Centralny Instytut Ochrony Pracy
3-4. STANOWISKA PRACY WYKONYWANEJ W POZYCJI SIEDZACEJ
dr Joanna Bugajska
3-4.5. Organizacja stanowiska pracy siedzacej na przykladzie stanowiska operatora komputerowego Uciazliwosc pracy wykonywanej w pozycji siedzacej, zwiazana z nadmiernym obciazeniem ukladu miesniowo - szkieletowego oraz wzroku moze byc zmniejszona, a nawet wyeliminowana przez zapewnienie ergonomicznego stanowiska pracy i wlasciwa organizacje pracy. Bardzo istotnym elementem jest zapoznanie pracowników z wystepujacymi na tych stanowiskach pracy uciazliwosciami i ich skutkami zdrowotnymi, a takze ze sposobami zapobiegania tym skutkom.
Ze wzgledu na duza róznorodnosc prac wykonywanych w pozycji siedzacej, co glównie limituje parametry charakteryzujace dane stanowisko pracy, zasady organizacji takich stanowisk omówione zostana na podstawie stanowiska operatorów terminali komputerowych.
W przypadku stanowiska operatora komputerowego eliminacja uciazliwosci pracy wiaze sie z wyposazeniem stanowiska w sprzet komputerowy o odpowiednich parametrach, w odpowiedni stól i siedzisko oraz w podnózek i wspornik nadgarstkowy, filtr ochronny i uchwyt na dokument. Nastepnie nalezy wlasciwie rozmiescic poszczególne elementy na stanowisku pracy i zapewnic wlasciwe oswietlenie oraz warunki mikroklimatyczne.
3-4.5.1. Podstawowe wymagania w zakresie wyposazenia stanowiska pracy z komputerem
3-4.5.1.1. Wyposazenie podstawowe
Stól
Trudno jest przy tak szeroko sformulowanym temacie podac konkretne wymiary prawidlowego stolu. Sa one inne dla róznych rodzajów prac wykonywanych w pozycji siedzacej. Istnieja natomiast ogólne zasady, które nalezy brac pod uwage organizujac te stanowiska pracy.
Stól powinien byc stabilny.
Powinno byc wystarczajaco duzo miejsca pod stolem, aby uzytkownik mógl znalezc wygodna pozycje dla nóg. Korzystne jest stosowanie podnózków. Podnózek jest istotnym elementem wyposazenia stanowiska, zwlaszcza dla osób niskich. Jest on niezbedny w przypadku stanowiska ze stolem o nieregulowanej wysokosci blatu.
Powierzchnia blatu stolu powinna byc wystarczajaco duza, tak aby zapewnic latwe rozmieszczenie na nim wszystkich elementów wyposazenia stanowiska.
Wysokosc stolu determinuje przyjmowana pozycje siedzaca. Wazne jest, aby byla ona ustalona ze wzgledu na zapewnienie naturalnego polozenia ramion podczas pracy oraz zapewnienie odpowiedniej przestrzeni na nogi pod blatem. Dlatego zaleca sie, aby stól posiadal mozliwosc regulacji wysokosci.
Mechanizmy regulacji powinny byc proste w obsludze i nie powinny wymagac duzej sily podczas regulacji.
Powierzchnia blatu nie powinna byc polyskliwa. Zalecane sa barwy jasne, pastelowe, nalezy unikac blatów koloru czarnego.
Strona 1
Centralny Instytut Ochrony Pracy
Przednia krawedz blatu stolu powinna byc lagodnie ksztaltowana (zaokraglona), aby nie wywolywala ucisku na wsparte na niej nadgarstki lub przedramiona.
Siedzisko
W przypadku siedziska mozemy powiedziec wiecej na temat jego wymiarów, poniewaz w mniejszym stopniu zaleza one od rodzaju wykonywanej pracy, a w wiekszym od pracownika. Tutaj takze istnieja jednak ograniczenia, gdyz na przyklad ze wzgledu na rodzaj i zakres wykonywanych ruchów, nie na wszystkich stanowiskach pracy siedzacej krzeslo powinno posiadac podlokietniki.
