K S I Ę G A T R Z E C I A – Z O B O W I Ą Z A N I A C Z Ę Ś Ć O G Ó L N A O R A Z U M O W A S P R Z E D A Ż Y

V I I I . Z O B O W I Ą Z A N I A I Ś W I A D C Z E N I A

8 . 1 . I s t o t a z o b o w i ą z a n i a

Stosunek zobowiązania to rodzaj stosunku cywilnoprawnego, który ma odpowiednie cechy. Zobowiązanie polega na tym,

że wierzyciel może żądać od dłużnika świadczenia, a dłużnik powinien świadczenie spełnić. (A r t . 3 5 3 p a r . 1 K C )

Podmiotami zobowiązań są:

•

wierzyciel – podmiot, który może się domagać spełnienia określonego świadczenia – wierzytelności (zespołu

uprawnień, np. a r t . 3 0 6, 3 5 6 p a r . 2 K C)

•

dłużnik – podmiot zobowiązany do spełnienia świadczenia (dług – zespół obowiązków dłużnika, np. a r t . 3 7 3,

3 7 9 K C)

Przedmiot świadczenie, tj. zobowiązanie dłużnika na rzecz wierzyciela

Treść stanowią prawa i obowiązki stron.

Zobowiązanie jest stosunkiem o charakterze względnym – oznaczona osoba może od oznaczonej osoby żądać spełnienia

świadczenia (podmioty indywidualnie oznaczona). Wyjątek od charakteru względnego występuje w przedmiocie gwarancji

wprowadzenia osoby trzeciej do stosunku zobowiązań (osoba na rzecz osoby trzeciej)

Zwykle w momencie powstania zobowiązania wskazany jest dłużnik oraz wierzytelność albo sposób jego wyznaczenia. W

modelu złożonym możemy powiedzieć, iż osoba może być wierzycielem swojego dłużnika.

Wierzytelność – prawo podmiotowe przysługuje wierzycielowi i służy zaspokojeniu interesów wierzyciela niesprzecznych

ze społeczno – gospodarczym przeznaczeniem prawa i zasad współżycia społecznego. Zwykle ma charakter majątkowy.

Ostatecznie zawsze przybiera postać roszczenia wierzytelność podmiotowo i przedmiotowo zdefiniowana. Korelatem

wierzytelności jest dług, który często interpretujemy z opisu wierzytelności.

Dług a odpowiedzialność – dług jest zespołem obowiązków dłużnika, a odpowiedzialność to ujemne następstwa

przewidziane przez ustawę w związku ze ziszczeniem się pewnych zdarzeń kwalifikowanych negatywnie, np. czyn

niedozwolony.

Zasadą jest odpowiedzialność dłużnika całym swoim majątkiem za zobowiązanie (odpowiedzialność osobista). Można ją

ograniczyć, gdy wynika to z ustawy bądź umowy:

•

dłużnik odpowiada określoną częścią majątku za dług, wierzyciel może się z niej zaspokoić (kum wirigus

patrimoni) , np. a rt . 1 0 3 0 K C

•

wskazana jest maksymalna wartość, jaka może być uzyskana z majątku osoby zobowiązanej (pro wirigus

patrimowi), np. a r t . 1 0 3 1 p a r . 2, 5 5 i 4 z d 2 K C

Odpowiedzialność rzeczowa występuje w przypadku hipoteki oraz zastawu. Polega na tym, iż wierzyciel może dochodzić

uprawnienia od każdoczesnego właściciela rzeczy z indywidualnie oznaczonej rzeczy.

8 . 3 . Z o b o w i ą z a n i e n i e z u p e ł n e ( n a t u r a l n e )

Zobowiązania niezupełne (naturalne) występuje, gdy dłużnik nie ponosi odpowiedzialności za dług, a wierzyciel nie ma

uprawnienia do domagania się spełnienia świadczenia. Zobowiązanie istnieje, ale jest osłabione. Brak jest przepisów

ogólnych dotyczących tej instytucji. Kategorie – zobowiązania, w których:

•

roszczenie uległo przedawnieniu (zobowiązanie zaskarżalne)

•

wynikające z gier i zakładów z wyłączeniem gier, zakładów zarządzanych / zatwierdzanych przez właściwy

organy państwowe jak również gier zakazanych lub nierzetelnych (zobowiązania niezaskarżalne, np. przegrana w

pokera)

•

wykonanie czynności zawiść zasadom współżycia społecznego (zobowiązania niezaskarżalne)

