I. PROBLEMOS IR SPRENDIMAI 165
III. NUOMON / OPINIE I POGLĄDY
Michał Łuczyński
Akademia wićtokrzyska im. Jana Kochanowskiego w Kielcach
Instytut Filologii Polskiej
ul. Leśna 16, 25-509 Kielce, Polska
E-mail: michal_osse@interia.pl
SEMANTYKA OBRZĆDÓW WIOSENNYCH ZWIĄZANYCH Z MARZANNĄ
I JARYŁĄ (PRÓBA REKONSTRUKCJI PRASŁOWIAŃSKIEGO TEKSTU )
Artykuł podejmuje próbć podsumowania i uściślenia dotychczasowych wyników badań nad prasłowiańską
mitologią na odcinku dotyczącym mitu boskiego rodzeństwa i śmierci boga urodzaju. Wykorzystany materiał objął
m.in. ęródła historyczne, przekazy etnograficzne, teksty pieśni ludowych oraz znaleziska archeologiczne. Tak
wyekscerpowany materiał pozwolił ustalić atrybuty i funkcje bóstw, odtworzyć wątki i pojedyncze sekwencje mitu,
a w rezultacie mityczną fabułć, w jakiej omawiane postacie wystćpowały. W artykule przyjćto trzy etapy postćpowania:
prezentacja ęródeł; ustalenie semantyki wyobrażeń związanych z tymi postaciami; oraz rekonstrukcja fragmentów
prasłowiańskiego mitu o umierającym bogu.
SŁOWA KLUCZE: etnografia, jćzykoznawstwo, słowiańska mitologia.
Pieśni ludowe są bardzo dobrym materiałem do ich badaniom stało sić jasne, że w tekstach
badań nad reliktami najstarszych wyobrażeń współczesnego folkloru kryją sić jeszcze, rozbite
religijnych Słowian, zachowanymi nieraz i do wskutek przemian ideologicznych, pozostałości
czasów najnowszych w folklorze krajów słowiańs- przedchrześcijańskiego systemu mitologicznego,
kich. Konserwatyzm, a także zachowawczość które po opracowaniu przez tych uczonych
niektórych Słowian, spowodowały, że niejed- zaczćły zdradzać swą wewnćtrzną spójność i
nokrotnie w folklorze słownym możemy sić archaiczną genezć.
spotkać z elementami wierzeń, których geneza W artykule tym zająłem sić przede wszystkim
daleko poprzedza przyjćcie chrześcijaństwa. problemem relacji mićdzy Jaryłą a Marzanną.
Ostatnie kilkadziesiąt lat cechuje znaczny Kwestia ta sygnalizowana już w pracach Ivanova
postćp w poznaniu kultury duchowej Słowian. i Toporova, została podjćta przez R. KatiŁicia2.
Najwićkszy udział mają w tym rosyjscy jćzy- Pod tym kątem przebadałem pieśni obrzćdowe
koznawcy W. Ivanov i W. N. Toporov (ą, głównie z terenu Polski, Czech i Słowacji, chociaż
1965; ą, 1970; ą, uwzglćdniłem także pieśni słoweńskie, chor-
1974; 1998)1, w ślady których wackie i ukraińskie. Koncentrujć sić przede
poszedł chorwacki lingwista R. KatiŁić. Dzićki wszystkim na funkcjach i atrybutach postaci, a
1
To najważniejsze prace tych uczonych poświćcone temu zagadnieniu.
2
Zob. (KatiŁić 1987), a także szereg artykułów tego autora. Postaci Marzanny poświćcone są dwie podstawowe
prace (Zbrt 1893; Staszczak 1964).
166
III. NUOMON / OPINIE I POGLĄDY
także ich roli w obrzćdowości cyklu wege- Jarowit jest wićc bóstwem, które związane jest
tacyjnego, albowiem problematyka ta nie docze- z płodnością i urodzajem. Szczególnie godna
uwagi jest metafora użyta przez kapłana: jam
kała sić dotąd wyczerpującego wyjaśnienia. Jaryło
ten, który okrywam pola murawą, a lasy liściem .
i Marzanna są postaciami kluczowymi i znaczą-
Ęródłem, dotychczas praktycznie nie wyko-
cymi dla rekonstrukcji głównych wątków
rzystanym do badań nad religią pogańskich
prasłowiańskiego wariantu mitu o odchodzącym
Słowian, jest również opowiadanie Quomodo
/ umierającym bogu urodzaju, którego ślady
zabulus in scemate regio seipsum ydalatris
odkrył KatiŁić w przekazach folkloru w Chor-
ostendebat z Herberti De miraculis libri tres
wacji.
(Ksićga cudów mnicha Herberta, ok. 1160 r.),
Najwcześniejsze dane o teonimie *Jariło (srus.
które wymownie potwierdza i uzupełnia dane
ó, brs., ukr. , Ł, serb. JaŁ,
Żywotów... , właśnie jeśli chodzi o postać
społab. *Jarovit w zapisach niem. Gerovit,
Jarowita (choć nie wymienionego z imienia):
Herovith) pochodzą z XII wieku, z łacińskich
Żywotów św. Ottona , i dotyczą wierzeń lności Siquidem interdum visibiliter seipsum
ostendens, quasi tyrannus aliquis vultu et voce
terenów Połabszczyzny. W ęródłach tych jest on
terribilis apparebat atque miserrimos homines
dwukrotnie określony jako bóg wojny, po-
illos minis ac verberibus illatis ad suam
równywalny z rzymskim Marsem (Meyer 1931, reverenciam imperiose cogebat. Preterea
morbos, clades, sterilitates atque similia ex
s. 29, 37).
divina permissione inducens frequenter, ter-
Żywoty... dostarczają zwłaszcza jednej,
rorem suum super infidelibus populis incu-
istotnej informacji o tym bóstwie, mianowicie w ciebat. Si quando vero ab huiusmodi malig-
nacionibus cessare aut micius agere videbatur,
Dialogus de vita Ottonis... Herborda z 1159
magni beneficii largitor tenebatur3.
roku, opisującym walkć misjonarzy z pogańskimi
Z Żywotów... i Ksićgi cudów Herberta
kapłanami, zacytowana została kwestia Jarowita,
dowiadujemy sić także o rekwizytach i przebiegu
którą miał on wygłosić do pewnego wieśniaka
obrzćdów ku czci Jarowita, który jak poś-
spieszącego nocą przez las na targ do Woło-
wiadczają słowa Vita Ottonis episcopie Baben-
goszczy. Grozi on mieszkańcom tego miasta w
bergensis Ebbona łączył sić z atrybutami
razie przyjćcia misjonarzy:
wojennymi (chorągwiami) (Meyer 1931, s. 36),
Ego sum deus tuus; ego sum qui vestio et
oraz z rolniczymi opisanymi w Quomodo
graminibus campos et frontibus nemora; fruc-
tus agrorum et lignorum, fetus pecorum, et zabulus... :
omnia quaecumque usibus hominum serviunt,
Statutis quoque diebus in anno soliti erant
in mea sunt potestate. Haec dare soleo cul-
undique ad phanum ipsius sollempniter
toribus meis, et his qui me contempnunt
convenire et pollutis sacrificiis participando
auferre (Meyer 1931, s. 28).
