WOJSKOWA AKADEMIA TECHNICZNA
ZAKA
AD SZKOLENIA OGÓLNOWOJSKOWEGO
płk dr Henryk OLCHA
ppłk mgr Tomasz K
DRA
METODYKA SZKOLENIA TAKTYCZNEGO
(dla podchorążych I i II roku studiów WAT)
= = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = =
Warszawa 1998
 3
SPIS TREŚCI
WST
P ...................................................................................... 4
I. ZASADY OGÓLNE...................................................................... 5
1. Zasady i cele szkolenia taktycznego............................................... 5
2. Zadania doskonalenia metodycznego............................................. 15
3. Metody i formy organizacyjne zajęć stosowane w okresie
szkolenia podstawowego oraz szkolenia drużyny........................... 19
II METODYKA SZKOLENIA ŻOA
NIERZA .................................. 32
1. Rola i miejsce dowódcy drużyny w okresie szkolenia
podstawowego. ............................................................................. 32
2. Przygotowanie się dowódcy plutonu oraz dowódcy drużyny do
zajęć. Zasady opracowania planu-konspektu. ................................ 33
3. Układ organizacyjny i przebieg zajęć z taktyki podczas szkolenia
podstawowego. ........................................................................... 40
III METODYKA SZKOLENIA DRUŻYNY .................................... 45
1. Rola i miejsce dowódcy plutonu oraz dowódcy drużyny w okresie
szkolenia drużyny.......................................................................... 45
2. Układ organizacyjny i przebieg zajęć w okresie szkolenia 46
drużyny.
BIBLIOGRAFIA .......................................................................... 51
ZAA

CZNIKI............................................................................... 52
1. Plan-konspekt dowódcy drużyny do szkolenia w okresie
podstawowym, nt. :  Działanie żołnierza na polu walki.
2. Plan-konspekt dowódcy plutonu do szkolenia w okresie szkolenia
podstawowego, nt.:  Działanie żołnierza na polu walki.
3. Plan-konspekt dowódcy plutonu do zajęć z okresu szkolenia
drużyny, nt.:  Drużyna zmechanizowana w natarciu. .
4. Plan-konspekt dowódcy drużyny do zajęć realizowanych w
formie musztry bojowej, nt.:  Dowodzenie drużyną
zmechanizowaną w obronie.
5. Plan konspekt dowódcy plutonu do zajęć grupowych z przejściem
do praktycznego działania, nt. :  Dowodzenie plutonem
zmechanizowanym w natarciu."
ZAKOC
CZENIE .......................................................................... 120
 4
WST
P
Poradnik jest przeznaczony dla podchorążych I i II roku studiów. Stanowi on
kompendium wiedzy z metodyki szkolenia taktycznego, niezbędnej dowódcy drużyny i
dowódcy plutonu, do nauczania w okresie szkolenia podstawowego i zgrywania drużyny.
Przede wszystkim obejmuje cały zakres wiedzy i umiejętności metodycznych potrzebnej
do organizowania i prowadzenia zajęć ze szkolenia taktycznego, który obowiązuje
aktualnie absolwenta WAT.
W pierwszym rozdziale zawarte są podstawowe, teoretyczne zagadnienia z
dziedziny dydaktyki wojskowej i metodyki szkolenia taktycznego. Szczególną uwagę
zwrócono na zasady nauczania, metody i formy organizacyjne zajęć stosowane w okresie
podstawowego szkolenia i zgrywania drużyny.
W części drugiej omówiono problematykę związaną z metodyką szkolenia
żołnierza, eksponując rolę i miejsce dowódcy plutonu (drużyny) w okresie szkolenia
podstawowego.
W części trzeciej zaprezentowano układ organizacyjny i przebieg zajęć w okresie
szkolenia drużyny.
Istotne znaczenie dla całości poradnika posiadają załączniki, gdzie jako warianty
przykładowych rozwiązań zaproponowano w pełni opracowane plany-konspekty do
zajęć, które są objęte programem nauczania w I i II roku studiów ze szkolenia
taktycznego. Podanych w nich przykładów organizacyjnych i sposobów przeprowadzenia
konkretnych zajęć (ćwiczeń) taktycznych nie należy traktować jako jedynych i
najlepszych rozwiązań. Są to propozycje, które powinny podchorążym ułatwić
zrozumienie problematyki związanej z szkoleniem taktycznym w dwóch
najistotniejszych okresach szkolenia w jednostkach wojskowych oraz we właściwym
przygotowaniu się do przyszłej roli dowódcy - nauczyciela.
Należy jednak podkreślić, że proponowane rozwiązania organizacyjne i
metodyczne powinny być systematycznie wzbogacane i rozszerzane o nowe treści
wynikające z doświadczeń szkoleniowych, także tych, które zostały wypracowane i
obowiązują w NATO, oraz trendów rozwojowych organizowania i prowadzenia działań
taktycznych.
 5
I. ZASADY OGÓLNE.
1. Zasady i cele szkolenia taktycznego.
Szkolenie taktyczne jest podstawowym przedmiotem w całokształcie szkolenia
bojowego wojsk pancernych i zmechanizowanych. Obejmuje ono zasadnicze zagadnienia
szkolenia specjalistycznego. Dlatego też, od jakości szkolenia taktycznego w okresie
podstawowym i oddziaływania wychowawczego oraz wpojenia określonych pojęć i
zasad działania, w głównej mierze zależeć będą efekty nauczania w kolejnych etapach
szkolenia w okresach zgrywania załóg i pododdziałów.
Wiedza taktyczna przekazywana szkolonym powinna być oparta na najnowszych
zasadach prowadzenia działań taktycznych. W zakładanych celach szkoleniowych musi
się znalez
ć umiejętność nowoczesnego dowodzenia i prowadzenia walki, a to oznacza
sprawne i optymalne decyzje podejmowane w walce oraz umiejętność użytkowania
najnowszej techniki bojowej. Uzyskanie więc wymaganego zakresu wiedzy i osiągnięcie
odpowiedniego stopnia praktycznych umiejętności przez dowódców danego szczebla
dowodzenia i przez pododdziały w szkoleniu taktycznym jest możliwe jedynie wówczas,
jeżeli kadra dowódcza (wykładowcy) legitymują się nie tylko gruntowną wiedzą
specjalistyczną z zakresu taktyki ogólnej, lecz także posiadają umiejętność przekazania
jej podwładnym. Potrzebna jest więc każdemu żołnierzowi znajomość i umiejętność
praktycznego stosowania reguł dydaktycznych. Do najważniejszych z nich należą zasady
nauczania, które wypracowała dydaktyka i ona definiuje to pojęcie następująco:
Zasady nauczania są to prawidłowości dydaktyczne, przestrzeganie których jest
niezbędnym warunkiem skutecznego nauczania i uczenia się.
Tak rozumiane zasady nauczania służą realizacji ogólnych celów kształcenia i
obowiązują w pracy szkół różnych typów i szczebli oraz w zakresie różnych
przedmiotów nauczania (np. matematyki).
Zasady nauczania nie są jednak  normami prawnymi, lecz opartymi na
spostrzeżeniach naukowych regułami praktycznymi. Innymi słowy nie grożą nam żadne
sankcje typu prawnego, jeżeli nie będziemy przestrzegali ich reguł. Lecz musimy
zdawać sobie sprawę z tego, że nasze efekty szkoleniowe okażą się niezadowalające,
jeżeli nie zastosujemy ich np. w nauczaniu taktyki.
 6
Zasady określają sposób w jaki należy urzeczywistniać cele nauczania. Cele i
treści nauczania ukazują z kolei, czego należy uczyć, natomiast zasady wskazują jak się
to powinno czynić. Zasady odpowiadają na pytanie d l a c z e g o należy uczyć tak lub
inaczej (poglądowo, systematycznie) aktywizując podchorążych (żołnierzy).
Biorąc za podstawę zasady nauczania, które wypracowała dydaktyka w szkoleniu
mają zastosowanie następujące z nich: *
- poglądowości;
- aktywności i samodzielności szkolonych;
- związku teorii z praktyką;
- trwałości wiedzy oraz indywidualnego podejścia do szkolonych;
- przystępności;
- systematyczności.
Zasada poglądowości nakazuje, aby w procesie nauczania umiejętnie łączyć
słowo i pokaz przez zaangażowanie zmysłów wzroku, słuchu, dotyku itd. Należy
ukazywać szkolonym rzeczy i zjawiska najpierw w ich naturalnym odzwierciedleniu, a
następnie przy pomocy modeli, obrazu, filmów, schematów i symboli.
Szczególną rolę w realizacji tej zasady spełniają pokazy uzbrojenia i sprzętu
bojowego organizowane w pierwszych dniach szkolenia podstawowego oraz w okresie
pobytu podchorążych na praktykach w jednostkach wojskowych. Ważny jest również
udział podchorążych w organizowanych przez Zakład Szkolenia Ogólnowojskowego
podróżach studyjnych na wszelkiego rodzaju pokazy i ćwiczenia z udziałem wszystkich
rodzajów sił zbrojnych i innych uczelni wojskowych. Są one organizowane i
prezentowane niejednokrotnie dla najwyższych szczebli dowodzenia. Pełny rozmach i
zabezpieczenie w środki pozoracji pola walki tych ćwiczeń, stanowi znakomitą lekcją
poglądową dla podchorążych co do możliwości ogniowych, skuteczności i sposobu
działania na współczesnym polu walki pododdziałów rodzajów sił zbrojnych.
______________________
* Poradnik metodyczny do szkolenia taktycznego w szkolnych pododdziałach piechoty, Wyd. MON,
Warszawa 1990, s.7.
 7
Zasada poglądowości jest jedną z najwcześniej sformułowanych, a zarazem
najpowszechniej uznawanych zasad nauczania. Jej przestrzeganie przez nauczającego
(wykładowcę, dowódcę) ma się przyczynić do usunięcia z procesu nauczania
werbalizmu, tj. zastępowania przedmiotów przez oznaczające je, ale często nie znane
żołnierzowi wyrazy. W rezultacie werbalnego nauczania, żołnierze zamiast myśleć
samodzielnie i logicznie, operują wyuczonymi na pamięć wyrazami, które są dla nich
 pustym dz
więkiem , nie wypełnia ich treść.
Wiedza, którą przekazujemy żołnierzowi w oparciu o konkretną rzeczywistość
jest nie tylko lepiej rozumiana, ale i trwalsza. Na przykład, prowadząc wykład z pokazem
sprzętu, należy robić wszystko, by umożliwić każdemu żołnierzowi obejrzenie,
dotknięcie i o ile to możliwe, wypróbowanie danego sprzętu czy modelu.
Podsumowując możemy stwierdzić, że racjonalne posługiwanie się zasadą
poglądowości nie prowadzi do eliminowania z procesu nauczania słowa (mówionego i
pisanego), lecz wyznacza mu jedynie właściwe miejsce w tym procesie, nie pozwala, aby
słowo zastępowało rzeczywistość tam, gdzie nie jest to wskazane ze względów
dydaktycznych. Szkolenie należy oprzeć na poznaniu samej rzeczywistości, tzn.
konkretnych rzeczy, zjawisk oraz procesów. Rzecz w tym, aby poszczególne słowa i ich
zestawienie sygnalizowały żołnierzowi to co naprawdę oznaczają.
Omawiana zasada zabiega o wszechstronny rozwój spostrzegawczości i myślenia
żołnierzy.
Zasada aktywności i samodzielności szkolonych. Zasadę tą realizuje się
głównie poprzez taką organizację zajęć, podczas których szkoleni w sposób świadomy i
w miarę samodzielny rozwiązują stawiane przed nimi problemy dydaktyczne oraz
rozwijają umiejętności poznawcze. Należy zatem w toku studiów wyrabiać u
podchorążych inicjatywę, samodzielność, myślenie i działanie. Realizując tę zasadę
należy zapewnić podchorążym rozwijanie indywidualnych zainteresowań poprzez udział
w działalności naukowych kół podchorążych czy w fakultetach.
W zasadzie tej można wyodrębnić dwa aspekty: samodzielność i aktywność.
Bardzo dużą w szkoleniu odgrywa samodzielność, która ułatwia wyrobienie właściwego
stosunku szkolonych do świadomego udziału w zdobywaniu wiedzy, umiejętności i
nawyków oraz do krytycznej oceny osiąganych wyników w szkoleniu.
 8
Mówiąc o świadomości podchorążych w procesie szkolenia, wysuwamy na pierwsze
miejsce konieczność takiego nauczania, aby mogli oni zrozumieć materiał lekcyjny i jego
przydatność. Pozwoli to im przyswoić go sobie w sposób przemyślany i świadomy.
Drugi człon omawianej zasady to aktywność. Rozróżniamy aktywność umysłową i
fizyczną. Jeśli przyjmiemy za kryterium stosunek szkolonych do określonej czynności,
mówimy również o aktywności świadomej (działanie zamierzone) i nieświadomej (np.
podchorąży nie rozumie celu rozkazu, lecz wykonuje je bardzo dobrze). Ze względu na
cechy osobowości rozróżniamy także aktywność naśladowczą, bierną, twórczą i
samodzielną.
