Chwalebna rewolucja, odsunięcie Jakuba II Stuarta, tron dla Wilhelma Oraoskiego, Anglia
monarchiÄ… konstytucyjnÄ…
1689  Bill of Rights, angielski spis praw ograniczających władzę króla
1696  1733 panowanie Augusta II Sasa
1699  pokój w Karłowicach, Turcji z Ligą Świętą (Austria, Wenecja, Rzeczpospolita)
1700  1721 III wojna północna [Wielka] (Rosja, Saksonia i Dania przeciwko Szwecji)
~ 5 ~
Kalendarium: Historia nowożytna powszechna XV/XVI  XVIII w.
·ð bitwa nad NarwÄ…, zwyciÄ™stwo Szwedów nad wojskami rosyjskimi
1700  wygaśnięcie hiszpaoskiej linii Habsburgów , Filip V obejmuje tron (wnuk Ludwika XIV)
1701  Fryderyk III ogłasza się królem Prus jako Fryderyk I
1701  1714 wojna o sukcesję hiszpaoską (pokój w Utrechcie)
1703  założenie Sankt Petersburga
1704  wybór Stanisława Leszczyoskiego pod wpływem Szwedów (formalnie od zrzeczenia korony
przez Augusta II w 1706; panuje do 1709)
1707  połączenie Anglii i Szkocji w Królestwo Zjednoczonej Brytanii
1709  bitwa pod Połtawą, klęska Szwedów
1712  Piotr I przenosi stolicÄ™ z Moskwy do Petersburga
1713  pokój w Utrechcie, między Francją a Anglią i Holandią, utworzenie dwóch odrębnych linii
Burbonów, upadek przewagi Francji
·ð sankcja pragmatyczna cesarza Karola VI, niepodzielnoÅ›d ziem, dziedzicznoÅ›d linii żeoskiej
1714  pokój w Rasttat, uzupełnienie p. z Utrechtu, porozumienie Francji i Habsburgów
1715  konfederacja w Tarnogrodzie przeciwko absolutyzmowi Augusta II
1717  Sejm Niemy
Sejm niemy  jednodniowa sesja Sejmu I Rzeczypospolitej, która miała miejsce 1 lutego 1717 w Warszawie, za panowania
króla Augusta II Mocnego. Sejm ten został nazwany "niemym" z powodu niedopuszczenia posłów do głosu, w obawie przed
zerwaniem obrad. Miał charakter sejmu pacyfikacyjnego kooczącego czas walki króla ze szlachtą. Zapoczątkował on okres
zależności Rzeczypospolitej od Rosji.
1721  pokój w Nystad, koniec wielkiej wojny północnej, upadek potęgi Szwedów
·ð Piotr I przyjmuje tytuÅ‚ imperatora Wszechrusi
1733  obwołanie królem Stanisława Leszczyoskiego przez częśd szlachty (do 1735)
1733  1763 panowanie Augusta III Mocnego
1740  1748 austriacka wojna sukcesyjna
1740  Stanisław Konarski zakłada Collegium Nobilium, pierwszą polską szkołę oświeceniową
1740  1742  zajęcie Śląska przez Prusy
Wojny śląskie (1740-1763)  trzy wojny między Austrią Habsburgów (i jej zmieniającymi się sojusznikami), a Prusami
Hohenzollernów o panowanie nad Śląskiem, w wyniku których większośd Śląska (wraz z ziemią kłodzką) znalazły się w
granicach tych ostatnich, a wraz z nimi od 1871 w zjednoczonym przez Hohenzollernów Cesarstwie Niemieckim.
1744  1745  II wojna śląska
1756  1763  III wojna śląska (wojna siedmioletnia)
Wybuchła w momencie wtargnięcia przez Prusy do Saksonii. De facto był to europejski epizod wielkiej wojny siedmioletniej.
Walki toczyły się o Saksonię, Śląsk oraz posiadłości kolonialne między wielkimi koalicjami: Austrii (walczącej o Śląsk) wraz
z Imperium Rosyjskim, Królestwem Francji, Hiszpanią, Saksonią i paostwami Rzeszy niemieckiej Prus w aliansie z Wlk.
