Ryzyko zawodowe
Ta broszura zawiera informacje dotyczące zasad "dobrej praktyki ", które nie są
obowiązkowe, jednak mogą okazać się pomocne w zastosowaniach praktycznych
1. Pracodawco, broszura ma za zadanie pomóc ocenić ryzyko w miejscu pracy.
Skierowana jest do małych firm.
2. Ocena ryzyka jest niczym innym jak szczegółowym i dokładnym sprawdzeniem i
oceną tego, co w miejscu pracy może zaszkodzić lub wyrządzić krzywdę
ludziom i pracownikom. Służy do tego, aby ocenić czy zastosowano
wystarczające środki zaradcze lub też po to, aby określić co należy zrobić, aby
te szkodliwe warunki ograniczyć lub wyeliminować.
Celem oceny ryzyka jest też upewnienie się, że nikt nie ulegnie wypadkowi ani
nie zachoruje wskutek oddziaływania czynników środowiska pracy. Wypadki
oraz choroby mogą zrujnować życie oraz negatywnie wpłynąć na Twoje
przedsiębiorstwo poprzez: zmniejszenie wydajności oraz produkcji, uszkodzenie
maszyn i urządzeń, zwiększenie składki ubezpieczeniowej (kosztów
ubezpieczenia) lub konieczność uczestnictwa w procesach sądowych.
3. Nie zrażaj się niektórymi terminami użytymi w tym przewodniku:
" zagrożenie to stan środowiska pracy mogący spowodować wypadek lub
chorobę (chemikalia, prąd elektryczny, praca na wysokości (na drabinach) itd.
" ryzyko jest to prawdopodobieństwo wystąpienia niepożądanych zdarzeń,
związanych z wykonywaną pracą, powodujących straty, w szczególności
wystąpienia u pracowników niekorzystnych skutków zdrowotnych w wyniku
zagrożeń zawodowych występujących w środowisku pracy lub sposobu
wykonywania pracy [PN-N-18001:1999]
" ryzyko resztkowe jest to ryzyko pozostające po zastosowaniu środków
bezpieczeństwa [PN-EN-1050: 1999]
4. Najważniejszymi rzeczami, które będziesz musiał określić jest: czy zagrożenia
są znaczące i czy zapobiegasz im przy pomocy właściwych środków
zaradczych, tak aby uczynić to ryzyko jak najmniejszym. Np. prąd elektryczny
może zabić, ale takie ryzyko jest bardzo małe w środowisku biurowym, jeśli
rzecz jasna elementy pod napięciem są dobrze zaizolowanie a części metalowe
właściwie uziemione.
JAK OCENIĆ RYZYKO W MIEJSCU PRACY
Nie komplikuj sprawy zanadto. W większości małych firm, zagrożeń jest niewiele,
chociaż nie bez wyjątków, oraz są proste i łatwe do rozpoznania. Nie mniej polskie
prawo wymaga aby dokonać oceny ryzyka nawet najprostszymi metodami, np. na tzw.
,,zdrowy rozum".
Być może dokonałeś już oceny ryzyka w niektórych groz
nych sytuacjach, np. jeżeli
używasz trujących i niebezpiecznych chemikaliów. Mogłeś dokonać oceny ryzyka i
zagrożeń dla zdrowia i zastosowałeś już środki zaradcze zgodnie z zasadami i
przepisami bezpieczeństwa i higieny pracy. Jeśli tak, to sprawy zagrożeń masz już
rozpoznane i sprawdzone, a teraz musisz je udokumentować.
Jeśli prowadzisz małą firmę i jesteś pewien, że znasz się na prowadzonych pracach,
możesz dokonać oceny ryzyka osobiście. Jeśli masz co do tego wątpliwości możesz
poprosić właściwego pracownika odpowiedzialnego za ten aspekt działalności lub
specjalistę BHP, aby pomógł ci w tym zadaniu. Jeśli nie jesteś pewien czy w ogóle
podołasz temu zadaniu, zwróć się o pomoc do kompetentnych specjalistów z zewnątrz.
Jednocześnie pamiętaj, że Ty jesteś odpowiedzialny za dopilnowanie, aby ocena
ryzyka została właściwie przeprowadzona i udokumentowana.
KROK 1. SZUKAJ ZAGROŻEC

Jeśli dokonujesz oceny ryzyka sam, obejdz
miejsca pracy, spojrzyj świeżym okiem na
to, co może spowodować zagrożenie. Nie zwracaj uwagi na rzeczy oczywiste, lecz
skoncentruj się na poważnych zagrożeniach, które mogą stanowić niebezpieczeństwo
dla ludzi lub spowodować duże straty. Koniecznie poproś o opinie swoich pracowników
lub ich przedstawicieli; oni mogli zauważyć rzeczy, które nie są widoczne do razu dla
Ciebie. Instrukcje obsługi urządzeń mogą okazać się pomocne przy określaniu
zagrożeń oraz przedstawić te zagrożenia we właściwej perspektywie; podobnie
pomocne mogą okazać się rejestry wypadków lub chorób zawodowych, wyniki badań
czynników szkodliwych i uciążliwych w środowisku pracy oraz wszelkie rejestry, zapisy
dotyczące nieprzewidzianych zdarzeń i awarii.
