Systemy oświatowe państw Unii Europejskiej: Belgia 1. Administracja szkolna Belgii Królestwo Belgii jest monarchią dziedziczną, opartą na demokracji parlamentarnej. Podział administracyjny obejmuje trzy regiony (dziewięć prowincji): Flandrię, Walonię i Brukselę oraz trzy strefy języków. Są to: germańska Flandria z językiem flamandzkim (57,5% ogółu mieszkańców), romańska Walonia z jęz. francuskim (42%) i niewielka niemiecka enklawa językowa (0,5%) we wschodniej części kraju. Stolica Belgii Bruksela jest miastem dwujęzycznym, w którym podobnie jak na całym terytorium kraju obowiązują dwa języki urzędowe: francuski i flamandzki. Szkolnictwem w Belgii kieruje dwóch ministrów edukacji. Jeden odpowiada za szkoły francuskojęzyczne i niemieckojęzyczne, a drugi – za flamandzkojęzyczne. Nakłady finansowe na oświatę stanowią 6,1% produktu krajowego brutto. 2. Organizacja systemu szkolnictwa: 2.1. Przedszkola i opieka nad dziećmi specjalnej troski. Przedszkole stanowi pierwszy szczebel systemu szkolnego. Jest ono nieobowiązkowe, przeznaczone jest dla dzieci od 3 do 6 roku życia. Większość przedszkoli znajduje się na terenie szkół podstawowych. Szkoły specjalne obejmują dzieci i młodzież, które ze względu na różne upośledzenia fizyczne i umysłowe, zaburzenia charakteru, stan zdrowia, trudności wychowawcze nie mogę uczyć się w szkołach zwykłych. Pomoc wychowawcza organizowana w placówkach dla tych dzieci obejmuje: a) nauczanie i wychowanie b) elementarne wykształcenie ogólne i przygotowanie do wykonywania określonych zawodów c) nauczanie takie jak w szkołach zwykłych zorganizowane specjalnie dla dzieci, które ze względu na stan zdrowia muszą przebywać masowo w sanatoriach lub innych placówkach zdrowotno – wychowawczych. Dla dzieci upośledzonych fizycznie czy umysłowo organizuje się przeważnie internaty, w których uczniowie pracują w niewielkich grupach. 2.2. Obowiązek szkolny Rozpoczyna się w Belgii od 6 roku życia i trwa przez 9 lat, obejmuje w całości obowiązkową, bezpłatną i jednolitą sześcioletnią szkołę podstawową. 2.3. Kształcenie podstawowe Szkoła podstawowa podzielona jest na trzy dwuletnie bloki edukacyjne, dostosowanie do potrzeb i możliwości dzieci. Uczniowie kończący cykl kształcenia początkowego otrzymują dyplom, uprawniający do podjęcia nauki w szkole średniej. 2.4. Kształcenie średnie Szkolnictwo średnie jest obowiązkowe dla uczniów: - do 15 roku życia, uczęszczających do placówek o pełnym wymiarze godzinnym, - do 18 roku życia dla młodzieży pracującej: Uczniowie mają do wyboru dwa rodzaje kształcenia: tradycyjne i odnowione. a) Kształcenie tradycyjne składa się z dwóch następujących po sobie 3 – letnich cyklów programowych, natomiast cykle te obejmują szkoły dwóch typów: typ klasyczny (głównie placówki prywatne, podległe instytucjom kościelnym) oraz typ humanistyczny. Kształcenie tradycyjne przygotowuje przede wszystkim kandydatów do szkolnictwa wyższego. b) Kształcenie odnowione dzieli się na dwie specjalizacje, które umożliwiają: - uzyskanie wykształcenia ogólnego, technicznego lub artystycznego – przygotowanie do studiów wyższych (istnieje również możliwość podjęcia pracy zawodowej). - otrzymanie wykształcenia artystycznego, technicznego lub zawodowego umożliwiającego natychmiastowe podjęcie pracy lub kontynuację nauki w szkole wyższej. Kształcenie odnowione opiera się na trzech dwuletnich cyklach nauczania: - cykl obserwacji (uczniowie realizują jednolity program ogólnokształcący) - cykl orientacji (szeroka możliwość wyboru specjalizacji dalszego kierunku kształcenia) - cykl determinacji (program ograniczony jest do wybranego przez ucznia kierunku specjalizacji). 