tom 16, nr 3, 131 136
Gerontologia Polska PRACA POGL 
DOWA ISSN 1425 4956
Halina Zielińska-Więczkowska1, Kornelia Kędziora-Kornatowska2, Tomasz Kornatowski3
1
Katedra i Zakład Pedagogiki i Dydaktyki Pielęgniarskiej Uniwersytetu im. Mikołaja Kopernika
w Toruniu, Collegium Medicum w Bydgoszczy
2
Katedra i Klinika Geriatrii Uniwersytetu im. Mikołaja Kopernika w Toruniu, Collegium Medium
w Bydgoszczy
3
Katedra i Zakład Farmakologii i Terapii Uniwersytetu im. Mikołaja Kopernika w Toruniu, Collegium
Medicum w Bydgoszczy
Starość jako wyzwanie
Old age as a challenge
Abstract
Old age and the very process of ageing is a difficult time for people. Many difficult situations, which happen very
frequently in old age, negatively influence peoples mental state, which results in increased incidence of depres-
sion among the elderly. This proves that many elderly people are not prepared for old age.
The aim of the study, based on the literature review, is to show that old age is a serious challenge for the elderly.
The article indicates that there is a need for life-long self development. It justifies the necessity of being respon-
sible for one s own life including the quality of old age. It also shows everyday problems of the elderly and ways
of coping with these problems.
Gerontol. Pol. 2008; 16, 3: 131 136
key words: old age, challenge, biopsychosocial problems
Wstęp
W wielu doniesieniach badawczych wskazuje się na biologów, długość życia wykazuje duże zróżnico-
duże rozpowszechnienie depresji (30 60%) oraz nie- wanie w wymiarze indywidualnym i populacyjnym,
pokojący wzrost samobójstw w populacji osób w star- a także pod względem płci [3]. Długość życia oraz
szym wieku. W grupie seniorów powyżej 75. roku tempo starzenia się zależą od czynników genetycz-
życia notuje się najwyższy wskaz
nik samobójstw spo- nych, stylu życia (rodzaju diety i aktywności) i wpły-
śród wszystkich grup wiekowych, i to w większości wów środowiskowych (higiena, klimat). Z doniesień
krajów uprzemysłowionych [1]. Fakt ten bezspornie wynika, że proces starzenia się u mężczyzn na ogół
dowodzi o tym, że wiele osób w podeszłym wieku przebiega szybciej. Średni czas trwania życia w skali
nie jest przygotowanych do okresu starości. Ponad- świata wynosi ponad 60 lat i jest bardzo zróżnico-
to, jak pisze Synak,,współczesne warunki kulturowo- wany. Kobiety w ujęciu globalnym żyją średnio 6 lat
cywilizacyjne czynią dzisiejsze życie coraz trudniej- dłużej niż mężczyz
ni, chociaż i w tym przypadku
szym dla jednostek słabych i starych [2]. dostrzega się znaczne różnice. Na przykład w Afgani-
stanie czas życia kobiet wynosi średnio 45,9 roku;
Długość życia i tempo starzenia się mężczyzn  47,3 roku. Mieszkańcy niektórych państw
w skali światowej kontynentu afrykańskiego (Malawia, Botswana, Rwan-
Proces starzenia się człowieka trudno jest uogólniać da) nie osiągają nawet 40. roku życia. W Europie
 ma on wymiar wybitnie jednostkowy. Zdaniem najdłużej żyją Francuzi, Holendrzy, Szwedzi. Nato-
miast w skali świata  najdłuższy czas trwania życia
notuje się wśród mieszkańców Japonii (K  84,3;
Adres do korespondencji:
M  77,7) i Andory (K  86,6; M  80,6) [2].