Siedzisko powinno byc stabilne (5-ramienna podstawa) oraz umozliwiajace uzytkownikowi przyjmowanie wygodnej pozycji podczas wykonywania róznych zadan podczas pracy.
Wysokosc plyty siedziska powinna byc regulowana. Minimalny zakres regulacji wysokosci plyty siedziska powinien wynosic 43 ? 53 cm.
Oparcie powinno miec regulacje wysokosci pomiedzy dolna krawedzia oparcia a plyta siedziska i pochylenia plyty oparcia.
Wszystkie mechanizmy regulacyjne powinny byc latwo dostepne, proste w obsludze i nie powinny wymagac duzej sily w celu dokonania regulacji.
Plyty siedziska i oparcia powinny miec odpowiednie uksztaltowanie uwzgledniajace naturalne wygiecie kregoslupa (czesc ledzwiowa) i odcinka udowego konczyny dolnej.
Zalecane jest, aby siedzisko wyposazone bylo w podlokietniki, tam gdzie zezwala na to rodzaj wykonywanych czynnosci roboczych.
W przypadku stanowiska pracy operatora komputerowego, do wyposazenia podstawowego zaliczamy równiez sprzet komputerowy, w tym glówne jego czesci (ze wzgledu na zaangazowania operatora): monitor i klawiature.
Ponizej przedstawiono wymagania jakie powinien spelniac sprzet komputerowy.
Powinno uwzgledniac sie je przy doborze wyposazenia komputerowego (zakupie sprzetu) oraz przy ewentualnej konstrukcji monitora.
Monitor
Monitor powinien byc wyposazony w nastepujace regulacje: pochylenia monitora (do tylu do 2o a do przodu do 5o), obrotu monitora wokól swojej osi pionowej (o 120? po 60? w obu kierunkach) oraz wysokosci polozenia monitora (zakres regulacji przynajmniej 15 cm). Powyzsze regulacje powinny umozliwic uzytkownikowi takie ustawienie monitora, aby wyeliminowac odblaski na ekranie oraz obserwowanie ekranu przy wygodnym kacie pochylenia glowy.
Klawiatura
Klawiatura powinna byc oddzielnym elementem zestawu komputerowego (oddzielona od monitora) przynajmniej z dwoma pozycjami regulacji jej pochylenia (do 25o) tak, aby uzytkownik mógl znalezc wygodna pozycje dla rak, nie powodujaca nadmiernego wygiecia dloni czy obciazenia miesni ramion. W obu przypadkach ustawienia pochylenia klawiatury, pionowa odleglosc pomiedzy drugim rzedem klawiszy (tzn. z klawiszami A, S...) a podstawa klawiatury nie powinna przekraczac 30 mm.
Przestrzen na blacie stolu przed klawiatura powinna byc wystarczajaco duza (100 ? 150 mm) i zapewniac podparcie dloni oraz nadgarstków.
3-4.5.1.2. Wyposazenie dodatkowe
Uchwyt na dokument
Aby ograniczyc czeste przenoszenie glowy oraz czeste zmiany akomodacji oka, na Strona 2
Centralny Instytut Ochrony Pracy
stanowisku powinien znajdowac sie stabilny uchwyt na dokumenty. Zalecane jest, aby byla mozliwosc regulacji jego pochylenia oraz wysokosci.
Zaleca sie, aby dokument byl umieszczony na tej samej wysokosci oraz w takiej samej odleglosci od oka co ekran monitora (obok monotora).
Innym dobrym rozwiazaniem jest, gdy dokument znajduje sie na wprost operatora, pomiedzy ekranem monitora a klawiatura.
Podnózek
Podnózek jest istotnym elementem wyposazenia stanowiska, zwlaszcza dla osób niskich. Jest on niezbedny w przypadku stanowiska ze stolem o nieregulowanej wysokosci blatu.
Minimalne wymiary plyty podnózka wynosza 450 ? 350 mm (szerokosc razy glebokosc). Zalecane jest stosowanie podnózka o regulowanym kacie pochylenia w zakresie 0o ? 15o. W przypadku stosowania podnózka nieregulowanego, kat pochylenia powinien wynosic 15o.
Powierzchnia podnózka nie moze byc sliska.
