Projektowanie a zrównoważony rozwój
Rys. 1. Koncepcja parku przemysłowego w Warce (oprac. Małgorzata Sobótka)
Rys. 2. Projekt modernizacji fragmentu bulwaru przy Molo w Gdyni Orłowie przy użyciu rodzimych gatunków
(oprac. Studio Krajobraz)
Zrównoważony rozwój można określić za pomocą trzech aspektów naszego
życia: środowiska naturalnego, życia społecznego oraz potrzeb
ekonomicznych. Zgodnie z tą zasadą powinno dochodzić do ich integracji.
Architekci krajobrazu dbający o jakość przestrzeni dodają do tej listy czwarty
aspekt, jakim jest estetyka krajobrazu.
Ze względu na intensywne użytkowanie oraz wpływ człowieka naturalne zasoby
ekologiczne gwałtownie zmniejszają się. Z kolei zwiększa się zanieczyszczenie
środowiska przy jednoczesnym nadmiernym wykorzystywaniu surowców
naturalnych. Negatywny wpływ ludzkiej działalności na środowisko powoduje m.in.
zanieczyszczenie gleby, wody, powietrza, tworzenie składowisk odpadów,
przedostawanie się do środowiska toksycznych substancji, degradację siedlisk,
powiększenie dziury ozonowej oraz niszczycielski wpływ na krajobraz. Działalność
człowieka ma duże znaczenie zarówno w skali globalnej, jak i lokalnej.
Grabieżcza działalność człowieka
Wymienione zanieczyszczenia prowadzą do kłopotów zdrowotnych ludności.
Problemem jest także nadmierne i nierozważne zagospodarowanie terenu, bez
szacunku dla krajobrazu i ekosystemów. Prowadzi to do degradacji naturalnych
siedlisk roślin i zwierząt, utraty terenów rolniczych oraz wielorakiego
zanieczyszczenia terenów. Ludzie nierozważnie wykorzystują także duże ilości
zasobów wód gruntowych. Ponadto ogromne powierzchnie terenów pokryte
nawierzchnią parkingów, dróg lub innych elementów infrastruktury mogą się
przyczyniać do zanieczyszczenia wód powierzchniowych oraz powodować lokalne
podtopienia w przypadku ulewnych deszczy. Kolejnym problemem jest nieracjonalne
gospodarowanie surowcami naturalnymi, których zasoby stopniowo się wyczerpują.
Powstają zatem trzy podstawowe problemy, powodowane nierozsądną, wpływającą
negatywnie na środowisko działalnością człowieka. Pierwszy stanowi degradacja
naturalnych wartości ekologicznych (zanieczyszczenie środowiska naturalnego),
drugi  obniżenie jakości życia na terenach mieszkaniowych (wpływ na zdrowie
człowieka), trzeci  duży efekt przestrzenny niezrównoważonej gospodarki terenami
(wpływ na odbiór wizualny przestrzeni). Powstaje zatem pytanie, jak temu
zapobiegać? W odpowiedzi na nie powstała idea zrównoważonego rozwoju, która
dzięki swoim założeniom rozwiązuje zidentyfikowane problemy naszej cywilizacji.
Rys. 3. Ścieżki drewniane wyniesione ponad teren szanujące system korzeniowy istniejących drzew (fot.
Małgorzata Sobótka)
Czym jest zrównoważony rozwój?
Zgodnie z definicją, zrównoważony rozwój to taki  rozwój społeczno-gospodarczy, w
którym następuje proces integrowania działań politycznych, gospodarczych i
społecznych z zachowaniem równowagi przyrodniczej oraz trwałości podstawowych
procesów przyrodniczych, w celu zagwarantowania możliwości zaspokajania
podstawowych potrzeb poszczególnych społeczności lub obywateli zarówno
współczesnego pokolenia, jak i przyszłych pokoleń 1. Inaczej sformułowana definicja
zrównoważonego rozwoju pochodzi z dokumentu Agenda 21, gdzie mowa jest o
 integracji środowiska oraz rozwoju, które doprowadzą do spełnienia podstawowych
potrzeb, lepszych warunków życia dla wszystkich, lepiej chronionych i
gospodarowanych ekosystemów oraz bezpieczniejszej i pomyślnej przyszłości 2.
Zrównoważony rozwój jest też rozumiany jako integracja trzech aspektów:
społecznego, środowiskowego oraz ekonomicznego. Projektanci ze względu na
swoją profesję dodają czwarty aspekt  estetykę przestrzeni.