Każda działalność człowieka powinna być działalnością świadomą, czyli
skierowaną na jakiś cel, a więc w pewnym stopniu działalnością zaplanowaną i
kontrolowaną. Jeżeli uczestnikom procesu szkolenia uświadomimy wartość treści
zawartej w określonym temacie oraz pokażemy cel każdego pojedynczego zajęcia, to nie
tylko osiągniemy ich maksymalną mobilizację do pracy, ale również wyjaśnimy kierunek
działania i sprawimy, że dostrzegą sensowność swojej pracy. Poszczególne cele
szkoleniowe uznane zostaną przez podchorążych za słuszne i konieczne, za cele własne,
jeżeli ich każda działalność zostanie odpowiednio umotywowana, a oni sami się nią
zainteresują. Nie wystarczą więc tylko takie motywy uczenia się, których z
ródłem jest
polecenie, rozkaz, strach przed złą oceną, czy chęć zaimponowania innym.
Umotywowana działalność szkoleniowa to taka , którą podchorążowie się zainteresują,
podejmowana jest przez nich z chęcią, wypływa z ich inicjatywy. Dlatego tym
gruntowniej zostanie opanowana.
Uczenie się tylko z obawy przed złą oceną i karą przy jednoczesnym braku
zainteresowania czyni naukę wyjątkowo uciążliwą i mało wydają, budzi niechęć do
wykładowcy (dowódcy) i do danego przedmiotu. Doświadczenia wskazują, że bardziej
skutecznym środkiem dydaktycznym jest zachęta, pochwała, czy nagroda, niż przesadnie
surowa ocena. Ocena pozytywna jako wyraz uznania silniej pobudza do pracy.
Podchorążowie w czasie zajęć taktycznych powinni rozumieć sens i znaczenie
określonego działania. W każdym zajęciu taktycznym trzeba dążyć do wyrabiania
samodzielności i inicjatywy u szkolonych. Temu celowi służy nie precyzyjne stawianie
zadań, lecz określenie zasadniczego celu. Natomiast w początkowej fazie nauczania,
 9
instruowanie i objaśnianie sposobu prawidłowego wykonywania czynności w
określonym rodzaju działań taktycznych. Aby podchorążowie mogli zrozumieć treść
przerabianego tematu oraz sposób określonego działania, celowe jest wcześniejsze
zapoznanie ich z istotą zagadnienia na wykładach lub zajęciach grupowych. Ważne
znaczenie mają projekcje filmów na określony temat oraz pokazowe ćwiczenia taktyczne
w jednostkach wojskowych (np. podróże studyjne).
Reasumując - zasada aktywności i samodzielności szkolonych przestrzega, że nie
można niczego nauczyć podwładnych bez ich wewnętrznego pozwolenia, bez ich chęci
aktywnego współudziału w procesie nauczania.
O efektywności szkolenia decyduje więc nie mechaniczna, zewnętrzna aktywność, lecz
aktywność wewnętrzna wywołana zainteresowaniem czy wręcz odpowiednim
zamiłowaniem.
Zasada związku teorii z praktyką - postuluje umiejętne i twórcze łączenie
wiedzy praktycznej z teorią. Nabyte w działaniu praktycznym doświadczenie powinno
wzbogacać wiedzę teoretyczną podchorążych i służyć dalszemu doskonaleniu praktyki.
Inaczej ujmując można stwierdzić, że zasada wiązania teorii z praktyką służy
przygotowaniu żołnierzy do racjonalnego posługiwania się wiedzą teoretyczną w różnych
sytuacjach praktycznych.
Takie elementy poznania jak: postrzeganie, abstrakcyjne myślenie i działanie są w
praktyce nierozerwalnie ze sobą związane. Powinny one występować w każdych
zajęciach taktycznych. W czasie szkolenia szczególny nacisk należy położyć na praktykę,
gdyż pozwala ona sprawdzić słuszność myślenia, wzbogaca je i jest z
ródłem
postrzegania.
Nie należy podawać podchorążym uogólnień, ponieważ sami powinni do nich dochodzić.
Podsumowując należy stwierdzić, że nieprzestrzeganie w nauczaniu omawianej
zasady z reguły prowadzi do tego, że podchorążowie wiedzą, lecz nie umieją wykonać
określonych czynności praktycznych, albo też potrafią wykonać tę czynność, ale nie
rozumieją ich podstaw praktycznych.
 10
Zasada trwałości wiedzy oraz indywidualnego podejścia do szkolonych.
W literaturze zasada powyższa z reguły rozbita jest na dwie równorzędne zasady. Jednak
obowiązujący poradnik metodyczny* połączył je w jedną, dlatego także w tym
opracowaniu omówimy je razem.
Zgodnie z tą zasadą należy systematycznie rozwijać zainteresowania szkolonych i
wdrażać ich do samodzielnego doskonalenia się drogą samokształcenia. Przede
wszystkim zaś należy stworzyć takie warunki kształcenia, aby podstawowe, kolejno
zdobywane wiadomości, umiejętności i nawyki nie zniknęły w dalszych latach nauki,
lecz były systematycznie utrwalane i pogłębiane.
Osiągnięcie celów wynikających z tej zasady może nastąpić w wyniku
zastosowania następujących środków:
- powtarzanie wiadomości i umiejętności;
- ćwiczenia, szczególnie w zakresie samodzielności myślenia i działania;
- systematyczna kontrola i samokontrola wyników nauczania i uczenia się.
Tak więc, kształcąc podchorążych należy dążyć do tego, by to czego ich uczymy
mogło być przez nich odtworzone w dowolnym miejscu i czasie. W wojsku ma to
szczególne znaczenie, ponieważ nigdy nie wiadomo dokładnie, kiedy i w jakich
warunkach podchorążowie (żołnierze) mogą być zmuszeni do skorzystania z tej wiedzy i
umiejętności.
Dydaktyka i psychologia dostarczają wiele dowodów, że po stosunkowo krótkim
czasie niewiele pozostaje w umyśle, nawet to, co szkoleni przyswoją sobie z dużym
wysiłkiem i zainteresowaniem. Dlatego zasada trwałości wiedzy wymaga od
wykładowcy (przełożonego) zastosowania takich metod i środków, dzięki którym
wiadomości, umiejętności i nawyki podchorążych będą stawały się coraz bardziej trwałe,
dokładne i użyteczne. Ponieważ w początkowym okresie szkolenia wiadomości i
umiejętności świeżo zdobyte są jeszcze nietrwałe i łatwo ulegają zapomnieniu, w
procesie nauczania niezbędne są czynności, które zapewniają ich trwałość. Najczęściej
należą do nich:
- powtórzenia;
- ćwiczenia;
- sprawdzanie (kontrola i ocena).
___________________
* Poradnik metodyczny do szkolenia taktycznego w szkolnych pododdziałach piechoty, Wyd. MON,
 11
Warszawa 1990, s. 7.
Powtarzanie wiadomości i umiejętności nie może być mechaniczne i nie może
być organizowane w takiej samej kolejności w jakiej było podawane po raz pierwszy.
Dawniej utrwalano materiał przede wszystkim drogą mechanicznego i często
bezmyślnego  kucia . Obecnie należy starać się utrwalać materiał poprzez rozbudzenie u
szkolonych zainteresowania zdobytymi wiadomościami i umiejętnościami oraz
świadomy ich udział w procesie nauczania a także systematyczne powtarzanie.
Powtarzając, trwale wiążemy w świadomości szkolonych materiał opanowany dawniej z
tym, który przekazujemy w danej chwili (patrz rys. 1).
i
a b c d e f g n
Rys. 1 Krzywa zapominania a częstotliwość powtórzeń.*
Z krzywej zapominania wynika, że liczba powtórzeń, największa bezpośrednio po
zapoznaniu się żołnierzy z nowym materiałem (a,b,c), a więc w okresie największego
ubytku wiadomości, powinna stopniowo maleć (d,e,f), lecz nie zniknąć całkowicie
(g ....n).
Ćwiczenia mają na celu utrwalenie określonego materiału, usystematyzowanie
wiadomości oraz pokazanie szkolonym ich praktycznej użyteczności. Należy dobierać
takie ćwiczenia, które sprzyjają nieprzerwanemu pogłębianiu wiadomości, kształtowaniu
umiejętności i nawyków oraz rozwojowi samodzielnego myślenia i działania. W miarę
opanowania przez żołnierzy określonego zakresu wiadomości i nawyków celowe jest
stawianie im zadań wymagających samodzielnego ich rozwiązania.
W procesie samodzielnej pracy nad materiałem teoretycznym lub czynnościami
praktycznymi również następuje jego przyswajanie i trwałe zapamiętanie.
_______________________
 12
* Cz. Kupisiewicz, Podstawy dydaktyki ogólnej, Wyd. PWN, Warszawa 1984, s.120.
Kontrola i ocena. Niezależnie od powtarzania i ćwiczenia, istotną rolę w
utrwaleniu przerobionego materiału odgrywa systematyczna kontrola i ocena wyników
szkolenia. Organizowana przy jednoczesnym współudziale uczestników szkolenia jest
ona ważnym czynnikiem kształtowania motywów uczenia się i trwałego przyswojenia
wiedzy.
Omawiana zasada, a w szczególności jej drugi człon nakazujący indywidualne
podejście do szkolonych zakłada, że szkoląc w zespołach (plutonach, grupach), należy
równocześnie rozwijać indywidualne możliwości i zainteresowania żołnierzy.
Podchorążych szczególnie uzdolnionych należy kształcić według zindywidualizowanych
programów nauczania. Dla rozwoju indywidualnych zainteresowań podchorążych,
pogłębienia i utrwalenia oraz rozszerzenia ich wiedzy w WAT, należy szeroko
wykorzystywać działalność kół naukowych oraz fakultetów.
Dążąc do podnoszenia grupowych wyników nauczania co jest szczególnie ważne w
szkoleniu taktycznym, którego zasadniczym celem jest przygotowanie pododdziałów do
działania na polu walki, należy powodować, aby słabsi dorównywali silniejszym. Jednak
nie należy tłumić indywidualnych umiejętności jednostek, ponieważ indywidualne
zespolenie wysiłku podnosi na wyższy poziom zbiorową działalność pododdziału.
Zasada przystępności, zwana także zasadą stopniowania trudności, wymaga
uwzględnienia w nauczaniu podchorążych (żołnierzy) ich możliwości umysłowo-
poznawczych i wydolności fizycznych. Nakłada ona obowiązek stopniowego , ale
systematycznego zwiększania wysiłku żołnierzy zarówno podczas rozwiązywania
problemów teoretycznych jak i działania w trudnych i złożonych sytuacjach
praktycznych.
W procesie nauczania należy przestrzegać obowiązujących w tej zasadzie reguł,
to jest przechodzenia:
- od znanego do nieznanego;
- od tego co bliskie do tego co dalekie;
- od łatwiejszego do trudniejszego;
- od prostego do złożonego.
 13
Zasada przystępności sugeruje, że zajęcia należy prowadzić w sposób przystępny,
prosty, co nie obniża ich poziomu, lecz przeciwnie przyczynia się do lepszego
zrozumienia przerabianego materiału. Trzeba tu mieć na uwadze, że nie wszyscy
podchorążowie (żołnierze) będą osiągali jednakowe postępy w nauce, gdyż będzie to
wynikało z ich zróżnicowanego poziomu wiedzy ogólnej. Wykładowca powinien
orientować się jaki jest poziom szkolonych i odpowiednio do tego dostosować
przerabiany materiał, a jednocześnie powinien wymagać od nich wysiłku niezbędnego do
osiągnięcia określonych w programie celów szkoleniowych. Od każdego szkolonego
należy wymagać wysiłku odpowiadającego jego możliwościom. Jednym wysiłek ten
umożliwi bardzo dobre opanowanie zagadnień przewidzianych w programie szkolenia, a
drugim - pozwoli zaledwie osiągnąć wymagany poziom.
Zasada systematyczności powinna być realizowana poprzez logiczny układ
treści nauczania, a w nich przedmiotów, tematów i zagadnień oraz ich wzajemną
korelację. Szkolony powinien poznawać materiał nie jako zbiór dowolnie zestawionych
faktów i pojęć, lecz jako system wzajemnie powiązanych wiadomości. Stosując tę zasadę
należy przestrzegać następujących reguł:
- podawanie nowego materiału należy rozpocząć tylko wtedy, gdy wykładowca upewni
się, że uprzednio przerobiony został gruntownie opanowany;
- nowe wiadomości przekazywać we właściwej, logicznej kolejności;
- w toku wszystkich zajęć programowych, zwłaszcza praktycznych, wiązać
poszczególne fragmenty w jedną całość podkreślając jednocześnie elementy
najbardziej istotne;
- w miarę upływu czasu, stawiać szkolonym do rozwiązania coraz to trudniejsze
zadania praktyczne i teoretyczne.
Podsumowując należy podkreślić, że literatura tematu jest stosunkowo szeroka i
różnie ustosunkowuje się co do liczby zasad nauczania jak i kolejności ich
zaszeregowania. Niewątpliwie bardzo trudno jest jednoznacznie wskazać jakąkolwiek
kolejność, czy określić ważność zasad nauczania. Wszystkie są ważne i istotne w
procesie szkolenia, ponieważ wzajemnie się przenikają i uzupełniają. W sposób nieco
lakoniczny można to ująć w następująco: Praktyczne zastosowanie wiedzy teoretycznej
jest możliwe tylko wówczas, gdy jest ona trwale zapamiętana. Wiadomości szkolonego są
 14
tym trwalsze im bardziej świadomie i aktywnie pracował on nad zdobywaniem wiedzy,
zaś nauczanie było bardziej poglądowe a materiał przystępny i usystematyzowany.
Niezależnie od ogólnie obowiązujących zasad, które wypracowała dydaktyka
(zostały omówione wyżej), wyróżnia się specyficzne zasady nauczania właściwe głównie
w szkoleniu taktycznym. Zaliczamy do nich:
- zasadę realizmu;
- zasadę ciągłej gotowości bojowej;
- zasadę jedności - współzależności kształcenia fachowego i metodycznego.