3
...Jawnie ukazywał sić [niekiedy] jako jakiś tyran groęny z twarzy i głosu, i zmuszał surowo groębami i biciem
najnieszczćśliwszych owych ludzi do czci dla siebie. Oprócz tego zsyłając czćsto z nakazu boskiego choroby, klćski
nieurodzaju i inne tego rodzaju plagi, wzbudzał strach w niewiernych ludziach. Jeśli w istocie kiedykolwiek wydawało
sić, że odstćpuje od tego rodzaju zbrodniczych czynów lub postćpuje łagodniej, uważany był za szafarza wielkich
dobrodziejstw (Szacherska 1968, s. 88-89); przekład zawdzićczam pani mgr Małgorzacie Kruszelnickiej, której w
tym miejscu pragnć wyrazić głćboką wdzićczność.
Michał Łuczyński. SEMANTYKA OBRZĆDÓW WIOSENNYCH ZWIĄZANYCH... 167
I. PROBLEMOS IR SPRENDIMAI
convirare. Aliam vero e regione mensam
Wielkiej Polszcze i na Szląsku... dzieci w niedzielć
laucioribus epulis copiose refertam seorsum
rzódpostną, uczyniwszy sobie bałwana na kształt
apponebant4.
Ziewoniej albo Marzanny... wetknąwszy na kij
Wzmianka o świćcie Jarowita dotyczyła
długi noszą żałośnie śpiewając, albo na wózku
połowy kwietnia (około 14-15 IV), było to wićc
wożąc. Potem w kałużć albo w rzekć z mostu
świćto wiosenne; wtedy bowiem misja Ottona
wrzucają, a do domów co wskok uciekają .
dotarła do Havelbergu. Drugi z opisanych
Joachim Bielski natomiast w Kronice polskiej
obrzćdów niewątpliwie również dotyczył świąt
(1597): Za mej to jeszcze pamićci był u nas ten
wiosennych, o czym świadczą dalsze wzmianki o
obyczaj po wsiach, iż na Białą Niedzielć w poście
rytualnych biesiadach, pijanym bóstwie i jego
topili bałwan jeden, ubrawszy konopi albo słomy
pokarmach .
w odzienie człowiecze, który wszystka wieś
Z terenów wschodniosłowiańskich pochodzi
prowadziła, gdzie najbliżej było jakie jeziorka albo
wiele potwierdzeń kultu Jarowita, począwszy od
kałuża, tamże zebrawszy z niego odzienie,
wzmianki Latopisu suzdalskiego o idolu Jaruna .
wrzucili do wody... Zwali tego bałwana Ma-
Według kronik Woroneża Tichon, biskup w
rzanna . Wójt żywiecki Andrzej Komaniecki, w
Woroneżu zniósł 15 kwietnia 1765 roku obrzćdy
drugiej połowie XVII wieku zanotował, że w
Jaryły (ros. Ł): ś ń ńńś
Czarną Niedzielć w Post dziewczćta miejskie
ąŁęą ąć Ł Ł ęąęŁ
sprawiwszy sobie długi żerdzi Marzannć po
Łś ąą Ł Ł
mieście nosiły śpiewając... . Poza tym spotykamy
ę ś ńŁ ńąąś ą ćą Łąś
wzmianki o Marzanie w Postćpku prawa
ś ęą ł ŁńŁąńęąć
czartowskiego i innych, wtórnych ęródłach
ąćńŁ... (Ńąńęą...5 1995, c. 39;
literackich (Potkański 1924, s. 42 49; Kolan-
ąŁ 1880, c. 83). Dokładne opisy tych
kiewicz 1999, s. 170 172).
obrzćdów znane są z XIX-wiecznych ęródeł
Folklor krajów słowiańskich w stanie z XIX i
etnograficznych.
XX wieku potwierdza i uzupełnia znacząco dane
Pierwsze wzmianki o Marzannie znajdują sić
ęródeł historycznych w zakresie motywów i
w Historia Polonica Jana Długosza (z ok. poł.
wyobrażeń związanych z Jaryłą i Marzanną.
XV w.). Kronikarz cokolwiek sądzić o jego
Dane wschodnio- i południowosłowiańskie
Olimpie polskim poświadczył jako pierwszy
przynoszą wystarczająco dużo informacji o
wystćpowanie teonimu Marzanna (łac. Ma- Jaryle, aby uznać, że było to bóstwo ogól-
rzyana) we współczesnym sobie folklorze (Meyer
nosłowiańskie o swojej bogatej, nie do końca
1931, s. 67). Długosz wspomina także o obrzćdzie
jednak odczytanej, mitologii. Zwłaszcza pieśni
topienia Marzanny w niedzielć Laetare .
ukraińskie i białoruskie, śpiewane podczas świąt
Póęniejsi autorzy dodają nieraz i inne szczegóły.
Jaryły 15 kwietnia, dają na ten temat pewne
W XVI wieku Maciej Stryjkowski zapisał: w wyobrażenie, por.: ąąń /
4
W ustanowione dni w roku mieli zwyczaj przybywać uroczyście zewsząd do świątyni jego i zhańbiwszy świćta
uczestnictwem, razem biesiadować. Ustawiali osobno inny stół zastawiony obficie doskonałymi potrawami...
(Szacherska 1968, s. 88); przeł. M. Kruszelnicka.
5
Dalej: ŃŻŃ.
168
III. NUOMON / OPINIE I POGLĄDY
ńó ńó, / ć ąŁ, / Moeno! / Komus dala klśŁe... (Kulda 1875, s.
Ł ąŁ. // Ą ć ć ąć, / ą 295-296; Malinowski 1877 s. 635; Vaclavik 1959,
s. 178; ĄŁęś 1903, c. 277).
ćŁ ćą, / Ą ć ć j Ł , / ą
Czćść z tych pieśni zawiera motyw złotych
ęąń ąŁ... (Włóczył sić Jaryło / Po całym
kluczy połączony z nastćpnym motywem
świecie./ Rodził żyto polu, / Płodził ludziom
Marzanna pasie gćsi i znajduje sić na zielonej łące:
dzieci. / A gdzież on nogą / Tam żyto kopą, / A
MoreniŁka krąsna, / d e si hysy pąsla? / Na zelenej
gdzież spojrzy, / Tam kłos zakwita...) (-
lśce; / ztratila som klśŁe 6 (Matusiak 1903, s.