Podnózek powinien byc na tyle stabilny, aby podczas uzywania nie przesuwal sie po podlodze.
Wspornik nadgarstkowy
Zapewnienie podparcia dla rak i nadgarstka pozwala zapobiegac nadmiernemu obciazeniu statycznemu miesni ramion i obreczy barkowej oraz nadmiernemu odgieciu grzbietowemu dloni.
Wymiary wspornika powinny byc dopasowane do wymiarów klawiatury (szerokosc i pochylenie klawiatury).
Przednia krawedz wspornika powinna miec lagodne ksztaltowanie, a sam wspornik powinien byc na tyle stabilny, aby podczas pracy nie przesuwal sie wzgledem klawiatury czy blatu stolu.
3-4.5.2. Rozmieszczenie elementów stanowiska pracy Wystepujaca obecnie na rynku róznorodnosc zarówno sprzetu komputerowego jak i mebli biurowych, daje uzytkownikowi szerokie mozliwosci wyboru przy zakupie wyposazenia stanowiska z komputerem. Wybierajac odpowiedni stól i siedzisko, nalezy uwzglednic nastepujace czynniki:
liczba i rozmiary zakupionego sprzetu: rodzaj jednostki centralnej (pozioma, wieza, mini wieza, pozioma plaska), wielkosc monitora, rodzaj i rozmiar drukarki oraz inny drobny sprzet, jak: mysz, skaner)
charakter planowanej do wykonywania pracy (dorywcza, ciagla, wprowadzanie danych, edycja tekstu, prace dialogowe).
Ustawienie wysokosci blatów stolu
Szczególna uwage na wyposazenie stanowiska nalezy zwrócic w razie planowania wykonywania prac o charakterze ciaglym lub o duzym nasileniu. Najlepszym rozwiazaniem jest zakup stolu z regulacja wysokosci i z oddzielnymi blatami. Wówczas monitor ustawiamy na wprost operatora tak, aby górna krawedz obudowy monitora znajdowala sie na poziomie lub ponizej wysokosci jego oczu, wtedy mozna uzyskac najkorzystniejsza pozycje ze wzgledu na napiecie miesni szyjnych i miesni obracajacych galkami ocznymi. Blat pod klawiature ustawiamy na takiej wysokosci, aby odpowiadala wysokosci polozenia lokcia przy zgietej pod katem prostym konczynie górnej operatora w pozycji siedzacej. Przyjmuje sie przy tym, ze dlon operatora znajduje sie na wysokosci drugiego rzedu klawiszy na klawiaturze. Takie ustawienie blatu zapobiega nadmiernemu unoszeniu ramion wzgledem ich naturalnego polozenia oraz wyginaniu dloni podczas pracy.
Usytuowanie elementów sprzetu komputerowego na stole: Strona 3
Centralny Instytut Ochrony Pracy
w razie czestego korzystania z dokumentów, wskazane jest wyposazenie stanowiska w uchwyt na dokumenty, który najkorzystniej jest umiescic miedzy monitorem a klawiatura lub obok monitora
w przypadku korzystania ze stolu o nieregulowanej wysokosci zaleca sie wyposazenie stanowiska w podnózek
nalezy unikac umieszczania monitora na jednostce centralnej przednia krawedz klawiatury powinna znajdowac sie w odleglosci 100 ? 150 mm od przedniej krawedzi stolu (zaokraglonej), aby bylo miejsce na podparcie dloni, nadgarstka lub przedramion.
Przedstawione powyzej ogólne zasady doboru sprzetu i organizacji stanowiska komputerowego uzmyslawiaja, jakie aspekty zwiazane ze stanowiskiem pracy siedzacej i czlowiekiem wykonujacym te prace nalezy rozpatrywac podczas organizowania takich stanowisk.
3-4.5.3. Oswietlenie
Wiele prac wykonywanych w pozycji siedzacej zwiazanych jest z wytezona praca wzrokowa i duzym obciazeniem wzroku. Dlatego parametry oswietlenia, poza ogólnymi zasadami, powinny byc dobierane indywidualnie w zaleznosci do charakterystyki danego stanowiska i rodzaju wykonywanych na nim czynnosci.
