I. PROBLEMOS IR SPRENDIMAI 165
III. NUOMON� / OPINIE I POGLĄDY
Michał Łuczyński
Akademia �wićtokrzyska im. Jana Kochanowskiego w Kielcach
Instytut Filologii Polskiej
ul. Leśna 16, 25-509 Kielce, Polska
E-mail: [e-mail]
SEMANTYKA OBRZĆDÓW WIOSENNYCH ZWIĄZANYCH Z MARZANNĄ
I JARYŁĄ (PRÓBA REKONSTRUKCJI  PRASŁOWIAŃSKIEGO TEKSTU )
Artykuł podejmuje próbć podsumowania i uściślenia dotychczasowych wyników badań nad prasłowiańską
mitologią na odcinku dotyczącym mitu boskiego rodzeństwa i śmierci boga urodzaju. Wykorzystany materiał objął
m.in. ęródła historyczne, przekazy etnograficzne, teksty pieśni ludowych oraz znaleziska archeologiczne. Tak
wyekscerpowany materiał pozwolił ustalić atrybuty i funkcje bóstw, odtworzyć wątki i pojedyncze sekwencje mitu,
a w rezultacie mityczną fabułć, w jakiej omawiane postacie wystćpowały. W artykule przyjćto trzy etapy postćpowania:
prezentacja ęródeł; ustalenie semantyki wyobrażeń związanych z tymi postaciami; oraz rekonstrukcja fragmentów
prasłowiańskiego mitu o umierającym bogu.
SŁOWA KLUCZE: etnografia, jćzykoznawstwo, słowiańska mitologia.
Pieśni ludowe są bardzo dobrym materiałem do ich badaniom stało sić jasne, że w tekstach
badań nad reliktami najstarszych wyobrażeń współczesnego folkloru kryją sić jeszcze, rozbite
religijnych Słowian, zachowanymi nieraz i do wskutek przemian ideologicznych, pozostałości
czasów najnowszych w folklorze krajów słowiańs- przedchrześcijańskiego systemu mitologicznego,
kich. Konserwatyzm, a także zachowawczość które po opracowaniu przez tych uczonych
niektórych Słowian, spowodowały, że niejed- zaczćły zdradzać swą wewnćtrzną spójność i
nokrotnie w folklorze słownym możemy sić archaiczną genezć.
spotkać z elementami wierzeń, których geneza W artykule tym zająłem sić przede wszystkim
daleko poprzedza przyjćcie chrześcijaństwa. problemem relacji mićdzy Jaryłą a Marzanną.
Ostatnie kilkadziesiąt lat cechuje znaczny Kwestia ta sygnalizowana już w pracach Ivanova
postćp w poznaniu kultury duchowej Słowian. i Toporova, została podjćta przez R. KatiŁicia2.
Najwićkszy udział mają w tym rosyjscy jćzy- Pod tym kątem przebadałem pieśni obrzćdowe
koznawcy  W. Ivanov i W. N. Toporov (��ą���, głównie z terenu Polski, Czech i Słowacji, chociaż
������� 1965; ��ą���, ������� 1970; ��ą���, uwzglćdniłem także pieśni słoweńskie, chor-
������� 1974; ������� 1998)1, w ślady których wackie i ukraińskie. Koncentrujć sić przede
poszedł chorwacki lingwista R. KatiŁić. Dzićki wszystkim na funkcjach i atrybutach postaci, a
1
To najważniejsze prace tych uczonych poświćcone temu zagadnieniu.
2
Zob. (KatiŁić 1987), a także szereg artykułów tego autora. Postaci Marzanny poświćcone są dwie podstawowe
prace (Z�brt 1893; Staszczak 1964).
166
III. NUOMON� / OPINIE I POGLĄDY
także ich roli w obrzćdowości cyklu wege- Jarowit jest wićc bóstwem, które związane jest
tacyjnego, albowiem problematyka ta nie docze- z płodnością i urodzajem. Szczególnie godna
uwagi jest metafora użyta przez kapłana:  jam
kała sić dotąd wyczerpującego wyjaśnienia. Jaryło
ten, który okrywam pola murawą, a lasy liściem .
i Marzanna są postaciami kluczowymi i znaczą-
Ęródłem, dotychczas praktycznie nie wyko-
cymi dla rekonstrukcji głównych wątków
rzystanym do badań nad religią pogańskich
prasłowiańskiego wariantu mitu o odchodzącym
Słowian, jest również opowiadanie  Quomodo
/ umierającym bogu urodzaju, którego ślady
zabulus in scemate regio seipsum ydalatris
odkrył KatiŁić w przekazach folkloru w Chor-
ostendebat z Herberti De miraculis libri tres
wacji.
(Ksićga cudów mnicha Herberta, ok. 1160 r.),
Najwcześniejsze dane o teonimie *Jariło (srus.
które wymownie potwierdza i uzupełnia dane
��ó�, brs., ukr. �����, ��Ł��, serb. Ja�Ł��,
 Żywotów... , właśnie jeśli chodzi o postać
społab. *Jarovit  w zapisach niem. Gerovit,
Jarowita (choć nie wymienionego z imienia):
Herovith) pochodzą z XII wieku, z łacińskich
 Żywotów św. Ottona , i dotyczą wierzeń lności Siquidem interdum visibiliter seipsum
ostendens, quasi tyrannus aliquis vultu et voce
terenów Połabszczyzny. W ęródłach tych jest on
terribilis apparebat atque miserrimos homines
dwukrotnie określony jako bóg wojny, po-
illos minis ac verberibus illatis ad suam
równywalny z rzymskim Marsem (Meyer 1931, reverenciam imperiose cogebat. Preterea
morbos, clades, sterilitates atque similia ex
s. 29, 37).
divina permissione inducens frequenter, ter-
 Żywoty... dostarczają zwłaszcza jednej,
rorem suum super infidelibus populis incu-
istotnej informacji o tym bóstwie, mianowicie w ciebat. Si quando vero ab huiusmodi malig-
nacionibus cessare aut micius agere videbatur,
 Dialogus de vita Ottonis... Herborda z 1159
magni beneficii largitor tenebatur3.
roku, opisującym walkć misjonarzy z pogańskimi
Z  Żywotów... i  Ksićgi cudów Herberta
kapłanami, zacytowana została kwestia Jarowita,
dowiadujemy sić także o rekwizytach i przebiegu
którą miał on wygłosić do pewnego wieśniaka
obrzćdów ku czci Jarowita, który  jak poś-
spieszącego nocą przez las na targ do Woło-
wiadczają słowa  Vita Ottonis episcopie Baben-
goszczy. Grozi on mieszkańcom tego miasta w
bergensis Ebbona  łączył sić z atrybutami
razie przyjćcia misjonarzy:
wojennymi (chorągwiami) (Meyer 1931, s. 36),
Ego sum deus tuus; ego sum qui vestio et
oraz z rolniczymi opisanymi w  Quomodo
graminibus campos et frontibus nemora; fruc-
tus agrorum et lignorum, fetus pecorum, et zabulus... :
omnia quaecumque usibus hominum serviunt,
Statutis quoque diebus in anno soliti erant
in mea sunt potestate. Haec dare soleo cul-
undique ad phanum ipsius sollempniter
toribus meis, et his qui me contempnunt
convenire et pollutis sacrificiis participando
auferre (Meyer 1931, s. 28).