ńęi 1846, c. 21; Ąąąń 1994, . I,
307). Motyw pasienia gćsi wystćpuje na znacznym
c. 441 442). Ludowe przekazy z XIX wieku
obszarze był znany m.in. na polskim ląsku, w
opisywały ponadto Jariłć jako realnie żyjącego
Czechach, na Słowacji, czyli tam, gdzie jeszcze
niegdyś człowieka mieszkańca miasta Kos-
zachowały sić pieśni marzanie : Maeno
tromy: wesołego usposobienia, który pochwalał
krasna, kaj si huśi pasła? / Pod kepeŁkem z
miłość, urządzał zabawy i tańce, a kiedy w wieku
robeneŁkem, e se zema tasła, / aby trava rustla,
150 lat zmarł, powstał zwyczaj ćŁ
trava zelena, e po kolena. / A vy deveŁky, vijte
Ł , w którym go wspominano (Ęń-
veneŁky / z modrej fijalenky, z biłej ruiŁky , O,
Łęą 1972, c. 34; ŃŻŃ 1995, c. 398). Kukłć
marzanno krasna, / kajś ty gćsi pasła? , Maena,
nazywano także np. Kostromą lub Kostrubem.
Maena, na oleji smaen / (...) A ty panno krsn,
Kostrub to nielubiany mąż zabaw dziecićcych,
kdes ty husy psła? , O maano krasna radaś
zwłaszcza ukraińskich, który przed śmiercią
gesi paswa (Barto 1888, s. 288; Marcinkowa,
zachorował , por. (ąęńŁŁ 1856, c. 104-108;
Sobczyńska 1973, s. 186; Vaclavik 1959, s. 181;
Ąąąń 1994, . III, c. 724-726; ŁŁńęŁ
Malinowski 1901, s. 15 16).
1968, c. 211).
Kolejny wyodrćbniający sić motyw to motyw
Nie da sić ukryć, że o wiele bogatszy i bardziej
ślubu Marzanny, rekonstruowany przez
skomplikowany jest obraz Marzanny, wyłaniający
R. KatiŁicia jako świćty obrzćd zaślubin brata i
sić z analizy pieśni śpiewanych podczas topienia
siostry pod drzewem świata7: ... Sve su djevojke
Marzanny i w dniu św. Jerzego w Chorwacji.
zamu otile, / Samo ostala Mara djevojka. [...] /
Bardzo charakterystycznym jest motyw Marzanny
Mara ima zlatnu jabuku, / Komu jabuka, komu
ze złotymi kluczami, które przekazuje św.
djevojka, / Juri jabuka, Juri djevojka (Huzjak
Jerzemu lub Janowi, albo śmiertelnej niedzieli :
1957, s. 4; por. Ąćą Ęą 1981, c. 136)
M ml Maeno! / Komus dala klŁe? / Dala
itd.
jsem jich, dala / Svatmu Jimu, / Aby nm otevel
Innym obrazem pieśniowym jest pokazanie
/ Zelenś travinu, / Aby trva rostla / Trva
Marzanny-zabójczyni. Motyw ten wystćpuje tam,
zelen. / Fiala, re / Kvsti neme, / A j Pn
gdzie utożsamia sić ją ze śmiercią czyjąś lub
Błh spome: / Heló, heló, m mil Maeno! ,
śmiercią w ogóle, np.: Morano, Morano, ty ns
M mil Mano, hdes ty klŁe dała, / co bys suuje, / jedneho po druhm usmrcuje (z
nimi pola odmykała? , H.ló, h.ló, m mil Czech) (Vaclavik 1959, s. 177), i motyw Ma-
6
W SolŁanach w stolicy Nitrzańskiej.
7
Por. (Krzysztoforska-Doschek 2000, s. 16 n.). Tamże m.in. streszczenie wywodów KatiŁicia.
Michał Łuczyński. SEMANTYKA OBRZĆDÓW WIOSENNYCH ZWIĄZANYCH... 169
I. PROBLEMOS IR SPRENDIMAI
rzanny-czarownicy: Mara, naa Mara, / kdes tu w której kukły Marzanny i Kupały wystćpują
vodu brala? // Ved som t a j videl, / Ked s ju wspólnie, w sytuacji przypominającej obrzćd
Łarovala (ze wsi VeliŁn na Orawie) (Vaclavik ślubu (ąńńę 1838, c. 96 97).
1959, s. 185). Bardzo czćsto powtarzał sić motyw Forma obrzćdu Jaryły, obchodzonego na
śmierci Marzanny (zarówno śmierci w ogóle, jak Białorusi, obejmowała tańce wokół wyobrażającej
i śmierci przez powieszenie), bćdący w bezpo- Jaryłć dziewczyny. Dawano jej do lewej rćki garść
średnim związku z obrzćdem uśmiercania kłosów, do prawej ludzką głowć . Na głowie
Marzanny, np. w pieśniach: Helo, helo, helo! m miała wieniec z kwiatów. Sadzano ją na białego
mil Maeno, / pro kohos umela? / Pro ty, pro ty, konia, którego przywiązywano do słupa, i
/ Ronovsk pachołky , M mil Maeno, / Za zaczynano wokół niej korowód (ros. o).
kohos umela? / Za ty Ronovsk pacholky! / Towarzyszyły temu pieśni o Jaryle. Wspólnym
Ji Maena le / A zubami k! , Maena, dla wschodnio- i południowosłowiańskich
Maena, / Pro kehos umela? / Pro teho, pro teho obrzćdów było uroczyste obchodzenie śmierci
/ phaja varnho , Moreno kysel, za kohos bóstwa (ros. ś Łą). Jaryłć wyobrażała
visela? / Za pna rychtra aj za jeho syna... gliniana kukła z zaznaczonym fallusem, której
(Vaclavik 1959, s. 179; Kollr 1953, s. 38; Manga przygotowywano grób. Pijane kobiety pod-
1956, s. 430, 439) itp. chodziły do grobu, płakały i potrząsały kukłą, jak
Aby dopełnić obrazu stanu ęródeł wyko- gdyby starając sić obudzić śpiącego Jaryłć.
rzystanych do opisu postaci Jaryły i Marzanny, Niektóre teksty lamentów (ros. priŁitanija), jakie
należy jeszcze wspomnieć o obrzćdowości przy tym wygłaszano, są szczególnie interesujące.
związanej z tymi mitologicznymi postaciami. Gdy kukły nie udawało sić kobietom obudzić ,
Dawno już zauważono, że wystćpuje mićdzy nimi mówiły np.: ś ś, ś!, a gdy nic
pewna paralelność; pławieniu Marzanny nie skutkowało: ęj ć Łś óś łi!..