2.5. Kształcenie zawodowe w Belgii Celem szkolnictwa zawodowego na różnych poziomach nauczania jest przygotowanie młodzieży do wykonywania określonego zawodu, a równocześnie umożliwienie jej zdobycia określonego zakresu wykształcenia ogólnego. Szkoły zawodowe na poziomie średnim pod względem programów obejmują dwa cykle nauczania: cykl niższy i wyższy. Na każdym z tych poziomów nauczania szkoły zawodowe dzielą się na dwa kierunki: zawodowy oraz techniczny. Ponadto funkcjonuje kształcenie zawodowe w systemie kursów wieczorowych. 2.6. Matura i selekcja uczniów Belgia ma najwyższy w państwach Unii procent odpadu i odsiewu szkolnego na szczeblu szkoły początkowej. Niepowodzenia szkolne, obok rosnącego bezrobocia wśród nauczycieli oraz trudności organizacyjnych związanych z różnorodnością ustroju szkolnego, stanowią największe problemy szkolnictwa belgijskiego. Matura daje wstęp na studia na zasadzie opinii o uczniu i ocen z egzaminu maturalnego. Do studiów wyższych przygotowuje szkolnictwo tradycyjne w zakresie szkoły średniej, natomiast w kształceniu odnowionym ostatni cykl (determinacji) przygotowuje do studiów wyższych lub do tzw. doskonalenia zawodowego. W ramach systemu szkolnego następuje więc orientacja zawodowa uczniów. W Belgii stosuje się system świadectw wydawanych po ukończeniu niższego i wyższego stopnia szkoły średniej. Dodatkowo każdy uczeń kończący ostatnią klasę szkoły średniej otrzymuje świadectwo stwierdzające jego przydatność do podjęcia studiów wyższych. 2.7. Szkolnictwo wyższe Spełnia dwa cele: prowadzenie badań naukowych oraz przygotowanie kadry najwyżej kwalifikowanych specjalistów do różnych dziedzin życia gospodarczego i społecznego. Wśród szkół wyższych wyróżnia się instytucje o charakterze akademickim (uniwersytety) oraz wyższe szkoły zawodowe. Organizacja studiów uniwersyteckich jest dwustopniowa – stopień pierwszy ma na zadaniu pogłębienie wykształcenia ogólnego, którego program stanowi podstawę dla przyszłej specjalizacji, czyli drugiego cyklu studiów. Wyższe szkoły zawodowe obejmują natomiast przeważnie trzyletni cykl studiów. Na plan pierwszy wysuwa się w nich przygotowanie młodzieży do wykonywania określonych zawodów, a badania naukowe pozostają w nich na dalszym planie. 3. Kształcenie nauczycieli i oświata dorosłych. Kształcenie nauczycieli odbywa się na poziomie szkolnictwa wyższego w czterech różnych specjalnościach, odpowiadających kolejnym szczeblom oświaty: wychowanie przedszkolne, szkoła początkowa, szkolnictwo techniczne i zawodowe oraz szkoła średnia. a) Kształceniem nauczycieli wychowania przedszkolnego, szkoły początkowej, szkoły technicznej i zawodowej zajmują się 3 – letnie wyższe instytuty kształcenia pedagogicznego. b) Kształcenie nauczycieli dla szkół średnich prowadzą placówki uniwersyteckie (4 - lub 5 – letnie studia wyższe w wybranej dziedzinie oraz 2 – letnie studia pedagogiczne). c) W sektorze flamandzkim kształcenie nauczycieli dla szkół średnich podzielone jest dodatkowo na: - kształcenie ogólne, w czasie którego słuchacz wybiera przedmioty: podstawowy, uzupełniający oraz fakultatywny. - kształcenie techniczne, podczas którego kandydat otrzymuje wykształcenie ogólne oraz techniczne. W sektorze francuskojęzycznym program kształcenia nauczycieli wszystkich typów