Brytanią, Hanowerem i kilkoma innymi paostwami Rzeszy. Zakooczyła się pokojem w Hubertusburgu w 1763.
1756  1763 wojna siedmioletnia (Anglia z Prusami przeciwko Austrii, Rosji i Francji)
·ð 1759  bitwa pod Kunersdorfem (Kunowicami), klÄ™ska Fryderyka II w starciu z Rosjanami
~ 6 ~
Kalendarium: Historia nowożytna powszechna XV/XVI  XVIII w.
·ð 1763  pokój w Hubertsburgu, zwyciÄ™stwo Prus ,,cud domu brandenburskiego
o pokój w Paryżu, klęska Francuzów, Kanada i Indie dla Anglii
1762  1796  rzÄ…dy Katarzyny II w Rosji
1764  1795 panowanie Stanisława Augusta
1764  król Stanisław August zakłada Szkołę Rycerską
1765  powstaje czasopismo  Monitor
1767  Konfederacja Radomska, przeciwko reformom Stanisława Augusta
·ð sejm repinowski, tolerancja dysydentów, brak zgody na detronizacje króla, nazwa od
ambasadora rosyjskiego
1768  Konfederacja Barska (utrzymuje siÄ™ przez 4 lata )
1772  Pierwszy rozbiór Polski
1773  sejm porozbiorowy w Warszawie
·ð powoÅ‚anie Rady NieustajÄ…cej
·ð powoÅ‚anie Komisji Edukacji Narodowej
·ð Tea Act w Ameryce (monopol dla drogich kupców angielskich)
·ð bostooskie picie herbaty (bunt Amerykanów przeciwko uciskowi handlowemu)
1774  Pierwszy kongres kontynentalny
1775  Drugi kongres kontynentalny
·ð bitwa pod Lexington (zwyciÄ™stwo Anglików)
1776  4 lipca Deklaracja Niepodległości
·ð bitwa pod SaratogÄ… (pierwsze poważne zwyciÄ™stwo Amerykanów)
1780 ok.  maszyna parowa Jamesa Watta
1781  bitwa pod Yorktown (zwycięstwo nad Anglikami )
1783  podpisanie traktatu paryskiego, Wielka Brytania uznaje niepodległośd Stanów Zjednoczonych
1787  kongres amerykaoski uchwala konstytucje, powstajÄ… Stany Zjednoczone Ameryki
1788  1792 Obrady Sejmu Czteroletniego
·ð likwidacja Rady NieustajÄ…cej w 1789
1789  5 maja - zwołanie Stanów Generalnych przez Ludwika XVI w Francji; początek rewolucji
·ð 9 lipca - powstanie Zgromadzenia Konstytucyjnego (Konstytuanta)
·ð 14 lipca - zdobycie Bastylii
·ð 26 sierpni - uchwalenie Deklaracji praw czÅ‚owieka i obywatela
·ð konstytucja amerykaoska wchodzi w życie, Jerzy Waszyngton pierwszym prezydentem
1791  3 września - uchwalenie konstytucji w Francji
·ð amerykaoska Karta Praw
~ 7 ~
Kalendarium: Historia nowożytna powszechna XV/XVI  XVIII w.
1792  konfederacja targowicka (bitwy pod Zieleocami i DubienkÄ…)
·ð 22 wrzeÅ›nia- uwiÄ™zienie Ludwika XVI i obalenie monarchii w Francji
1793  21 stycznia - ścięcie Ludwika XVI
·ð wprowadzenie rzÄ…dów absolutnych Komitetu Ocalenia Publicznego (jakobini)
·ð Sejm w Grodnie, ostatni sejm w dziejach I Rzeczypospolitej
·ð 1793  II rozbiór Polski
1794  powstanie Kościuszkowskie (28.III akt insurekcji w Krakowie ; 4.IV. bitwa pod Racławicami;
7.V. wydanie uniwersału połanieckiego; 6.VI. bitwa pod Szczekocinami; 10.X. bitwa pod
Maciejowicami
·ð Å›ciÄ™cie Dantona, póz
niej również Robespierre a
1795  ustalenie nowej konstytucji francuskiej (władzę przejmuje Dyrektoriat)
1795  III rozbiór Polski
~ 8 ~