odpowiadało palenie Jaryły, uśmiercaniu ńą Łś Łł!...8 (Ąąąń 1994,
Marzanny pogrzeby Jaryły. Repertuar zachowań . III, c. 727) itp. Wtedy nastćpował ostatecznie
podczas tych obrzćdów był zróżnicowany, z Jaryłą pogrzeb Jaryły, którego kukłć zakopywano w
wiązał sić ponadto obrzćd jego zmartwy- mogile. Rytuał zmartwychwstania bóstwa
chwstania (棜, 棜 ąłś Ęńó- odgrywano natomiast na Wielkanoc, a jego
ę...) (ąęńŁŁ 1856, c. 104). W pozostałości w formie zabaw (tzw. Kostruba)
dodatku obrzćdy łączone z Marzanną i Jaryłą przetrwały nieraz i do XX wieku. Jednym z
pozostawały w związku czasowym wyniesienie najbardziej godnych uwagi jest opis tego obrzćdu
Marzanny poprzedzało wniesienie nowego z Nerechty (Rosja). Obchodzono go w czwartek
Latka i uroczystości kwietniowe Jaryły (Jaro- przez Zielonymi wićtami. Jedna z dziewcząt
wita) (ńą 1982, c. 86 89). W obrzćdowości naśladowała człowieka pijanego, rzucała sić na
ukraińskiej spotyka sić natomiast formć obrzćdu, ziemić, tarzała w trawie i udawała, że mocno
8
Por. zwłaszcza inc. ś, ś Ęńóę i piesń mówiącą o okolicznościach śmierci tej postaci: Ó
ĘńŁą ą ń, Ęńą łą ńą, [...] / Ęńółęą ąńńąąń, / Ęńółęą
ąćąąń, / Łą ń ąę ąŁąąń i: óć Ęńęą ąŁąń: / Ęńółęą óą!
(ąęńŁŁ 1856, c. 104; 1998, c. 159).
170
III. NUOMON / OPINIE I POGLĄDY
zasypia. Budziła ją inna dziewczyna, a zabawa celu jej zniszczenia w wodzie lub na górze itd.:
kończyła sić śpiewami i wróżeniem z wianków U Długosza na końcu / marzaneczka we wieńcu.
(Frazer 1962, s. 139). / Dokądże ją nieść mamy, / Gdyż drożeńki nie
Swój pogrzeb miała też obrzćdowa kukła znamy. // Wynieście mnie dzieweczki / tu na te
Marzanny, chociaż trzeba zaznaczyć, że Marzanna pagóreczki, / potem wrzućcie do wody, / o, do
w tym obrzćdzie bywała wartościowana jedno- głćbokiej wody (pod Głogówkiem nad rzeką
znacznie negatywnie, traktowano ją jako czarow- Osobłodą) (Marcinkowa, Sobczyńska 1973,
nicć i przestćpczynić (Vaclavik 1959, s. 185; s. 178). W momencie, kiedy Marzannć wrzucano
Staszczak 1964, s. 18). Wart wspomnienia jest do wody, śpiewano: Puyń ze marzanecko do
zwłaszcza opis ukraińskiego obrzćdu topienia Pryski, / Przynieś ną na bezrok na fryski. / Puyń
Morynki , odprawianego w dzień Iwana Kupały ze marzanecko do Brzega / Bo cie tam Jaśkowi
(24 VI), w którym glinianą figurć przyozdabiano potrzeba (ze wsi Gosławice pod Opolem)
w wianek z kwiatów i kobiece ubranie, sadzano (Malinowski 1877, s. 626).
na ławkć, a nastćpnie wrzucano do wody. Pieśni gaikowe, nastćpujące zwykle po
Towarzyszyły temu tańce wokół Morynki i pieśni, zniszczeniu kukły Marzanny w miertną Nie-
np. Łć , ę, Łąą? / dzielć, miały najczćściej stały incipit: Vynesl
ć Łąą Ł i ęó, / Ł sme Murienu zo vs, / Prnesl sme mj novż
(Ł 1890, c. 105 n.) itp. do vs (z Liptova) (Kollr 1953, s. 39). Do grupy
W wielu pieśniach pojawiają sić istotne pieśni genetycznie związanych z opisem obrzćdu,
momenty obchodu i sceny egzekucji kukły, należą też południowo- i wschodniosłowiańskie
poza tym opisują one przebieg sporządzania i pieśni tzw. sobótkowe , śpiewane przy roz-
ubierania kukły, a także miejsce jej przecho- palaniu ognisk w dniu św. Jana (24 VI): Ej, Jane
wywania (w oborze itd.): Mamuriena dievka, / n, Jane, / kde t a plit mme? / na bobrovskej
Kde si prebżvala? / Na vynom konci. / Za strane / tam t a plit mme. / Koho oenme? /
HrnŁiarovci. / o ti tam dvali? / Suku mi `ura tefanovie. / Kohoe mu dme? / Maru
krjali , Marmuriena, Marmuriena, / Kyselov Kalinovie (ą, 1974, c. 218; por.
ena, kde si prebżvala? / U studienky nóky som Moszyńska, 1881, s. 34) oraz przy zdobieniu
si umżvala. / o ti tam dvali? / epŁeky krjali, wierzby (lub innego drzewka), symbolizującej
/ mldencom a dievkam rozdvali. / Ked ja Marzannć pannć młodą w obrzćdach Kupały
pójdem cez lavice, / dobree ma drte, / ked ma na Ukrainie, które śpiewano idąc z Mareną i
bude mamka volat, / do vody ma puste , Nasza Kupałą: Ę - ŁŁ ŁęŁ /
marzanka Zuzanna, Zuzanna / jest ustrojona jak Ę ąŁęŁ. / Ęóa!, ŁŁ
panna, jak panna , Neseme Manu v oleji ŁęŁ ę ąŁęŁ, / Ę ć
smaenś, / p.knś, p.knś, p.kn. vystrojenś. / óą Ęóąą! (ąńńę 1838, c. 96-97, 100)
Neseme Manu, na oleji smaenś, / hore Łervenś itp. Jedna z pieśni małoruskich, śpiewanych po
a ze spodku blś (ĄŁęś 1903, c. 277; Manga rozerwaniu kukły na czćści lub utopieniu w
1956, c. 435 436; Marcinkowa, Sobczyńska 1973, wodzie, zawierała czćsto powtarzający sić incipit:
s. 177; Vaclavik 1959, s. 177). Óóą ąęą, óóą, / ą ą ś
Wićkszość pieśni odnosi sić bezpośrednio do ęińęą Łóą... (óŁńęŁ 1872, c. 195;
zwyczaju oprowadzania kukły po wsi (polu) w por. ńń 1871, c. 46).