Praca przy komputerze wiaze sie z co najmniej dwoma rózniacymi sie od siebie zadaniami wzrokowymi:
czytanie drukowanego tekstu na dokumencie i znaków na klawiaturze czytanie znaków na monitorze (znaki jasne na ciemnym tle lub znaki ciemne na jasnym tle).
W takiej sytuacji nalezy stosowac oswietlenie, zapewniajace dobre warunki widzenia dla obu zadan wzrokowych. Wysoki poziom natezenia oswietlenia jest niezbedny na plaszczyznie klawiatury i dokumentu, lecz na plaszczyznie ekranu jest niekorzystny ze wzgledu na obnizenie kontrastu luminacji znaków i tla na ekranie. W pomieszczeniach z komputerami zaleca sie stosowanie oswietlenia ogólnego (sufitowego). Oswietlenie miejscowe moze miec miejsce jedynie przy zastosowaniu specjalnych opraw przeznaczonych do pracy przy komputerze, posiadajacych odpowiednio uksztaltowany odblysnik i raster w celu ograniczenia olsnienia od oprawy oraz odbic na stanowisku pracy. W pomieszczeniach, w których okna skierowane sa we wszystkich kierunkach oprócz pólnocnego, nalezy zainstalowac zaluzje.
3-4.5.4. Organizacja pracy
Przedstawione ponizej podstawowe zalecenia dotyczace wlasciwej organizacji pracy na stanowisku z komputerem moga dotyczyc wielu innych rodzajów prac wykonywanych w pozycji siedzacej, poniewaz glównym ich celem jest przeciwdzialanie nadmiernej intensywnosci, monotonii i czastkowosci zadan oraz nadmiernemu jednostronnemu obciazeniu ukladu miesniowo-szkieletowego.
W celu przeciwdzialania nadmiernej intensywnosci pracy zaleca sie: wprowadzenie przerw w pracy (15 minut po kazdej jednej lub dwóch godzinach pracy, w zaleznosci od nasilenia pracy)
laczenie pracy przy komputerze z pracami innego typu lub w ogóle urozmaicenie wykonywanych czynnosci roboczych
wprowadzenie cwiczen gimnastycznych w czasie trwania przerw.
W celu ograniczenia monotonii i nadmiernej czastkowosci pracy zaleca sie pozostawienie operatorowi zadania o mozliwie wysokim stopniu stymulacji i Strona 4
Centralny Instytut Ochrony Pracy
urozmaicenia, zamiast dazenia do automatyzowania wszystkiego co da sie zautomatyzowac.
Zaleca sie, aby zadania realizowane przez operatów mialy charakter calosciowy i obejmowaly czynnosci przygotowawcze (wybór celów, procedury), czynnosci organizacyjne, czynnosci kontrolne oraz czynnosci wykonawcze.
Jezeli wzgledy organizacyjne nie pozwalaja na zaprogramowanie zadan dostatecznie urozmaiconych i calosciowych, zaleca sie stosowanie rotacji, a wiec przesuwanie pracownika w ciagu dnia roboczego do innych zadan.
Aby zapobiec mozliwym stresom wynikajacym z ograniczenia czy tez splycenia kontaktów spolecznych, zaleca sie m. in. nastepujace posuniecia organizacyjne: przygotowanie blisko stanowiska pracy pomieszczen, gdzie ludzie mogliby sie spotykac i wspólnie spedzac przerwy
stwarzanie warunków do funkcjonowania grup nieformalnych na terenie zakladu, na przyklad organizowanie wspólnych zajec rekreacyjnych dla pracowników zapewnianie pracownikom spolecznego wsparcia w srodowisku pracy.
W organizacji pracy wykonywanej w pozycji siedzacej bardzo waznym elementem sa przerwy w pracy. Nie powinny sie one ograniczac do przerwy sniadaniowej, w trakcie której pracownicy konsumuja sniadanie równiez w pozycji siedzacej. Przerwy powinny wystepowac czesciej, na przyklad kilka minut co godzine i powinny byc przeznaczone na aktywny odpoczynek polegajacy na zmianie pozycji ciala, wykonaniu kilku ruchów rozluzniajacych, spacer. Niezmiernie wazne sa tzw. mikropauzy. Sa to bardzo krótkie, czesto niezauwazalne przerwy, w czasie których dochodzi do rozluznienia napietych miesni. W trakcie takich przerw pracownik powinien miec mozliwosc oparcia pleców i przedramion na oparciu krzesla.