Skala ma znaczenie
Bardzo ważną kwestią w projektowaniu krajobrazu w zgodzie ze środowiskiem jest
szersze spojrzenie na przestrzeń, w której znajduje się projektowany teren.
Najlepszym rozwiązaniem jest spojrzenie najpierw w skali regionalnej oraz analiza
terenu pod kątem wszystkich aspektów. Należy sprawdzić, jakie są uwarunkowania
środowiskowe, na które może wpłynąć planowana inwestycja, jakiego rodzaju
ekosystemy znajdują się w pobliżu projektowanego obiektu, jakie są połączenia
ekologiczne? Spojrzeć trzeba także pod kątem uwarunkowań społecznych i
odpowiedzieć sobie na pytanie: jakie są potrzeby, nastroje oraz struktura społeczna?
Ostatnia rzecz to analiza sytuacji ekonomiczno-gospodarczej. Mowa tutaj o
uwarunkowaniach przestrzennych, związanych z lokalizacją przemysłu oraz
przedsiębiorstw, ich wpływie oraz znaczeniu na danej przestrzeni. Po
przeanalizowaniu sytuacji w skali regionalnej należy sporządzić ogólną koncepcję
rozwoju danego terenu, uwzględniającą indywidualne potrzeby planowanej inwestycji
z poszanowaniem i pamięcią o istniejących uwarunkowaniach. Przykładem takiej
koncepcji jest koncepcja parku przemysłowego w Warce, która opracowana została
jako pierwszy etap zagospodarowania terenu zakładu przemysłowego Browary
Warka. Koncepcja ta uwzględnia silne powiązania hydrologiczne, potrzeby
społeczne, wymagania ekonomiczne oraz estetykę przestrzeni, wzorowanej na
charakterystycznych strukturach krajobrazu tego regionu. Stworzenie takiej koncepcji
oraz szersze spojrzenie na krajobraz, wykraczające poza ramy docelowo
projektowanej przestrzeni, pozwala na zidentyfikowanie rzeczywistych potrzeb i
problemów.
Rys. 4. Widok na jeden z wieżowców kompleksu biurowego w Apeldoornie z wodnym dachem oraz fragmentem
atrium z okazałym drzewostanem (fot. Małgorzata Sobótka)
Zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju
Aby dobrze zaprojektować powierzoną przez inwestora przestrzeń, bardzo ważnym
aspektem jest przekonanie go do idei zrównoważonego rozwoju. Niezależnie od
tego, czy chodzi o inwestora instytucjonalnego, przedsiębiorstwo czy osobę
prywatną. Kartę przetargową dla projektantów stanowi aspekt ekonomiczny, który w
przypadku rozwiązań proekologicznych przyniesie zyski bezpośrednie i pośrednie.
Bezpośredni zysk to oszczędności zużycia surowców takich jak woda czy energia.
Pośrednie zyski polegają na budowaniu pozytywnego wizerunku przedsiębiorstwa.
Przystępując do pracy nad projektem, należy kierować się podanymi wytycznymi.
Każdy z aspektów zrównoważonego rozwoju wymaga spełnienia kilku wskazanych
zasad. Dbając o aspekt środowiskowy, trzeba dbać o ochronę istniejących struktur
ekologicznych, poprawiać ich stan poprzez odpowiednie kierunki rozwoju przestrzeni.
Należy integrować jej funkcjonowanie z istniejącymi systemami przyrodniczymi,
hydrologicznymi oraz społecznymi. Przykładowe rozwiązanie stanowi stosowanie
wyniesionych drewnianych kładek, które zapobiegają ingerencji w system korzeniowy
istniejących drzew. Rozwiązanie jest bardzo proste, ale jakże ważne. Kolejna kwestia
to ograniczanie zużycia energii oraz zasobów wodnych. Można zastosować tutaj
rożne rozwiązania przestrzenne, m.in. izolację budynków i infrastruktury technicznej
za pomocą roślinności. Bardzo ważną rolę spełniają zielone dachy oraz zielone
ściany, a także używanie alternatywnych technologii oczyszczania ścieków, takich
jak oczyszczalnie roślinne. Stosowanie roślinności na budynkach oraz w ich
otoczeniu wpływa korzystnie na poprawę różnorodności biologicznej. Jednak aby
rozwój danej przestrzeni był zrównoważony pamiętać należy, aby były to gatunki
rodzime, pochodzące z lokalnych siedlisk. Pozwoli na wzmocnienie lokalnych struktur
przyrodniczych oraz poprawę jakości środowiska życia. Właśnie tą zasadą kierowano
się przy opracowaniu koncepcji zieleni dla fragmentu bulwaru w Gdyni Orłowie w
sąsiedztwie molo, gdzie dobór gatunkowy opierał się wyłącznie na gatunkach
rodzimych dla nadmorskich siedlisk. W strefie spacerowej na powierzchni bulwaru
zastosowano pasowe nasadzenia z buka, wierzby, piaskownicy, wydmuchrzycy oraz
innych roślin. Pas oddzielający bulwar od plaży zagospodarowano nasadzeniami
traw charakterystycznych dla wydm nadmorskich z uzupełnieniem ich głazami
narzutowymi.