Michał Łuczyński. SEMANTYKA OBRZĆDÓW WIOSENNYCH ZWIĄZANYCH... 171
I. PROBLEMOS IR SPRENDIMAI
Podsumowując tć czćść artykułu, należy ten brzmi: jestem ten, co odziewa zbożami pola
stwierdzić, że dane ęródeł pisanych i etno- i gaje zielenią ). W inny sposób tć samą funkcjć
graficznych potwierdzają związek Jaryły / Jarowita bóstwa wyrażają pieśni o Jaryle: ąąń
z wegetacją, płodnością, roślinnością i obrzć- [...] / ć ąŁ, a w wersji
dowością wiosenną. Marzanna łączyła sić z schrystianizowanej liczne teksty, w których
obrzćdami powitania wiosny. Do atrybutów wystćpują Bóg, Jezus, chrześcijańscy świćci
Jaryły zaliczyć trzeba: białego konia, białe (Jerzy, Mikoła, Eliasz) i in. w roli bóstwa
ubranie, złotą tarczć (wzmiankowaną w Żywo- płodności, np. Ń ą ó
tach... ), ludzką głowć, kłosy, wieniec z kwiatów, / ą ćŁ ąŁó... (por. 1998, c. 154 n.)
kwiaty, fallus. Do atrybutów Marzanny zaś: jabłko, itp. Swoistym fragmentem zaginionej mowy
klucze, kobiece ubranie, a także wieniec. Jarowit mitopoetyckiej , a zarazem reliktem pogańskiej
wystćpuje jako swoisty sprawca dojrzewania symboliki związanej z Jaryłą (Jarowitem) może
roślinności, Marzanna śmierci indywidualnej być para rymów rodziła okryła, mająca liczną
(lub zbiorowej). rodowiskiem Jarowita okazuje atestacjć w pieśniach ludowych: Cyrwone mi
sić las i pole, podczas gdy Marzanny woda. jabłusecka [jabłonecka] rodziła, / zielonemi
Wreszcie, rytuały Jarowita przypadają około listeckami okryła , Czerwone mi jabłuszeczka
połowy kwietnia, Marzanny w marcu, czym rodziła, / Zielonemi listeczkami przykryła ,
wpisują sić w cykl obrzćdów agrarnych. Zaświeciła jabłoneczka jabkamy, jabkamy, /
Rekonstrukcja prasłowiańskiego mitu płod- zakryła je zielonemi listkamy, listkamy (Kolberg
ności, podjćta przez R. KatiŁicia w jego cyklu 1962, t. 3, cz. 1, s. 318; 1963, t. 24, cz. 1, s. 286;
artykułów zapoczątkowanym rozprawą Hoditi 1963, t. 25, cz. 2, s. 33) itp. wiadczy to o długim
roditi... z 1987 roku, dla Marzanny przewiduje życiu tego rodzaju symboliki związanej z bóstwem
rolć siostry i narzeczonej boga płodności i płodności, a także ze światem roślinności.
urodzaju, w tradycji chorwackiej nazywanego Z przytoczonych już danych wynika, że Jaryłć
Zielonym Jurem , który najprawdopodobniej (Jarowita) przedstawiano na białym koniu, w
nałożył sić na postać słowiańskiego boga urodzaju białej szacie, ze złotą tarczą, ludzką głową, z
określanego teonimem od rdzenia *Jar- (Jarowit, kłosami, wieńcem z kwiatów, kwiatami, fallusem.
Jariło i in.). Sam rdzeń *jar- potwierdza związek Biały koń, biały kolor ubrania oraz złotą tarczć
bóstwa z wiosną i wegetacją (por. sczes. jarż interpretuje sić jednoznacznie jako atrybuty
leton ; jare wiosenne , cz. jare ito, jare iteŁko, nawiązujące do solarnej funkcji bóstwa. Kwiaty,
pol. jara pszenica, ukr. jaroja jaryczojka, jara ruta ewentualnie wieniec z kwiatów, to oznaka jego
itp.) oraz siłą i wojskiem (jar siła, surowość , jary związków ze światem roślinnym. Głowa trzymana
silny, płodny i in.). Teonim wywodzi sić z pie. w rćkach znany skądinąd symbol śmierci.
*iro psł. *jarś. Jariło (Jarowit), znaczyłby Wszystkie te atrybuty pozwalają ponadto powią-
wićc dosłownie wiosenny , silny pan lub zać z Jaryłą (Jarowitem) niektóre znaleziska
wiosenny pan . archeologiczne i wzmianki historyczne, niemoż-
Zawarta w Żywotach św. Ottona kwestia liwe jak sić wydaje do zrozumienia poza tym
Jarowita doskonale charakteryzuje go jako kontekstem. Dotyczy to zwłaszcza problemu
bóstwo pobudzające płodność przyrody samą policefalizmu i głowy trzymanej przez to bóstwo
swoją obecnością (w tłumaczeniu pol. fragment w rćce.
172
III. NUOMON / OPINIE I POGLĄDY
Saxo Grammaticus w Gesta Danorum z Przechodząc do omówienia semantyki wyo-
połowy XII wieku wymienia teonim Porenut i brażeń Marzanny, należy podkreślić przede
opisuje jego wyobrażenie w świątyni w Gardęcu: wszystkim, że etymologia tego teonimu nie została
Quo succiso, Porenutii templum appetitur. Hec
dotychczas ustalona. Najczćściej wskazuje sić
statua, quator facies representans, quintam pectori
związek imienia z rdzeniem *mor-, mśr- śmierć
insertam habebat, cuius frontem leua, mentum
lub *mar- woda . Różne postaci teonimu w
dextera tangebat . W Riazaniu odkryto natomiast
jćzykach słowiańskich: cz. Mo/ałena, Mara,
statuetkć z miedzi z około XII wieku, która
Małina, Małana, Morana, Marn, Marca,
pierwotnie była umieszczona na znajdującym sić
Małoaka, sła. Morena, Marejna, Marmoriena,
w małej świątyni (ziemiance), drewnianym
Marmuriena, Muriena, Mumurien(d)a, pol.
słupie. Figura przedstawiała czterogłową postać,
marzanka, marzan(n)a, bułg. mara, ukr. Marena,
z wyrzeębioną na piersi, piątą głową (maską)
Morena, Morynka, Maryna, brs. Mara, ros.
(Meyer 1931, s. 56; ćą 1955, c. 191;
Marinka, na ląsku forma mćska (wtórna)
Mongajt 1957, s. 424 425). wiadczy to nie tylko
Marzouk, Marzaniok (por. ą,
o rozpowszechnieniu pewnego kanonu przed-
1988, c. 111; ąą 2004, c. 180-182; i in.),
stawiania tego bóstwa, lecz także dowodzi
jak również materiał porównawczy z innych
istnienia policefalizmu u wszystkich Słowian.
jćzyków indoeuropejskich (ą 1978, c. 162;
Inny przykład dotyczy znaleziska z Alt-Friesack:
Toporov 1974, s. 269), skłaniają do przyjćcia tej
w bagnie, bćdącym pozostałością tamtejszego
etymologii, według której teonim ma genetyczny
jeziora, odkryto mćską figurć z drzewa dćbowego
związek z ie. *mar- mający związek z wodą ,
z około VI wieku, która miała specjalnie
zaświadczonym w het. marmar(r)a-, mammarra-
wyrzeębione miejsce na fallus (podobno obecnie
, mamara błoto, toń , lit. mćrs, goc. marei, łot.
przechowywany w muzeum osobno). Niewąt-
mre, łac. mare morze , oset. mal głćboka, stojąca
pliwie była to figura corocznych obrzćdów
woda , arm. mavr błoto , sisl. muir, ros.
wiosennych, którą topiono w wodzie. Można ją
morze itd. Potwierdza to pośrednio również
nazwać zachodnim odpowiednikiem Jaryły
teonim łac. Mars (mający także postaci: Mavors,
(jakkolwiek była nazywana przez tamtejszą
Mamercus, Mamers, Marmar, etrus. Maris).
ludność).