Zasada realizmu wyraża się w maksymalnym zbliżeniu szkolenia taktycznego do
rzeczywistych, trudnych i złożonych warunków przewidywanego pola walki i uczenia
podchorążych tego co jest niezbędne w walce. Funkcjami tej zasady są:
- zwalczanie umowności, uproszczeń i schematyzmu;
- kształtowanie odporności psychicznej i fizycznej;
- wyrabianie twórczej wyobraz
ni taktycznej;
- umiejętność przewidywania;
- odpowiedzialność wynikająca z zasady jednoosobowego dowodzenia.
W pokojowym okresie szkolenia, gdy brak rzeczywistego niebezpieczeństwa i
napięcia psychicznego jakie występuje w okresie wojny, niektórzy podchorążowie
(żołnierze) skłonni są do omijania trudności lub niedokładnego wykonywania
poszczególnych czynności a niejednokrotnie całych fragmentów ćwiczeń. Zdarza się, że
w czasie ćwiczeń taktycznych ich uczestnicy (nie tylko dowódcy) lekceważą sobie
rozpoznanie, czy ubezpieczenie, zaś ich przełożeni nie zawsze należycie stawiają
zadania.
Otóż zasada realizmu przypomina, aby każda czynność, którą w procesie
szkolenia muszą wykonywać podchorążowie (żołnierze), była wykonywana bez
uproszczeń, tak jak w realnie prowadzonej walce. Prowadząc zajęcia należy ciągle
zwracać uwagę, aby jego uczestnicy zawsze konsekwentnie i z pełnym poświęceniem
 15
wykonywali rozkazy, przestrzegali zasad określonych w instrukcjach i w regulaminie
działań taktycznych.
Bardzo duże znaczenie ma organizacja i sposób pozoracji pola walki, która w
maksymalnym stopniu powinna odzwierciedlać działanie przeciwnika oraz zmuszać do
właściwego zachowania się pododdziałów własnych w czasie ćwiczeń taktycznych.
Zasada ciągłej gotowości bojowej wynika z zakładanych dla szkół, uczelni i
jednostek wojskowych funkcji w systemie obronności kraju. Stąd część ćwiczeń
taktycznych należy łączyć ze szkoleniem i sprawdzianami gotowości alarmowej.
Zasada ta podkreśla, że każda najtrudniejsza i wymagająca wiele wysiłku czynność, którą
w procesie szkolenia wykonać muszą żołnierze, nie jest  wymysłem dowódcy , lecz ma
na celu nieustanne podnoszenie gotowości bojowej pododdziału. Dlatego podstawową
metodą w szkoleniu taktycznym powinno być ćwiczenie praktyczne, ponieważ w
największym stopniu zapewnia ono osiągnięcie zakładanej gotowości bojowej. W
koszarach, na sali wykładowej czy urządzeniach treningowych, żołnierz nie uzyska
takiego doświadczenia jak na zajęciach i ćwiczeniach taktycznych w polu, na strzelnicy,
poligonie czy czołgowisku.
Zasada jedności - współzależności kształcenia fachowego i metodycznego.
Założeniem tej zasady jest, że podstawą umiejętności metodycznych są umiejętności
fachowe. Kształcąc w zakresie fachowości, należy rozwijać równocześnie umiejętności
metodyczne, gdyż każdy oficer - dowódca prędzej czy póz
niej w swojej karierze
zawodowej, będzie musiał stać się  nauczycielem . Dlatego też, nie zależnie od
szkolenia instruktorsko-metodycznego, każde zajęcia kończyć należy omówieniem jego
formy organizacyjnej i zastosowanej metody nauczania. Jednocześnie dążyć należy do
tego, aby każde zajęcia były wzorem do naśladowania przez podchorążych.
2. Zadania doskonalenia metodycznego.
 Działalność metodyczna to wyodrębniony zespół przedsięwzięć organizacyjnych
(czynności, zabiegów) dydaktyczno - wychowawczych i technicznych mających na celu
doskonalenie umiejętności pedagogicznych kadry. *
 16
______________________
* Instrukcja o organizacji działalności dydaktycznej i naukowej w wojskowych szkołach zawodowych,
MON, Warszawa 1990, Szkol. 735/90, s. 41.
Działalność metodyczna ściśle związana jest z wcześniej omówioną zasadą
jednści-współzależności kształcenia fachowego i metodycznego, jest jej kontynuacją
obejmującą cały okres służby każdego żołnierza - dowódcy, na każdym szczeblu
dowodzenia.
Efekty działalności metodycznej zależą od umiejętnego koncentrowania wysiłków
wokół węzłowych problemów wynikających z analizy procesu nauczania w danym
okresie
szkolenia. Sprawność działania organizacyjno-metodycznego zależy od przygotowania
dydaktycznego. Chodzi tu w szczególności o zasób wiedzy i umiejętności dydaktycznych
niezbędnych do organizacji procesu szkolenia i oceniania podwładnych, znajomość zasad
i metod nauczania, umiejętność przygotowania się do zajęć, organizowania pomocy i
pokonywania trudności napotykanych w trakcie realizacji programu szkolenia.
Do głównych zadań doskonalenia metodycznego można zaliczyć:
- systematyczne doskonalenie umiejętności dydaktycznych wykładowców (kadry
dowódczej) oraz podchorążych;
- doskonalenie organizacji i metod prowadzenia zajęć oraz całego procesu nauczania;
- wypracowanie jak najlepszych form organizacji i metod nauczania do konkretnych
zajęć oraz ich ujednolicenie np. w ramach danego pododdziału;
- popularyzacja, rozpowszechnienie i przyswojenie przez podchorążych doświadczeń
najlepszych wykładowców i dowódców;
- ujednolicenie organizacyjnych sposobów wykorzystania bazy szkoleniowej oraz
popularyzacja najnowszych rozwiązań w tym zakresie.
Działalność metodyczna powinna służyć propagowaniu innowacji dydaktycznej
oraz charakteryzować się różnorodnością form i bogactwem treści. Należy ją prowadzić
w powiązaniu ze szkoleniem programowym korzystając z doświadczeń innych ośrodków
szkolenia, czy jednostek wojskowych. Jednocześnie należy popularyzować własny
dorobek i doświadczenie poprzez działalność wydawniczą i w drodze osobistych
kontaktów, w tym również z innymi szkołami wojskowymi.
Zasadniczymi przedsięwzięciami w pracy metodycznej są:
 17
- odprawy metodyczne (posiedzenia, narady metodyczne);
- kursy instruktorsko-metodytczne;
- zajęcia metodyczne (hospitacje, zajęcia pokazowe, otwarte, zajęcia instruktorsko-
metodyczne, instruktaże);
- doskonalenie znajomości wybranych zagadnień dydaktyki wojskowej;
- opracowywanie materiałów metodyczno-szkoleniowych;
- wymiana doświadczeń metodycznych z kadrą innych uczelni oraz jednostek
wojskowych.
Odprawy metodyczne (na szczeblu zakładu) przeprowadza się w celu
kolektywnego przestudiowania określonych problemów metodycznych, wyciągnięcia
odpowiednich wniosków w wyniku dyskusji oraz powzięcia konkretnych decyzji
zmierzających do zwiększenia efektywności pracy metodycznej wykładowców (kadry
dowódczej) i ustalenie zasad obowiązujących w danym okresie (semestrze) działalności
dydaktyczno - wychowawczej.
Na odprawach metodycznych powinny być rozpatrzone i omówione następujące
problemy:
- metody i formy organizacyjne konkretnych zajęć realizowanych w danym okresie
(semestrze);
- analiza działalności dydaktycznej wykładowców, instruktorów (kadry dowódczej);
- metody stosowania nowoczesnych, technicznych środków audiowizualnych;
- metody przeprowadzenia ćwiczeń egzaminacyjnych, seminariów i innych
sprawdzianów;
- projekty opracowań metodycznych zasadniczych tematów danego przedmiotu;
- treść skryptów, konspektów i innych materiałów;
- wyniki hospitacji zajęć;
- organizacja i sposób przeprowadzenia konsultacji dla podchorążych;
- nowe materiały szkoleniowe, publikacje, instrukcje, regulaminy, których
wprowadzenie do programu nauczania pociąga za sobą konieczność zastosowania
niezbędnych przedsięwzięć metodycznych.
 18
Kursy instruktorsko-metodyczne organizuje się dla dowódców określonego
szczebla dowodzenia w celu:
- modyfikacji, udoskonalenia i ujednolicenia metod nauczania i form organizacyjnych
zajęć. W warunkach WAT szczególne znaczenie przywiązuje się do kursu
organizowanego przed każdym Podstawowym Szkoleniem Wojskowym. Obejmuje on
kadrę dowódczą (dowódców kompanii, plutonów) oraz podchorążych, którzy jako
dowódcy drużyn biorą udział w tym ważnym okresie szkolenia;
- wymiany doświadczeń w zakresie stosowania najwłaściwszych metod nauczania i
form organizacyjnych zajęć oraz popularyzowania najnowszej literatury fachowej i
wydawnictw metodycznych;
- zapoznania uczestników kursu z zasadami walki (np. według standardów NATO) i
wykorzystania nowych środków uzbrojenia i sprzętu bojowego;
Czas trwania kursu instruktorsko-metodycznego określa jego program. Wszystkie
prace organizacyjne oraz dokumentacja związana z kursem powinna być zakończona
przynajmniej tydzień przed jego rozpoczęciem.
Zajęcia metodyczne planuje się i przeprowadza w celu doskonalenia lub
wypracowania najbardziej skutecznych w warunkach danej uczelni metod nauczania i
form organizacyjnych zajęć. Zajęcia metodyczne powinny poprzedzać tematy, których
treść uległa poważnym zmianom merytorycznym lub w ramach których, planuje się
zastosować nowe środki dydaktyczne. Prowadzi się je również wówczas, gdy kontrole
zajęć wykazują wiele niedociągnięć w przygotowaniu metodycznym kadry dydaktycznej
(dowódczej) lub dużą rozbieżność w samej metodyce prowadzenia tego samego zajęcia.
Zajęcia metodyczne przeprowadza się w formie zajęć: pokazowych, otwartych,
instruktorsko-metodycznych oraz instruktażu.
Opracowanie materiałów metodyczno-szkoleniowych (opracowań metodycz-
nych, planów-konspektów, skryptów) jest jedną z form indywidualnego samokształcenia
fachowo-metodycznego wykładowców, kadry dowódczej i podchorążych.
Doskonalenie znajomości wybranych zagadnień dydaktyki wojskowej ma na
celu systematyczne pogłębianie wiedzy kadry dydaktycznej i dowódczej z wybranych
działów teorii nauczania, uczenia się i samokształcenia, pisania skryptów i podręczników
oraz metodologii badań naukowych.
 19
Wymianę doświadczeń metodyczno-szkoleniowych prowadzi się między
zakładami przedmiotowymi i pododdziałami, między szkołami i jednostkami
wojskowymi.
Wymianę doświadczeń między wykładowcami (dowódcami) prowadzi się poprzez
wzajemne uczestniczenie w zajęciach programowych. Planują ją w miesięcznych planach
pracy kierownicy zakładów (dowódcy). Ma ona na celu zapoznanie się ze sposobem
prowadzenia zajęć przez najbardziej doświadczonych wykładowców (dowódców).
3. Metody i formy organizacyjne zajęć stosowane w okresie
szkolenia podstawowego oraz szkolenia drużyny.
Dla potrzeb niniejszej pracy omówimy wybrane metody nauczania i formy
organizacyjne zajęć, niezbędne zdaniem autorów, w okresie szkolenia podstawowego i
zgrywania drużyny.
METODA - jest to naukowo opracowany sposób przekazywania wiedzy przez
wykładowcę (dowódcę) podchorążym w celu wyposażenia ich w wiadomości,
wyrabiania umiejętności i nawyków.
Podobnie definiuje to pojęcie obowiązujący poradnik metodyczny:  Przez pojęcie
 metoda w szkoleniu taktycznym należy rozumieć pewien określony zespół sposobów, za
pomocą których przekazujemy szkolonym wiedzę wojskową lub uczymy ich określonych
umiejętności niezbędnych na przyszłym polu walki. *
Właściwa metoda ułatwia szkolonym zdobycie odpowiednich umiejętności i
nawyków, rozwijając jednocześnie ich umysł, zdolności fizyczne i odporność fizyczną.
Metody nauczania odpowiadają na pytanie  jak uczyć , to znaczy, w jaki sposób należy
przekazywać żołnierzom wiedzę wojskową, aby umożliwić im jej opanowanie oraz
zapewnić kształtowanie odpowiednich umiejętności, nawyków i cech charakteru.
 20
Metody określają wewnętrzną stronę procesu dydaktycznego, gdyż stwarzają
warunki powstania i utrzymania między wykładowcą (dowódcą) a szkolonymi
bezpośredniego kontaktu w postaci tak zwanego sprzężenia zwrotnego. Te dwa
elementy
________________________
*Poradnik metodyczny do szkolenia taktycznego w szkolnych pododdziałach piechoty, MON,
Warszawa 1990, Szkol. 720/88, s. 11.
stanowią istotę metody, mianowicie ułatwiają rozróżnić, kiedy mamy do czynienia z
metodą nauczania a kiedy z formą organizacyjną zajęć. Zrozumienie tej prawdy ułatwi
nam odpowiedzieć na pytanie: kiedy zajęcia są prowadzone metodą wykładu, a kiedy te
same zajęcia są zorganizowane w formie wykładu
Według kryterium funkcji spełnianych przez wykładowcę i szkolonego w
procesie nauczania metody dzielą się na:
- podające;
- poszukujące;
- praktyczne.