dr med. Halina Zielińska-Więczkowska
Ważnym wyzwaniem jest w tym zakresie dążenie do
Katedra i Zakład Pedagogiki
i Dydaktyki Pielęgniarskiej UMK stopniowego wydłużania życia, między innymi po-
ul. Techników 3, 85 801 Bydgoszcz
tel.: [phone]
www.gp.viamedica.pl
131
Gerontologia Polska 2008, tom 16, nr 3
przez ustawiczne zwiększanie świadomości zdrowot- biologicznych wynikających z naturalnego procesu
nej oraz poprawę warunków życia, zwłaszcza miesz- starzenia się oraz zwiększających się wraz z wiekiem
kańców Afryki. ograniczeń w pełnieniu funkcji społecznych. Nie ozna-
cza to wcale biernego poddawania się tym proce-
Kryzys starości som. Z jednej strony należy zaakceptować przemiany
Nikt nie wątpi w fakt, że starość jest okresem trau- biologiczne jako naturalne i nieuchronne, a z drugiej
matycznym dla człowieka, zwłaszcza w świecie szyb-  starać się je maksymalnie opóz
niać naturalnymi
kich przemian cywilizacyjnych oraz wobec wielu za- metodami (styl życia). Jak podkreśla Erikson, waż-
grożeń. Zdaniem psychologów człowiek lepiej znosi nym zadaniem rozwojowym jest akceptacja ludz-
trudne sytuacje wówczas, jeżeli istnieje perspektywa kiego życia dzięki mądremu postrzeganiu jego prze-
korzystnych zmian. W okresie starości  w ostatniej biegu [6].
fazie życia  takiej perspektywy często już się nie Obecnie głównej przyczyny starzenia się można upa-
dostrzega, dlatego wiele zdarzeń krytycznych wpły- trywać w niedostatecznej aktywności fizycznej. Jak
wa na osobę w starszym wieku wyjątkowo streso- słusznie zauważa wielu autorów, czynnikami, które
gennie. Starość to rodzaj wyzwania dla jednostki, najbardziej przyspieszają proces inwolucji starczej,
która musi się zmagać z nieuchronną naturą biologii są, niestety, bierność i brak celów życiowych [6]. Czło-
i jest uwikłana w liczne zdarzenia kryzysowe, wpisa- wiek musi nadać charakter i sens własnemu życiu
ne zwłaszcza w ten okres życia. poprzez określanie coraz wyższych celów [7]. Potrze-
W psychologii ten etap bywa nazywany  okresem ba sensu życia jest silnie odczuwana przez osoby
strat lub  kryzysem starości [4]. Wśród wielu zda- w starszym wieku, a jej realizacja jest istotna z punk-
rzeń krytycznych wpisanych w tę fazę życia najczę- tu widzenia równowagi psychicznej [8]. Większe
ściej wymienia się: utratę zdrowia i witalności, atrak- poczucie sensu życia wykazują osoby z wyższym
cyjności, najbliższych osób, pracy (przejście na emery- wykształceniem [8]. Człowiek dostrzegający i reali-
turę), niekiedy prestiżu zawodowego, perspektywę zujący swój sens życia łatwiej będzie przezwyciężać
własnej śmierci. Sytuacje krytyczne zawsze są dla czło- kryzys starości. Sens życia inspiruje go do bycia ak-
wieka z
ródłem ważnych wyzwań, wielu trosk i życio- tywnym, stanowiąc z
ródło dążeń do doskonałości
wych zmagań. Zmniejszenie statusu ekonomicznego i wiążąc się z samorealizacją [8]. Efektem nieustan-
skutkuje ograniczeniami w życiu codziennym, co może nego dążenia do doskonałości jest mądrość życiowa
być z
ródłem poważnego dyskomfortu psychicznego. i integracja wewnętrzna [6]. Mądrość pragmatycz-
Sytuacja ta zmusza do zmiany stylu życia, skutkuje na, nabywana na bazie doświadczeń życiowych, po-
ograniczeniem kontaktów, doprowadzając tym samym zwala człowiekowi lepiej kierować własnym życiem
do stopniowej izolacji osoby starszej w społeczeństwie. oraz radzić sobie w trudnych sytuacjach. Mądrość
Wpływa to negatywnie na świadomość starzejącego transcendentna, charakterystyczna dla okresu póz
nej
się człowieka i jego funkcjonowanie społeczne [4]. dorosłości, stanowi efekt rozwoju podmiotowego
i oznacza filozoficzną postawę wobec życia, z nabra-
Starość a zadania rozwojowe człowieka niem dystansu wobec wielu zdarzeń życiowych. Za-
Każdy okres życia, w tym póz
na dorosłość, stawia pewnia pogodę ducha i równowagę psychiczną [4].