8 . 4 . P o w s t a n i e i u s t a n i e z o b o w i ą z a n i a

•

na skutek czynności prawnej - zazwyczaj umowy, jednostronne czynności prawne, akty administracyjne,

konstytutywne orzeczenia sądu,

•

czyny niedozwolone z art. 415-439 KC,

•

bezpodstawne wzbogacenie z art. 405-414 KC,

•

prowadzenie cudzych spraw bez zlecenia z art. 752 KC

Zobowią zania

1

8 . 5 . Ś w i a d c z e n i a

Pojęcie świadczenia jako podmiotu zobowiązania – jest to zachowanie się dłużnika zgodnego z treścią zobowiązań i

czyniące zadość interesom wierzyciela. Zachowanie dłużnika może dotyczyć dóbr materialnych lub niematerialne

(przedmiotów świadczenia – suma pieniężna, namalowanie obrazu, rzecz itp.). Świadczenie może polegać na działaniu

(wydanie rzeczy / spełnienie usługi) bądź zaniechaniu (niepodejmowanie, zaprzestanie działania) – a r t . 3 5 3 pa r. 2 K C.

Musi ono zostać dokładnie określone w umowie bądź najpóźniej w chwili spełnienia świadczenia.

Dla swej ważności świadczenie musi być możliwe do realizacji. Jeśli od początku jest niemożliwe, to zobowiązanie nie

powstaje.

8 . 5 . a . R o d z a j e ś w i a d c z e ń

1. rezultatu / starannego działania

a. rezultatu – osiągnięcie konkretnego celu, np. namalowania obrazu

b. starannego działania – działanie dłużnika nakierowane na dany cel, przy czym dłużnik nie zobowiązuje

się, że ten cel osiągnie, np. lekarz, prawnik

2. w zobowiązaniach przemiennych / z upoważnieniem przemiennym

a. świadczenie nie jest ściśle określone, a dłużnik ma wykonać jedno z kilku alternatywnych świadczeń. W

momencie wykonania występuje konkretyzacja świadczenia przez wybór (prawo dłużnika / wierzyciela /

osoby trzeciej zawarte w treści czynności prawnej). A r t . 3 6 5 p a r . 3 K C – jeśli strona uprawniona nie

wybiera opcji, to po upływie oznaczonego terminu druga strona może wybrać.

b. W zobowiązaniu od początku jest jedno świadczenie, np. wydanie określonej rzeczy ruchomej. Dłużnik

może spełnić w zamian za to świadczenie coś innego i w ten sposób zobowiązanie jest wykonane i

wygasa. A r t . 8 9 7 K C - Jeż eli po wykonaniu darowizny darczyń ca popadnie w niedostatek,

obdarowany ma obowią zek, w granicach istnieją cego jeszcze wzbogacenia, dostarczać darczyń cy

ś rodków, których mu brak do utrzymania odpowiadają cego jego usprawiedliwionym potrzebom albo do

wypełnienia ciążą cych na nim ustawowych obowią zków alimentacyjnych. Obdarowany moż e jednak

zwolnić się od tego obowią zku zwracają c darczyń cy wartość wzbogacenia.

3. kryterium czasu

a. jednorazowe – dla określenia treści nie trzeba odwoływać się do elementu czasu – realizowane przez

jednorazowe zachowanie się dłużnika

b. okresowe – czynność powtarza się cyklicznie w określonych z góry odstępach czasu, np. comiesięczny

czynsz

c. ciągłe – stałe zachowanie się dłużnika w czasie trwania stosunku zobowiązaniowego. Brak odrębnych,

powtarzających się zachowań dłużnika, np. świadczenie pracy. Można je wypowiedzieć i nie ma

obowiązku zwrotu tego, co dłużnik świadczył wierzycielowi. Jeśli obowiązywałaby forma odstąpienia, to

taki obowiązek by występował.

4. Niepodzielne – nie mogą być wykonywane częściowo bez zmiany ich istoty lub wartości. Odwrotnością

podzielne.

5. Oznaczone co do gatunku / tożsamości rzeczy będącej przedmiotem świadczenia.

a. Co do tożsamości – rzecz indywidualnie oznaczona

b. Co do gatunku – rzecz określona według cech rodzajowych

8 . 5 . b . Ś w i a d c z e n i a p i e n i ę ż n e , z a s a d a w a l u t o w o ś c i o r a z n o m i n a l i z m u

•

Świadczenia pieniężne odgrywają szczególną rolę, a stanowią przekazanie z majątku dłużnika do majątku

wierzyciela określonej wartości majątkowej oznaczonej w jednostkach pieniężnych.