Nauczając metodami podającymi wykładowca spełnia rolę czynną przekazując
wiedzę, natomiast szkolony biernie ją odbiera. Do tej grupy metod zalicza się:
a/ metody słowne:
- wykład;
- odczyt;
- referat;
- praca z książką.
b/ metody poglądowe:
- pokaz;
- demonstrowanie;
- film, itp;
Istotą metod poszukujących jest samodzielne zdobywanie wiedzy przez
szkolonego, który w procesie nauczania jest stroną czynną, podczas gdy rola
wykładowcy (dowódcy) ogranicza się do funkcji organizatorskich, przygotowawczych,
inspirujących i zabezpieczających ten proces. Do poszukujących należą metody:
 21
a/ aktywizujące:
- problemowe;
- kompleksowe;
- sytuacyjne;
- inscenizacji.
b/ dyskusyjne;
c/ laboratoryjne;
d/ ćwiczeniowe.
Stosując aktywizujące metody nauczania należy rozwijać u szkolonych takie
cechy jak: dociekliwość, inwencja, samodzielność umysłową oraz pobudzać ich do
aktywnego uczestnictwa w zajęciach, a także mobilizować do systematycznego
samokształcenia się.
Nauczanie problemowe wymusza na wykładowcy (dowódcy) szereg czynności
dydaktycznych, które sprzyjając tworzeniu sytuacji problemowych przygotowują
szkolonych, przy ich aktywnym udziale, do samodzielnego formułowania, oceniania i
rozwiązywania tych sytuacji.
Istota nauczania problemowego polega więc, na tworzeniu w czasie zajęć i stawianiu
przed szkolonymi zadań poznawczych i praktycznych, które pobudzałyby ich do
zwiększonej aktywności i twórczego myślenia w poszukiwaniu właściwego rozwiązania.
Szczególnie dużo okazji do zastosowania metody problemowej stwarzają ćwiczenia
taktyczne.
Nauczanie kompleksowe w zależności od potrzeby może być stosowane w dwóch
układach:
- w układzie pionowym integruje treści różnego zakresu jednego przedmiotu nauczania,
np. ćwiczenie taktyczne w ramach którego kolejno, podczas jednego zajęcia mogą być
realizowane różne tematy: rozmieszczenie i ubezpieczenie pododdziałów na postoju,
wykonanie marszu ubezpieczonego, natarcie z marszu po podejściu z głębi oraz
przejście do obrony opanowanej rubieży;
- w układzie poziomym polegającym na równoczesnym realizowaniu treści kilku
pokrewnych przedmiotów nauczania stanowiących jednolitą strukturę wiedzy,
niezbędnej na współczesnym polu walki (np. z terenoznawstwa , łączności, obrony
przeciwchemicznej).
Nauczanie programowane. Zasady i metody programowania dydaktycznego mogą
być wykorzystane do usprawnienia organizowania procesu nauczania oraz do
zwiększenia jego efektywności np. poprzez wykorzystanie komputerów i ich możliwości.
 22
Istotą metod praktycznych jest kształtowanie umiejętności i nawyków
szkolonych poprzez praktyczne działanie. Do metod praktycznych zalicza się:
- instruktaż;
- ćwiczenia taktyczne;
- treningi;
- praktyki w jednostkach wojskowych;
- obozy szkoleniowe.
Podstawowym kryterium prawidłowości doboru metody do nauczanego
zagadnienia jest jej skuteczność wyrażająca się efektami szkoleniowymi. W myśl tej
zasady tam gdzie chodzi o zaznajomienie szkolonych z prostymi zagadnieniami i gdy są
oni dobrze przygotowani do poznania rzeczy nowych, można stosować metody podające,
które wymagają od szkolącego mniejszego wysiłku w zakresie przygotowania zajęcia.
Szkolonym posiadającym wyższe kwalifikacje i nawyki samodzielnego uczenia się
zalecana jest praca z podręcznikiem. Natomiast gdy celem jest rozbudzenie
zainteresowań i kształtowanie umiejętności poznawczych zaleca się stosowanie metod
poszukujących. Cenną zaletą tych metod jest fakt, że szkolony analizując zagadnienie
dochodzi samodzielnie do określonej wiedzy. Rozwiązując problem broni przed
określonym audytorium swoich wniosków i uogólnień, uważa je za własne przez co nie
tylko je trwale poznaje, ale także kształtują się w nim określone przekonania i cechy
charakteru.
Metody nauczania nie stanowią układu zamkniętego. Rozwijają się one wraz z
postępem dydaktyki, osiągnięciami techniki oraz w wyniku zmian celów i treści
nauczania.
Dlatego też, każdy wykładowca (dowódca) powinien nieustannie śledzić rozwój
współczesnej pedagogiki i wciąż doskonalić właściwe dla każdej uczelni (jednostki
wojskowej) przedmiotowe metodyki nauczania.
Podstawowe formy organizacyjne zajęć.
FORMY nauczania określają organizacyjne warunki procesu dydaktycznego w
ramach których, urzeczywistniane są metody nauczania.
 23
Formy nauczania stanowią więc zewnętrzną organizacyjną stronę nauczania, na
którą składa się wiele czynników o charakterze organizacyjnym, czasowym i
przestrzennym.
Formy nauczania odpowiadają na szereg pytań, takich jak: gdzie, kiedy, w jakim
czasie, dla kogo, w jakim układzie i w jakim celu organizuje się dane zajęcie.
W praktyce każde przedsięwzięcie dydaktyczne figurujące w rozkładzie zajęć lub
faktycznie zostało przeprowadzone przez wykładowcę (dowódcę) zalicza się do form
organizacyjnych nauczania.
Dopiero w ramach określonych form organizacyjnych występują swoiste dla nich
metody nauczania (patrz tabela nr 1).
 24
Wybierając formę nauczania wykładowca (dowódca) powinien kierować się
następującymi wskazówkami:
- nie przekazywać szkolonym wiadomości, które są oni w stanie sami opanować bez
nadmiernej straty czasu;
- podawać te fakty, których szkoleni nie mogą zdobyć samodzielnie, lub których
zdobycie pociągnęłoby zbyt dużą stratę sił i środków;
- dostosować tempo przekazywanych wiadomości do poziomu i rzeczywistych
możliwości szkolonych;
- przekazywanie wiedzy powinno wyzwalać inicjatywę szkolonych, zachęcać ich do
wysiłku i poszukiwania racjonalnych rozwiązań.
W procesie nauczania w omawianych okresach szkolenia w szczególności będą
stosowane następujące formy nauczania:
- wykład;
- zajęcia seminaryjne;
- konsultacje;
- instruktaż;
- musztra bojowa;
- ćwiczenie grupowe;
- ćwiczenie taktyczne;
- zajęcia instruktorsko-metodyczne.
Komentarz [P1]:
Wykład - jest formą nauczania polegającą na ustnym przekazywaniu
odpowiednio uporządkowanych wiadomości przez wykładowcę oraz ich przyswojenie
przez uczących się.
 25
Rozróżnia się między innymi:
- wykład konwencjonalny w którym treść jest bezpośrednio przedstawiona przez
wykładowcę w gotowej do zapamiętania postaci;
- wykład problemowy, który oparty jest na postawieniu jakiegoś zagadnienia, ukazaniu
dróg prowadzących do jego rozwiązania i efektów do jakich to rozwiązanie
doprowadzi;
- wykład konwersatoryjny w którym stopień aktywności szkolonych jest największy.
Wykład ten bowiem jest swoistą formą dialogu wykładowcy ze szkolonymi
wykonującymi odpowiednie zadania lub ćwiczenia dla zdobycia sprawności w
stosowaniu zdobywanej wiedzy.
Generalnym zaleceniem dla wykładu jest to, aby zapewnić mu wysoki poziom
pod względem merytorycznym i dydaktycznym. Należy przyjąć, że wykład - bez
omawiania całego materiału zawartego w podręcznikach i skryptach - powinien stanowić
teoretyczną syntezę zasadniczych zagadnień, wskazywać kierunek dalszej pracy oraz
pobudzać do twórczego myślenia. Dotychczasowy tradycyjny wykład należy zastąpić
wykładem problemowym, konwersatoryjnym i zajęciami seminaryjnymi, szeroko przy
tym wykorzystując współczesne środki audiowizualne. W wykładzie dążyć należy do
aktywnych metod nauczania, które zwiększają zainteresowania szkolonych, kształtują w
nich pozytywne motywy uczenia się i sprawiają, że nauczanie staje się bardziej
efektywne.
Zajęcia seminaryjne - polegają na nieskrępowanej wymianie poglądów
szkolonych na określony, wcześniej omówiony, np. na wykładzie temat. Mają one na
celu:
- poszerzenie i pogłębienie opanowanej wiedzy drogą pytań i odpowiedzi w rzeczowej i
szerokiej dyskusji;
- sprawdzenie efektów samodzielnej pracy szkolonych nad zleconą im do
przestudiowania literaturą;
- wyrobienie u szkolonych (podchorążych) umiejętności logicznego i zwięzłego
formułowania myśli z zastosowaniem słownictwa i terminologii wojskowej;
- uczenia szkolonych (podchorążych) sztuki przekonywania, analitycznego i
syntetycznego myślenia, umiejętności rozumowania oraz poprawnych metod
wnioskowania;
 26
Konsultacje. Zasadą konsultacji jest dobrowolność, lecz wykładowca (dowódca)
może i powinien zlecić uczestniczenie w nich słabiej przygotowanym podchorążym
(żołnierzom). Obowiązkiem prowadzącego konsultacje jest wytworzenie klimatu
sprzyjającego swobodnej wymianie poglądów na tematy będące przedmiotem konsultacji
oraz udzielenie konsultowanym wyczerpującej odpowiedzi. Nie wolno w czasie
konsultacji dokonywać zaliczeń, przeprowadzać sprawdzianów i stawiać ocen.
Instruktaż - zasadniczo jest podstawową formą doskonalenia umiejętności
metodycznych wykładowców (dowódców). Jednak w warunkach uczelni i ośrodków
szkoleniowych jest także formą nauczania, ponieważ podchorążym (szkolonym) udziela
się instruktażu, zwłaszcza do zajęć instruktorsko-metodycznych, w sytuacji kiedy są oni
w trakcie przygotowania do przyszłej roli dowódcy plutonu (drużyny - instruktora).
Celem instruktażu jest udzielenie podwładnym wskazówek w zakresie
zorganizowania zajęć, przyjęcia właściwych metod nauczania oraz przygotowania bazy
szkoleniowej do prowadzenia zajęć.
Większa część czasu przeznaczona na instruktaż powinna być wykorzystana na
odtworzenie organizacyjnej strony zajęcia, wykazanie roli jaką spełniają szkolący
określonych szczebli (instruktorzy) oraz na praktyczne przerobienie z nimi węzłowych
zagadnień szkoleniowych.
Metody przeprowadzenia instruktażu:
1. Metoda dyrektywna: polega na tym, że prowadzący występuje w roli szkolącego
(instruktora), a podwładni (np. dowódcy drużyn), którym udziela się instruktażu,
występują w roli ćwiczących. Kierownik zajęcia w sposób dyrektywny
(bezdyskusyjny) narzuca wszelkie rozwiązania co do organizacji zajęcia, sposobu
nauczania wszystkich zagadnień, itd. Metodę tę stosuje się w wyjątkowych sytuacjach
(np. posiadamy ograniczoną ilość czasu).
2. Metoda aktywizująco- kolektywna: polega na tym, że uczestnicy instruktażu będąc
właściwie przygotowani do niego na podstawie wytycznych do instruktażu, które
otrzymali wcześniej od przełożonego (pełniącego rolę kierownika zajęcia) oraz
własnych doświadczeń, kolejno występują w roli szkolącego (instruktora) prezentując
w praktyczny sposób rozwiązanie określonego problemu dydaktycznego. Pozostali
uczestnicy instruktażu występują w roli ćwiczących. Po zaprezentowaniu sposobu
 27
nauczania konkretnego zagadnienia przez kolegę, biorą udział w dyskusji. W wyniku
dyskusji padają konkretne ustalenia kierownika zajęcia. Będą one obowiązywały na
właściwych zajęciach. Metoda ta powinna być najczęściej stosowana.
3. Moda pokazowa: polega na tym, że odpowiednio przygotowany pluton prowadzi
zajęcia z właściwego tematu. Udzielający instruktażu, jako narrator odpowiednio
komentując, omawia przerabiane fragmenty zajęcia z uczestnikami instruktażu
dokonując obowiązujących ustaleń.
4. Metoda kombinowana: polega na tym, że w zależności czasu i przyjętej metody,
wykorzystuje się elementy wyżej omówionych metod udzielania instruktażu.
Najczęściej wykorzystuje się do niektórych ustaleń metodę dyrektywną (zagadnienia
doskonalące) oraz metodę aktwizująco-kolektywną w odniesieniu do problematyki
jeszcze nie nauczanej.
W czasie instruktażu kierownik zajęcia powinien:
1. Podać:
- cel instruktażu;
- temat i cel zajęć;
- zagadnienia szkoleniowe w kolejności ich występowania i czas;
- organizację zajęcia (podział na grupy szkoleniowe oraz kolejność i sposób
zmiany na punktach nauczania).