3-4.5.5. Ergonomia oprogramowania
W zalaczniku do rozporzadzenia Ministra Pracy i Polityki Spolecznej z dnia 1 grudnia 1998 r. w sprawie bezpieczenstwa i higieny pracy na stanowiskach wyposazonych w monitory ekranowe (DzU nr 148, poz. 973), znajduje sie m.in. szesc wymagan stawianych pracodawcy, dotyczacych sytuacji projektowania, doboru i modernizacji oprogramowania oraz planowania wykonywanych zadan z wykorzystaniem ekranu monitora. Zalacznik okresla tylko minimalne wymagania w tym zakresie, a brzmia one nastepujaco:
oprogramowanie powinno odpowiadac zadaniu przewidzianemu do wykonania oprogramowanie powinno byc latwe w uzyciu oraz dostosowane do poziomu wiedzy i (lub) doswiadczenia pracownika
systemy komputerowe musza zapewniac przekazywanie pracownikom informacji zwrotnej o ich dzialaniu
systemy komputerowe musza gwarantowac wyswietlanie informacji w formie i tempie odpowiednich dla pracownika
bez wiedzy pracownika nie mozna dokonywac kontroli jakosciowej i ilosciowej jego pracy
przy tworzeniu oprogramowania i przetwarzaniu danych powinny byc stosowane zasady ergonomii.
Ponizej zostana omówione wyzej wymienione wymagania, z uwzglednieniem wiedzy z dziedziny ergonomii oprogramowania oraz dotychczasowych wniosków z badan dotyczacych kryteriów ergonomicznej oceny oprogramowania prowadzonych w Centralnym Instytucie Ochrony Pracy w ramach strategicznego programu rzadowego (SPR) pn. Bezpieczenswo i ochrona zdrowia czlowieka w srodowisku pracy (obecnie program wieloletni).
Wymagania wymienione w tym rozporzadzeniu dotycza pracodawców w sytuacjach Strona 5
Centralny Instytut Ochrony Pracy
projektowania, doboru, modernizacji oprogramowania oraz planowania zadan z wykorzystaniem ekranu monitora. Wydaje sie, ze najczesciej spotykana przez pracodawców sytuacja jest dobór odpowiedniego oprogramowania dla personelu.
Wazne jest, aby przed dokonaniem zakupu ustalic - jakim celom bedzie sluzylo oprogramowanie i jakie zadania beda najczesciej wykonywane za jego pomoca. Ten obowiazek jest narzucony przez pierwsze wymaganie wymieniane w rozporzadzeniu.
Oprogramowanie powinno odpowiadac zadaniu przewidzianemu do wykonania.
Jak w praktyczny sposób mozna to wymaganie realizowac? Jezeli w danej instytucji jest duzo stanowisk komputerowych, najlepszym sposobem zebrania informacji nt. typowych zadan wykonywanych z zastosowaniem komputera, moze byc krótka ankieta lub nawet rozmowa z przyszlymi uzytkownikami. Po sporzadzeniu listy zadan najczesciej wykonywanych przez potencjalnych uzytkowników mozna ogólne zadania rozpisac na szczególowe czynnosci [4]. Wszystkie zadania powinny miec charakter rzeczywisty i jak najbardziej konkretny, aby projektanci oprogramowania lub osoby dobierajace oprogramowanie (nie znajacy specyfiki pracy) mogli zrozumiec uzytkowników i ich prace.
Dobrym rozwiazaniem jest przetestowanie oprogramowania przez uzytkowników.
Niektórzy producenci udostepniaja na pewien czas wersje produktu, przed podjeciem decyzji i ostatecznym ich zakupem, w celu poznania i oceny przydatnosci danego programu komputerowego.