•

Zasada walutowości z a r t . 3 5 8 K C – zobowiązania pieniężne na terytorium RP mogą być wyrażone tylko w

pieniądzu polskim. Trzeba to uzupełnić o prawo dewizowe – zasada ma znaczenie wyłącznie w krajowym obrocie

dwustronnie profesjonalnym.

•

Świadczenie pieniężne może być:

o

zapłatą gotówkową – przeniesienie własności znaków pieniężnych

o

zapłatą bezgotówkową – może się odbyć w formie czeku, weksla, przelewu na rachunek bankowy.

Konieczna jest zgoda obu stron, przy czym najczęściej jest ona dorozumiana, np. poprzez umieszczenie

na papierze firmowym przedsiębiorstwa numeru konta

•

Przedsiębiorcy w transakcjach między sobą przy płatności powyżej 15 tyś Euro, to wymagany jest przelew na

podstawie u s t a w y o w ol n o śc i g os p od a rc z e j.

8 . 5 . c . Z a s a d a n o m i n a l i z m u i w a l o r y z a c j i

Zasada nominalizmu a r t . 3 5 8i 1 pa r . 2 K C – zobowiązanie pieniężne należy spełnić przez zapłatę tej samej sumy

pieniężnej, na której opierał dług w chwili powstania zobowiązania

Waloryzacja – uwzględnianie zmiany siły nabywczej pieniądza pomiędzy powstaniem a wykonaniem zobowiązania mija

jakiś czas. Służy to dostosowaniu wartości spełnianego świadczenia do aktualnej sytuacji. Może ona nastąpić na podstawie

Zobowią zania

2

zapisów umownych bądź orzeczenia sądowego. Cała instytucja dotyczy w zasadzie wszystkich świadczeń pieniężnych, z

wyłączeniem przypadków w ustawie wymienionych.

•

umowa – strony ustalają wysokość świadczenia wg innego aniżeli pieniądz miernika wartości (klauzula

waloryzacyjna wskazuje, ile pieniędzy trzeba zapłacić, aby zobowiązanie zostało umorzone). Przykładem może

być zapłata równowartości dwóch ton pszenicy

•

sądowa – Sąd może zmienić treść zobowiązania, a zmiany mogą dotyczyć wysokości świadczenia, sposobu jego

spełnienia. Musi przy tym uwzględnić interesy obu stron oraz zasady współżycia społecznego(rozłożenie

konsekwencji ekonomicznej zmiany wartości pieniądza na obie strony stosunku). Sąd może zmienić wysokość

świadczenia pod dwoma warunkami:

o

istotna zmiana siły nabywczej pieniądz, która nastąpiła w trakcie trwania stosunku zobowiązania

o

żądanie strony (nie może z nim wystąpić przedsiębiorca, jeżeli zobowiązanie jest bezpośrednio złączone

z jego prowadzeniem)

8 . 5 . d . O d s e t k i

•

Jest to świadczenie okresowe, akcesoryjne i może pełnić różne funkcje – za opóźnienie / dla waloryzacji.

•

A rt . 3 5 9 p a r . 1 K C – odsetki należą się, gdy wynika to z czynności prawnej, ustawy, orzeczenia sądowego,

decyzji innego organu

•

O wysokości odsetek decyduje treść czynności prawnej. Ustala się jednak pewne odsetki maksymalne w

wysokości czterokrotnego kredytu lombardowego NBP (A r t . 3 5 9 pa r . 2 i 1) Aktualnie ten wskaźnik wynosi

22% (od marca 2006 – sprawdzić na egzamin)

•

Jeśli wysokość odsetek nie jest ustalona w treści czynności prawnej, to stosuje się odpowiednio odsetki ustawowe

ustalane w drodze rozporządzenia Rady Ministrów (od 15.X.2005 wynoszą 11,5%)

•

Zakaz anatocyzmu – pobierania odsetek od zaległych odsetek na podstawie a r t . 4 8 2 K C

o

Po powstaniu zaległości strony zgodziły się na naliczanie odsetek

o

Wierzyciel wytoczył powództwo o naliczenie odsetek

o

Zaległe raty kredytów długoterminowych udzielanych przez instytucje kredytowe

I X . U M O W Y I O D S Z K O D O W A N I A

9 . U m o w y z o b o w i ą z u j ą c e – i s t o t a i t r e ś ć

Jest to główny instrument obrotu pieniędzy, dóbr i usług w gospodarce. Umowa składa się z co najmniej 2 zgodnych

oświadczeń woli stron. Na treść umowy składają się następujące elementy:

•

definicja zobowiązania – dłużnik, wierzyciel, świadczenie

•

co najmniej 1 strona zobowiązuje się do świadczenia

•

jeśli świadczenie dotyczy przeniesienia, zbycia, przekształcenia prawa podmiotowego, to z reguły ma skutki

zobowiązująco – rozporządzające. Do wyjątkowych należy wypadki, gdy potrzebne są 2 umowy

Podstawą jest zasada swobody umów – kompetencje do kształtowania przez podmioty prawa cywilnego dowolnego

stosunku łączącego strony. Autonomia woli stron to szersze pojęcie odnoszące się do wszystkich stosunków cywilno –

prawnych i oznacza możliwość kształtowania stosunków przez oświadczenia woli.