przed człowiekiem nowe zadania rozwojowe, któ- Według Goldsteina samorealizacja jest  urzeczywist-
rym  w trosce o jakość życia  należy sprostać. nianiem własnych potencjałów . Realizacja potrze-
Starość jest kontynuacją wcześniejszych faz życia. by sensu życia jest działaniem podejmowanym świa-
Niewypełnienie ważnych zadań rozwojowych we domie przez jednostkę [8]. Należy pamiętać o tym,
wcześniejszych okresach życia skutkuje frustracją, że charakter i jakość starości zależy w głównej mie-
nerwicą egzystencjalną, depresją, zabarwiając ne- rze od nas samych, od przyjętej filozofii oraz posta-
gatywnie obraz starości. Jakość starości i starzenia wy wobec zdrowia i życia, a także realizacji potrzeby
się zależy w decydującej mierze od charakteru życia, samorozwoju. Jakość starości wyznaczają czynniki
jakie człowiek prowadził wcześniej, zwłaszcza już ekonomiczno-socjalne, sytuacja psychospołeczna,
w dorosłym wieku [5]. Gerontolodzy uważają, że wartość otrzymywanych świadczeń leczniczo-opie-
starzenie się jest odzwierciedleniem wcześniejszej kuńczych oraz czynniki duchowe [9]. Wraz z wie-
egzystencji. Obraz starości jest niejako wypadkową kiem wiara jest wartością cenioną wyżej. Oddziały-
dotychczasowego życia. wanie wychowawcze powinno zmierzać do kształ-
Koniecznym warunkiem dla poczucia jakości życia towania postaw odpowiedzialności za własne życie
osoby w starszym wieku jest zaakceptowanie zmian i rozwój. Jest to szczególnie pożądane we współcze-
www.gp.viamedica.pl
132
Halina Zielińska-Więczkowska, Kornelia Kędziora-Kornatowska, Tomasz Kornatowski, Starość jako wyzwanie
snym świecie, gdzie oczekuje się postaw kreatyw- lepszym radzeniem sobie z kryzysem starości. Zda-
nych wobec własnego życia. niem Bielańskiej  kreatywność wraz ze spontanicz-
Rozwój osobowości w ciągu całego życia według nością tworzą tę siłę, która pomaga odkrywać sie-
teorii Obuchowskiego oznacza coraz wyższą spraw- bie, nowe aspekty relacji między sobą a innymi, znaj-
ność, daje poczucie satysfakcji z życia, oznacza zdol- dować innowacyjne rozwiązania sytuacji trudnych,
ność kontroli nad sobą, wyraża się w podmiotowo- nieoczekiwanych wyzwań [13]. Człowiek uczy się
ści człowieka [8]. Kształtuje dodatni bilans życiowy, autokreacji poprzez długotrwały proces wychowa-
będący głównym wyznacznikiem jakości życia. nia i samowychowania.