Problem dostosowania wlasciwosci oprogramowania do zadan uzytkownika jest omawiany w drugiej czesci normy miedzynarodowej EN ISO 9241. Celem tej czesci normy jest poprawienie skutecznosci i samopoczucia indywidualnego uzytkownika przez stosowanie wiedzy ergonomicznej w praktyce i wykorzystanie jej w realizacji zamierzonych zadan. Celem projektowania zadan jest: ulatwienie osiagniecia zadan
zagwarantowanie uzytkownikom zdrowia i bezpieczenstwa promocja dobrego samopoczucia
dostarczanie okazji rozwijania mozliwosci dotyczacych realizacji zadan.
W normie podkresla sie, ze wazna forma uzyskiwania informacji jest analiza informacji pochodzacych bezposrednio od uzytkowników. Mozna je otrzymywac w róznych formach:
przez obserwacje
za pomoca oceny psychometrycznej wystandaryzowanych skal przez wykorzystanie kwestionariuszy
w wyniku wywiadu
przez konsultacje.
Oprogramowanie powinno byc latwe w uzyciu oraz dostosowane do poziomu wiedzy i (lub) doswiadczenia pracownika.
Wymaganie to pracodawca moze realizowac w dwojaki sposób: przez dobór odpowiedniego oprogramowania oraz przez poszerzenie wiedzy i doswiadczenia pracownika. Jak podaje Sikorski [11], formy oddzialywan moga byc formalnymi dzialaniami i samodzielnymi próbami rozszerzenia swojej wiedzy nt. wykonywania zadan z danym oprogramowaniem. Mozna do nich zaliczyc: formalne oddzialywania wspierajace uzytkownika: sesje szkoleniowe
spotkania grup uzytkowników
programy rozwoju personelu
programy edukacyjne dla personelu
wewnetrzny serwis techniczny i informacyjny, nieformalne formy wsparcia uzytkownika: komunikacja grupowa
Strona 6
Centralny Instytut Ochrony Pracy
lokalny „guru”
grupy dyskusyjne uzytkowników.
Z relacji pracowników róznych instytucji wiadomo, ze najczesciej wykorzystywanymi formami uzyskania wsparcia technicznego w zakresie obslugi oprogramowania sa: komunikacja w najblizszym srodowisku pracy i odwolywanie sie do wiedzy i umiejetnosci osób o wiekszym doswiadczeniu w danym zakresie.
Wymaganie to weryfikuje sie zarówno przy doborze oprogramowania, jak i przy doborze pracowników. W ofercie pracy mozna zamiescic informacje o wymaganiach dotyczacych obslugi oprogramowania („zatrudnie osobe ze znajomoscia programów graficznych, programów srodowiska WINDOWS, programu Acces itp.).
Systemy komputerowe musza zapewniac przekazywanie pracownikom informacji zwrotnej o ich dzialaniu.
W badaniach eksperymentalnych [8] wyrózniono trzy mozliwe powody uciazliwosci w pracy z oprogramowaniem:
uciazliwosc spowodowana utrata kontroli
uciazliwosc spowodowana niewystarczajacym wsparciem ze strony programu uciazliwosc spowodowana jakoscia i czytelnoscia informacji.
W tabeli 3-6 przedstawiono ocene uciazliwosci pracy z edytorem tekstu w tych trzech zakresach. Niska ocena (skala 1?5) oznacza duzy stopien uciazliwosci.
Tabela 3-6. Srednie wartosci ocen w skalach uciazliwosci w odniesieniu do calej grupy badanej oraz do grup nowicjuszy i profesjonalistów, z ocena istotnosci róznic miedzy grupa nowicjuszy i profesjonalistów
SKALE UCIAZLIWOSCI
Srednie wartosci ocen w Róznice
poszczególnych grupach
istotne
statystycznie
cala
nowicjusze profesjo- (test Manna
grupa
nalisci
– Whitneya)
Uciazliwosc spowodowana utrata 2,59
2,42
2,76
U=155 (t)
kontroli
Uciazliwosc spowodowana jakoscia i 3,96
4,01
3,92
czytelnoscia informacji
Uciazliwosc spowodowana 3,42
3,41
3,44
niewystarczajacym wsparciem ze
strony programu
*p<0,05
**p<0,01
(t) – istotnosc róznic na poziomie tendencji p<0,1
Wyniki zamieszczone w powyzszej tabeli pokazuja, ze utrata kontroli jest najbardziej uciazliwa sytuacja dla uzytkowników. Badanie istotnosci róznic w tym zakresie pomiedzy uzytkownikami doswiadczonymi i nowicjuszami pokazuje, ze szczególnie osoby o malym doswiadczeniu sa narazone na tego typu uciazliwosci.
