Streszczenie "Potopu"
W 1654 r. Chmielnicki poddaje się Rosji, co staje się przyczyną wojny polsko-rosyjskiej - dwie potężne armie rosyjskie wkraczają w tym roku na Litwę i Białoruś. O tej wojnie wspomina Sienkiewicz nazywając ją, ze względu na cenzurę carską, wojną z Septentrionami, z Chowańskim itp. Herakliusz Bilewicz, przedstawiciel możnego rodu żmudzkiego, w testamencie przekazał cały majątek wnuczce Aleksandrze, oddając ja pod opiekę szlachty laudańskiej i wyznaczając na męża Andrzeja Kmicica, któremu też zapisał wieś Lubicz. Styczeń 1655 r.

Prezentacja i konkury Kmicica w Wodoktach (młodzi pałają odwzajemnioną miłością), pobyt w Lubiczu (pijatyki i rozpusta, dewastacja starożytnego dworku) Zemsta na Butrymach (kompani Kmicica sprowokowali konflikt w karczmie i zostali wybici przez okoliczną szlachtę. Kmicic w odwecie morduje mieszkańców Wołomontowicz i pali ich domy. Oleńka ukrywa go przed Butrymami, ale już bezpiecznego wypędza zrywając zaręczyny) Porwanie Oleńki przez Kmicica, oświadczyny Wołodyjowskiego (Wołodyjowski rani w pojedynku Kmicica, ale widząc jak bardzo młodzi się kochają postanawia pomóc warchołowi w odzyskaniu dobrej reputacji). Wiosną 1655 r. Szwedzi pod wodzą Wittenberga napadają na Polskę. Wykorzystują okazję, że Polska toczy walki z Rosją. Pierwsze uderzenie skierowane jest na Wielkopolskę. Wojskom szwedzkim towarzyszy podkanclerzy koronny Hieronim Radziejowski (skazany na banicję za intrygowanie przeciw królowi Janowi Kazimierzowi i za warcholstwo uciekł w 1652 r. do Szwecji i z zemsty namawiał Szwedów do ataku na Polskę). Kapitulacja pod Ujściem (wojewoda poznański Krzysztof Opaliński w towarzystwie Radziejowskiego i Wirtza przekazują królowi szwedzkiemu władzę nad Wielkopolską). Król Jan Kazimierz, nie zdoławszy nakłonić pospolitego ruszenia do walki z najeźdźcą, rusza w kierunku Krakowa, powierzając jego obronę Stefanowi Czarnieckiemu. Uczta w Kiejdanach, Kmicic stronnikiem Radziwiłła (Na Litwę dotarli Zagłoba oraz bracia Jan i Stanisław Skrzetuscy, chcą u boku wielkiego hetmana litewskiego Janusza Radziwiłła bronić kraju. W Upicie dołączył do nich Michał Wołodyjowski. W Kiejdanach przebywa już Oleńka, której towarzyszy stryj, Tomasz Bilewicz. Kmicic widząc w Radziwille obrońcę kraju składa mu przysięgę wierności) Odbicie przez Zagłobę eskortowanych oficerów (omamiony przez hetmana Kmicic staje po stronie zdrajcy, zaś pozostali oficerowie zostają aresztowani i skazani na śmierć. Kmicic błaga dla nich o łaskę i hetman zapewnia go, iż zostaną internowani w Birżach. Eskortuje ich Roch Kowalski. Spryt i przebiegłość Zagłoby ratują im życie - komendant miasta miał ich rozstrzelać). Ocalenie skazanego na rozstrzelanie Kmicica (rycerz próbuje zmusić Bilewiczów do wyjazdu do Kiejdan, Wołodyjowski ratuje Oleńkę, ale nakazuje rozstrzelanie Kmicica jako zdrajcy. Życie ratuje mu Zagłoba, który przejętych listów wiedział o wstawiennictwie pana Andrzeja) Kmicic u Bogusława Radziwiłła(pobyt w Pilwiszkach uświadamia Kmicicowi przewrotność Radziwiłłów, próbuje porwać Bogusława, ale sam ranny ledwie uchodzi śmierci) Przełom duchowy Kmicica (Kmicic ukrywa się w lesie w chacie smolarzy będącej teraz własnością Kiemliczów, opiekuje się nim Soroka): przybiera nazwisko Babinicz, wysyła listy do Janusza Radziwiłła, wypowiadając mu służbę (bracia w zamian puszczą pogłoskę, jakoby to Kmicic postanowił porwać króla i oddać go w ręce Szwedów) i do Wołodyjowskiego, ostrzegając przed zdradą Radziwiłłów, postanawia wyruszyć na Śląsk do króla Jana Kazimierza. Ostrzeżenie