Zdaniem gerontologów preferowany styl życia przez Wychowanie i samowychowanie człowieka należy
daną osobę, związany z jego własną aktywnością, postrzegać jako proces trwający przez całe życie. Jest
aż w około 50% jest czynnikiem determinującym pożądane, aby był to kierunek progresywny, w któ-
zdrowie [10]. Fakt ten bezspornie potwierdza, że rym każdy następny etap w rozwoju jednostki jest
 człowiek jest kowalem własnego życia , w tym zdro- procesem wyższym. Jakość rozwoju człowieka pole-
wia i charakteru starości. ga na ciągłym doskonaleniu zarówno wiedzy, umie-
Istotnym wyzwaniem w poczuciu jakości życia jest jętności, postaw, wyzwalaniu sił intelektualnych,
edukacja trwająca przez całe życie. Sprawny umysł a także wartości moralnych, szczególnie ważnych we
opóz
nia proces biopsychospołecznego starzenia się. współczesnym świecie [14]. Trwający przez całe życie
Warto podkreślić, że ważnym predyktorem jakości proces wychowania pozwala poznać i opanować
życia jest wykształcenie. Z większości doniesień ba- sztukę starzenia się, czyli  umiejętność przystosowa-
dawczych wynika, że wyższy poziom wykształcenia nia się do nowych warunków życia, jakie niesie ze
sprzyja lepszej jakości życia. Dążenie do rozwoju przez sobą okres starości i tworzenia na nowo sensu swo-
całe życie, zwłaszcza obecnie, jest zatem konieczno- jego życia [11]. Dobra adaptacja do starości to umie-
ścią. Wpływa na większe poczucie własnej wartości, jętność radzenia sobie z problemami tego okresu,
użyteczności i spełnienia. Sprzyja nawiązaniu więzi, przy sprawowaniu bieżącej kontroli nad nieuchron-
zapobiega społecznej izolacji, jakże niepożądanej nością procesu starzenia się i jakością życia w wa-
w aspekcie jakości życia. Kształtuje pozytywne wyobra- runkach zwiększających się ograniczeń i coraz bar-
żenia o starości i osobach w starszym wieku, zapobie- dziej widocznych strat [4]. Na dobrą adaptację do
gając tym samym marginalizacji. W znacznej mierze starości wskazują takie czynniki, jak: dobry stan zdro-
dana jednostka kreuje obraz własnej starości i może wia, aktywność, pogoda ducha, dobry stan umysłu,
swoją postawą zwalczać negatywne stereotypy. Wcho- otwartość na kontakty, szczerość, pozytywna samo-
dzenie w okres starości z bagażem negatywnych do- ocena oraz poczucie satysfakcji z życia. Podstawę
świadczeń i wyobrażeń skutkuje frustracją i depresją. adaptacji do okresu starości stanowi selektywna opty-
Edukacja permanentna w okresie starości może prze- malizacja zachowań i kompensacja ubytków oraz
jawiać się w różnorakich formach (np. rozwiązywa- przejawianie optymistycznej postawy wobec własne-
nie krzyżówek, uczestnictwo w życiu kulturalnym). go życia [4]. Ważna jest tu świadomość jednostki, że
Zalecaną formą edukacji w póz
nej dorosłości i w po- proces starzenia się nie musi jednolicie obejmować
przedzającym ją okresie są Uniwersytety Trzeciego wszystkich narządów i funkcji. Mimo postępującej
Wieku, obecnie prężnie już działające. Jednak, jak inwolucji starczej można zachować wysoką spraw-
wynika z doniesień, wciąż jest ich za mało w stosun- ność w niektórych ważnych dla siebie dziedzinach,
ku do realnych potrzeb [11]. Większą potrzebę edu- jednak pod warunkiem stałego treningu w tym za-
kacji przez całe życie dostrzegają kobiety, które sta- kresie (np. działalność intelektualna, aktywność fi-
nowią około 90% wszystkich słuchaczy Uniwersytetu zyczna) [6]. Istotnym wyznacznikiem adaptacji do
Trzeciego Wieku, jak i osoby z wyższym wykształce- starości jest życiowy bilans zarówno pod kątem osią-
niem [11]. Uniwersytety Trzeciego Wieku realizują gnięć, jak i strat. Starość jest okresem swoistej re-
wiele ważnych i różnorodnych funkcji, w tym eduka- fleksji nad jakością przeżytych lat, rozrachunku do-
cyjną, psychoterapeutyczną, integracyjną [12]. konywanego z samym sobą.