•

zasada swobodnego kształtowania treści umów

•

możliwość decydowania o zawarciu / nie zawieraniu / wyborze kontrahenta / zmianie treści / rozwiązaniu umowy

(rozumienie szerokie swobody zawierania umów)

Ograniczenia zasady swobodnego zawierania umów wynika z a rt . 3 5 3 i 1 or a z 3 8 7 pa r . 1 K C:

•

przepisy ustawy powszechnie obowiązującej ius cogens - ograniczenie może być bezpośrednie albo

interpretowane

•

przepisy semiimperatywne – strony mogą działać tylko w określonym przez ustawę kierunku

•

zasady współżycia społecznego

•

właściwości / natury stosunku zobowiązującego

•

niemożliwość świadczenia – nie można zobowiązać się do spełnienia świadczenia, które jest od początku

niemożliwe do spełnienia

9 . 1 . R o d z a j e u m ó w z o b o w i ą z u j ą c y c h

Umowy adhezyjne (przystąpienie) – stosowane najczęściej przez dostawców mediów. Silniejsza strona (dostawca)

określa warunki na których będzie realizowała świadczenia. Druga strona nie ma realnych możliwości wpływania na treść

tej umowy. Ostateczna decyzja czy związać się umową należy jednak do konkretnej osoby.

Umowa jednostronna – jeden podmiot zobowiązuje się do spełnienia określonego świadczenia, np. darowizny

Umowa wielostronna – obie strony zobowiązują się do spełnienia świadczenia (większość umów), np. umowa kupna –

sprzedaży. Szczególną formą jest umowa wzajemna z a rt . 4 8 7 p a r . 2 K C – obie strony zobowiązują się w taki sposób,

Zobowią zania

3

że świadczenie jednej z nich ma być odpowiednikiem świadczenia drugiej strony (ekwiwalentność świadczenia – winne

być równowartościowe w ujęciu subiektywnym). Elementem konstruktywnym jest więź, zależność świadczenia jednej

strony od świadczenia drugiej strony. Może nim być każde świadczenie, jeśli każda ze stron uzyska jakąś korzyść

majątkową.

Umowy realne – tego rodzaju umowa dochodzi do skutku jeśli dojdzie do wręczenia rzeczy. W jej skład wchodzą

oświadczenia woli dokonane w jakikolwiek sposób, np. umowa przechowania, użyczenia.

Umowy kauzualne – przeważają, ich ważność zależy od istnienia odpowiedniej podstawy prawnej świadczenia, kauzy.

Innym rodzajem są umowy abstrakcyjne, której ważność zależy tylko od podpisania umowy.

Umowy losowe – rozmiar, a czasem nawet istnienie świadczenia zależy od przypadku, np. umowa ubezpieczenia, zakładu.

Cechą konstytutywną jest niepewność.

9 . 2 . W y z y s k art. 388 KC

Jest to instytucja służąca kontroli treści umów, a polega na tym, iż czynność tego rodzaju jest dotknięta wadliwością.

Wśród przesłanek wymienimy:

•

kwalifikowana, obiektywna dysproporcja świadczeń stron

•

strona, która zastrzegła dla siebie świadczenie wyższe wykorzystuje niedołęstwo, brak doświadczenia,

przymusowe położenia.

Wyzysk dotyczy tylko umów wzajemnych. Skutki wyzysku – umowa nie jest nieważna, ale ustawodawca przewiduje

możliwość przywrócenia równowagi poprzez odpowiednie zmniejszenie / zwiększenie świadczenia strony pokrzywdzonej.

Jeśli byłoby to niemożliwe, to umowa może zostać unieważniona. Powyższe roszczenia mogą być realizowane tylko na

drodze sądowej, a orzeczenie sądu ma charakter konstytutywny. Uprawnienia pokrzywdzonego wygasają z upływem lat 2

od zawarcia umowy

9 . 3 . U m o w a p r z e d w s t ę p n a art. 389,390 KC

Jedna lub obie strony zobowiązują się do zawarcia w przyszłości oznaczonej umowy. Świadczeniem jest przy tym zawarcie

umowy przyrzeczonej. Od umowy przedwstępnej należy odróżnić umowę ramową – ustala się zasady współpracy stron,

sposób zawierania umów w ramach określonej współpracy. Jest ona wytworem praktyki.