przez Kmicica ojców paulinów (Kmicic podsłuchał prowadzoną w języku niemieckim rozmowę pomiędzy dowódcą wojsk szwedzkich Wrzeszczowiczem a baronem Lisola o zamiarze zajęcia Częstochowy i ograbienia Jasnej Góry. Zdobyte informacje przekazuje przeorowi klasztoru, księdzu Kordeckiemu. Obrona Jasnej Góry, Babinicz: 8 listopada pod mury klasztoru przybywają wojska szwedzkie pod dowództwem Wrzeszeczowicza, który na próżno próbuje skłonić zakonników do otwarcia bram, 18 listopada docierają Szwedzi dowodzeni przez Millera, kolejne ich szturmy nie przynoszą rezultatów, Babinicz wykazuje się ogromnym męstwem, dzielnością i zmysłem dowódczym czym zdobywa przychylność księdza Kordeckiego, jeden z posłów ostrzega obrońców przed ściąganymi z Krakowa działami burzącymi, Kmicic pod osłoną nocy wysadza kolumbrynę prochem, ale dostaje się do niewoli. Tu zdrajca Kuklinowski torturuje więźnia, ale ten przy pomocy braci Kiemliczów uchodzi cało, 25 grudnia Szwedzi przypuszczają ostatni szturm i odchodzą spod murów. Przeor, przekonany o śmierci Kmicica, ujawnia jego prawdziwe nazwisko. Spotkanie Kmicica z Janem Kazimierzem, powrót króla do kraju (król nieufnie podchodzi do opowieści Babinicza, rusza jednak do kraju. Babinicz ciężko ranny w bitwie, w której króla od szwedzkiej niewoli bronią górale, wyznaje swe prawdziwe nazwisko). Śmierć Janusza Radziwiłła w Tykocinie (oblężony przez wojsk Sapiehy, pod jego dowództwem walczą Wołodyjowski i Zagłoba, hetman umiera 31 grudnia). Kmicic, z rozkazu króla, na czele oddziału Tatarów, których chan przysłał na pomoc Rzeczypospolitej . Ocalenie Anusi Borzobohatej (Zamojski, upatrzywszy sobie Anusię Borzobohatą, dwórkę księżnej Wiśniowieckiej, każe odwieść dziewczynę do Zamościa, ale planuje odbicie dwórki. Kmicic uniemożliwia spisek i odwozi Anusię do Białej, skąd zostaje odesłana do Grodna. W drodze porywa ją jednak Bogusław Radziwiłł i osadza razem z Oleńką w Taurogach). Bitwa pod Sokółka, uratowanie Soroki przez Kmicica (Sakowicz podstępnie chwyta Sorokę i skazuje na śmierć przez nabicie na pal. Kmicic na próżno błaga o uwolnienie przyjaciela, wówczas zbuntowane oddziały radziwiłłowskie atakują Bogusława). Armia szwedzka w klinie Wisły i Sanu. Bitwa pod Warką, zdobycie Warszawy, Prostki (Czarniecki uniemożliwia wojskom szwedzkim dotarcie do obozu króla Karola Gustawa). Oleńka u Bogusława w Taurogach (zakochany magnat na próżno stara się o względy Oleńki, zaś po jego wyjeździe na wojnę z Sapiehą - pan Sakowicz próbuje swe plany miłosne zrealizować w stosunku do Anusi). Walki podjazdowe Kmicica skierowane przede wszystkim przeciw wojskom znienawidzonego Bogusława Radziwiłła (Kmicic zwycięża magnata w pojedynku, ale wypuszcza go wolno obawiając się o życie Oleńki). Ucieczka Oleńki i Anusi do Wołmionowicz (panny przy pomocy stryja Oleńki, p. Tomasza Bilewicza - dowodzi zbrojnym oddziałem na Żmudzi - umykają z Taurogów). Ocalenie Wołomowicz przez Kmicica (Sakowicz poszukując oddziału pana Tomasza przechwytuje list i atakuje Wołomowicze. Wieś ocala Kmicic. Kiedy jednak ma zamiar powrócić i spotkać z ukochaną, otrzymuje rozkaz wyruszenia na południe Polski, na wojnę z Rakoczym) Ranny Kmicic w Lubiczu (Oleńka zamierza wstąpić do klasztoru, przypadkowo spotyka ciężko rannego w wojnie węgierskiej 1657 r. Kmicica. Może przebaczyć umierającemu, ale nie chce znać żywego). Rehabilitacja Andrzeja Kmicica (podczas mszy w Upicie ksiądz odczytuje list królewski przywieziony przez Wołodyjowskiego, w którym monarcha rehabilituje Kmicica. Oleńka [prosi ukochanego o wybaczenie).