Do rozpoznania zagrożeń możesz wykorzystać Listy kontrolne którymi posługuje się
inspekcja pracy, zamieszczone na stronie www.pip.gov.pl, lub inne przygotowywane
przez specjalistów branżowych.
KROK 2. OKREŚL KTO MOŻE BYĆ ZAGROŻONY I W JAKI SPOSÓB
Oprócz własnych pracowników pomyśl o ludziach, którzy przebywają na stanowiskach i
w pomieszczeniach pracy okresowo, np. osoby sprzątające, odwiedzający, goście,
podwykonawcy, personel techniczny i naprawczy (serwisowy). Wez
pod uwagÄ™ osoby z
zewnątrz lub tych, którzy dzielą miejsce pracy z Twoimi pracownikami, jeśli istnieją
okoliczności, które mogą stanowić dla nich zagrożenie z powodu prac wykonywanych
przez pracownika.
KROK 3. DOKONAJ OCENY RYZYKA WYNIKAJ
CEJ Z ZAGROŻEC
ORAZ
ZDECYDUJ, CZY ISTNIEJ
CE ÅšRODKI ZARADCZE S
ODPOWIEDNIE I
WYSTARCZAJ
CE
Nawet jeśli zastosowano wszystkie środki zaradcze, zazwyczaj pozostaje pewien
margines zagrożeń (ryzyko resztkowe); to co musisz określić dla każdego znaczącego
zagrożenia stanowi: czy pozostające zagrożenie jest duże, średnie czy małe.
Zalecanym sposobem szacowania ryzyka zawodowego jest skala trójstopniowa, której
zasady przedstawia poniższa tabela

CI
ŻKOŚĆ NAST
PSTW
PRAWDOPODOBIEC
STWO MAA
E ŚREDNIE DUŻE
Mało prawdopodobne małe małe średnie
Prawdopodobne małe średnie duże
Wysoce prawdopodobne średnie duże duże
Po pierwsze zadaj sobie pytanie: czy zrobiłeś wszystko co nakazuje prawo w zgodzie z
normami i standardami przemysłowymi. Np. istnieje prawny obowiązek zabezpieczenia
dostępu do niebezpiecznych części maszyn. Jednak nie poprzestawaj na tym: pomyśl o
tym, że prawo nakazuje, aby zrobić wszystko co jest logicznie uzasadnione, aby
uczynić miejsce pracy bezpiecznym. Twoim celem jest to, aby ograniczyć lub
zmniejszyć wszystkie zagrożenia do minimum, stosując wszelkie możliwe środki
zaradcze. Więcej informacji na temat wymagań prawnych, norm i standardów
przemysłowych możesz znalez
ć w ogólnie dostępnych publikacjach. Wykaz
przydatnych publikacji znajduje się na końcu niniejszych informacji.
Zwróć uwagę, że często zagrożenia są wynikiem niedbalstwa lub braku wyobraz
ni.
Poprawa BHP nie musi wiele kosztować, np. umieszczenie lustra na niebezpiecznym
skrzyżowaniu w celu zapobieżenia kolizjom pojazdów lub umieszczenie materiału anty
poślizgowego na śliskich schodach. Zastosowane środki nie są drogie w stosunku do
istniejących zagrożeń.
Jeśli stwierdzisz, że należy coś zrobić zadaj sobie pytanie:
" czy można pozbyć się wszystkich zagrożeń
" jeśli nie, to co możesz zrobić, aby maksymalnie ograniczyć potencjalne szkody?
Pamiętaj, że środki ochrony osobistej zastosuj jedynie wtedy, jeśli nie możesz zrobić
nic innego.
Jeżeli praca, którą wykonujesz podlega ciągłym zmianom lub jeśli Twoi pracownicy
przemieszczają się z miejsca na miejsce określ te zagrożenia, które możesz
przewidzieć oraz oceń ryzyko z nich wynikające. Następnie, jeśli zauważysz jakieś
nadzwyczajne i nowe zagrożenia na miejscu wykonywania prac, zasięgnij informacji od
osób pracujących na miejscu oraz zastosuj środki zaradcze, które wydają się
konieczne.
Jeśli dzielisz miejsce pracy z innymi, poinformuj innych pracowników lub osoby samo
zatrudniające się o zagrożeniach wynikających z twojej działalności oraz poinformuj ich
o zastosowanych środkach zaradczych. Pomyśl również o zagrożeniach, na które
narażeni są twoi pracownicy z powodu działalności pracowników innych pracodawców.
KROK 4. ZAPISZ SWOJE SPOSTRZEŻENIA
W każdej sytuacji udokumentuj swoje spostrzeżenia wynikające z twojej oceny ryzyka
(nie ma tu znaczenia liczba zatrudnionych osób). Oznacza to:
" zapisanie znaczących zagrożeń
" zapisanie najważniejszych ustaleń: np. "Instalacja elektryczna izolowana oraz
uziemienie sprawdzone - wszystko w dobrym stanie". "Opary i dym ze
spawania: miejscowa wentylacja wyziewów zainstalowana oraz regularnie
sprawdzana".