Pozwala to widzieć w psł. *Marmurena (?)
Przykłady obrzćdowego pochówku kukły z
zreduplikowany rdzeń *mar- / *mur- w znaczeniu
zaznaczonym fallusem, zwanej Germanem,
mający związek z wodą, wodny jako podstawć,
jurjevakiem itp., są bogato poświadczone w
od której urobiono teonim.
przekazach etnograficznych w Bułgarii i byłej
Spośród widocznych atrybutów Marzanny
Jugosławii. Co z tego wynika dla prób rekons-
wymieniano: jabłko, klucze, kobiece ubranie,
trukcji wyobrażeń o Jaryle? Przede wszystkim
wieniec i ozdoby. Symbolice jabłka wiele uwagi
konwencja przedstawiania bóstwa z jedną lub
poświćcił R. KatiŁić, który doszedł do wniosku,
czterema głowami i piątą na piersi, oraz w
konwencji przypominającej Priapa (w obrzć- że jabłko to symbol miłości narzeczonej do
dowości ludowej). Jak już powiedziano, głowa w Zielonego Jerzego . Jabłko spotykamy w
rćku bóstwa oznacza, iż bóg ten umiera, fallus
tekstach pieśni śpiewanych podczas kwietnio-
natomiast że sprzyja wzrostowi roślinności, jak
wego świćta Zielonego Jerzego, choć jest to
gdyby zapładnia ziemić.
rozpowszechniony motyw pieśni ludowych w
Michał Łuczyński. SEMANTYKA OBRZĆDÓW WIOSENNYCH ZWIĄZANYCH... 173
I. PROBLEMOS IR SPRENDIMAI
całej Słowiańszczyęnie (najczćściej pieśni drzwi kluczem otwiera: Ta [...] / Już wdzićczy
weselnych i miłosnych), por.: Oj mierzćckie krasne lice, już dzieli uśmiechy, / Wracając
polecko, / kieby cić zobacyć, / da i mógł-by po skrzepłym tworom życie i pociechy (Woronicz
tobie, / jabłuskiem potocy , A jest-ci tam 1995, s. 120). Można wićc powiedzieć, że
jabłoneczka - w dolinie, / a któz tez tam tej panienki Marzanna otwierała złotymi kluczami drzwi dla
- nie minie. / A kady tez to jabłusko - upadnie, / To Jerzego bćdącego w rzeczywistości, jak i jego
sić tez tam ta panienka - dostanie. / Przyjechali pogański poprzednik w funkcji boga płodności,
zalotnicy - z Krakowa: / A pójdę-ze ty, ty mćskim uosobieniem wiosny. Dość charak-
panienecko - do Lwowa (por. Kolberg 1963, t. terystyczne jest przy tym, że mityczne złote klucze
18, cz. 1, s. 60; 1963, t. 19, cz. 2, s. 118) i in. z początkiem wiosny przynoszą zza morza ptaki
Potoczenie do kogoś jabłka jest równoznaczne lub pszczoła, by wraz z nastaniem jesieni odnieść
ze wskazaniem swego lubego, osoby kochanej itd. z powrotem za morze, na co zresztą zwrócili
w tym przypadku chodzi o wskazanie przez uwagć już Ivanov i Toporov (ą,
Marzannć Zielonego Jerzego jako swego 1965, c. 126-127). Pozostałe atrybuty Marzanny,
oblubieńca. jak kobiece ubranie, wieniec itd., charakteryzują
Motyw kluczy jest szczególnie interesujący ze ją w oczywisty sposób jako narzeczoną albo
wzglćdu na ich symbolikć w kontekście obrzćdów druhnć. Z kontekstu jasno wynika, że jest ona
wiosennych (wielkanocnych). Godne uwagi są narzeczoną Zielonego Jerzego .
zwłaszcza te teksty, gdzie wprost mówi sić o Próbując w ogólnym zarysie wskazać główne
funkcji, jaką odgrywają w rćku św. Jerzego, czyli wątki mitu o Jaryle i Marzannie, należy wziąć
np.: ...a ten svatż Ji zem votvr, / aby trva pod uwagć ustalenia tzw. szkoły mitu i rytuału w
rstla... (od Zbeha) (Barto 1888, s. 289). etnologii. Najkrócej charakteryzując to podejście,
Jerzemu zatem służą złote klucze do otwierania trzeba powiedzieć, że zakłada ono związek
ziemi, wypuszczania wiosny , aby zaczćła rosnąć pomićdzy mitem religijnym a obrzćdem. Związek
trawa itd. Nie do końca jednak jasna jest funkcja ten objawiał sić np. w użyciu rekwizytów
złotych kluczy jako atrybutu Marzanny (Mary). wystćpujących w micie, w naśladowaniu przez
Mówi sić tylko o tym, że otwiera ona nimi drzwi. uczestników rytuału postaci mitu itp.
Drzwiami tymi jak można sądzić po lekturze Z tego punktu widzenia odtworzenie najbar-
artykułów R. KatiŁicia wjeżdża św. Jerzy dziej istotnych momentów tej fabuły nie budzi
(Zielony Jerzy), bćdący interpretatio christiana wićkszych trudności. Ponadto, przyjćcie rytuałów
słowiańskiego bóstwa Jaryły (Jarowita). Pomocny jako kryterium pozwalającego kontrolowanie
w ustaleniu roli, jaką odgrywają klucze w poprawności przeprowadzanych rekonstrukcji
wyobrażeniach Marzanny, okazuje sić Jan Paweł pozwala uniknąć błćdów, których nie ustrzegł sić
Woronicz, poeta XVIII-wieczny, jak wielu R. KatiŁić9. Akcjć słowiańskiej wersji mitu o
innych, posiłkujący sić w swojej twórczości umierającym bóstwie można by przedstawić w
wierzeniami i symboliką ludową: Teraz gdy epizodach: Jaryło pokonuje most; Jaryło
Febus rogi barana przybiera, / I wiośnie lodokute przejeżdża przez wrota; Jaryło i Morana biorą
9
Dotyczy to głównie zagadnienia śmierci bohatera mitu.
174
III. NUOMON / OPINIE I POGLĄDY
ślub; Jaryło umiera; Morana umiera; Jaryło okolicznościach Jaryło zostaje otruty alko-
zmartwychwstaje. Czćść z tych wniosków może holem11. Po nim umiera i Marzanna.
budzić uzasadnione wątpliwości, tylko niektóre Rekapitulując powyższe rozważania, po-
bowiem stały sić w niniejszym artykule przed- wiedzieć trzeba przede wszystkim, iż przy
miotem analizy. Czćść opiera sić na analizach bliższym zbadaniu Marzanna okazuje sić postacią
ęródeł wtórnych, nieraz poważnie przekształ- niezwykle barwną i spełniającą w całym tym
conych wpływami chrześcijaństwa (stąd np. kompleksie mityczno-rytualnym złożoną rolć. Z
bohaterem mitu staje sić Zelenij Juraj), cześć jednej strony, pełni ona funkcjć otwierającej
natomiast bazuje na analogiach litewskich i wiosnć klucznicy , partnerki boga płodności,
łotewskich, potwierdzających istnienie podobnej któremu przekazuje klucze. Z drugiej strony, to
tradycji mitologicznej u Bałtów. ona wydaje sić sprawczynią śmierci bohatera.