Warto pamiętać o tym, że osoba dorosła nierzadko O dobrym przystosowaniu do okresu starości świad-
ma duży potencjał rozwojowy, który powinna u sie- czy wysoki poziom koherencji [8]. Zdaniem Antono-
bie odkryć, uaktywnić i pielęgnować [6]. Zdolność wy- vsky ego osoby z wysokim poczuciem koherencji
korzystywania tych potencjalnych możliwości w peda- wybierają dla siebie najbardziej optymalną dla dane-
gogice określa się jako autokreację. Kreatywności go stresora strategię radzenia sobie w trudnej sytu-
należy się uczyć od najmłodszych lat. Skutkuje ona acji [15]. Ważnymi składowymi uczucia koherencji
www.gp.viamedica.pl
133
Gerontologia Polska 2008, tom 16, nr 3
jest poczucie zrozumiałości, zaradności oraz sensow- zaczynają zmieniać się rysy twarzy oraz sylwetka cia-
ności. Komponent zrozumiałości przejawia się w spo- ła. Wiąże się to ze stopniową utratą atrakcyjności
strzeganiu napływających informacji jako jasnych, fizycznej, co w średnim wieku może być jedną z przy-
spójnych i uporządkowanych oraz wiąże się z trafną czyn kryzysu.
oceną otaczającej rzeczywistości. Jednostka o silnym Inwolucja fizyczna obejmuje duży zakres zmian re-
poczuciu sterowalności nie poddaje się w trudnej gresywnych, które prowadzą do utraty sprawności
sytuacji, umiejętnie zmagając się z przeciwnościami energetycznej organizmu, obniżenia jego wydolno-
losu. Wysokie poczucie sensowności zawsze pozwa- ści, redukcji odporności i wzrostu zachorowalności.
la dostrzec ważne dziedziny życia, w których można Wydolność organizmu znacząco obniża się wskutek
się realizować, mimo pewnych ograniczeń, jakie do- zanikania koordynacji między współdziałającymi ze
strzega się zwłaszcza w okresie starości. Według sobą procesami [3]. Dochodzi do spadku sił fizycz-
Antonovskycego człowiek z silnym poczuciem kohe- nych i energii organizmu, co usposabia do biernego
rencji potrafi skutecznie przesuwać ważny obszar stylu życia. Człowiek musi wykazać dużą wolę bycia
swego funkcjonowania. Spostrzega świat jako zro- aktywnym i mieć świadomość korzyści wynikających
zumiały i uporządkowany, sterowalny, na który moż- z regularnej aktywności fizycznej. To ważne wyzwa-
na mieć wpływ, i sensowny. Zauważono, że takie nie, ponieważ, jak wynika z przeglądu doniesień ba-
osoby wykazują tendencję w kierunku zachowań dawczych, osoby w starszym wieku preferują raczej
prozdrowotnych. Poczucie koherencji kształtuje się bierny styl życia  jakże niepożądany w aspekcie jego
na bazie doświadczeń  w toku całego życia jed- jakości. Korzyści z regularnej aktywności ruchowej
nostki. Jest cechą głównie nabytą poprzez długotrwa- są widoczne nie tylko w postaci zmian fizjologicz-
ły proces wychowania oraz wpływy socjalizacyjne, nych, ale także natury psychologicznej, socjologicz-
jakim jednostka nieustannie podlega. Bardzo ważne nej czy kulturowej [17].
są tu pierwsze doświadczenia i uwarunkowania śro- Zmiany biologiczne skutkują problemami psycho-
dowiskowe wczesnego dzieciństwa [15]. Z przeglą- społecznymi. Ważnymi zagadnieniami, z którym
du literatury andragogicznej wiadomo, że to dzięki musi się borykać osoba starsza, są samotność i po-
trudnym sytuacjom często następuje rozwój człowie- czucie osamotnienia [12, 18]. Samotność może być
ka, jednak pod warunkiem wyciągania z nich właści- pozytywnym stanem dla osób aktywnych, które się
wych wniosków. samorealizują, lub o ile jest krótkotrwała bądz
za-
Zdolności indywidualne człowieka wskazują na duży mierzona w celu realizacji wyższych aspiracji [18].
zasób możliwości twórczych w wielu dziedzinach Natomiast najboleśniej doświadczają samotności
życia. U osób w starszym wieku ukryte rezerwy są osoby bierne, bez wyraz
nie wytyczonego celu życia.