2. Pokazać:
- rejony lub kierunki realizacji poszczególnych zagadnień;
- obiekty terenowe, które należy wykorzystać do przerabiania określonych
zagadnień szkoleniowych;
3. Ustalić:
- sposoby przerabiania poszczególnych zagadnień szkoleniowych;
- sygnały i znaki dowodzenia wewnątrz ćwiczącego pododdziału;
- wyposażenie ćwiczących w sprzęt i środki pozoracji;
- wyposażenie, oznakowanie, sygnały i sposób działania grupy pozorującej;
4. Pokazać i przećwiczyć:
- najtrudniejsze czynności i sposób nauczania wybranych zagadnień
szkoleniowych;
5. Sprawdzić:
- stopień opanowania realizowanych na zajęciach zagadnień szkoleniowych;
- znajomość innych problemów szkoleniowych, które będą wyjaśniane lub
przerabiane podczas przyszłego zajęcia.
Instruktaż musi być tak przygotowany i przeprowadzony, aby po jego
zakończeniu każdy z uczestników znał cel i przebieg zajęcia oraz czynności, które
osobiście i jego podwładni mają wykonać, czas przeznaczony na każde zagadnienie oraz
 28
swoją rolę i miejsce w zajęciach. Ponadto, każdy z uczestników musi tak opanować
zagadnienia szkoleniowe, aby podczas zajęć zrealizować w pełni cykl szkoleniowy
określony przez przełożonego.
Instruktaż należy prowadzić w miejscu przyszłych zajęć, do każdych zajęć praktycznych
(nawet jeżeli nie jest ujęty w programie), w czasie zaplanowanym w miesięcznym
podziale godzin.
Musztra bojowa - jest formą zajęć stosowaną przede wszystkim w szkoleniu
taktycznym. Najistotniejsze zalecenia organizacyjne wyróżniające te formę szkolenia od
innych są następujące:
- ćwiczymy etapami (fragmentami) do pełnego opanowania. Zagadnienia szkoleniowe
przerabiane są oddzielnie, przy czym całą uwagę koncentruje się na opanowanie przez
szkolonych sposobów i techniki działania indywidualnego oraz w składzie drużyny
(plutonu). W przypadku popełniania błędów przez szkolonych kierownik zajęcia
przerywa ćwiczenie, poleca powrót do położenia wyjściowego, wyjaśnia na czym
polegał błąd, demonstruje (lub omawia) poprawne wykonanie danej czynności
(sposób działania) oraz nakazuje ponowne ćwiczenie. W sytuacji, gdy czas
przeznaczony na szkolenie określonego zagadnienia został wyczerpany i nie
osiągnięto zadawalającego wyniku, należy zrezygnować z innego, mniej ważnego
problemu a dążyć do gruntownego opanowania zagadnienia podstawowego;
- zajęcia prowadzone są w pełnym składzie etatowym i całkowitym oporządzeniu
bojowym z etatową bronią, sprzętem bojowym, inżynieryjnym i indywidualnymi
środkami ochrony przed skażeniami. Należy je prowadzić zarówno w dzień jak i w
nocy;
- należy stosować proste sytuacje taktyczne. Dopuszczalne jest, aby do grupy
zagadnień, a nawet do każdego zagadnienia szkoleniowego były przygotowane inne
sytuacje bojowe;
- nie obowiązuje w związku z powyższym zasada zachowania ciągłości sytuacji
taktycznej i kierunku działania;
- nie trzeba pozorować przeciwnika przez cały czas ćwiczenia. Grupa pozorująca,
składająca się z kilku żołnierzy, działa na określony sygnał kierownika zajęcia
pozorując realnego przeciwnika, podgrywa niektóre sytuacje taktyczne.
Musztra bojowa umożliwia jednak po zrealizowaniu wszystkich zagadnień, o ile
pozwala na to czas, powtórzyć ćwiczenie w całości (np. w okresie zgrywania drużyny).
Daje to szkolonym pewien pogląd na istotę działania i urealnia go.
 29
Ćwiczenie grupowe. Jedną ze skuteczniejszych form szkolenia podchorążych,
przygotowującą ich do dowodzenia na polu walki, są zajęcia grupowe w terenie, a także z
wykorzystaniem stołu plastycznego. A
ączą one szereg elementów pozwalających
podchorążym w bardziej plastyczny sposób odbierać to, co im chce przekazać szkolący.
Istota zajęć grupowych polega na tym, że wszyscy podchorążowie wchodzący w
skład grupy szkoleniowej (plutonu) pod nadzorem kierownika zajęcia rozwiązują te same
zadania na tle jednolitej dla wszystkich sytuacji taktycznej, sprawując identyczne
funkcje, np. dowódcy plutonu. Kierownik ćwiczenia w zależności od potrzeby występuje
w roli wyższego przełożonego, bądz
sąsiada lub przeciwnika. Informuje on studentów o
uzyskanych rezultatach oceniając ich rozwiązania.
Sytuacje taktyczne podczas tego rodzaju zajęć należy rozwiązywać metodą
problemowo-sytuacyjną. W tym celu prowadzący zajęcia powinien określić odpowiednią
sytuację po stronie przeciwnika i wyjaśnić sposób jego działania, następnie polecić
podchorążym podać możliwy wariant dowodzenia i sposób działania pododdziału. Po
wysłuchaniu kilku rozwiązań, kierownik zajęcia wywołuje dyskusję, na koniec
podsumowuje ją wskazując zauważone błędy i niedociągnięcia. W dyskusji nad
przedstawionymi rozwiązaniami należy unikać krytyki. Wskazując błędy powinno się
każdorazowo wyjaśnić ich konsekwencje. Kierownik zajęcia grupowego do każdej
sytuacji opracowuje rozwiązanie autorskie. Zajęcia grupowe powinien przygotować tylko
ten, kto będzie je realizował.
Przed przystąpieniem do opracowania konkretnego zajęcia, kierownik musi
uzmysłowić sobie problematykę, wokół której, należy tworzyć sytuacje taktyczne.
Następnie wybiera i precyzuje sytuacje taktyczne, które powinien  rozegrać .
Możliwości doboru sytuacji szczegółowych są nieograniczone. Zależą one przede
wszystkim od inwencji kierownika zajęć grupowych.
Przygotowanie się podchorążych do zajęć grupowych ma zasadnicze znaczenie.
Należy wcześniej podać im wytyczne dotyczące zakresu teoretycznego przygotowania
się z podaniem obowiązującej literatury, przygotowania przyborów do rysowania, ubioru,
itp.
Opracowanie i wręczenie podchorążym założeń lub też wcześniejsze podanie sytuacji
taktycznej nie jest konieczne. Jeżeli kierownik zajęcia grupowego nie stawia sobie za cel
doskonalenie podchorążych w rysowaniu sytuacji na mapę (szkic terenu) lub w
orientowaniu topograficznym, to mapy (szkice) nie są potrzebne.
 30
Sytuacje powinny być na tyle proste, aby podchorążowie je zapamiętali i od razu
podejmowali decyzję oraz stawiali zadania wykonawcom. Wypracowania decyzji,
stawiania zadań bojowych oraz organizowania współdziałania, obowiązkowo należy
uczyć w terenie lub przy stole plastycznym.
Ćwiczenie taktyczne jest formą szkolenia taktycznego, którego celem jest
wszechstronne przygotowanie żołnierzy, pododdziałów i oddziałów do działań na polu
walki. Tę formę zajęć należy stosować po poprzednim sprawdzeniu teoretycznym i
praktycznym pododdziałów oraz ich dowódców. Powinny poprzedzać je ćwiczenia
musztrą bojową, ćwiczenia grupowe, treningi, itd.
W ćwiczeniu taktycznym obowiązuje jednolita sytuacja taktyczna i zachowanie
logicznej kolejności w realizacji poszczególnych zagadnień szkoleniowych (w
określonych etapach ćwiczenia). Zagadnienia te zapewniają pełną realizację problemów
związanych z planowaniem, organizowaniem i prowadzeniem walki oraz z
wszechstronnym zabezpieczeniem bojowym i logistycznym.
Ćwiczenie taktyczne stosuje się powszechnie na wszystkich szczeblach
dowodzenia. Może ono być jednostronne i dwustronne. W ćwiczeniu jednostronnym
konieczne jest tworzenie grupy pozorującej odpowiedniej do ćwiczącego szczebla.
Ćwiczenia dwustronne są wyższą formą zajęć taktycznych z pododdziałami.
Charakteryzują się tym, że dwa ćwiczące pododdziały przerabiają zagadnienia i realizują
cele szkoleniowe z przeciwstawnych tematów (np. jeden szkoli się z obrony a drugi z
natarcia). Każde ćwiczenie dwustronne musi być szczegółowo uzgodnione w zakresie
sposobu, miejsca i czasu przerabiania poszczególnych zagadnień szkoleniowych.
Podczas ćwiczenia kierownictwo musi odpowiednio reagować na działanie stron
uwzględniając ustalenia szkoleniowe. W ćwiczeniach dwustronnych niektóre zagadnienia
lub etapy mogą, a nawet muszą być pozorowane, aby miało ono realny przebieg, gdyż nie
wszystkie elementy równocześnie ćwiczące pododdziały mogą przerabiać stosując
dwustronne działania.
Działanie pododdziałów uważa się za prawidłowe, jeżeli wykonają postawione
zadania, działają w sposób zorganizowany, sprawnie wykonają manewr pododziałami i
ogniem, właściwie wykorzystują sprzęt bojowy, a normy szkoleniowe są wykonywane w
przewidzianym czasie.
 31
Pozorowanie działań bojowych przeciwnika, a w tym: uderzeń lotnictwa, ognia
artylerii, środków zapalających (chemicznych) i innych przedstawia się zgodnie z
zasadami walki w sposób ciągły. Jeżeli działanie pozoracji jest błędne, co wpływa
ujemnie na wykonywanie zadania i podejmowane decyzje ćwiczących pododdziałów lub
kiedy nie są przestrzegane warunki bezpieczeństwa, kierownik ćwiczenia powinien
przerwać je (zarządzić przerwę taktyczną), wskazać niedociągnięcia oraz podjąć
działania podnoszące bezpieczeństwo szkolenia, po czym wznawia działanie ćwiczących
pododdziałów.
Zasady przygotowania i prowadzenia ćwiczenia taktycznego oraz kryteria oceny
za działanie dowódców i pododdziałów określają odpowiednie instrukcje oraz normy
szkoleniowe.
Zajęcia instruktorsko-metodyczne mają na celu szkolenie (w uczelniach i w
wojskowych ośrodkach szkoleniowych) oraz przede wszystkim doskonalenie
metodyczne dowódców (instruktorów) w organizowaniu, przygotowaniu i prowadzeniu
zajęć, także ze szkolenia taktycznego.
Wszystkim uczestnikom zajęć instruktorsko-metodycznych poleca się wcześniej
samodzielnie przygotować się do prowadzenia zajęcia z ustalonego tematu i przemyśleć
najlepszy sposób realizacji poszczególnych zagadnień (wytyczne do instruktażu).
Następnie obowiązkowo należy udzielić im instruktażu do zajęć instruktorsko-
metodycznych (według zasad określonych wcześniej). Po instruktażu każdy uczestnik w
określonej wcześniej roli (np. dowódcy plutonu), samodzielnie opracowuje plan-
konspekt, kończąc w ten sposób ostatni etap przygotowania się do zajęcia.
W czasie zajęcia podchorążowie występują w określonej roli (np. dowódcy
plutonu), ale także jako dowódcy drużyn i ćwiczących żołnierzy. Część z nich stanowi
grupę obserwatorów, lecz w każdej chwili gotowi są do wystąpienia w zasadniczej roli
(dowódcy plutonu) oraz do omówienia (dyskusji) nad zaprezentowanym przez kolegę
sposobem nauczania danego zagadnienia.
Na polecenie kierownika zajęcia wyznaczani kolejno podchorążowie
przedstawiają w praktycznym działaniu swoje propozycje nauczania danego zagadnienia.
Następnie kierownik wywołując dyskusję, metodą grupową omawia zaprezentowany
fragment ćwiczenia. W dyskusji biorą udział wszyscy podchorążowie. Dyskusję
podsumowuje kierownik zajęcia podając końcowe ustalenia oraz odpowiednie
 32
wskazówki dotyczące przyjęcia określonej metody nauczania, miejsca i czynności
dowódców i ćwiczących oraz działania pozoracji. Po czym kolejny podchorąży prowadzi
ten sam fragment ćwiczenia zgodnie z wspólnie ustalonymi zasadami. W ten sposób
przeprowadza się w części głównej zajęcia instruktorsko-metodcznego, wszystkie
zagadnienia.
II METODYKA SZKOLENIA ŻOA
NIERZA
1. Rola i miejsce dowódcy drużyny w okresie szkolenia podstawowego.
Dowódca drużyny jest przełożonym i wychowawcą wszystkich żołnierzy
drużyny. W szkoleniu taktycznym w okresie podstawowym występuje w roli instruktora -
czyli szkolącego nowo wcielonych żołnierzy w zakresie zachowania się i działania w
sytuacji zagrożenia ze strony przeciwnika na polu walki. W roli wychowawcy dowódca
drużyny jest dla podwładnych przykładem wzorowego wykonywania rozkazów,
przestrzegania regulaminów i przepisów oraz zachowania się w każdych warunkach i
sytuacjach, także tych, które mogą zaistnieć w działaniach bojowych. Oprócz
umiejętności stawiania zadań i stanowczości w ich egzekwowaniu dowódcę drużyny
powinna cechować życzliwość i kultura postępowania z podwładnymi. Przebywając cały
czas z swoimi żołnierzami, dokładnie poznaje ich cechy charakteru, upodobania i
przyzwyczajenia, stan zdrowia oraz możliwości wykonania określonych zadań. Ma to
zasadnicze znaczenie w toku szkolenia taktycznego.