Ocena zagrożeń ma być właściwa i wystarczająca nie zaś doskonała. Najważniejsze
jest to, aby:
" środki zaradcze były sensowne oraz
" czy istnieje sposób udowodnienia, że dokonano właściwej inspekcji.
Musisz również poinformować swoich pracowników o efektach Twoich działań i
stwierdzonych zagrożeniach.
Zachowaj zapiski i dokumenty na przyszłość; mogą okazać się pomocne, gdy inspektor
zapyta (lub podda w wątpliwość) zastosowane środki zaradcze lub jeśli staniesz się
stronÄ… przed sÄ…dem pracy lub w procesie cywilnym o odszkodowanie. MogÄ… one
również stanowić przypomnienie o tym, na co należy zwracać uwagę w przyszłości.
Stanowić też mogą dowód, że zrobiłeś to, co nakazuje prawo.
UWAGA: Do broszury dołączony jest formularz, który może okazać się pomocny, lecz
możesz stworzyć własny, w dowolnej formie, jeśli uznasz, że Twój jest właściwszy.
KROK 5. PRZEGL
DAJ SWOJ
OCEN
RYZYKA OD CZASU DO CZASU I
WPROWADy
ZMIANY, JEŚLI OKAŻE SI
TO ZASADNE
Aby uprościć całą procedurę możesz skorzystać z innych dokumentów takich jak:
instrukcje obsługi, regulaminy oraz zasady BHP obowiązujące w firmie, dokumentacje
techniczno-eksploatacyjne producentów urządzeń, itp. W wymienionych wyżej
dokumentach możesz znalez
ć wyszczególnione zagrożenia oraz podane środki
zaradcze. Decyzja należy do Ciebie czy zgromadzić wszystkie dokumenty w jednym
miejscu, czy też przechowywać je osobno.
Pamiętaj, że ocena ryzyka jest procesem ciągłym. Gdy wprowadzisz do użytku nowe
maszyny, substancje chemiczne lub procedury itp., które mogą prowadzić do nowych
zagrożeń uzupełnij ocenę ryzyka. W każdym razie jest dobrą praktyką, aby przeglądać i
uzupełniać listę oceny zagrożeń w regularnych odstępach czasu. Nie rozszerzaj listy
zagrożeń wraz z mało istotnymi zmianami lub zatrudnieniem nowego pracownika.
Natomiast, jeśli zajdzie znacząca zmiana w procesie pracy i nowa działalność niesie ze
sobą nowe i znaczące zagrożenia, powinieneś je wciągnąć na listę i dokonać oceny
ryzyka oraz przedsięwziąć środki zaradcze w celu ograniczenia zagrożenia do
minimum.
UZYSKANIE POMOCY
Ocena ryzyka jest wymagana przez prawo. Jeśli zdarzy się, że napotkasz trudności i
problemy w przeprowadzeniu oceny ryzyka radą służyć Ci mogą właściwi terenowo
inspektorzy pracy, których siedziby znajdziesz tej stronie internetowej [zakładka
Okręgowe Inspektoraty Pracy]. Informacji możesz także oczekiwać na stronach www:
www.pip.gov.pl - GA
ÓWNY INSPEKTORAT PRACY
www.ospip.pl - OÅšRODEK SZKOLENIA PIP
Standardy przemysłowe oraz wymogi prawne można znalez
ć w ogólnie dostępnych
publikacjach, np.:
PN-N-18002: 2000 Systemy zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy. Ogólne
wytyczne do oceny ryzyka zawodowego.
PN-En-1050: 1999 Maszyny, Bezpieczeństwo. Zasady oceny ryzyka.
Stanisław Staszewski, Dostosuj swój zakład do obowiązującego prawa pracy. PIP,
Warszawa 2002,
Pilotażowy konkurs 1999-2000 Zarządzanie bezpieczeństwem pracy Struktura systemu,
zastosowanie oraz wdrażanie. PIP, Warszawa 1999.
D. Smoliński, Ocena ryzyka zawodowego na stanowisku pracy. OSPIP, Wrocław 2001
Seria wydawnicza, Bezpieczeństwo i higiena pracy w małych przedsiębiorstwach,
Poradniki pracodawcy i listy kontrolne. CIOP, Warszawa
L. Skuza, Co warto wiedzieć o ryzyku zawodowym. ODDK, Gdańsk 1998,
I. Romanowska - Słomka, A. Słomka, Poradnik Ocena ryzyka w zakładach służby
zdrowia. Mar-Mar, Wrocław 2001,
I. Romanowska - SÅ‚omka, A. SÅ‚omka, ZarzÄ…dzanie ryzykiem zawodowym. Tarbonus,
Tarnobrzeg 2001
© Broszura zostaÅ‚a opracowana w PaÅ„stwowej Inspekcji Pracy z wykorzystaniem
materiałów HSE Anglia.
Opracowanie merytoryczne: J. M. Boguszewski, St. Staszewski
Skład: J. Klimczak, T. Szmagaj