szkół obejmuje elementy ogólnokształcące i zawodowe. W zależności od szczebla i typu szkoły, w której przyszli nauczyciele będą pracować, różne są treści ich kształcenia. Kandydaci na nauczycieli przedszkoli i szkół podstawowych studiują przedmioty objęte programem szkolnym, przedmioty objęte kształceniem pedagogicznym (m.in. psychologię, stosowanie pomocy audiowizualnych i komputera), wreszcie przedmioty, które przyczyniają się do wzrostu świadomości ważnych problemów społecznych, rodzinnych, kulturalnych czy dotyczących środowiska. Kształcenie nauczycieli ważnych klas szkoły średniej jest podzielone na trzy działy: ogólny, specjalistyczny i techniczny. Wybór działu należy od przedmiotu, którego przyszły nauczyciel będzie uczył. Wszyscy studenci kształcący się na nauczycieli muszą w swoim programie nauki studiować pedagogikę oraz odbyć praktykę nauczycielską. Kształcenie wstępne nauczycieli wyższych klas szkoły średniej polega na studiach w obrębie jakiegoś przedmiotu nauczania – obowiązuje ukończenie studiów pierwszego stopnia. Ponadto studenci muszą ukończyć kurs przygotowania pedagogicznego. Oświata dorosłych: Różne formy kształcenia nastawione są na umożliwienie nabycia kwalifikacji zawodowych lub ich udoskonalenia, albo przekwalifikowania się z zawodu wykonywanego na inny zawód. Działalność władz oświatowych przejawia się w organizacji zawodowych szkół wieczorowych na poziomie średnim oraz w pracach państwowych komisji egzaminacyjnych. Zawodowe szkoły i kursy wieczorowe organizowane są przez państwo, prowincje oraz przez katolickie władze oświatowe. 4. Adopcja W Belgii sprawami adopcji zajmuje się kilka instytucji. Jedną z nich jest SOS Emmanuel. Prowadzi ona sprawy związane z przygotowaniem oraz pracuje z rodzinami, które już przyjęły dzieci. Większość adoptowanych dzieci to dzieci niepełnosprawne. Selekcja rodzin jest długotrwała. Około połowa zgłaszających się kandydatów dochodzi do końcowego etapu – adopcji. 5. System oceniania Jak w większości krajów świata jest tradycyjno-legalistyczny. Ocenę wyrażoną notą wystawia się na podstawie odpytywania ustnego, sprawdzianów pisemnych, kolokwiów i zaliczeń. Podobnie jak w innych państwach członkowskich Unii Europejskiej, w klasach wczesnoszkolnych występuje ocena opisowa. W następnych klasach jest to ocena cyfrowa. 6. Podsumowanie Najbardziej charakterystyczną cechą ustroju szkolnego Belgii jest jego różnorodność. Ze względu na występujące odrębności kulturowe i językowe nie jest to jednolity system. Różnorodność systemu szkolnego wiąże się z trudnościami organizacyjnymi i programowymi. Bibliografia M. Adamczyk, A. Ładażyński, Wybrane zagadnienia szkolnictwa i wychowania w świecie, Stalowa Wola 1998. D. Dziewulak, Systemy szkolne Unii Europejskiej, Wyd. „Żak”, Warszawa 1997. A. Mońka-Stanikowa, Szkolnictwo w Belgii współczesnej, Warszawa 1963. R. Pachociński, Pedagogika porównawcza: podręcznik dla studentów pedagogiki, Białystok 1995. G. Tadeusiewicz, Edukacja w Europie, wyd. Naukowe PWN, Warszawa 1997. A. Bogaj, Koncepcje matur w systemie edukacyjnym krajów Europy Zachodniej, „Nowa Szkoła” nr 1/1994. zagadnienia 1. Przedszkola i opieka nad dzieckiem specjalnej troski (punkt 2.1). 2. Kształcenie podstawowe i średnie (p. 2.3, i 2.4). 3. Kształcenie zawodowe i szkoły wyższe (p. 2.5, 2.7). 4. Kształcenie nauczycieli i oświata dorosłych (p. 3). 5. Obowiązek szkolny (p. 2.2). 6. System oceniania (p. 5). 7. Matura i selekcja uczniów (p. 2.6).