3
 ...Jawnie ukazywał sić [niekiedy] jako jakiś tyran groęny z twarzy i głosu, i zmuszał surowo groębami i biciem
najnieszczćśliwszych owych ludzi do czci dla siebie. Oprócz tego zsyłając czćsto z nakazu boskiego choroby, klćski
nieurodzaju i inne tego rodzaju plagi, wzbudzał strach w niewiernych ludziach. Jeśli w istocie kiedykolwiek wydawało
sić, że odstćpuje od tego rodzaju zbrodniczych czynów lub postćpuje łagodniej, uważany był za szafarza wielkich
dobrodziejstw (Szacherska 1968, s. 88-89); przekład zawdzićczam pani mgr Małgorzacie Kruszelnickiej, której w
tym miejscu pragnć wyrazić głćboką wdzićczność.
Michał Łuczyński. SEMANTYKA OBRZĆDÓW WIOSENNYCH ZWIĄZANYCH... 167
I. PROBLEMOS IR SPRENDIMAI
convirare. Aliam vero e regione mensam
Wielkiej Polszcze i na Szląsku... dzieci w niedzielć
laucioribus epulis copiose refertam seorsum
�rzódpostną, uczyniwszy sobie bałwana na kształt
apponebant4.
Ziewoniej albo Marzanny... wetknąwszy na kij
Wzmianka o świćcie Jarowita dotyczyła
długi noszą żałośnie śpiewając, albo na wózku
połowy kwietnia (około 14-15 IV), było to wićc
wożąc. Potem w kałużć albo w rzekć z mostu
świćto wiosenne; wtedy bowiem misja Ottona
wrzucają, a do domów co wskok uciekają .
dotarła do Havelbergu. Drugi z opisanych
Joachim Bielski natomiast w  Kronice polskiej
obrzćdów niewątpliwie również dotyczył świąt
(1597):  Za mej to jeszcze pamićci był u nas ten
wiosennych, o czym świadczą dalsze wzmianki o
obyczaj po wsiach, iż na Białą Niedzielć w poście
rytualnych biesiadach,  pijanym bóstwie i jego
topili bałwan jeden, ubrawszy konopi albo słomy
 pokarmach .
w odzienie człowiecze, który wszystka wieś
Z terenów wschodniosłowiańskich pochodzi
prowadziła, gdzie najbliżej było jakie jeziorka albo
wiele potwierdzeń kultu Jarowita, począwszy od
kałuża, tamże zebrawszy z niego odzienie,
wzmianki Latopisu suzdalskiego o idolu  Jaruna .
wrzucili do wody... Zwali tego bałwana Ma-
Według kronik Woroneża Tichon, biskup w
rzanna . Wójt żywiecki Andrzej Komaniecki, w
Woroneżu zniósł 15 kwietnia 1765 roku obrzćdy
drugiej połowie XVII wieku zanotował, że  w
Jaryły (ros. ��Ł��):  ��ś �ń�� ��ń�������ń��ś
Czarną Niedzielć w Post dziewczćta miejskie
��ą���Łęą ��ąć� �Ł��� ��� �����Ł� ��ęąęŁ�
sprawiwszy sobie długi żerdzi Marzannć po
��� Ł���ś �ą���ą���� Ł����� ��Ł��
mieście nosiły śpiewając... . Poza tym spotykamy
ę������ �ś ńŁ� ń��ą�ą�ś �ą ��ćą ���Ł�ą��ś
wzmianki o Marzanie w  Postćpku prawa
���ś ��ęą �ł� �� ���� ��Łń�Łą�ńęąć�
czartowskiego i innych, wtórnych ęródłach
��ąć���ń�Ł�... (Ń�ą���ńęą�...5 1995, c. 39;
literackich (Potkański 1924, s. 42 49; Kolan-
�ą���Ł� 1880, c. 83). Dokładne opisy tych
kiewicz 1999, s. 170 172).
obrzćdów znane są z XIX-wiecznych ęródeł
Folklor krajów słowiańskich w stanie z XIX i
etnograficznych.
XX wieku potwierdza i uzupełnia znacząco dane
Pierwsze wzmianki o Marzannie znajdują sić
ęródeł historycznych w zakresie motywów i
w  Historia Polonica Jana Długosza (z ok. poł.
wyobrażeń związanych z Jaryłą i Marzanną.
XV w.). Kronikarz  cokolwiek sądzić o jego
Dane wschodnio- i południowosłowiańskie
 Olimpie polskim  poświadczył jako pierwszy
przynoszą wystarczająco dużo informacji o
wystćpowanie teonimu Marzanna (łac. Ma- Jaryle, aby uznać, że było to bóstwo ogól-
rzyana) we współczesnym sobie folklorze (Meyer
nosłowiańskie o swojej bogatej, nie do końca
1931, s. 67). Długosz wspomina także o obrzćdzie
jednak odczytanej, mitologii. Zwłaszcza pieśni
 topienia Marzanny w niedzielć  Laetare .
ukraińskie i białoruskie, śpiewane podczas świąt
Póęniejsi autorzy dodają nieraz i inne szczegóły.
Jaryły 15 kwietnia, dają na ten temat pewne
W XVI wieku Maciej Stryjkowski zapisał:  w wyobrażenie, por.: ��ą�ą���ń� ����� / ��
4
 W ustanowione dni w roku mieli zwyczaj przybywać uroczyście zewsząd do świątyni jego i zhańbiwszy świćta
uczestnictwem, razem biesiadować. Ustawiali osobno inny stół zastawiony obficie doskonałymi potrawami...
(Szacherska 1968, s. 88); przeł. M. Kruszelnicka.
5
Dalej: Ń�ŻŃ.
168
III. NUOMON� / OPINIE I POGLĄDY
�ń��ó ń���ó, / ����� ć��� �ą��Ł�, / ������ Mo�eno! / Komus dala klśŁe... (Kulda 1875, s.
����Ł ��ą��Ł�. // Ą ć��� ć �� �ąć��, / �ą� 295-296; Malinowski 1877 s. 635; Vaclavik 1959,
s. 178; Ą�Ł�ę��ś 1903, c. 277).
ćŁ�� ćą���, / Ą ć��� ć� j�� �Ł �����, / �ą�
Czćść z tych pieśni zawiera motyw złotych
ę��ąń �ą���Ł��... (Włóczył sić Jaryło / Po całym
kluczy połączony z nastćpnym motywem 
świecie./ Rodził żyto polu, / Płodził ludziom
Marzanna pasie gćsi i znajduje sić na zielonej łące:
dzieci. / A gdzież on nogą / Tam żyto kopą, / A
 MoreniŁka krąsna, / d e si hysy pąsla? / Na zelenej
gdzież spojrzy, / Tam kłos zakwita...) (����-
lśce; / ztratila som klśŁe 6 (Matusiak 1903, s.
���ńęi� 1846, c. 21; Ą�ą�ąń��� 1994, �. I,
307). Motyw pasienia gćsi wystćpuje na znacznym
c. 441 442). Ludowe przekazy z XIX wieku
obszarze  był znany m.in. na polskim �ląsku, w
opisywały ponadto Jariłć jako realnie żyjącego
Czechach, na Słowacji, czyli tam, gdzie jeszcze
niegdyś człowieka  mieszkańca miasta Kos-
zachowały sić pieśni  marzanie :  Ma�eno
tromy: wesołego usposobienia, który pochwalał
krasna, kaj si huśi pasła? / Pod kepeŁkem z
miłość, urządzał zabawy i tańce, a kiedy w wieku
robeneŁkem, e� se zema t�asła, / aby trava rustla,
150 lat zmarł, powstał zwyczaj  ��ć�����Ł�
trava zelena, e� po kolena. / A vy deveŁky, vijte
��Ł�� , w którym go wspominano (Ę���ń-
veneŁky / z modrej fijalenky, z biłej ru�iŁky ,  O,
�Ł�ęą� 1972, c. 34; Ń�ŻŃ 1995, c. 398). Kukłć
marzanno krasna, / kajś ty gćsi pasła? ,  Ma�ena,
nazywano także np. Kostromą lub Kostrubem.