duże, ze względu na mniejszą na ogół presję na osią- Samotność staje się dla nich udręką i oczekiwaniem
gnięcia intelektualne w tym okresie [16]. Dlatego jest na śmierć.
pożądane ciągłe stymulowanie rozwoju [12]. Czło- Osamotnienie może przejawiać się w różnych sferach
wiek, chcąc zaistnieć we współczesnym świecie i nor- życia człowieka  społecznej, psychicznej, moralnej
malnie funkcjonować we wszystkich fazach życia, [18]. Ważnym sposobem uniknięcia przykrego do-
musi wykazać troskę o swój rozwój w ciągu całego świadczania samotności jest, jak pisze Pawłowska  za-
życia. Zaprzepaszczenie go na którymś etapie skut- chowanie równowagi między światem zewnętrznym
kuje negatywnym obrazem starości. Współczesny i wewnętrznym, inaczej mówiąc, pomiędzy funkcjo-
człowiek, aby zaistnieć, musi koniecznie poddać się nowaniem w świecie różnorakich powiązań i ról spo-
ustawicznej edukacji [14]. łecznych a tym co najbardziej osobiste i intymne, własną
Realizacja sensu życia wiąże się z określonym rodzajem indywidualnością [17]. Niestety, we współczesnym
aktywności, która jest głównym wyznacznikiem jakości świecie zachowanie tej harmonii jest utrudnione, mię-
życia. Jak słusznie podkreśla wielu autorów, życie na- dzy innymi poprzez wpływ kultury masowej.
cechowane aktywnością to pomyślna egzystencja [5]. Ważnym wyzwaniem dla polskiej gerontologii oraz
instytucji społecznych jest przeciwdziałanie margina-
Problemy, które musi przezwyciężać lizacji społecznej starszej generacji. Zdaniem Trafia-
starzejąca się osoba łek jej główne z
ródło tkwi w niskich emeryturach i ren-
Osoba w podeszłym wieku nieustannie musi zma- tach [18]. Zła sytuacja materialna wielu osób ogra-
gać się ze skutkami biologicznego starzenia się or- nicza zaspakajanie potrzeb, zawęża kontakty inter-
ganizmu. Zdaniem biologów jego pierwsze oznaki personalne, obniża jakość życia. Okresowi starości
pojawiają się już po 40. roku życia. Coraz widoczniej przypisuje się chorobę, niedołęstwo, zubożenie, za-
www.gp.viamedica.pl
134
Halina Zielińska-Więczkowska, Kornelia Kędziora-Kornatowska, Tomasz Kornatowski, Starość jako wyzwanie
potrzebowanie na opiekę. Osoba w starszym wieku rości warto również pamiętać o potrzebie bliskości
bardzo szybko utożsamia się z potocznie funkcjonu- z drugim człowiekiem [9].
jącym negatywnym stereotypem. Osobom w pode- Większość autorów zgadza się z faktem, że przygo-
szłym wieku trudniej jest nadążać za postępem współ- towanie do starości musi nastąpić wcześniej, zwłasz-
czesności [2, 12, 18]. Wobec szybkich przemian czują cza gdy osoba w starszym wieku musi funkcjono-
się wyobcowani, zagubieni i bezradni. wać w świecie dynamicznych przemian [5, 9, 11, 12].
Niewątpliwie ważnym zadaniem okresu starości i po- Reasumując, starość jest wyzwaniem nie tylko dla
przedzającego ją etapu jest dbałość o własne zdro- starzejącego się człowieka; stanowi ważne zadanie
wie, poddawanie się okresowej kontroli lekarskiej, także dla instytucji medycznych i społecznych.