W roli przełożonego dowódca drużyny dba o swój autorytet, właściwe stosunki w
drużynie, a wszystkich żołnierzy ocenia sprawiedliwie na podstawie jednolitych
 33
kryteriów. Podwładni chcą widzieć w przełożonym dobrego organizatora doradcę w
sprawach osobistych, nauczyciela i przewodnika, który ma odwagę stanąć w obronie
tego, co słuszne i sprawiedliwe, ale także dba o rzetelność w służbie, ponadto umie
zachęcić żołnierzy do wykonania zadań w trudnych warunkach na placu ćwiczeń
taktycznych.
W pracy instruktorskiej potrzebna jest dowódcy drużyny znajomość
podstawowych zasad nauczania, metod i form organizacyjnych zajęć. Szkolenie wymaga
od instruktora cierpliwości, opanowania i taktu pedagogicznego. Brak umiejętności
panowania nad sobą powoduje błędy w ocenie sytuacji i dowodzeniu, a w następstwie
utratę autorytetu. Wysiłek i zaangażowanie w szkoleniu składają się na sukces całej
drużyny. Należy więc podwładnych uczyć, instruować, taktownie poprawiać, ale nigdy
nie wolno bez uzasadnienia podawać w wątpliwość wartości ich wysiłku zmierzającego
do opanowania chociażby najprostszej czynności. Dlatego też, dowódcy drużyny
niezbędna jest rozwaga, opanowanie i całkowita równowaga psychiczna.
2. Przygotowanie się dowódcy plutonu oraz dowódcy drużyny do zajęć.
Zasady opracowania planu-konspektu.
Wysoki poziom szkolenia taktycznego może być osiągnięty tylko wówczas, kiedy
dowódcy drużyn oprócz dobrego opanowania zagadnień z przedmiotów
ogólnodowódczych równie dobrze znają zasady i sposoby działania na polu walki oraz
potrafią poprawnie (wzorowo) zademonstrować i objaśnić je szkolonym.
Metodyczne przygotowanie dowódców drużyn w jednostce wojskowej trwa przez
cały okres ich pobytu w wojsku (w odniesieniu do dowódców drużyn - żołnierzy
zawodowych, których zgodnie z aktualnymi założeniami kadrowymi będzie coraz więcej,
doskonalenie metodyczne będzie realizowane tak jak w stosunku do innych żołnierzy
zawodowych). Oprócz zorganizowanej działalności przełożonych w tym zakresie, wiele
daje samodzielna praca i pogłębianie wiedzy oraz ćwiczenie umiejętności praktycznych
ze szkolenia taktycznego.
Podchorążowie muszą określone powyżej umiejętności metodyczne osiągnąć w
okresie szkolenia I roku studiów. Weryfikatorem ich umiejętności i swoistym
 34
egzaminatorem jest podstawowe szkolenie wojskowe w WAT, gdzie wielu z nich w
ramach praktyki dowódczej występuje w roli dowódcy drużyny - instruktora.
Przygotowanie i prowadzenie każdych zajęć z taktyki obejmuje gruntowne
opanowanie, teoretycznych i praktycznych wskazań regulaminu walki, metodyki
szkolenia taktycznego oraz publikacji zagadnień poświęconych problematyce szkolenia
podstawowego zamieszczonych w  Przeglądzie Wojsk Lądowych .
W pierwszym etapie przygotowania się do zajęć - w czasie wytycznych do
instruktażu - dowódcy drużyn zapoznają się z tematem zajęcia, jego celem i
zagadnieniami oraz z terminem realizacji. Jednocześnie otrzymują zadanie od
przełożonego, aby przestudiowali określone materiały szkoleniowe i literaturę oraz żeby
zastanowili się nad sposobem nauczania poszczególnych zagadnień szkoleniowych. W
ten sposób przygotowani dowódcy drużyn w określonym czasie udają się na instruktaż.
W drugim etapie przygotowania się do zajęć - dowódcy drużyn biorą aktywny
udział w instruktażu, podczas którego wskazany dowódca drużyny prezentuje swój
sposób nauczania konkretnego zagadnienia, bierze udział w dyskusji, notuje uwagi
merytoryczne i metodyczne przełożonego, obserwuje wzorowy pokaz wykonania
konkretnej czynności oraz wyjaśnia zanotowane przed instruktażem pytania i
wątpliwości. Aktywny udział w instruktażu ogromnie ułatwia dalszy proces
przygotowania się do zajęcia. Obejmuje on następujące czynności:
- przestudiowanie dodatkowych materiałów szkoleniowych;
- analiza zagadnień szkoleniowych w kontekście wskazówek merytorycznych i
metodycznych uzyskanych na instruktażu;
- osobisty trening w wykonywaniu czynności, które będą przedmiotem nauczania.
Trzeci etap przygotowania się do zajęć to opracowanie planu-konspektu, który
jest podsumowaniem całokształtu przygotowania się do zajęcia oraz przedstawienie go
przełożonemu do akceptacji.
Plan-konspekt opracowuje dowódca drużyny w oparciu o wytyczne, które otrzymał w
końcowej fazie instruktażu. Po akceptacji planu-konspektu, dowódca drużyny dodatkowo
powinien:
- przygotować sprzęt i pomoce szkoleniowe w zakresie określonym przez dowódcę
plutonu;
 35
- wyznaczyć żołnierzy do pobrania i przygotowania sprzętu;
- podać drużynie informację o wyposażeniu osobistym, czasie i miejscu zbiórki na
zajęcie.
Schemat blokowy zakresu czynności przygotowawczych dowódcy plutonu i
dowódcy drużyny do przeprowadzenia zajęć można przedstawić następująco: (patrz
schemat nr1).
Dowódca plutonu (przełożony) Dowódca drużyny (plutonu)
Wytyczne dla dowódców Zapoznanie się z terminem
drużyn (plutonu) do realizacji i tematem zajęcia.
przygotowania się do
instruktażu
Zapoznanie się z
zagadnieniami i normami
Wstępna szkoleniowymi.
faza
przygo- Studiowanie literatury
towania dotyczącej tematu zajęcia.
Przygotowanie instruktażu
się do
zajęć. Przygotowanie pytań do
instruktażu.
 36
I N S T R U K T A Ż
Merytoryczne opracowanie
Zasadni- zagadnień.
Konsultacje
cza faza
Przygo- Analiza możliwości i
towania sposobu
się do wykorzystania pomocy
zajęcia szkoleniowych.
Merytoryczne opracowanie
Pomoc
zagadnień.
OPRACOWANIE
AKCEPTACJA PLANU-KONSPEKTU
Schemat nr 1. Blokowy zakresu czynności w procesie przygotowania się
dowódcy drużyny (plutonu) do zajęć ze szkolenia taktycznego.
Plan-konspekt to podstawowy dokument szkoleniowy, który po akceptacji
przełożonego stanowi podstawę  prawną do przeprowadzenia zajęcia na określony
temat. Obrazuje on sposób rozwiązania wszystkich problemów organizacyjnych i
metodycznych, dlatego pomaga dowódcy drużyny we właściwym przygotowaniu się i
przeprowadzeniu zajęć, które gwarantują osiągnięcie zakładanych celów szkoleniowych.
Jednak, aby plan-konspekt mógł spełniać swoją role, jego układ oraz treść powinna być
przejrzysta i konkretna. Powinien być sporządzony w przeznaczonym do tego celu
zeszycie, czysto i czytelnie, najlepiej w ołówku, ze względu na potrzebę korzystania z
niego w różnych warunkach atmosferycznych. W sytuacji kiedy mamy do dyspozycji
komputer z niezbędnym oprzyrządowaniem (drukarką) ostatni postulat traci na
aktualności, gdyż istnieje możliwość wydrukowania duplikatu, wprowadzając
równocześnie do niego niezbędne poprawki, przy stosunkowo niewielkim nakładzie sił i
środków. W tym przypadku plan-konspekt musi ponownie zostać zaakceptowany przez
przełożonego.
 37
W celach szkoleniowych na zajęcia instruktorsko-metodyczne, ze względu na możliwość
kopiowania, podchorążowie powinni wykonywać plany konspekty własnoręcznie,
według wytycznych otrzymanych na instruktażu.
Istnieje wiele wzorów układu, treści i formy planu-konspektu prezentowanych w
różnych opracowaniach. Jednak w każdym z nich można wyodrębnić dwie części:
a/ opisową;
b/ tabelaryczną.
W części opisowej znajduje się:
1. W górnym lewym rogu: AKCEPTUJ
(miejsce na podpis i datę przełożonego).
2. Pośrodku: PLAN-KONSPEKT, a pod spodem: z kim i kiedy zajęcie zostanie
przeprowadzone.
3. Następnie podaje się w kolejności:
- temat;
- cel zajęcia;
- czas trwania zajęcia;
- formę organizacyjną zajęcia;
- miejsce realizacji;
- zagadnienia szkoleniowe i czas ich trwania;
- pomoce szkoleniowe;
- zabezpieczenie materiałowe;
- wskazówki organizacyjno-metodyczne;
- warunki bezpieczeństwa;
- sytuację taktyczną.
W części tabelarycznej , wydziela się następujące rubryki:
Lp. Zagadnienia Czas Szkic działania Czynności dowódcy Czynności
/min/ drużyny szkolonych
 38
Powyższy układ części tabelarycznej także niejednokrotnie jest modyfikowany w
zależności od przyjętej formy organizacyjnej zajęć i metod nauczania. Lecz wszystkie
elementy składowe zaprezentowane w tej części planu-konspektu zawsze występują.
Szkic działania może również stanowić załącznik do planu-konspektu i wówczas nie
uwzględniamy go w części tabelarycznej. W formie załączników mogą występować inne
materiały szkoleniowe, które ułatwiają przygotowanie się do zajęć lub są niezbędne w
trakcie jego realizacji (np. przykładowy rozkaz bojowy).
Przykładowy plan-konspekt opracowany w roli dowódcy drużyny do zajęć
realizowanych w okresie podstawowego szkolenia wojskowego przedstawiono jako
załącznik nr 1 skryptu.
O wiele bardziej rozbudowaną formę posiada plan-konspekt do takich samych
zajęć, lecz opracowany przez dowódcę plutonu. Jest to zrozumiałe, ponieważ w każdym
przypadku on je organizuje. Po pierwszych dwóch etapach przygotowania się do zajęć,
(których układ jest identyczny jak w przypadku dowódcy drużyny), dowódca plutonu
opracowuje plan-konspekt po instruktażu, który otrzymał od dowódcy kompanii.
W zasadzie ogólny układ planu-konspektu opracowanego przez dowódcę plutonu
może być następujący:
W części opisowej:
1. Temat.
2. Cel (czego będziemy nauczyć, co chcemy osiągnąć, co sprawdzić a co doskonalić).
3. Czas (liczba godzin lekcyjnych).
4. Forma (zewnętrzna, organizacyjna strona zajęć).
5. Miejsce (sala wykładowa, plac ćwiczeń taktycznych, itp.).
6. Zagadnienia szkoleniowe (podaje w kolejności ich realizowania z podziałem
czasowym na każde zagadnienie).
7. Pomoce szkoleniowe (autor, tytuł, nazwa wydawnictwa, rok wydania, rozdział, strony
od - do).
8. Zabezpieczenie materiałowe (schematy, pomoce szkoleniowe, sprzęt bojowy, liczba i
rodzaj środków pozoracji pola walki).
9. Wskazówki organizacyjno-metodyczne (odzwierciedlają umiejętności dowódcy
plutonu w zakresie organizowania zajęć):
 39
a/ Wskazówki organizacyjne:
- kto z racji funkcji jest kierownikiem zajęcia;
- jakie siły i środki wykorzystuje się do zajęcia;
- kto, kiedy, gdzie i komu udziela instruktażu;
- co powinien znać ćwiczący przed przystąpieniem do zajęcia, co sobie
przypomnieć, a co umieć praktycznie;
- ile jest podgrup szkoleniowych, jaka jest kolejność, czas, sposób
zmiany, lub kto ćwiczy, a kto pozoruje;
b/ Wskazówki metodyczne:
- sposób realizacji celu głównego;
- sposób realizacji poszczególnych zagadnień szkoleniowych;
- zagadnienie na które należy zwrócić główną uwagę;
- sposób przechodzenia od jednego zagadnienia (etapu) do drugiego;
- wytyczne i konkretne wskazówki dotyczące uzupełnienia braków
teoretycznych i praktycznych oraz przygotowania szkolonych do zajęć.