Ma�ena, na oleji sma�en� / (...) A ty panno kr�sn�,
Kostrub to  nielubiany mąż zabaw dziecićcych,
kdes ty husy p�sła? ,  O ma�ano krasna radaś
zwłaszcza ukraińskich, który przed śmiercią
gesi paswa (Barto� 1888, s. 288; Marcinkowa,
 zachorował , por. (�ąęńŁ���Ł� 1856, c. 104-108;
Sobczyńska 1973, s. 186; Vaclavik 1959, s. 181;
Ą�ą�ąń��� 1994, �. III, c. 724-726; �Ł�Ł�ńęŁ�
Malinowski 1901, s. 15 16).
1968, c. 211).
Kolejny wyodrćbniający sić motyw to motyw
Nie da sić ukryć, że o wiele bogatszy i bardziej
ślubu Marzanny, rekonstruowany przez
skomplikowany jest obraz Marzanny, wyłaniający
R. KatiŁicia jako świćty obrzćd zaślubin brata i
sić z analizy pieśni śpiewanych podczas  topienia
siostry pod drzewem świata7:  ... Sve su djevojke
Marzanny i w dniu św. Jerzego w Chorwacji.
zamu� oti�le, / Samo ostala Mara djevojka. [...] /
Bardzo charakterystycznym jest motyw Marzanny
Mara ima zlatnu jabuku, / Komu jabuka, komu
ze złotymi kluczami, które przekazuje św.
djevojka, / Juri jabuka, Juri djevojka (Huzjak
Jerzemu lub Janowi, albo  śmiertelnej niedzieli :
1957, s. 4; por. Ą�ć����ą Ę����ą 1981, c. 136)
 M� m�l� Ma�eno! / Komus dala kl�Łe? / Dala
itd.
jsem jich, dala / Svat�mu Ji��mu, / Aby n�m otev�el
Innym obrazem pieśniowym jest pokazanie
/ Zelenś travinu, / Aby tr�va rostla  / Tr�va
Marzanny-zabójczyni. Motyw ten wystćpuje tam,
zelen�. / Fiala, r��e / Kv�sti nem��e, / A� j� P�n
gdzie utożsamia sić ją ze śmiercią czyjąś lub
Błh spom��e: / Heló, heló, m� mil� Ma�eno! ,
śmiercią w ogóle, np.:  Morano, Morano, ty n�s
 M� mil� Ma��no, hdes ty kl�Łe dała, / co bys su�uje�, / jedneho po druh�m usmrcuje� (z
nimi pola odmykała? ,  H.ló, h.ló, m� mil� Czech) (Vaclavik 1959, s. 177), i motyw Ma-
6
W SolŁanach w stolicy Nitrzańskiej.
7
Por. (Krzysztoforska-Doschek 2000, s. 16 n.). Tamże m.in. streszczenie wywodów KatiŁicia.
Michał Łuczyński. SEMANTYKA OBRZĆDÓW WIOSENNYCH ZWIĄZANYCH... 169
I. PROBLEMOS IR SPRENDIMAI
rzanny-czarownicy:  Mara, na�a Mara, / kdes tu w której kukły Marzanny i  Kupały wystćpują
vodu brala? // Ved som t a j� videl, / Ked s ju wspólnie, w sytuacji przypominającej obrzćd
Łarovala (ze wsi VeliŁn� na Orawie) (Vaclavik ślubu (�ąńń�ę 1838, c. 96 97).
1959, s. 185). Bardzo czćsto powtarzał sić motyw Forma obrzćdu Jaryły, obchodzonego na
śmierci Marzanny (zarówno śmierci w ogóle, jak Białorusi, obejmowała tańce wokół wyobrażającej
i śmierci przez powieszenie), bćdący w bezpo- Jaryłć dziewczyny. Dawano jej do lewej rćki garść
średnim związku z obrzćdem  uśmiercania kłosów, do prawej   ludzką głowć . Na głowie
Marzanny, np. w pieśniach:  Helo, helo, helo! m� miała wieniec z kwiatów. Sadzano ją na białego
mil� Ma�eno, / pro kohos um�ela? / Pro ty, pro ty, konia, którego przywiązywano do słupa, i
/ Ro�novsk� pachołky ,  M� mil� Ma�eno, / Za zaczynano wokół niej korowód (ros. ���o����).
kohos um�ela?  / Za ty Ro�novsk� pacholky!  / Towarzyszyły temu pieśni o Jaryle. Wspólnym
Ji� Ma�ena le�� / A zubami �k���! ,  Ma�ena, dla wschodnio- i południowosłowiańskich
Ma�ena, / Pro kehos um�ela? / Pro teho, pro teho obrzćdów było uroczyste obchodzenie śmierci
/ �phaja �varn�ho ,  Moreno kysel�, za kohos bóstwa (ros. �������ś ��Ł�ą). Jaryłć wyobrażała
visela? / Za p�na rycht�ra aj za jeho syna... gliniana kukła z zaznaczonym fallusem, której
(Vaclavik 1959, s. 179; Koll�r 1953, s. 38; Manga przygotowywano grób. Pijane kobiety pod-
1956, s. 430, 439) itp. chodziły do grobu, płakały i potrząsały kukłą, jak
Aby dopełnić obrazu stanu ęródeł wyko- gdyby starając sić obudzić śpiącego Jaryłć.
rzystanych do opisu postaci Jaryły i Marzanny, Niektóre teksty lamentów (ros. priŁitanija), jakie
należy jeszcze wspomnieć o obrzćdowości przy tym wygłaszano, są szczególnie interesujące.
związanej z tymi mitologicznymi postaciami. Gdy kukły nie udawało sić kobietom  obudzić ,
Dawno już zauważono, że wystćpuje mićdzy nimi mówiły np.: ������ś ��ś, �����ś!, a gdy nic
pewna paralelność;  pławieniu Marzanny nie skutkowało: ��ę�j ć� �Ł�ś �ó�ś ����łi�!..
odpowiadało palenie Jaryły,  uśmiercaniu �� �ń�ą�� �Ł�ś �Ł��ł�!...8 (Ą�ą�ąń��� 1994,
Marzanny  pogrzeby Jaryły. Repertuar zachowań �. III, c. 727) itp. Wtedy nastćpował ostatecznie
podczas tych obrzćdów był zróżnicowany, z Jaryłą pogrzeb Jaryły, którego kukłć zakopywano w
wiązał sić ponadto obrzćd jego  zmartwy- mogile. Rytuał  zmartwychwstania bóstwa
chwstania (��ćŁ�ś, �ćŁ�ś �ąłś Ę�ń��ó- odgrywano natomiast na Wielkanoc, a jego
����ę�...) (�ąęńŁ���Ł� 1856, c. 104). W pozostałości w formie zabaw (tzw. Kostruba)
dodatku obrzćdy łączone z Marzanną i Jaryłą przetrwały nieraz i do XX wieku. Jednym z
pozostawały w związku czasowym  wyniesienie najbardziej godnych uwagi jest opis tego obrzćdu
Marzanny poprzedzało wniesienie  nowego z Nerechty (Rosja). Obchodzono go w czwartek
Latka i uroczystości kwietniowe Jaryły (Jaro- przez Zielonymi �wićtami. Jedna z dziewcząt
wita) (���ń�ą� 1982, c. 86 89). W obrzćdowości naśladowała człowieka pijanego, rzucała sić na
ukraińskiej spotyka sić natomiast formć obrzćdu, ziemić, tarzała w trawie i udawała, że mocno
8
Por. zwłaszcza inc. ������ś, �����ś Ę�ń��ó����ę� i piesń mówiącą o okolicznościach śmierci tej postaci: �Ó
Ę�ń����Ł�ą ���ą ���� �ń�����, �Ę�ń����ą ��ł�ą ���ńą��, [...] / Ę�ń����ółęą �ąń���ńą�ąń�, / Ę�ń����ółęą
�ą��ć�ą�ąń�, / �Ł�ą ń �ąę�� �ą�Ł�ą�ąń� i: ����óć Ę�ń����ęą ���ą�Ł�ąń�: / Ę�ń����ółęą ó����ą!