czy badaniom przesiewowym. Wszystkie poczynania  zarówno samej jednostki,
W celu sprostania wielu wyzwaniom konieczne jest jak i instytucji  powinna cechować nieustanna
jednak udzielanie osobom w starszym wieku wielo- troska o jakość życia. Starość nie uwalnia człowie-
wymiarowo wsparcia zarówno w sferze informacyjnej, ka od wielu życiowych zmagań, wręcz przeciwnie
duchowej, emocjonalnej czy w formie świadczenia  wystawia na większą próbę. Zatem tak ważne
pomocy przy wykonywaniu codziennych czynności [12]. w starzejącym się społeczeństwie jest podkreślanie
Ze względu na duże dysproporcje ekonomiczne w spo- roli gerontologii i pedagogicznej. Współczesna an-
łeczeństwie, w przypadku niektórych osób jest ko- dragogika i gerontologia przygotowują człowieka do
nieczna pomoc materialna  świadczona w różnym sprostania wielu wyzwaniom współczesności, w tym
zakresie i formach. Wsparcie zwiększa poczucie bez- zadaniom związanym z okresem starości, wskazu-
pieczeństwa, zapewnia tożsamość jednostki, stymu- jąc najbardziej optymalne sposoby, by móc je prze-
luje do pożądanych działań. zwyciężać, zachowując przy tym własną tożsamość.
W fazie preterminalnej ważnym wyzwaniem pozo-
staje pogodzenie się ze śmiercią jako naturalnym Wnioski
zjawiskiem, wobec którego staje każdy człowiek. Z niniejszej pracy wynikają ważne implikacje prak-
Śmierć w życiu osoby w starszym wieku staje się tyczne. Każda osoba, chcąc sprostać trudnym zada-
powszechna. Umierają członkowie rodziny, znajo- niom okresu starości, powinna:
mi, przyjaciele i pojawia się perspektywa własnej  mieć świadomość odpowiedzialności za jakość
śmierci. Rewizja przeszłości i chęć uporządkowania własnej starości;
doświadczeń może wiązać się z poczuciem winy  wykazać troskę o rozwój w ciągu całego życia;
i pogrążeniem w żalu. W tej fazie następuje powrót  zaakceptować zmieniające się warunki życia oraz
do przeszłości i często strach przed nieuniknionym fakt przemijania;
faktem śmierci. Lęk ten może być złagodzony po-  kształtować nawyki prozdrowotne, opóz
niające
przez dostrzeganie sensu przeżytych lat i wiążący biologiczne starzenie się organizmu;
się z tym dodatni bilans życiowy [4]. W tych ostat-  przejawiać optymizm, być otwartym na kontakty;
nich chwilach życia umierająca osoba nie może się  umieć czerpać korzyści z każdej fazy życia, w tym
czuć osamotniona [12]. W przygotowaniach do sta- również ze starości.
Streszczenie
Starość i sam proces starzenia się są zapewne dla człowieka trudnymi etapami w życiu. Wiele problematycznych
sytuacji, jakże częstych w okresie starości, negatywnie oddziałuje na psychikę człowieka, co skutkuje dużym
rozpowszechnieniem depresji w najstarszej grupie wiekowej. Świadczy to o tym, że wiele osób w starszym wieku
nie jest przygotowanych do okresu starości.
Celem niniejszej pracy, przygotowanej na podstawie przeglądu literatury, jest ukazanie starości jako ważnego
wyzwania dla osoby wkraczającej w starszy wiek. W artykule wskazano na potrzebę samorozwoju jednostki
w ciągu całego życia. Uzasadniono konieczność kształtowania postaw odpowiedzialności za własne życie, w tym
jakości starości. Ukazano osobę w starszym wieku wobec wielu problemów, z jakimi na co dzień musi się zmagać.
Gerontol. Pol. 2008; 16, 3: 131 136
słowa kluczowe: starość, wyzwanie, problemy biopsychospołeczne
www.gp.viamedica.pl
135
Gerontologia Polska 2008, tom 16, nr 3
10. Bień B.: Sytuacja zdrowotna osób w podeszłym wieku. W: Gro-
PIŚMIENNICTWO
dzicki T., Kocemba J., Skalska A. (red.): Geriatria z elementami
1. Polewka A., Chrostek Maj J., Szczepańska A
. i wsp.: Samobój-
gerontologii ogólnej. Via Medica, Gdańsk 2006; 42 46.
stwa i próby samobójcze w okresie wczesnej i póz
nej starości
11. Szarota Z.: Gerontologia społeczna i oświatowa. Zarys problematy-
 epidemiologia, czynniki ryzyka, profilaktyka. Przegląd Lekar-
ki. Wydawnictwo Naukowe Akademii Pedagogicznej, Kraków 2004.
ski 2006; 63: 323 327.