Transformacje motywów pieśniowych, jak Jaryło (Jarowit) natomiast przejćtymi z rąk
również informacje płynące z rytuałów i poja- Marzanny kluczami otwierał ziemić, umożli-
wiające sić w nich rekwizyty, pozwalają nieco wiając w ten sposób wzrost roślinności i
uzupełnić ten zasadniczy schemat: Jaryło rozpoczynając nowy rok. Ten fragment słowiańs-
(Jarowit) i Morana (Mora, Morena) okazują sić kiej mitologii ma, jak sić okazuje, liczne analogie
rodzeństwem. Jaryło jest synem Gromowładcy w różnych kulturach świata12, co pośrednio
(Peruna), a wićc i ona należy do rodziny potwierdza trafność tej rekonstrukcji.
Gromowładcy. Sugeruje to m.in. teonim (przy- Taki byłby przebieg słowiańskiej wersji mitu o
domek patronimiczny) Porenut (*Perunic, umierającym bogu oraz jego znaczenie, jeśli tylko
Pioruniec syn Peruna ) (Jakobson 1985, s. 6), prawidłowo zostały odczytane jego ślady w
nadany mu w Gardęcu. Morana jest jedną z córek folklorze słownym i obrzćdach związanych z
Gromowładcy, jako ostatnia zostaje wydana za kultem Jaryły (Jarowita). Mćskie bóstwo
mąż. Jaryło, pokonując po drodze most, przyjeż- uosabiające płodność natury, zmartwychwstaje na
dża na dwór ojca. Staje do zawodów o rćkć wiosnć, a wraz z końcem wiosny umiera i jest
Morany. Ta znajduje sić na zielonej łące, pasie chowane, po czym odradza sić. Mit, powszechnie
gćsi, otwiera drzwi (wrota). Rzucając w bohatera wystćpujący u Indoeuropejczyków i Semitów, u
jabłkiem, wskazuje go jako swojego wybranka10. Słowian zyskał swoje własne, oryginalne roz-
Rodzeństwo rozpoznaje sić. W niejasnych winićcie.
10
Warto tu jeszcze zwrócić uwagć na motyw nocowania Morynki poza domem i epizod obrzćdu, w którym kukła
siedzi na ławie. wiadczy to o tym, że ta mityczna postać jest do pewnego stopnia prefiguracją osoby wystćpującej
w obrzćdzie. Dość wspomnieć o zwyczaju nocowania młodzieży poza domem w Zielone wićta i Sobótki, oraz o
oczepinach (w roli rekwizytu używano np. dzieży, ławy czy krzesła, pierwotnie kamienia), aby sić przekonać o jej
związku z obrzćdami weselnymi i wiosennymi.
11
Prawdopodobny wydaje sić związek Morany z tą śmiercią, por. antyteza Kostrubońka, Kostromy i jego narzeczonej
(ąęńŁŁ 1856, c. 104-107), a nawet jej sprawstwo, por. np. ąŁęą 棹 czy kniahinia ą w
pieśniach rosyjskich trucicielki, podające bohaterom zatruty alkohol (ńą& 1999, c. 56 61; Łńą 1978,
c. 204 209).
12
O hetyckich, fińskich, bałtyckich i in. paralelach, zob. np. (ą, 1965, c. 127).
Michał Łuczyński. SEMANTYKA OBRZĆDÓW WIOSENNYCH ZWIĄZANYCH... 175
I. PROBLEMOS IR SPRENDIMAI
Bibliografia
BARTO, Frantiek, 1888. Naae deti. Jejich ivot v
SZACHERSKA, S. M., 1968. Rola klasztorów
rodine, mezi sebou a v obci, jejich poezii, zbavy a hry i
duńskich w ekspansji Danii na Pomorzu Zachodnim u
prce spoleŁn. Brno.
schyłku XII w. Wrocław.
FRAZER, G., 1962. Złota Gałąę. Przeł. H.
TOPOROV, V., 1974. Some remarks about the
Krzeczkowski. Warszawa.
iguvine triad. In: Pod red. Jerzego KURYŁO-
HUZJAK, Vinja, 1957. Zeleni Juraj. Zagreb.
WICZA. Studia indoeuropejskie. Wrocław.
JAKOBSON, R., 1985. Selected Writings. Vol. VII.
VACLAVIK, A., 1959. VyroŁni obyŁeje a lidove
Contributions to Comparative Mythology. Studies in
um.ni. Praha.
Linguistics and Philology, 1972 1982. Paris.
WORONICZ, Jan Paweł, 1995. Bolechowice.
KATII, R., 1987. Hoditi roditi. Spurem der
Sielanka. In Idylla polska. Antologia. Wybór tekstów
Texte eines urslawischen Fruchtbarkeitsritus. Wiener
Alina Witkowska, Izabela Jarosińska. Wrocław.
Slavistisches Jahrbuch, 33.
ZBRT, ., 1893. Vynen smrti a jeho vżklady.
KOLBERG, Oskar, 1962 1963. Dzieła wszystkie.
Praha.
Wrocław.
ĄĄ ĘĄ, ąą, 1981. ć
KOLLR, Jn, 1953. Nrodne spievanky. D. 1.
ó ćŁ ńąŁ. ŃŁ.
Bratislava.
ĄĘ, . ., 1903. ń ą
KRZYSZTOFORSKA-DOSCHEK, Jolanta,
ń ą ąą Ł ó ńąś. ąń I. ś ą
2000. Prasłowiańskie ęródła nowszej poezji polskiej.
ęś ń. Ńąęóćś.
Kraków.
ĄĄĄŃ, Ą., 1994. żŁńęŁ -
KULDA, Bene Method, 1875. Moravsk n-
Ł ńą ą Łó. ńęą.
rodn pohdky, pov.sti, obyŁej a povey. Sv. II. Praha.
ŃŃ, ., 1871. óńńęŁ ńŁ ń
MALINOWSKI, L, 1877. Zarysy życia ludowego
Ł śńŁŁ Ł ńą Ł ęą,
na Szląsku. Ateneum. Pismo naukowe i literackie, II.
ń 깣 ąć ą, ą Ł ńć ą.
MALINOWSKI, L., 1901. Powieści ludu pols-
ńęą.
kiego na ląsku. Materiały Antropologiczno-
ĄĄ, . ., 2004. ąą. In:
Archeologiczne i Etnograficzne, 5.
. . . Ń ŃąńęŁ ńŁ.
MANGA, J., 1956. Morena a jej maarsk
ŻŁćŁńŁńęŁ ńą. . 3. ńęą.
obmeny. Slovenskż Nrodopis, IV.