(�ąęńŁ���Ł� 1856, c. 104; ������� 1998, c. 159).
170
III. NUOMON� / OPINIE I POGLĄDY
zasypia. Budziła ją inna dziewczyna, a zabawa celu jej zniszczenia w wodzie lub na górze itd.:
kończyła sić śpiewami i wróżeniem z wianków  U Długosza na końcu / marzaneczka we wieńcu.
(Frazer 1962, s. 139). / Dokądże ją nieść mamy, / Gdyż drożeńki nie
Swój  pogrzeb miała też obrzćdowa kukła znamy. // Wynieście mnie dzieweczki / tu na te
Marzanny, chociaż trzeba zaznaczyć, że Marzanna pagóreczki, / potem wrzućcie do wody, / o, do
w tym obrzćdzie bywała wartościowana jedno- głćbokiej wody (pod Głogówkiem nad rzeką
znacznie negatywnie, traktowano ją jako czarow- Osobłodą) (Marcinkowa, Sobczyńska 1973,
nicć i przestćpczynić (Vaclavik 1959, s. 185; s. 178). W momencie, kiedy Marzannć wrzucano
Staszczak 1964, s. 18). Wart wspomnienia jest do wody, śpiewano:  Puyń ze marzanecko do
zwłaszcza opis ukraińskiego obrzćdu topienia Pryski, / Przynieś ną na bezrok na fryski. / Puyń
 Morynki , odprawianego w dzień Iwana Kupały ze marzanecko do Brzega / Bo cie tam Jaśkowi
(24 VI), w którym glinianą figurć przyozdabiano potrzeba (ze wsi Gosławice pod Opolem)
w wianek z kwiatów i kobiece ubranie, sadzano (Malinowski 1877, s. 626).
na ławkć, a nastćpnie wrzucano do wody. Pieśni gaikowe, nastćpujące zwykle po
Towarzyszyły temu tańce wokół Morynki i pieśni, zniszczeniu kukły Marzanny w �miertną Nie-
np. ���Łć ��, �����ę�, ���� ���Ł�ą�ą? / � dzielć, miały najczćściej stały incipit:  Vyn�esl�
ć ���Ł�ą�ą �Ł� �i���� ęó������, / �Ł� sme  Murienu zo vs�, / Pr�n�esl� sme  m�j novż
�������� ����� (�Ł�� 1890, c. 105 n.) itp. do vs� (z Liptova) (Koll�r 1953, s. 39). Do grupy
W wielu pieśniach pojawiają sić istotne pieśni genetycznie związanych z opisem obrzćdu,
momenty obchodu i sceny  egzekucji kukły, należą też południowo- i wschodniosłowiańskie
poza tym opisują one przebieg sporządzania i pieśni tzw.  sobótkowe , śpiewane przy roz-
ubierania kukły, a także miejsce jej przecho- palaniu ognisk w dniu św. Jana (24 VI):  Ej, Jane
wywania (w oborze itd.):  Mamuriena dievka, / n��, Jane, / kde t a p�lit m�me? / na bobrovskej
Kde si prebżvala? / Na vy�nom konci. / Za strane / tam t a p�lit m�me. / Koho o�en�me? /
HrnŁiarovci. / �o ti tam d�vali? / Suk�u mi `
ura �tefanovie. / Koho�e mu d�me? / Maru
kr�jali ,  Marmuriena, Marmuriena, / Kyselov� Kalinovie (��ą���, ������� 1974, c. 218; por.
�ena, kde si prebżvala? / U studienky nó�ky som Moszyńska, 1881, s. 34) oraz przy zdobieniu
si umżvala. / �o ti tam d�vali? / �epŁeky kr�jali, wierzby (lub innego drzewka), symbolizującej
/ ml�dencom a dievkam rozd�vali. / Ked ja Marzannć  pannć młodą w obrzćdach Kupały
pójdem cez lavice, / dobre�e ma dr�te, / ked ma na Ukrainie, które śpiewano idąc z Mareną i
bude mamka volat, / do vody ma pus�te ,  Nasza Kupałą: �Ę��� ����-���� ���Ł�Ł �Ł���ęŁ /
marzanka Zuzanna, Zuzanna / jest ustrojona jak Ę��� �ą�Ł���ęŁ. / Ęó�a��!, ����Ł�Ł
panna, jak panna ,  Neseme Ma��nu v oleji �Ł���ęŁ ę��� �ą�Ł���ęŁ, / Ę��� ��ć�
sma�enś, / p.knś, p.knś, p.kn. vystrojenś. / �ó���ą  Ęó�ą�ą! (�ąńń�ę 1838, c. 96-97, 100)
Neseme Ma��nu, na oleji sma�enś, / hore Łervenś itp. Jedna z pieśni małoruskich, śpiewanych po
a ze spodku b�lś (Ą�Ł�ę��ś 1903, c. 277; Manga rozerwaniu kukły na czćści lub utopieniu w
1956, c. 435 436; Marcinkowa, Sobczyńska 1973, wodzie, zawierała czćsto powtarzający sić incipit:
s. 177; Vaclavik 1959, s. 177). �Ó���ó�ą �ą�����ęą, ó���ó�ą, / �ą �ą ����ś
Wićkszość pieśni odnosi sić bezpośrednio do ęiń���ęą ��Ł�ó�ą... (�ó�Ł�ńęŁ� 1872, c. 195;
zwyczaju oprowadzania kukły po wsi (polu) w por. ��ńń���� 1871, c. 46).