Społeczeństwo i ekonomia
W przypadku aspektu społecznego należy skupić się na poprawie jakości życia
mieszkańców miasta, dzielnicy lub osiedla, w zależności od skali założenia. Ważna
jest także poprawa warunków środowiska dla pracowników na danym terenie
poprzez zastosowanie dużej ilości elementów roślinnych. Poprawa jakości życia
powinna wiązać się ze zwiększeniem ilości miejsc wypoczynku oraz rozrywki w celu
integracji społecznej. Doskonałym przykładem zapewnienia pracownikom miejsca
wypoczynku w otoczeniu zieleni jest projekt rewitalizacji kompleksu biurowego
holenderskiego Głównego Urzędu Skarbowego w Apeldoornie. W projekcie tym
zagwarantowano pracownikom dwa obszerne atria, zagospodarowane dojrzałą
roślinnością, co sprzyja wypoczynkowi oraz integracji.
Nie można zapomnieć także o udziale lokalnej społeczności w procesie
kształtowania danej przestrzeni. Możliwości jest tutaj kilka: konsultacje społeczne,
warsztaty projektowe z udziałem mieszkańców, ankiety i sondaże.
Kwestie ekonomiczne odnoszą się w szczególności do zastosowania nowych
technologii w celu ograniczenia zużycia wody i energii. Dokonać tego można za
pomocą roślinnych oczyszczalni ścieków, zielonych ścian i dachów. Metodą może
być także wodny dach, regulujący temperaturę. W dni upalne obniża temperaturę
pomieszczeń usytuowanych poniżej, natomiast w zimne dni stanowi izolację
termiczną. Rozwiązanie takie zastosowano właśnie na kompleksie Głównego Urzędu
Skarbowego w Apeldoorn.
Ogromne znaczenie ma również ponowne wykorzystanie wody po oczyszczeniu.
Duży wpływ na powodzenie obiektu zgodnego z zasadami zrównoważonego rozwoju
ma dobre samopoczucie jego użytkowników. W przypadku przedsiębiorstw wpływa to
na zwiększenie wydajności pracy, w centrach handlowych na zwiększenie wydatków
na zakupy itp.
Rys. 5 Dach wodny jako element redukujący zużycie energii kompleksu biurowego w Apeldoornie (fot. Małgorzata
Sobótka)
Wygląd też się liczy
Ostatnim, ale nie mniej ważnym aspektem jest estetyka projektowanej przestrzeni. W
przypadku kierowania się zasadą zrównoważonego rozwoju istotne jest
wykorzystanie walorów terenu, na którym znajduje się obiekt. Ważna jest analiza
uwarunkowań w celu ograniczenia negatywnego wpływu projektowanego terenu na
aspekt wizualny przestrzeni. Tą kwestię w dużej mierze determinują uwarunkowania
środowiskowe, mówiące, że należy stosować rodzime charakterystyczne dla danego
terenu gatunki. Można za to wybierać rożne formy. Kształt projektowanej przestrzeni
winien wzorować się na naturalnych formach, ale powinno się też zaproponować
użytkownikowi nowe, ciekawe rozwiązania, pozwalające wykorzystać przestrzeń do
rekreacji i wypoczynku.
Projektowanie zgodne z zasadami zrównoważonego rozwoju jest procesem bardzo
złożonym. Wymaga on dogłębnych analiz, indywidualnego podejścia do przestrzeni i
poszanowania wszystkich uwarunkowań projektowanego terenu. Sukces osiągnąć
można w momencie zapewnienia współdziałania środowiska, społeczności lokalnej
oraz sfery ekonomicznej na danym terenie, wzbogacając przestrzeń o harmonijne i
ciekawe formy krajobrazu.
Małgorzata Sobótka
Studio Krajobraz
y
ródła:
1. Ustawa z 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (DzU 2001 nr 62, poz.
627).
2. United Nations, Agenda 21. Rio de Janeiro1992.
Artykuł pochodzi z miesięcznika  Zieleń Miejska , Numer 6/2011 (50)