10. Warunki bezpieczeństwa.
Za organizację i przestrzeganie warunków bezpieczeństwa odpowiada kierownik
zajęcia. W zasadzie na ćwiczeniach taktycznych zabrania się:
- palenia papierosów przy samochodach z amunicją, paliwem i
materiałami wybuchowymi;
- przewożenia ludzi i sprzętu nieodpowiednio przygotowanymi
samochodami (pojazdami);
- wychodzenia w czasie odpoczynków (postoju) na lewą stronę drogi,
odpoczywania między wozami lub pod nimi, uruchamiania silników i
ruszania z miejsca bez upewnienia się, że nie zagraża to
bezpieczeństwu ludzi;
- prowadzenia ognia z broni strzeleckiej amunicją ćwiczebną z odległości
bliższej niż 50 m:
- pozorowania przy pomocy granatów dymnych i petard w odległości
bliższej niż 50 m od stanu osobowego i łatwo palnych materiałów;
- wysadzania ładunków wybuchowych, petard w rzekach i innych
zbiornikach wodnych;
- pozostawiania nie wykorzystanych podczas ćwiczeń bez ochrony:
środków pozorowania i chemicznych, amunicji, materiałów
wybuchowych, itp.;
- noszenia, zbierania, manipulowania lub przywłaszczania różnorodnych
środków pozorowania, zapalników, środków chemicznych, amunicji
ślepej i bojowej, itp.;
- zabrania się pozorowania ognia artylerii ładunkami wybuchowymi w
odległości bliższej niż 100 m.
11. Sposób pozorowania pola walki.
Działanie strony przeciwnej pozoruje się za pomocą sytuacji tarczowej i urządzeń
technicznych imitujących ogień przeciwnika lub wyznaczonych żołnierzy
(pododdziały), zgodnie z organizacją, taktyką oraz z zasadami działania
pododdziałów
 40
własnych.
12. Organizacja zajęcia.
Organizację zajęcia z reguły przedstawia się graficznie. Uwzględnia się:
- podział na grupy szkoleniowe lub inny (np. na drużyny);
- liczbę punktów nauczania oraz zagadnienia realizowane na każdym z nich;
- kto prowadzi na nich nauczanie oraz kolejność zmian i po jakim czasie.
13. Wprowadzenie w sytuację taktyczną.
Na ogół w wprowadzeniu w sytuację taktyczną podaje się:
- dane o przeciwniku;
- położenie i działanie pododdziałów wojsk własnych (przełożonego i
sąsiadów);
- zadanie (sposób działania) własnego pododdziału.
Mogą być podane dodatkowe informacje dotyczące skali zniszczeń w rejonie
działania, stanie sprzętu bojowego oraz inne dane niezbędne do podjęcia właściwej
decyzji.
W części tabelarycznej:
Wzajemną zależność wykonywanych czynności poszczególnych funkcyjnych i
szkolonych można zobrazować za pomocą tabeli. Najczęściej tabela będzie mieć
następujące rubryki:
- liczba porządkowa;
- zagadnienia szkoleniowe i czynności kierownika zajęcia;
- czas w minutach;
- szkic działania;
- czynności dowódcy drużyny i żołnierzy;
- czynności grupy pozorującej.
Pod częścią tabelaryczna opracowujący plan-konspekt składa swój podpis.
Przykładowy plan-konspekt opracowany w roli dowódcy plutonu do zajęć
realizowanych w okresie szkolenia podstawowego przedstawiono w załączniku nr 2
skryptu.
3. Układ organizacyjny i przebieg zajęć z taktyki podczas szkolenia
podstawowego.
Szkolenie taktyczne w okresie podstawowego szkolenia wojskowego w WAT,
jest głównym przedmiotem z zakresu wyszkolenia bojowego podchorążych,
 41
przygotowujących ich do kolejnych etapów (na kolejnych latach studiów), gdzie główne
cele szkoleniowe będą skierowane na dowodzenie i opanowanie zasadniczych
umiejętności metodycznych. Jest to więc bardzo ważny okres szkolenia i dlatego, aby
ułatwić podchorążym praktyczne opanowanie zagadnień realizowanych na zajęciach
taktycznych (np. urządzanie okopów, posługiwanie się maską przeciwgazową,
orientowanie się w terenie, nawiązanie łączności, itp.) zasadnicze tematy szkolenia
taktycznego poprzedza się zawsze odpowiednimi zajęciami z szkolenia
ogólnodowódczego.
Zasadniczym celem szkolenia podstawowego z taktyki ogólnej (okresu, którego
taki sam program obejmuje wszystkich żołnierzy sił zbrojnych, każdej specjalności) jest
nauczenie żołnierzy zachowania się na polu walki w sytuacji, kiedy żołnierz będzie
zmuszony do samodzielnego działania w różnych sytuacjach taktycznych, najczęściej w
terenie zajętym przez przeciwnika. Program obejmuje również działanie żołnierza w
składzie obsługi karabinu maszynowego i granatnika przeciwpancernego. Jest to tzw.
szkolenie indywidualne.
Organizatorem i kierownikiem zajęć w tym okresie jest dowódca plutonu, ale
szkolą dowódcy drużyn. Podstawową formą organizacyjną zajęć jest musztra bojowa .
Dowódca drużyny musi pamiętać o tym , że podwładni będą brali przykład z jego
postępowania. Dlatego wszystkie czynności powinien wykonywać wzorowo, a w
szkoleniu indywidualnym żołnierzy stosować najskuteczniejszy sposób oddziaływania -
zrób tak jak ja. Polega on na prawidłowym pokazie wykonania danej czynności i
następnie powtarzaniu ich przez szkolonych. Żołnierze ćwiczą każdą czynność lub
działanie starając się dorównać umiejętnościom dowódcy drużyny. Dowódca drużyny nie
może być obojętny na nieprawidłowe działanie szkolonych. W wypadku
nieprawidłowego działania konkretnego żołnierza podaje komendę: WRÓĆ ! - po
omówieniu przyczyny i wskazaniu na czym polegało błędne zachowanie się żołnierza i
jakie to może przynieść konsekwencje na polu walki, nakazuje poprawnie wykonać daną
czynność. Jeżeli tym razem żołnierz wykonał czynność poprawnie, poleca mu trenować
aż do uzyskania pełnego efektu szkoleniowego (obowiązuje dokładność i szybkość
wykonania).
W związku z powyższym - narzędziem metodycznym, którym posługuje się od
lat dowódca drużyny - instruktor w okresie szkolenia podstawowego (ponieważ nic
 42
lepszego nie wymyślono), jest tzw. podstawowy model instruowania, którego układ
jest następujący:
- podanie zagadnienia szkoleniowego (czego będzie uczył);
- do czego dana czynność służy;
- na jaką komendę daną czynność się wykonuje;
- wzorowy pokaz danej czynności;
- pokaz z wyjaśnieniem;
- szkolenie na tempa lub fragmentami;
- ćwiczenie do pełnego opanowania danej czynności.
Podczas podstawowego szkolenia wojskowego wszystkie zajęcia należy
organizować i prowadzić całością plutonu . Zajęcia taktyczne, zarówno w dzień jak i w
nocy, należy organizować w punktach nauczania (drużynami) i prowadzić równolegle we
wszystkich drużynach (tzn., w tym samym czasie we wszystkich drużynach naucza się tę
samą czynność), bez stosowania sposobu zmiany grup w plutonie.
Organizacja zajęć z zakresu szkolenia żołnierza przedstawiona graficznie, będzie
wyglądała najczęściej następująco:
1 drp 2 drp 3 drp
dca 1 drp dca 2 drp dca 3 drp
 43
dca plp
(kierownik zajęć)
Schemat nr 2. Organizacja zajęć w okresie podstawowego.
Struktura zajęć z szkolenia taktycznego jest następująca:
" część wstępna;
" część główna;
" część końcowa.
Przed przystąpieniem do zajęcia, dowódca plutonu (kierownik zajęcia) w części
wstępnej dla całego plutonu (po sprawdzeniu broni i wyposażenia) podaje:
- temat i cel zajęcia;
- zagadnienia szkoleniowe;
- zadaje pytania kontrolno - sprawdzające;
- omawia organizację i przebieg zajęcia;
- omawia warunki bezpieczeństwa;
- przedstawia sposób pozoracji pola walki;
- wprowadza w sytuację taktyczną
W części głównej zajęcia na komendę dowódcy plutonu, dowódcy drużyn -
instruktorzy wykonują zbiórki w drużynach w miejscach i w kierunkach ustalonych na
instruktażu (jak schemat). Na sygnał kierownika ćwiczenia przystępują do realizacji
wszystkich zagadnień, nauczają żołnierzy wykorzystując podstawowy model
instruowania.
Dowódca plutonu w tej części zajęcia nadzorując i kierując przebiegiem szkolenia
w drużynach oraz zwracając uwagę na zalecenia metodyki nauczania indywidualnego,
kieruje pozoracją, która pozoruje działanie przeciwnika równocześnie dla wszystkich
drużyn.
 44
Część końcową (z całym plutonem) przeprowadza dowódca plutonu,
(po sprawdzeniu wyposażenia oraz broni ), podając:
- temat i stopień osiągnięcia przez szkolonych zakładanego celu;
- omawia najczęściej popełniane błędy, wskazuje ich przyczyny i sposób ich usunięcia;
- wyróżnia najlepiej ćwiczących;
- stawia zadania na naukę własną;
- podaje termin następnych zajęć;
- omawia przebieg zajęcia z dowódcami drużyn (oddzielnie), najczęściej udzielając im
równocześnie instruktażu do kolejnych zajęć.
Przemarsz do rejonu ćwiczenia oraz powrót wykorzystuje się na doskonalenie
wcześniej przerabianych zagadnień, które można ćwiczyć całością plutonu (np. działanie
żołnierza na sygnał  LOTNIK w marszu).
Model przebiegu zajęć przeprowadzony w formie musztry bojowej można
przedstawić następująco; (patrz schemat nr 3).
Część wstępna
Kierownik zajęcia (dowódca plutonu) Instruktor (dowódca drużyny)
- Organizuje przemarsz. - Występuje w składzie drużyny.
- Podaje temat i cel zajęcia, zagadnienia - Wykonuje komendy i polecenia
szkoleniowe i pytania kontrolno- kierownika ćwiczenia.
sprawdzające.
- Omawia warunki bezpieczeństwa.
- Podaje organizację ćwiczenia.
- Podaje sposób pozorowania pola walki.
- Wprowadza w sytuację bojową.
Część główna
Kierownik zajęcia (dowódca plutonu) Instruktor (dowódca drużyny)
 45
- Kontrolując przebieg zajęć sporządza - Przestrzegając podstawowego modelu
notatki. instruowania naucza żołnierzy wg. układu:
- Reguluje czas trwania poszczególnych - czego będzie uczył;
zagadnień.
- do czego dana czynność służy;
- Udziela bieżących instruktaży
- na jaką komendę się ją wykonuje;
dowódcom drużyn i natychmiast usuwa
- pokaz, pokaz z omówieniem;
zauważone błędy merytoryczne
- praktyczne ćwiczenie do pełnego
i metodyczne.
opanowania (sprawdza sposób
- Kieruje pozoracją.
wykonywania czynności przez żołnierzy,
usuwa błędy, nakazuje powtórzyć
czynność do pełnego opanowania.
- Omawia przebieg zagadnienia.
Część końcowa
Kierownik zajęcia (dowódca plutonu) Instruktor (dowódca drużyny)
- Omawia zajęcie. - Wykonuje komendy i polecenia kierowni -
- Przypomina temat i cel zajęcia. ka ćwiczenia.
- Wyróżnia najlepiej ćwiczących.
- Podaje oceny.
- Stawia zadanie na naukę własną.
- Podaje termin usunięcia błędów.
- Podaje temat i termin następnych zajęć.
- Omawia ćwiczenie z dowódcami - Wysłuchuje omówienia dowódcy plutonu.
drużyn. - Uczestniczy w instruktażu do następnych
- Udziela instruktażu do następnych zajęć.
zajęć.
- Organizuje przemarsz do rejonu
zakwaterowania.
Schemat nr 3. Model realizacji zajęć prowadzonych musztrą bojową w okresie
szkolenia podstawowego.
III METODYKA SZKOLENIA DRUŻYNY
1. Rola i miejsce dowódcy plutonu oraz dowódcy drużyny w okresie
szkolenia drużyny.
W szkoleniu od szczebla drużyny szczególnego znaczenia nabiera dowodzenie.
Dowódca drużyny, chociaż sam występuje w roli ćwiczącego i szkolonego (dowodzi
drużyną), musi jednocześnie od podwładnych żądać prawidłowego zachowania i
działania na polu walki, wyjaśniać żołnierzom trudniejsze zagadnienia oraz udzielać im
pomocy.
 46
Zajęcia w tym okresie szkolenia organizuje się zgodnie z regułą: zasadniczy temat
musi być zrealizowany oddzielnie z każdą drużyną. Polega ona na tym, że dowódca
plutonu szkoli każdą drużynę, oddzielnie przerabiając wszystkie zagadnienia na
zasadniczym punkcie nauczania. W związku z powyższym dowódca plutonu jako
organizator i kierownik całości zajęcia, dodatkowo w jego części głównej, staje się także
szkolącym (instruktorem). Dowódca plutonu szkoli zarówno dowódcę jak i funkcyjnych
w drużynie, zgrywając ich działanie w różnych sytuacjach bojowych.
Natomiast dowódca drużyny w tym okresie szkolenia pozostaje nadal
instruktorem w stosunku do tych żołnierzy, którzy w dostatecznym stopniu nie opanowali
określonych nawyków lub czynności niezbędnych w działaniu na polu walki. Jednak jest
to funkcja pomocnicza. Zasadniczo dowódca drużyny jest także szkolony przez dowódcę.
Przede wszystkim szkoli się w dowodzeniu drużyną w określonym rodzaju działań
taktycznych:
- stawiając rozkaz bojowy dla drużyny;
- wydając komendy do przesunięcia drużyny różnymi sposobami na określoną rubież;
- wydając komendy i zadania ogniowe, kieruje ogniem drużyny, itd.