Michał Łuczyński. SEMANTYKA OBRZĆDÓW WIOSENNYCH ZWIĄZANYCH... 171
I. PROBLEMOS IR SPRENDIMAI
Podsumowując tć czćść artykułu, należy ten brzmi:  jestem ten, co odziewa zbożami pola
stwierdzić, że dane ęródeł pisanych i etno- i gaje zielenią ). W inny sposób tć samą funkcjć
graficznych potwierdzają związek Jaryły / Jarowita bóstwa wyrażają pieśni o Jaryle: ��ą�ą���ń�
z wegetacją, płodnością, roślinnością i obrzć- ����� [...] / ����� ć��� �ą��Ł�, a w wersji
dowością wiosenną. Marzanna łączyła sić z schrystianizowanej  liczne teksty, w których
obrzćdami powitania wiosny. Do atrybutów wystćpują Bóg, Jezus, chrześcijańscy świćci
Jaryły zaliczyć trzeba: białego konia, białe (Jerzy, Mikoła, Eliasz) i in. w roli bóstwa
ubranie, złotą tarczć (wzmiankowaną w  Żywo- płodności, np. �Ń���� ��ą� �� ����� �����ó
tach... ), ludzką głowć, kłosy, wieniec z kwiatów, / �ą ćŁ�� �ą��Łó... (por. ������� 1998, c. 154 n.)
kwiaty, fallus. Do atrybutów Marzanny zaś: jabłko, itp. Swoistym fragmentem zaginionej mowy
klucze, kobiece ubranie, a także wieniec. Jarowit  mitopoetyckiej , a zarazem reliktem pogańskiej
wystćpuje jako swoisty  sprawca dojrzewania symboliki związanej z Jaryłą (Jarowitem) może
roślinności, Marzanna  śmierci indywidualnej być para rymów rodziła  okryła, mająca liczną
(lub zbiorowej). �rodowiskiem Jarowita okazuje atestacjć w pieśniach ludowych:  Cyrwone mi
sić las i pole, podczas gdy Marzanny  woda. jabłusecka [jabłonecka]  rodziła, / zielonemi
Wreszcie, rytuały Jarowita przypadają około listeckami  okryła ,  Czerwone mi jabłuszeczka
połowy kwietnia, Marzanny  w marcu, czym rodziła, / Zielonemi listeczkami przykryła ,
wpisują sić w cykl obrzćdów agrarnych.  Zaświeciła jabłoneczka jabkamy, jabkamy, /
Rekonstrukcja prasłowiańskiego mitu płod- zakryła je zielonemi listkamy, listkamy (Kolberg
ności, podjćta przez R. KatiŁicia w jego cyklu 1962, t. 3, cz. 1, s. 318; 1963, t. 24, cz. 1, s. 286;
artykułów zapoczątkowanym rozprawą  Hoditi  1963, t. 25, cz. 2, s. 33) itp. �wiadczy to o długim
roditi... z 1987 roku, dla Marzanny przewiduje życiu tego rodzaju symboliki związanej z bóstwem
rolć siostry i narzeczonej boga płodności i płodności, a także ze światem roślinności.
urodzaju, w tradycji chorwackiej nazywanego Z przytoczonych już danych wynika, że Jaryłć
 Zielonym Jurem , który najprawdopodobniej (Jarowita) przedstawiano na białym koniu, w
nałożył sić na postać słowiańskiego boga urodzaju białej szacie, ze złotą tarczą, ludzką głową, z
określanego teonimem od rdzenia *Jar- (Jarowit, kłosami, wieńcem z kwiatów, kwiatami, fallusem.
Jariło i in.). Sam rdzeń *jar- potwierdza związek Biały koń, biały kolor ubrania oraz złotą tarczć
bóstwa z wiosną i wegetacją (por. sczes. jarż interpretuje sić jednoznacznie jako atrybuty
 leto�n� ; jare  wiosenne , cz. jare �ito, jare �iteŁko, nawiązujące do solarnej funkcji bóstwa. Kwiaty,
pol. jara pszenica, ukr. jaroja jaryczojka, jara ruta ewentualnie wieniec z kwiatów, to oznaka jego
itp.) oraz siłą i wojskiem (jar  siła, surowość , jary związków ze światem roślinnym. Głowa trzymana
 silny, płodny i in.). Teonim wywodzi sić z pie. w rćkach  znany skądinąd symbol śmierci.
*i�ro psł. *jarś. Jariło (Jarowit), znaczyłby Wszystkie te atrybuty pozwalają ponadto powią-
wićc dosłownie  wiosenny ,  silny pan lub zać z Jaryłą (Jarowitem) niektóre znaleziska
 wiosenny pan . archeologiczne i wzmianki historyczne, niemoż-
Zawarta w  Żywotach św. Ottona  kwestia liwe  jak sić wydaje  do zrozumienia poza tym
Jarowita doskonale charakteryzuje go jako kontekstem. Dotyczy to zwłaszcza problemu
bóstwo pobudzające płodność przyrody samą policefalizmu i głowy trzymanej przez to bóstwo
swoją obecnością (w tłumaczeniu pol. fragment w rćce.
172
III. NUOMON� / OPINIE I POGLĄDY
Saxo Grammaticus w  Gesta Danorum z Przechodząc do omówienia semantyki wyo-
połowy XII wieku wymienia teonim Porenut i brażeń Marzanny, należy podkreślić przede
opisuje jego wyobrażenie w świątyni w Gardęcu: wszystkim, że etymologia tego teonimu nie została
 Quo succiso, Porenutii templum appetitur. Hec
dotychczas ustalona. Najczćściej wskazuje sić
statua, quator facies representans, quintam pectori
związek imienia z rdzeniem *mor-, mśr-  śmierć
insertam habebat, cuius frontem leua, mentum
lub *mar-  woda . Różne postaci teonimu w
dextera tangebat . W Riazaniu odkryto natomiast
jćzykach słowiańskich: cz. Mo/ałena, Mara,
statuetkć z miedzi z około XII wieku, która
Małina, Małana, Morana, Mar�n, Marca,
pierwotnie była umieszczona na znajdującym sić
Małoa
ka, sła. Morena, Marejna, Marmoriena,
w małej świątyni (ziemiance), drewnianym
Marmuriena, Muriena, Mumurien(d)a, pol.
słupie. Figura przedstawiała czterogłową postać,
marzanka, marzan(n)a, bułg. mara, ukr. Marena,
z wyrzeębioną na piersi, piątą głową (maską)
Morena, Morynka, Maryna, brs. Mara, ros.
(Meyer 1931, s. 56; ����� 1955, c. 191;
Marinka, na �ląsku  forma mćska (wtórna)
Mongajt 1957, s. 424 425). �wiadczy to nie tylko
Marzouk, Marzaniok (por. ��ą���, �������
o rozpowszechnieniu pewnego  kanonu przed-
1988, c. 111; �ą������ą 2004, c. 180-182; i in.),
stawiania tego bóstwa, lecz także dowodzi
jak również materiał porównawczy z innych
istnienia policefalizmu u wszystkich Słowian.
jćzyków indoeuropejskich (��ą��� 1978, c. 162;
Inny przykład dotyczy znaleziska z Alt-Friesack:
Toporov 1974, s. 269), skłaniają do przyjćcia tej
w bagnie, bćdącym pozostałością tamtejszego
etymologii, według której teonim ma genetyczny
jeziora, odkryto mćską figurć z drzewa dćbowego
związek z ie. *mar-  mający związek z wodą ,
z około VI wieku, która miała specjalnie
zaświadczonym w het. marmar(r)a-, mammarra-
wyrzeębione miejsce na fallus (podobno obecnie
, mamara  błoto, toń , lit. mćr�s, goc. marei, łot.
przechowywany w muzeum osobno). Niewąt-
m�re, łac. mare  morze , oset. mal  głćboka, stojąca
pliwie była to figura corocznych obrzćdów
woda , arm. mavr  błoto , sisl. muir, ros. ����
wiosennych, którą topiono w wodzie. Można ją
 morze itd. Potwierdza to pośrednio również
nazwać zachodnim odpowiednikiem Jaryły
teonim łac. Mars (mający także postaci: Mavors,
(jakkolwiek była nazywana przez tamtejszą
Mamercus, Mamers, Marmar, etrus. Maris).
ludność).
Pozwala to widzieć w psł. *Marmurena (?)