12. Leszczyńska-Rejchert A.: Człowiek starszy i jego wspomaganie
2. Synak B.: Problematyka badawcza i charakterystyka badań.
 w stronę pedagogiki starości. Wydawnictwo Uniwersytetu
W: Synak B. (red.): Polska starość. Wydawnictwo Uniwersytetu
Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie, Olsztyn 2005.
Gdańskiego, Gdańsk 2002; 11 34.
13. Bielańska A.: Kreatywność  z
ródło w ogrodzie życia. Psycho-
3. Wolański N.: Rozwój biologiczny człowieka. Podstawy auksolo-
terapia 2006; 4: 5 9.
gii, gerontologii i promocji zdrowia. Wydawnictwo Naukowe
14. Czerniawska O.: Trendy rozwojowe w zachowaniu ludzi doro-
PWN, Warszawa 2006.
słych. W: Wujek T. (red.): Wprowadzenie do andragogiki. Wy-
4. Straś-Romanowska M.: Póz
na dorosłość. Wiek starzenia się.
dawnictwo Instytutu Technologii Eksploatacji, Radom 1996;
W: Harwas-Napierała B., Trempała J. (red.): Psychologia roz-
36 46.
woju człowieka. Tom 2. Wydawnictwo Naukowe PWN, War-
15. Antonovsky A.: Rozwikłanie tajemnicy zdrowia. Jak radzić sobie
szawa 2001; 263 292.
ze stresem i nie zachorować. Wydawnictwo Instytutu Psychia-
5. Zych A.A.: Człowiek wobec starości. Szkice z gerontologii spo-
trii i Neurologii, Warszawa 2005.
łecznej. BPS  Śląsk , Katowice 1999.
16. Moritz M.: Trening umysłu jako forma utrzymania aktywności
6. Pietrasiński Z.: Rozwój dorosłych. W: Wujek T. (red.): Wprowa-
intelektualnej ludzi starych. W: Obuchowski K. (red.): Starość
dzenie do andragogiki. Wydawnictwo Instytutu Technologii
i osobowość. Wydawnictwo Akademii Bydgoskiej, Bydgoszcz
Eksploatacji, Radom 1996; 11 35.
2002; 113 145.
7. Błachnio A.: Pytanie o jakość życia w kontekście rozważań nad
17. Wizner B.: Promocja zdrowia i aktywności prozdrowotnej.
naturą starości. W: Obuchowski K. (red.): Starość i osobowość.
W: Grodzicki T., Kocemba J., Skalska A. (red.): Geriatria
Wydawnictwo Akademii Bydgoskiej, Bydgoszcz 2002; 13 52.
z elementami gerontologii ogólnej. Via Medica, Gdańsk
8. Zając L.: Psychologiczna sytuacja człowieka starszego oraz jej
2006; 53 59.
determinanty. W: Obuchowski K. (red.): Starość i osobowość.
18. Pawłowska R.: Samotność człowieka  rozważania teoretycz-
Wydawnictwo Akademii Bydgoskiej, Bydgoszcz 2002; 53 112.
ne. W: Pawłowska R., Jundził E. (red.): Pedagogika człowieka
9. Tchorzewski A.M.: Starość, jej sens i znaczenie w procesie wy-
samotnego. Wydawnictwo Uczelniane Wyższej Szkoły Huma-
chowania i rozwoju człowieka. W: Kuchcińska M. (red.): Zdro-
nistycznej, Gdańsk 2000; 15 42.
wie człowieka i jego edukacja gerontologiczna. Wydawnictwo
19. Trafiałek E.: Polska starość w dobie przemian. Wydawnictwo
Akademii Bydgoskiej, Bydgoszcz 2004; 97 101.
Naukowe  Śląsk , Katowice 2003.
www.gp.viamedica.pl
136