Na uciazliwosci spowodowane utrata kontroli moga skladac sie sytuacje, gdy: nie wiemy co sie dzieje z programem
program wykonal czynnosc, której nie planowalismy wystepuja komunikaty o bledach
wystepuja komunikaty, których nie rozumiemy itp.
Tego rodzaju sytuacje sa nie do unikniecia w praktyce, nawet w najbardziej dopracowanych systemach komputerowych. Czesc tych sytuacji moze wynikac nie z Strona 7
Centralny Instytut Ochrony Pracy
bledów w samym oprogramowaniu, lecz wad osprzetu komputerowego lub trudnosci w konfiguracji hardware’u i software’u
Systemy komputerowe musza gwarantowac wyswietlanie informacji w formie i tempie odpowiednich dla pracownika.
Tempo przekazywania informacji przez systemy komputerowe nie moze byc ani zbyt wolne, ani zbyt szybkie. Aby zobrazowac pierwszy problem, wyobrazmy sobie frustracje osoby uzyskujacej wynagrodzenie zaleznie od liczby wpisanych danych, która czeka pól minuty lub dluzej na zaakceptowanie i potwierdzenie wpisania danych do bazy. Przy zbyt szybkim przekazywaniu informacji z kolei, uzytkownik jest zmuszony do kilkakrotnego powracania do tej samej czynnosci, aby w calosci odczytac konieczne informacje. Jak widzimy z tych przykladów, zarówno zbyt wolne jak i zbyt szybkie przekazywanie informacji powoduje strate czasu i sytuacje stresowe dla uzytkownika.
We wspomnianym rozporzadzeniu jest poruszany równiez problem formy przekazywania informacji, czyli czytelnosci, jakosci symboli graficznych i zastosowania w systemach jezyka uzywanego przez uzytkownika.
Mozna sie zastanowic, czy ten zapis rozporzadzenia nie obejmuje zbyt malego zakresu sposobu przekazywania informacji – czy rzeczywiscie chodzi tylko o wyswietlanie informacji. Jak wiemy na stanowiskach komputerowych pracuje wiele osób niewidomych i slabo widzacych, które posluguja sie przede wszystkim dzwiekowym przekazem informacji za posrednictwem dekoderów mowy. Dla tych osób wyswietlanie informacji jest bez znaczenia.
Bez wiedzy pracownika nie mozna dokonywac kontroli jakosciowej i ilosciowej jego pracy.
Jednym ze sposobów oceny oprogramowania jest rejestracja pracy w trakcie wykonywania zadan. Mozna jej dokonywac bezposrednio przez rejestracje kamera wideo lub np. posrednio przez obserwacje monitora osoby pracujacej na innym monitorze podlaczonym do sieci. Mozliwosci kontroli pracy na komputerze bez wiedzy uzytkownika sa bardzo duze. Jednak ze wzgledów etycznych czynienie tego, bez poinformowania samej osoby obserwowanej, jest zabroniona.
Nalezy zwrócic uwage, ze zgodnie z trescia rozporzadzenia nie jest konieczne uzyskanie zgody pracownika na kontrole pracy, lecz wymaga sie, by bylo to dokonywane za wiedza osoby zainteresowanej.
Przy tworzeniu oprogramowania i przetwarzaniu danych powinny byc stosowane zasady ergonomii.
Ostatnie zalecenie dotyczace oprogramowania zawiera w sobie wszystkie wymienione wczesniej i wiele innych zasad sformulowanych w zakresie ergonomii oprogramowania.
Wszystkie te zasady maja jeden cel ogólny – zapewnienie skutecznosci, wydajnosci i zadowolenia uzytkownika. Te trzy wlasciwosci skladaja sie na miary uzytecznosci (jakosci uzytkowej). Norma ta (ISO 9241-11) przytacza opis miar uzytecznosci i przyklady mozliwosci ich okreslenia.