Przykłady obrzćdowego pochówku kukły z
zreduplikowany rdzeń *mar- / *mur- w znaczeniu
zaznaczonym fallusem, zwanej Germanem,
 mający związek z wodą, wodny jako podstawć,
jurjevakiem itp., są bogato poświadczone w
od której urobiono teonim.
przekazach etnograficznych w Bułgarii i byłej
Spośród widocznych atrybutów Marzanny
Jugosławii. Co z tego wynika dla prób rekons-
wymieniano: jabłko, klucze, kobiece ubranie,
trukcji wyobrażeń o Jaryle? Przede wszystkim
wieniec i ozdoby. Symbolice jabłka wiele uwagi
konwencja przedstawiania bóstwa z jedną lub
poświćcił R. KatiŁić, który doszedł do wniosku,
czterema głowami i piątą na piersi, oraz w
konwencji przypominającej Priapa (w obrzć- że jabłko to symbol miłości narzeczonej do
dowości ludowej). Jak już powiedziano, głowa w  Zielonego Jerzego . Jabłko spotykamy w
rćku bóstwa oznacza, iż bóg ten umiera, fallus
tekstach pieśni śpiewanych podczas kwietnio-
natomiast  że sprzyja wzrostowi roślinności, jak
wego świćta Zielonego Jerzego, choć jest to
gdyby zapładnia ziemić.
rozpowszechniony motyw pieśni ludowych w
Michał Łuczyński. SEMANTYKA OBRZĆDÓW WIOSENNYCH ZWIĄZANYCH... 173
I. PROBLEMOS IR SPRENDIMAI
całej Słowiańszczyęnie (najczćściej pieśni drzwi kluczem otwiera: Ta [...] / Już wdzićczy
weselnych i miłosnych), por.:  Oj mierzćckie krasne lice, już dzieli uśmiechy, / Wracając
polecko, / kieby cić zobacyć, / da i mógł-by po skrzepłym tworom życie i pociechy (Woronicz
tobie, / jabłuskiem potocy ,  A jest-ci tam 1995, s. 120). Można wićc powiedzieć, że
jabłoneczka - w dolinie, / a któz tez tam tej panienki Marzanna otwierała złotymi kluczami drzwi dla
- nie minie. / A kady tez to jabłusko - upadnie, / To  Jerzego  bćdącego w rzeczywistości, jak i jego
sić tez tam ta panienka - dostanie. / Przyjechali pogański poprzednik w funkcji boga płodności,
zalotnicy - z Krakowa: / A pójdę-ze ty, ty mćskim uosobieniem wiosny. Dość charak-
panienecko - do Lwowa (por. Kolberg 1963, t. terystyczne jest przy tym, że mityczne złote klucze
18, cz. 1, s. 60; 1963, t. 19, cz. 2, s. 118) i in. z początkiem wiosny przynoszą zza morza ptaki
 Potoczenie do kogoś jabłka jest równoznaczne lub pszczoła, by wraz z nastaniem jesieni odnieść
ze wskazaniem swego lubego, osoby kochanej itd.  z powrotem za morze, na co zresztą zwrócili
w tym przypadku chodzi o wskazanie przez uwagć już Ivanov i Toporov (��ą���, �������
Marzannć  Zielonego Jerzego jako swego 1965, c. 126-127). Pozostałe atrybuty Marzanny,
oblubieńca. jak kobiece ubranie, wieniec itd., charakteryzują
Motyw kluczy jest szczególnie interesujący ze ją w oczywisty sposób jako narzeczoną albo
wzglćdu na ich symbolikć w kontekście obrzćdów druhnć. Z kontekstu jasno wynika, że jest ona
wiosennych (wielkanocnych). Godne uwagi są narzeczoną  Zielonego Jerzego .
zwłaszcza te teksty, gdzie wprost mówi sić o Próbując w ogólnym zarysie wskazać główne
funkcji, jaką odgrywają w rćku św. Jerzego, czyli wątki mitu o Jaryle i Marzannie, należy wziąć
np.:  ...a ten svatż Ji�� zem� votv�r�, / aby tr�va pod uwagć ustalenia tzw. szkoły mitu i rytuału w
r�stla... (od Z�b�eha) (Barto� 1888, s. 289). etnologii. Najkrócej charakteryzując to podejście,
Jerzemu zatem służą złote klucze do otwierania trzeba powiedzieć, że zakłada ono związek
ziemi,  wypuszczania wiosny , aby zaczćła rosnąć pomićdzy mitem religijnym a obrzćdem. Związek
trawa itd. Nie do końca jednak jasna jest funkcja ten objawiał sić np. w użyciu rekwizytów
złotych kluczy jako atrybutu Marzanny (Mary). wystćpujących w micie, w naśladowaniu przez
Mówi sić tylko o tym, że otwiera ona nimi drzwi. uczestników rytuału postaci mitu itp.
Drzwiami tymi  jak można sądzić po lekturze Z tego punktu widzenia odtworzenie najbar-
artykułów R. KatiŁicia  wjeżdża św. Jerzy dziej istotnych momentów tej fabuły nie budzi
(Zielony Jerzy), bćdący interpretatio christiana wićkszych trudności. Ponadto, przyjćcie rytuałów
słowiańskiego bóstwa Jaryły (Jarowita). Pomocny jako kryterium pozwalającego kontrolowanie
w ustaleniu roli, jaką odgrywają klucze w poprawności przeprowadzanych rekonstrukcji
wyobrażeniach Marzanny, okazuje sić Jan Paweł pozwala uniknąć błćdów, których nie ustrzegł sić
Woronicz, poeta XVIII-wieczny, jak wielu R. KatiŁić9. Akcjć słowiańskiej wersji mitu o
innych, posiłkujący sić w swojej twórczości umierającym bóstwie można by przedstawić w
wierzeniami i symboliką ludową:  Teraz gdy epizodach: Jaryło pokonuje most; Jaryło
Febus rogi barana przybiera, / I wiośnie lodokute przejeżdża przez wrota; Jaryło i Morana biorą
9
Dotyczy to głównie zagadnienia śmierci bohatera mitu.
174
III. NUOMON� / OPINIE I POGLĄDY
ślub; Jaryło umiera; Morana umiera; Jaryło okolicznościach Jaryło zostaje otruty alko-
zmartwychwstaje. Czćść z tych wniosków może holem11. Po nim umiera i Marzanna.
budzić uzasadnione wątpliwości, tylko niektóre Rekapitulując powyższe rozważania, po-
bowiem stały sić w niniejszym artykule przed- wiedzieć trzeba przede wszystkim, iż przy
miotem analizy. Czćść opiera sić na analizach bliższym zbadaniu Marzanna okazuje sić postacią
ęródeł wtórnych, nieraz poważnie przekształ- niezwykle barwną i spełniającą w całym tym
conych wpływami chrześcijaństwa (stąd np. kompleksie mityczno-rytualnym złożoną rolć. Z
bohaterem mitu staje sić Zelenij Juraj), cześć jednej strony, pełni ona funkcjć otwierającej
natomiast bazuje na analogiach litewskich i wiosnć  klucznicy , partnerki boga płodności,
łotewskich, potwierdzających istnienie podobnej któremu przekazuje klucze. Z drugiej strony, to
tradycji mitologicznej u Bałtów. ona wydaje sić sprawczynią śmierci bohatera.
Transformacje motywów pieśniowych, jak Jaryło (Jarowit) natomiast przejćtymi z rąk
również informacje płynące z rytuałów i poja- Marzanny kluczami otwierał ziemić, umożli-
wiające sić w nich rekwizyty, pozwalają nieco wiając w ten sposób wzrost roślinności i
uzupełnić ten zasadniczy schemat: Jaryło rozpoczynając nowy rok. Ten fragment słowiańs-
(Jarowit) i Morana (Mora, Morena) okazują sić kiej mitologii ma, jak sić okazuje, liczne analogie
rodzeństwem. Jaryło jest synem Gromowładcy w różnych kulturach świata12, co pośrednio
(Peruna), a wićc i ona należy do rodziny potwierdza trafność tej rekonstrukcji.