ŃĘI, ., 1846. óńńęi ą-
MARCINKOWA, J.; SOBCZYŃSKA, K., 1973.
ąi. Ćóąś ŁŁńńą ąąć
Pieśni, taniec i obrzćdy górnego ląska. Warszawa.
ńłi, Łąi.
MATUSIAK, Sz., 1903. Olimp polski podług
Ą, ., 1880. óńńęŁ ą, ć
Długosza. Lud, XIV.
ąŁ, , ąŁ, ńóŁ Ł żŁ.
MEYER, C. H., 1931. Fontes Historiae Religionis
ńęą.
Slavicae. Berolini.
ŃĘ, O., 1968. ŁńŁŁ ń-
MONGAJT, A. L., 1957. Wykopaliska w Starym
ńąńęŁ ą Łć (Ęńą
Riazaniu. In: adami dawnych kultur. Dawna Ruś.
Ęńó). óńńęŁ ę. ąŁą Ł
Praca zbiorowa. Warszawa.
ŁńńąŁ, XI.
MOSZYŃSKA, J., 1881. Kupajło tudzież zabawy
Ą, . ., 1978. ąń깣 ąńŁ
doroczne i inne z dodatkiem niektórych obrzćdów
ąąŁńęć 깣. In: ŻŁćŁ 1976.
i pieśni weselnych ludu ukraińskiego z okolic Białej
ńęą.
Cerkwi. Zbiór Wiadomości do Antropologii Krajowej,
Ą, . .; , . ., 1965.
5
ŃąńęŁ ę ŁółŁ ńŁŁńęŁ
POTKAŃSKI, K., 1924. Wiadomości Długosza
ńŁń. (Ł Ł). ńęą.
o polskiej mitologii. In: K. POTKAŃSKI. Pisma
Ą, . .; , . ., 1970. Ę
pośmiertne. T. II. Kraków.
ńŁŁńęó ąąŁó Łą Ł Łóąą (ą
KOLANKIEWICZ, L., 1999. Kropelka brandy
óńńę ąŁą). In: Sign Language Cul-
ze Stonehenge (10). Dialog, 3.
ture. Paris.
STASZCZAK, Z., 1964. ląska forma obrzćdu
Ą, . .;, . ., 1974.
Marzanny i Gaika na tle porównawczym. Opole.
ńńąŁ ąńŁ ńąńęŁ ń.
176
III. NUOMON / OPINIE I POGLĄDY
ęńŁńęŁ Ł ąćŁńęŁ ń ęń- ĄŃŃĘ, ąŁ, 1838. ęŁ ńńiŁ. Ę. I.
ó꣣ ęń. ńęą. Ńąęóćś.
Ą, . ., , . ., 1988. Ńąńęą ŁćŁ. ŻŁęŁńęŁ
ąpą. In: Ł ą Łą. . 2. ńęą. ńą. 1995. ńęą.
ĘŃĘĄ, . ., 1972. óńńęŁ ŃĄ, Ń. ., 1982. ąŁąŁń
ąŁ Ł ć óŁęąŁ 1860-1870- ą ńóęó ą (Ęóąą Ł ą).
ć. óńńęŁ ę. ąŁą Ł Łńń- ó ąę ŃŁńą, 15.
ąŁ, XIII. , . ., 1998. ńŁ
ĄĘŃ, M., 1856. Ł Ł ń Łąó ńą. ęńó꣣ (Ł
ó깣ńęąć ńŁą. óńńęą ńą, III. ę ęóńó ńąńęŁ Łąó). ńęą.
, Ą. ., 1890. ą ąŁ, , ńą óńńę ŁńŁŁ ąŁ,
ńóŁ. Ńąęóćś. ćą, ń. 1999. ńęą.
ŃĄ, . ., 1978. ńŁńę ÓŃĘ, . ., 1872. ó żćąŁ-
ŁńŁńę ńŁ o Łą ŃęŁ- ńę-ńąŁńŁńę żęńŁŁ ś ąą-
óńę. óńńęŁ ę. ąŁą Ł óńńęŁ ęą, ńąć ąń꣜ óń-
ŁńńąŁ, XXVIII. ń꣜ ć湣ń꣜ łńś. ś III.
Ą, Ą. ., 1955. Ńąą ą. Ńąęóćś.
ńęą.
Michał Łuczyński
Michał Łuczyński
Jano Kochanovskio venstojo kryiaus akademija
Holy Cross Academy n. a. Jan Kochanowski in Kielce
Kielcuose
Lenkł filologijos institutas
SEMANTICS OF THE SPRING RITES RE-
LATED TO MARZANNA AND JARILO (ABOUT
PAVASARIO RITUAL, SIEJAM SU MA-
THE RECONSTRUCTION OF THE PROTO-
RZANNA IR JARILO, SEMANTIKA ( PROTO-
SLAVIC TEXT )
SLAVIKO TEKSTO REKONSTRUKCIJOS
Summary
BANDYMAS)
The article is an attempt to summarize and specify
Santrauka
the former proto-Slavic mythology surveys on the
Straipsnyje bandoma apibendrinti ir patikslinti
divine siblings and the death of God of Harvest
ankstesnius protoslavikos mitologijos tyrinjimł
myths. The sources used in the study include his-
apie dievikus brol ir seser ir derliaus dievo mirties
torical and ethnographical sources, folk songs lyr-
mitą rezultatus. Darbe panaudoti istoriniai ir
ics, and archeological findings. The study makes it
etnografiniai altiniai, liaudies dainł lyrika,
possible to establish the attributes and functions of
archeologiniai radiniai. Straipsnyje bandoma atkurti
pagan gods and to find plots and individual myth
pagonił dievł bruous ir funkcijas, atskleisti atskiras
sequences. This results in the mythical plot recon-
mito vyksmo atkarpas bei jł sekvencijas ir galiausiai
struction. There are three stages of proceedings:
rekonstruoti visą mito fabulą. Straipsnyje mediaga
the presentation of the sources, the semantics of
pateikiama trimis etapais: pateikiami altiniai,
the image establishment, and the reconstruction of nustatoma su iomis figromis susijusił vaizdł
semantika ir rekonstruojami protoslaviko mito
the proto-Slavic myth of the dying god.
apie mirtant dievą fragmentai.
KEY WORDS: ethnography, linguistics, Slavic
REIKMINIAI ODIAI: etnografija, lingvistika,
mythology.
slavł mitologija.
Gauta 2006 05 16
Priimta publikuoti 2006 07 05
Wyszukiwarka
Podobne podstrony:
Luczynski Michal Semantyka obrzedow wiosennych zDział 8 uprawnienia pracowników związane z rodzicielstwemsałata po nicejsku wiosennie i zdrowoobrzedy komuniiSałatka wiosenna1semantykaChoroby związane z układem pokarmowymSemantic theory Metaphor and MetonymywiosennepoJęzykoznawstwo ogólne wykład semantykawięcej podobnych podstron