Skutecznosc
Miary skutecznosci odpowiadaja celom albo zadaniom czastkowym uzytkownika w zakresie dokladnosci z jaka te cele moga byc osiagane.
Wydajnosc
Miary wydajnosci odpowiadaja poziomowi skutecznosci w stosunku do wydatkowanych zasobów, do których mozna zaliczyc np.: wysilek umyslowy albo fizyczny, czas, materialy lub koszt finansowy.
Strona 8
Centralny Instytut Ochrony Pracy
Satysfakcja
Do miar satysfakcji mozna zaliczyc te obszary, kiedy uzytkownicy sa wolni od niewygody oraz kiedy okreslaja swoje nastawienie do produktu lub jego wykorzystania.
Satysfakcja moze byc wyszczególniana i mierzona przez subiektywne szacowanie na skali doswiadczanej niewygody, stopien akceptacji produktu, zadowolenie z wykorzystywania produktu lub poziomu akceptacji obciazenia praca w trakcie wykonywania zadan. Szczególowe miary satysfakcji mozna rejestrowac przez liczbe pozytywnych i krytycznych komentarzy rejestrowanych w trakcie uzywania.
Dodatkowa informacja moze byc analiza, takich danych, jak: przerwy w wykorzystaniu produktu, nadmierne wykorzystanie produktu, obciazenie lub niedociazenie uzytkownika, umyslowe lub fizyczne obciazenie praca, problemy zdrowotne lub czestosc przeniesien do innego rodzaju pracy. Tabela 3-7 prezentuje przykladowe miary uzytecznosci.
Tabela 3-7. Przyklady miar uzytecznosci (EN ISO 9241-11) Cel
Miary skutecznosci
Miary wydajnosci
Miary zadowolenia
uzytecznosci
Calkowita
procent
czas potrzebny
wielkosc oceny
uzytecznosc
osiagnietych celów
do wykonania
zadowolenia
procent
zadania
czestosc
calkowitego
ilosc zadan
dobrowolnego
wykonania zadania
wykonanych w
wykorzystania
srednia dokladnosc
jednostce czasu
czestosc skarg
zakonczonych
finansowy koszt
zadan
wykonania
zadania
Do najczesciej wymienianych zasad ergonimii oprogramowania (heurystyk) naleza m.in.
[6]:
sprzezenie zwrotne (na kazda czynnosc powinna wystepowac reakcja lub informacja systemu)
dostepnosc (zapewnienie narzedzi i informacji wg potrzeb uzytkownika) prosty i naturalny dialog (prosty dialog wg kolejnosci wykonywanych czynnosci) zastosowanie jezyka uzytkownika (zastosowanie jezyka, symboli ze srodowiska uzytkownika)
zmniejszenie obciazenia pamieci krótkotrwalej (brak koniecznosci zapamietywania wielu informacji)
potwierdzenie dzialan (informacja o efekcie dzialan) dobrze oznaczone wyjscia (latwosc wyjscia z czesci niepotrzebnych do realizacji zadan)
mozliwosc pracy „na skróty” (mozliwosc automatycznego wydawania polecen, bez rozbudowanego dialogu)
eliminacja bledów (ograniczanie koniecznych bledów do minimum).
Na koniec rozwazan na temat ergonomii oprogramowania i realizacji rozporzadzenia MPiPS w sprawie bezpieczenstwa i higieny pracy na stanowiskach wyposazonych w monitory ekranowe [15], nalezy nadmienic, ze w Centralnym Instytucie Ochrony Pracy skonstruowane zostalo narzedzie do oceny oprogramowania przez uzytkowników –
Kwestionariusz oceny oprogramowania (KOO) . Kwestionariusz ten umozliwia ocene oprogramowania w zakresie wybranych ergonomicznych wlasciwosci, uciazliwosci i zadowolenia z pracy z oprogramowaniem.
<- Poprzedni podrozdzial | Nastepny podrozdzial -> Strona 9
Centralny Instytut Ochrony Pracy
Strona 10