Gromowładcy. Sugeruje to m.in. teonim (przy- Taki byłby przebieg słowiańskiej wersji mitu o
domek patronimiczny) Porenut (*Perunic, umierającym bogu oraz jego znaczenie, jeśli tylko
Pioruniec  syn Peruna ) (Jakobson 1985, s. 6), prawidłowo zostały odczytane jego ślady w
nadany mu w Gardęcu. Morana jest jedną z córek folklorze słownym i obrzćdach związanych z
Gromowładcy, jako ostatnia zostaje wydana za kultem Jaryły (Jarowita). Mćskie bóstwo
mąż. Jaryło, pokonując po drodze most, przyjeż- uosabiające płodność natury, zmartwychwstaje na
dża na dwór ojca. Staje do zawodów o rćkć wiosnć, a wraz z końcem wiosny umiera i jest
Morany. Ta znajduje sić na zielonej łące, pasie chowane, po czym odradza sić. Mit, powszechnie
gćsi, otwiera drzwi (wrota). Rzucając w bohatera wystćpujący u Indoeuropejczyków i Semitów, u
jabłkiem, wskazuje go jako swojego wybranka10. Słowian zyskał swoje własne, oryginalne roz-
Rodzeństwo rozpoznaje sić. W niejasnych winićcie.
10
Warto tu jeszcze zwrócić uwagć na motyw nocowania Morynki poza domem i epizod obrzćdu, w którym kukła
 siedzi na ławie. �wiadczy to o tym, że ta mityczna postać jest do pewnego stopnia prefiguracją osoby wystćpującej
w obrzćdzie. Dość wspomnieć o zwyczaju nocowania młodzieży poza domem w Zielone �wićta i Sobótki, oraz o
oczepinach (w roli rekwizytu używano np. dzieży, ławy czy krzesła, pierwotnie  kamienia), aby sić przekonać o jej
związku z obrzćdami weselnymi i wiosennymi.
11
Prawdopodobny wydaje sić związek Morany z tą śmiercią, por. antyteza Kostrubońka, Kostromy i jego narzeczonej
(�ąęńŁ���Ł� 1856, c. 104-107), a nawet jej sprawstwo, por. np. �ą�Ł�ęą ������ć�Ł�ą czy kniahinia �ą��� w
pieśniach rosyjskich  trucicielki, podające bohaterom zatruty alkohol (��ń��ą& 1999, c. 56 61; ��Łń���ą 1978,
c. 204 209).
12
O hetyckich, fińskich, bałtyckich i in. paralelach, zob. np. (��ą���, ������� 1965, c. 127).
Michał Łuczyński. SEMANTYKA OBRZĆDÓW WIOSENNYCH ZWIĄZANYCH... 175
I. PROBLEMOS IR SPRENDIMAI
Bibliografia
BARTO�, Franti�ek, 1888. Naa
e deti. Jejich �ivot v
SZACHERSKA, S. M., 1968. Rola klasztorów
rodine, mezi sebou a v obci, jejich poezii, z�bavy a hry i
duńskich w ekspansji Danii na Pomorzu Zachodnim u
pr�ce spoleŁn�. Brno.
schyłku XII w. Wrocław.
FRAZER, G., 1962. Złota Gałąę. Przeł. H.
TOPOROV, V., 1974. Some remarks about the
Krzeczkowski. Warszawa.
iguvine triad. In: Pod red. Jerzego KURYŁO-
HUZJAK, Vi�nja, 1957. Zeleni Juraj. Zagreb.
WICZA. Studia indoeuropejskie. Wrocław.
JAKOBSON, R., 1985. Selected Writings. Vol. VII.
VACLAVIK, A., 1959. VyroŁni obyŁeje a lidove
Contributions to Comparative Mythology. Studies in
um.ni. Praha.
Linguistics and Philology, 1972 1982. Paris.
WORONICZ, Jan Paweł, 1995. Bolechowice.
KATI�I�, R., 1987. Hoditi  roditi. Spurem der
Sielanka. In Idylla polska. Antologia. Wybór tekstów
Texte eines urslawischen Fruchtbarkeitsritus. Wiener
Alina Witkowska, Izabela Jarosińska. Wrocław.
Slavistisches Jahrbuch, 33.
Z�BRT, �., 1893. Vyn��en�  smrti a jeho vżklady.
KOLBERG, Oskar, 1962 1963. Dzieła wszystkie.
Praha.
Wrocław.
Ą������Ą Ę����Ą, �ą���ą, 1981. ���ć������
KOLL�R, J�n, 1953. N�rodne spievanky. D. 1.
ó �ć�Ł�� ń�ą���Ł. Ń��Ł�.
Bratislava.
Ą���Ę���, �. �., 1903. ��ń����� �������ą�
KRZYSZTOFORSKA-DOSCHEK, Jolanta,
��ń�� �ą �ą�ą�� Ł ó ń�ą���ś. �ąń�� I. ��ś �����ą
2000. Prasłowiańskie ęródła nowszej poezji polskiej.
ęś ��ń��. Ńą�ę�������ó�ćś.
Kraków.
Ą�Ą�ĄŃ���, Ą., 1994. ��ż�Ł��ńęŁ� ���-
KULDA, Bene� Method, 1875. Moravsk� n�-
����Ł� ń�ą��� �ą ��Ł���ó. ��ńę�ą.
rodn� poh�dky, pov.sti, obyŁej� a pove�y. Sv. II. Praha.
��ŃŃ����, �., 1871. �����óńńęŁ� ��ń�Ł ń
MALINOWSKI, L, 1877. Zarysy życia ludowego
���������Ł ��ś�ń���Ł��Ł Ł� ������ń��ą Ł ���ęą,
na Szląsku. Ateneum. Pismo naukowe i literackie, II.
ń ����ęą�Ł �ą�����ć� �����ą, ����ą� Ł �ń�ć� ���ą.
MALINOWSKI, L., 1901. Powieści ludu pols-
��ńę�ą.
kiego na �ląsku. Materiały Antropologiczno-
�Ą������Ą, �. �., 2004. �ą���ą. In: ���
Archeologiczne i Etnograficzne, 5.
���. �. �. ���Ń���� Ń�ą���ńęŁ� ������ń�Ł.
MANGA, J., 1956. Morena a jej ma�arsk�
Ż����Ł�ć�Łń�Ł��ńęŁ� ń���ą��. �. 3. ��ńę�ą.
obmeny. Slovenskż N�rodopis, IV.
�������ŃĘI�, �., 1846. �����óńńęi� �ą���-
MARCINKOWA, J.; SOBCZYŃSKA, K., 1973.
��� ����ą�i�. Ćó��ą�ś �Ł�Łń���ń��ą �ą����ąć�
Pieśni, taniec i obrzćdy górnego �ląska. Warszawa.
���ń��ł��i�, ��Ł�ą����i�.
MATUSIAK, Sz., 1903. Olimp polski podług
�Ą�����, �., 1880. �óńńęŁ� �ą���, �ć�
Długosza. Lud, XIV.
����ąŁ, ������, ����ą�Ł�, ńó����Ł� Ł ��ż�Ł�.
MEYER, C. H., 1931. Fontes Historiae Religionis
��ńę�ą.