2. Układ organizacyjny i przebieg zajęć w okresie szkolenia drużyny.
Układ organizacyjny zajęć zawsze jest ściśle powiązany z rolą jaką odgrywa w
szkoleniu dowódca plutonu i dowódcy drużyn. Przyjmując regułę:  Każdy temat musi
być zrealizowany oddzielnie z każdą drużyną, organizacja takich zajęć może
przedstawiać się następująco:
 47
1 Punkt nauczania. 2 Punkt nauczania.
T. Drużyna piechoty T. Drużyna piechoty
w obronie. w natarciu (pozoracja
- 2 godz.
dla zasadniczego
tematu).
Szkoli dowódca plutonu.
- 2 godz.
Szkoli dowódca drużyny.
3 Punkt nauczania.
T. Pokonywanie zapór
inżynieryjnych
różnymi sposobami.
- 2 godz.
Szkoli dowódca drużyny.
Schemat nr 4. Organizacja szkolenia taktycznego drużyny (wariant I).
Przebieg zajęć w układzie organizacyjnym jaki został zaprezentowany powyżej,
będzie następujący:
- Część wstępną z całością plutonu, dowódca plutonu jako kierownik zajęcia
przeprowadza dokładnie tak samo jak zostało omówione w rozdz. II, zagad. 3, str. 40.
Po rozejściu się poszczególnych drużyn w rejony ćwiczeń, które zostały określone
podczas instruktażu, dowódca plutonu przystępuje do szkolenia w pierwszej
kolejności drużynę, która pozostała na zasadniczym punkcie nauczania.
- Część główna. Przed rozpoczęciem szkolenia z problematyki zawartej w pierwszym
zagadnieniu dowódca plutonu wprowadza drużynę w sytuację taktyczna, która
powinna być prosta, łatwa do zrozumienia i zapamiętania. Następnie posługując się
nieco zmodyfikowanym podstawowym modelem instruowania, przystępuje do
realizacji poszczególnych zagadnień według następującego układu:
- podaje temat zagadnienia;
- wyjaśnia do czego dane działanie drużyny służy;
- podaje komendy, rozkaz lub sygnały na jakie wykonuje się określone
czynności lub rozpoczyna konkretne działanie;
 48
- omawia sposób zachowania się i działania: dowódcy drużyny oraz
poszczególnych funkcyjnych w drużynie;
- przystępuje do praktycznego ćwiczenia (nakazuje zachowanie bojowe,
wywołuje i kieruje pozoracją);
- w wypadku niewłaściwego działania, przerywa ćwiczenie, omawia
działanie drużyny wskazując na błędy i ich konsekwencje;
- nakazuje ćwiczyć do pełnego opanowania (zgrania działania drużyny w
danym fragmencie ćwiczenia);
- omawia poprawność działania drużyny i (oddzielnie) dowódcy drużyny.
Należy zwrócić uwagę, że zgodnie z zaleceniami musztry bojowej w wypadku
popełnienia błędów przez szkolonych, dowódca plutonu przerywa ćwiczenie, nakazuje
drużynie wrócić do położenia wyjściowego, wyjaśnia na czym polega błąd i jakie mogą
być jego konsekwencje. Następnie drużyna ponownie ćwiczy dany fragment zajęcia, aż
do pełnego opanowania. Niekiedy należy zrezygnować z mniej ważnych zagadnień, aby
poprawnie wykonać najważniejsze elementy ćwiczenia. Po opanowaniu przez drużynę
czynności wchodzących w zakres pierwszego zagadnienia, dowódca plutonu przystępuje
do szkolenia kolejnych zagadnień postępując identycznie (układ podstawowego modelu
instruowania) jak przy pierwszym.
2 drużyna szkolona jest w tym czasie przez dowódcę drużyny. Najczęściej
pozoruje ona działanie przeciwnika na podstawie wytycznych i ustaleń, które zapadły na
instruktażu oraz sygnałów otrzymywanych od kierownika zajęcia.
Do szkolenia na drugim punkcie nauczania dowódca drużyny opracowuje plan-konspekt.
3 drużyna może doskonalić elementy i czynności, które nie zostały w pełni
opanowane na poprzednich zajęciach lub mogą to być wybrane zagadnienia ze szkolenia:
inżynieryjno-saperskiego, powszechnej obrony przeciwlotniczej, obrony przeciw-
chemicznej, terenoznawstwa czy łączności. W tym przypadku dowódca drużyny również
powinien opracować plan-konspekt do szkolenia drużyny na trzecim punkcie nauczania.
Po dwóch godzinach lekcyjnych następuje zmiana drużyn (wraz z dowódcami
drużyn) - jak w schemacie nr 4.
Część końcową - przeprowadza dowódca plutonu ( z całym plutonem) według ustaleń
zawartych w rozdz. II, zag. 3, str. 41.
 49
W określonych sytuacjach - w zajęciach łatwiejszych (doskonalących),
prowadzonych bez sprzętu, a przede wszystkim kiedy osiągniemy większe
uzawodowienie armii i zgodnie z standardami NATO, szkolić będą w głównej mierze
zawodowi (nadterminowi) dowódcy drużyn, możliwy będzie do zastosowania w praktyce
szkoleniowej inny wariant. Wariant w którym dowódca plutonu nie będzie szkolił
osobiście kolejne drużyny na zasadniczym punkcie nauczania, lecz będzie to szkolenie
nadzorował, podobnie jak czyni to podczas szkolenia podstawowego. Natomiast w tym
przypadku szkolił będzie dowódca drużyny.
Organizację zajęć w tym wariancie w sposób graficzny można przedstawić
następująco:
T. Drużyna piechoty w obronie
1 Punkt nauczania 2 Punkt nauczania 3 Punkt nauczania
Szkoli dca 1 drp Szkoli dca 2 drp Szkoli dca 3 drp
6 godz. 6 godz. 6 godz.
Dowódca plutonu (nadzoruje, kieruje pozoracją)
Schemat nr 5. Organizacja szkolenia taktycznego drużyny (wariant II).
Przebieg zajęć w wariancie II, jest podobny jak podczas szkolenia podstawowego
(patrz schemat nr 2, s. 40). Natomiast w wariancie I, można go przedstawić następująco
(patrz schemat nr 6.)
Część wstępna
Kierownik zajęcia (dowódca plutonu) Dowódca drużyny
- Organizuje przemarsz. - Występuje w składzie drużyny.
- Podaje temat i cel zajęcia, zagadnienia - Wykonuje komendy i polecenia
szkoleniowe i pytania kontrolno- kierownika ćwiczenia.
sprawdzające.
- Omawia warunki bezpieczeństwa.
- Podaje organizację ćwiczenia.
- Podaje sposób pozorowania pola walki.
- Wprowadza w sytuację bojową.
Część główna
 50
Kierownik zajęcia (dowódca plutonu) Ddowódca drużyny
Przestrzegając podstawowego modelu Przestrzegając podstawowego modelu
instruowania szkoli żołnierzy na 1 instruowania doskonali żołnierzy na 2, 3
punkcie nauczania wg. układu: punkcie nauczania wg. układu:
- czego będzie uczył; - czego będzie uczył;
- do czego dana czynność służy; - do czego dana czynność służy;
- na jaką komendę (sygnał) się ją - na jaką komendę się ją wykonuje;
wykonuje;
- pokaz, pokaz z omówieniem;
- omówieniem działania drużyny; - praktyczne ćwiczenie do pełnego
- praktyczne ćwiczenie do pełnego opanowania (sprawdza sposób
opanowania (ocenia sposób wykonywania czynności przez żołnierzy,
wykonywania czynności przez usuwa błędy, nakazuje powtórzyć
drużynę, usuwa błędy, nakazuje czynność do pełnego opanowania.
powtórzyć czynność do pełnego Omawia przebieg zagadnienia.
opanowania.
Omawia przebieg kolejnych zagadnień.
Kieruje pozoracją.
Część końcowa
Kierownik zajęcia (dowódca plutonu) Dowódca drużyny
- Omawia zajęcie. - Wykonuje komendy i polecenia kierowni -
- Przypomina temat i cel zajęcia. ka ćwiczenia.
- Wyróżnia najlepiej ćwiczących.
- Podaje oceny.
- Stawia zadanie na naukę własną.
- Podaje termin usunięcia błędów.
- Podaje temat i termin następnych zajęć.
- Omawia ćwiczenie z dowódcami - Wysłuchuje omówienia dowódcy plutonu.
drużyn. - Uczestniczy w instruktażu do następnych
- Udziela instruktażu do następnych zajęć.
zajęć.
- Organizuje przemarsz do rejonu
zakwaterowania.
Schemat nr 6. Model realizacji zajęć prowadzonych musztrą bojową w okresie
szkolenia drużyny.
Niewątpiwą korzyścią takiej organizacji zajęć podczas szkolenia drużyny jest
fakt, że każdy temat byłby realizowany w ciągu 6 godzin lekcyjnych. Można w tym
czasie żołnierzy nauczyć więcej i dokładniej opanować konkretne zagadnienia niż w
ciągu 2 godzin. Wydaje się, że w sytuacji przechodzenia na 12 miesięczny cykl szkolenia
w siłach zbrojnych, drugi z przedstawionych wariantów będzie z czasem dominował.
 51
Zakres przygotowania się do zajęć dowódców plutonu i dowódców drużyn w
okresie szkolenia drużyny nie będzie w zasadniczy sposób odbiegał od przedstawionego
w poprzednim rozdziale.
Przykładowe plany-konspekty opracowane w roli dowódcy plutonu i dowódcy
drużyny do szkolenia drużyny zaprezentowano w załącznikach nr 3, 4 skryptu. Natomiast
w załączniku nr 5, przedstawiono plan-konspekt opracowany przez dowódcę plutonu do
ćwiczenia grupowego z przejściem do praktycznego działania, nt.: Dowodzenie
plutonem zmechanizowanym w natarciu.
BIBLIOGRAFIA
1. Dziergowski, R. Kitłowski, K. Kułakowski, Poradnik metodyczny dla dowódców
drużyn, Dodatek do PWL nr 6/77.
2. Instrukcja o działalności dydaktycznej i naukowej w wojskowych szkołach
zawodowych, Wyd. MON, Warszawa 1990.
 52
3. Instrukcja o organizacji procesu kształcenia w szkołach i ośrodkach wojskowego
szkolnictwa zawodowego, Cz. II, Metodyka nauczania, Wyd. MON, Warszawa 1976.
4. Cz. Kupisiewicz, Podstawy dydaktyki, Wyd. PWN, Warszawa 1984.
5. Malik, Szkolenie taktyczne plutonu, PWL nr 3/97.
6. Miziak, Zbiór opracowań metodycznych do szkolenia taktycznego pododdziałów
piechoty i czołgów w okresie podstawowym, Cz. I, Ogólne zasady metodyki i
organizacji procesu szkolenia ogólnowojskowego i ogólnodowódczego podchorążych
WAT, Wyd. WAT, Warszawa 1987.
7. Miziak, Szkolenie metodyczne, Cz. II, Wybrane zagadnienia działalności
metodyczno-szkoleniowej, Wyd. WAT, Warszawa 1990.
8. Poradnik metodyczny do szkolenia taktycznego w szkolnych pododdziałach piechoty,
Wyd. MON, Warszawa 1990.
9. Poradnik metodyczny do szkolenia taktycznego pododdziałów piechoty, Wyd. MON,
Warszawa 1990.
10.Przykłady dokumentów bojowych szczebla taktycznego, Cz. III, Batalion, kompania,
pluton, Wyd. Szt. Gen. WP, Warszawa 1995.
11.Siemiński, St. Ząbecki, Kierowanie ogniem pododdziałów piechoty w walce, Dodatek
do PWL nr 8/69.
12.Sułek, Rola oraz udział podoficerów w procesie szkolenia, Dodatek do PWL nr 9/75.
13.Sułek, Szkolenie taktyczne pododdziałów piechoty, Dodatek do PWL nr/74.
14.Wysocki, Drużyna zmechanizowana w natarciu, PWL nr 4/97.
15.Wysocki, Działanie drużyny zmechanizowanej w obronie, PWL nr 3/97.
ZAKOC
CZENIE
Przedstawione w pracy zagadnienia odzwierciedlają aktualny stan wiedzy
usystematyzowanej w zbiór informacji teoretycznych oraz propozycji rozwiązań
praktycznych, dotyczących metodyki szkolenia podstawowego i zgrywania drużyny. Nie
 53
ulega wątpliwości, że nie są to wszystkie problemy, przed rozwiązaniem których stoją
dowódcy drużyn i dowódcy plutonów zajmujący się szkoleniem taktycznym.
Zaprezentowane w opracowaniu uogólnienia i wnioski sformułowano pod kątem
potrzeb szkoleniowych. Jednocześnie są one bogatym materiałem z
ródłowym dla
podchorążych i dlatego powinny być przez nich wykorzystywane w procesie kształcenia
ogólnodowódczego na I i II roku studiów w WAT.
Rozwiązania i przemyślenia własne, wnioski i doświadczenia z przeprowadzonych zajęć
i ćwiczeń taktycznych tworzą czytelnikowi, po lekturze materiału, możliwość do
nieskrępowanego spojrzenia na występujące w tej sferze, wciąż nowe trudności
szkoleniowe
Metodyka szkolenia taktycznego stwarza szerokie możliwości wykazania się
umiejętnościami myślenia taktycznego oraz  świeżością działania w zmieniających się
warunkach. Wszystko to nadaje omawianej problematyce zdecydowanie odkrywczy
charakter w odniesieniu do sposobów, metod i form nauczania taktyki w pierwszym i
drugim okresie szkolenia w jednostce wojskowej.