Potop (przyczynyskutki)

XVII - XVII w -Potop
PRZYCZYNA:
1) Szwecja chciała stworzyć z Bałtyku morze wewnętrzne Szwecji (opanować pd. wybrzeża). Nie zgadzali się z tym Polacy i Rosjanie.
2) Polscy władcy z dynastii Wazów starali się o tron szwedzki.
PRZEBIEG:
1) Na początku XVII w. Szwedzi najechali na polskie Inflanty i po krótkim czasie opanowali znaczna ich część. Dowodził wojskami polskimi hetman litewski Karol Chodkiewicz.
W 1605 r. Doszło do bitwy pod Kircholmem. O zwycięstwie Polaków zadecydowała ciężka jazda husarii (staranowali Szwedów).
Skutki bitwy: został ranny król szwedzki (zdobyto cały jego obóz); Chodkiewicz zdobył wielką sławę; nie wyparto Szwedów z Inflant, bo w Polsce zaczęła się wojna domowa (spory króla z szlachtą)
2) Kilka lat później Szwedzi zagrozili Gdańsku. Nie zdobyli miasta, ale zajęli wybrzeża i pobierali cło od okrętów w porcie (wpłynęło to niekorzystnie na gospodarkę)
Skutek: Polacy musieli zorganizować flotę morską na walkę z okrętami szwedzkimi.
3) W 1627 r. doszło do bitwy morskiej pod Oliwą, gdzie odnieśliśmy zwycięstwo.
Skutek: Wybrzeże zostało uwolnione; Polska była osłabiona. Nie korzystny dla nas rozejm: Szwedzi zatrzymali Inflanty i Prusy Książęce (bez Królewca); nie mięli prawa pobierania cła od towarów polskich.
4) W II połowie XVII w. Szwedzi wykorzystując nasze osłabienie zaatakowali znowu. Nakłonili ich do tego również niektórzy magnaci polscy, skłóceni z królem J. Kazimierzem. Główny pretekst
J. Kazimierz używał tytułu króla szwedzkiego.
5) W 1655 r. Szwedzi zaatakowali z 2 stron. Od Pomorza Szczecińskiego na Wielkopolskę i z Inflant na Litwę. Pod Ujściem zebrało się pospolite ruszenie, które miało wystąpić przeciw Szwedom. Doszło jednak do zdrady. Magnaci podpisali opiekę nad Szwedami w zamian za nietykalność majątków szlacheckich i wiary katolickiej. Na Litwie zdradzili bracia: Janusz i Bogusław Radziwiłłowie. W zamian za obietnicę utworzenia z części Litwy lennego księstwa Radziwiłłów oddali bez walki Litwę Karolowi Gustawowi.
Skutek: Polska i Litwa cała pod panowaniem Szwedów; magnaci przechodzili na stronę Karola Gustawa; Jan Kazimierz ucieka na Śląsk (Austria); Szwedzi rabowali i nakładali wysokie podatki.
6) Obrona Jasnej Góry: Szwedom nie udało się jedynie zdobyć klasztoru paulinów na Jasnej Górze. Obroną kierował przeor ks. Augustyn Kordecki. Wywiózł na Śląsk cudowny obraz Matki Boskiej, ukrył kosztowności i uzbroił klasztor. Szwedzi zbawieni wiadomością o kosztownościach postanowili go zdobyć. Przeor nie pozwolił wpuścić Szwedów. Zaczęły się strzały. Przez pierwsze 3 dni i 3 noce Szwedzi nie uzyskali rezultatu. Obrońcy w 4 noc zniszczyli niespodziewanie dwa największe działa, później znowu. Rozległa się wieść, że J. Kazimierz wraca do kraju, a lud idzie na odsiecz Jasnej Górze. Największy szwedzki szturm
w Boże Narodzenie. Polacy odparli go, a Szwedzi zażądali okupu . Nie dostali go, bo klasztor był biedny, dostali 2 obrazki. Po 40 dniach oblężenia Szwedzi odeszli.
Skutek: Polacy podjęli walkę z najeźdźcą.
7) Prusy (lenno polskie) nie udzieliły pomocy (byli zobowiązani) Polakom. Chcieli odłączyć się od Polski, więc weszli w porozumienie z Karolem Gustawem i najeżdżali na Polskę.
Skutek: W 1657 r. Polska zwolniła z zależności lennej Prusy i oddzieliła ich.

SKUTKI:
- w 1660 r. doszło do pokoju w Oliwie: Szwedzi zatrzymali większość część Inflant i wymusili zrzeczenie się Jana Kazimierza tytułu króla Szwecji.
- Duże zniszczenia materialne i kulturalne Polski