Slavicae. Berolini.
�����ŃĘ��, O., 1968. �� Łń���ŁŁ ��ń���-
MONGAJT, A. L., 1957. Wykopaliska w Starym
��ń�ą���ńęŁ� �ą������ Łć� (Ę�ń����ą 
Riazaniu. In: �adami dawnych kultur. Dawna Ruś.
Ę�ń��ó�). �óńńęŁ� ����ę���. �ą���Łą�� Ł
Praca zbiorowa. Warszawa.
Łńń�����ą�Ł�, XI.
MOSZYŃSKA, J., 1881. Kupajło tudzież zabawy
��Ą���, �. �., 1978. �ą��ńęą�Ł� � ���ąń�Ł
doroczne i inne z dodatkiem niektórych obrzćdów
ą�ą���Ł�ńę�ć� ���ę���ą�Ł�. In: Ż�Ł����ćŁ� 1976.
i pieśni weselnych ludu ukraińskiego z okolic Białej
��ńę�ą.
Cerkwi. Zbiór Wiadomości do Antropologii Krajowej,
��Ą���, �. �.; �������, �. �., 1965.
5
Ń�ą���ńęŁ� ���ę���� �����Ł�ó�łŁ� ń��Ł��Ł��ńęŁ�
POTKAŃSKI, K., 1924. Wiadomości Długosza
ńŁń����. (�����Ł� ���Ł��). ��ńę�ą.
o polskiej mitologii. In: K. POTKAŃSKI. Pisma
��Ą���, �. �.; �������, �. �., 1970. Ę
pośmiertne. T. II. Kraków.
ń��Ł��Ł��ńę��ó ą�ą�Ł�ó �Ł�ą Ł �Ł�óą�ą (�ą
KOLANKIEWICZ, L., 1999. Kropelka brandy
�����óńńę�� �ą���Łą��). In: Sign  Language  Cul-
ze Stonehenge (10). Dialog, 3.
ture. Paris.
STASZCZAK, Z., 1964. �ląska forma obrzćdu
��Ą���, �. �.;�������, �. �., 1974.
Marzanny i Gaika na tle porównawczym. Opole.
�ńń�����ą�Ł� � ���ąń�Ł ń�ą���ńęŁ� ������ń���.
176
III. NUOMON� / OPINIE I POGLĄDY
��ęńŁ��ńęŁ� Ł ��ą�����ćŁ��ńęŁ� �����ń� ��ę��ń�- �ĄŃŃ�Ę, �ą�Ł�, 1838. ����ęŁ ��ńńiŁ. Ę�. I.
�óę�ŁŁ ��ęń���. ��ńę�ą. Ńą�ę�������ó�ćś.
��Ą���, �. �., �������, �. �., 1988. Ń�ą���ńęą� �Ł����ćŁ�. Ż��Łę�����Ł��ńęŁ�
�ąp��ą. In: �Ł�� �ą����� �Ł�ą. �. 2. ��ńę�ą. ń���ą��. 1995. ��ńę�ą.
Ę���Ń���ĘĄ�, �. �., 1972. �óńńęŁ� ���Ń�Ą�, Ń. �., 1982. �ą�Łą�Ł���ń��
����ą�Ł� Ł ��ć���� � �ó��Łęą�Ł�� 1860-1870-� ����ą����� ń��óę�ó�� �����ą (Ęó�ą�ą Ł �����ą).
ć����. �óńńęŁ� ����ę���. �ą���Łą�� Ł Łńń����- ��ó�� �� ��ąę���� ŃŁń���ą�, 15.
�ą�Ł�, XIII. �������, �. �., 1998. �����ń���Ł�
�ĄĘŃ������, M., 1856. ��Ł Ł ��ń��� �Ł���ą�ó�� ń�ą���. ���� ��ę��ń��óę�ŁŁ (������Ł�
óę�ąŁ�ńęąć� ń����Ł�ą. �óńńęą� ��ń��ą, III. ę ęó�ńó ń�ą���ńęŁ� �Ł���ą�ó�). ��ńę�ą.
����, Ą. �., 1890. �ą������ ����ąŁ, ������, ��ń��ą ��� �óńńę�� Łń���ŁŁ � ����ą�Ł��,
ńó����Ł�. Ńą�ę�������ó�ćś. ��ć���ą�, ��ń���. 1999. ��ńę�ą.
���Ń���Ą, �. �., 1978. ����� ń�Łń�ę �Ó���ŃĘ��, �. �., 1872. ��ó�� ż���ć�ą�Ł-
Łń���Ł��ńę�� ��ń�Ł o �Ł�ą��� Ńę��Ł��- ��ńę�-ń�ą�Łń�Ł��ńę�� żęń���Ł�Ł �ś �ą�ą���-
�ó�ńę��. �óńńęŁ� ����ę���. �ą���Łą�� Ł �óńńęŁ� ę�ą�, ń�ą��ć����� �����ą���ńęŁ�ś �óń-
Łńń�����ą�Ł�, XXVIII. ńęŁ�ś ć��ć�ą�Ł��ńęŁ�ś ��ł�ń����ś. ���ś III.
����Ą��, Ą. �., 1955. Ń�ą�ą� ���ą��. Ńą�ę�������ó�ćś.
��ńę�ą.
Michał Łuczyński
Michał Łuczyński
Jano Kochanovskio �venstojo kry�iaus akademija
Holy Cross Academy n. a. Jan Kochanowski in Kielce
Kielcuose
Lenkł filologijos institutas
SEMANTICS OF THE SPRING RITES RE-
LATED TO MARZANNA AND JARILO (ABOUT
PAVASARIO RITUAL�, SIEJAM� SU MA-
THE RECONSTRUCTION OF THE  PROTO-
RZANNA IR JARILO, SEMANTIKA ( PROTO-
SLAVIC TEXT )
SLAVI�KO TEKSTO REKONSTRUKCIJOS
Summary
BANDYMAS)
The article is an attempt to summarize and specify
Santrauka
the former proto-Slavic mythology surveys on the
Straipsnyje bandoma apibendrinti ir patikslinti
divine siblings and the death of God of Harvest
ankstesnius protoslavi�kos mitologijos tyrin�jimł
myths. The sources used in the study include his-
apie dievi�kus brol� ir seser� ir derliaus dievo mirties
torical and ethnographical sources, folk songs lyr-
mitą rezultatus. Darbe panaudoti istoriniai ir
ics, and archeological findings. The study makes it
etnografiniai �altiniai, liaudies dainł lyrika,
possible to establish the attributes and functions of
archeologiniai radiniai. Straipsnyje bandoma atkurti
pagan gods and to find plots and individual myth
pagonił dievł bruo�us ir funkcijas, atskleisti atskiras
sequences. This results in the mythical plot recon-
mito vyksmo atkarpas bei jł sekvencijas ir galiausiai
struction. There are three stages of proceedings:
rekonstruoti visą mito fabulą. Straipsnyje med�iaga
the presentation of the sources, the semantics of
pateikiama trimis etapais: pateikiami �altiniai,
the image establishment, and the reconstruction of nustatoma su �iomis fig�romis susijusił vaizdł
semantika ir rekonstruojami protoslavi�ko mito
the proto-Slavic myth of the dying god.
apie mir�tant� dievą fragmentai.
KEY WORDS: ethnography, linguistics, Slavic
REIK�MINIAI �OD�IAI: etnografija, lingvistika,
mythology.
slavł mitologija.
Gauta 2006 05 16
Priimta publikuoti 2006 07 05