Przesłanki ważności umowy przedwstępnej:

•

wskazanie istotnych elementów umowy przyrzeczonej, tj. minimalna treść, jaką winna zawierać umowa

przyrzeczona, np. rzecz i cena w przypadku umowy sprzedaży

•

nie ma wymogów co do formy zawierania tej umowy

•

może, ale nie musi zostać ujęty termin zawarcia umowy przyrzeczonej. Jeśli nie wskazano, to strona uprawniona

do żądania zawarcia umowy przyrzeczonej może w ciągu roku wyznaczyć termin do zawarcia umowy. Jeśli tego

nie uczyni, to nie można żądać zawarcia umowy przyrzeczonej.

Skutki niezawarci umowy przyrzeczonej:

•

skutek słaby: powstaje obowiązek naprawienia szkody powstałej w związku z tym, że druga strona nie zawarła

umowy. Odszkodowanie winno być oznaczone w granicach utraconego interesu umownego

•

skutek silniejszy: strona może żądać stwierdzenia istnienia obowiązku zawarcia umowy przyrzeczonej – sądowe

stwierdzenie zastępujące oświadczenie woli drugiej strony. Ten skutek nie zawsze występuje – jest uzależnione od

tego, czy umowa przedwstępna czyni zadość odpowiedniej formie umowy przyrzeczonej, np. aktu notarialnego.

•

A rt . 3 9 0 pa r . 3 z d . 2 – jeżeli sąd oddali żądanie zawarcia umowy przyrzeczonej, roszczenie z umowy

przedwstępnej przedawnia się z upływem roku od dnia, w którym orzeczenie stało się prawomocne

9 . 4 . W z o r c e u m ó w art. 384, 385 KC

Wzorce umów występują, gdy podmiot wielokrotnie zawiera umowy (por. umowa adhezyjna) i może być ujęty w różnych

formach, np. ogólne warunku, regulamin, taryfa, formularz. Są to jednostronnie przygotowane gotowe klauzule umów.

Przyspieszają one procedurę zawierania umów, ale równocześnie zagrażają interesom kontrahenta, stąp przewidziano

szczególne reżimy prawne dla ich ważności.

Charakter prawny – kwalifikowane oświadczenie woli mające szczególny reżim prawny i przy spełnieniu przesłanek tego

reżimu kształtującym treść stosunku prawnego. Podstawową przesłanką skuteczności jest poinformowanie o wzorcu

drugiej strony najlepiej przez doręczenie jej tego wzorca przy zawieraniu umowy. Mogą być dopuszczalne również inne

formy informowania. Jeśli w stosunkach danego rodzaju zostało to dopuszczone, to jeśli druga strona mogła się z łatwością

dowiedzieć o wzorcu, nie ma wymogu informacji.

•

Wzorzec powinien być transparentny – zwrot w nim zawarte jednoznaczne, w zrozumiałym języku. Jeśli jest

niezrozumiały, to nie wiąże drugiej strony.

•

W razie wątpliwości stosuje się wykładnię prokonsumencką.

Zobowią zania

4

•

Jeśli występują rozbieżności pomiędzy zapisami wzorca oraz umowy, to pierwszeństwo przysługuje umowie.

9 . 5 . U m o w y k o n s u m e n c k i e

W ramach tego rodzaju umów po jednej stronie stoi przedsiębiorca (a r t . 4 3i 1 K C), a po drugiej konsument (a r t . 2 2 i 1

K C). Konsument często jest stroną słabszą, dlatego ustawodawca w sposób szczególny go chroni.

Zasady

ochronne Dla każdej umowy określa się szczegółowe zasady, np. dla umowy sprzedaży konsumenckiej

dotyczące

czy kredytu konsumenckiego

poszczególnych umów

ZASADT OGÓLNE DOTYCZĄCE WSZYSTKICH UMÓW

Niedozwolone

- klauzule kształtujące Rawa i obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi

postanowienia umowne obyczajami, rażąco naruszając jego interesy

a r t . 3 8 5i 1 – 3 8 5i 3 - mogą się znaleźć w każdej umowie oraz wzorcu

K C

- regulacja nie odnosi się do postanowień określających główne świadczenia stron, np. cenę

- regulacja nie odnosi się do klauzul indywidualni uzgodnionych

- jeśli pojawi się w umowie, to nie wiąże konsumenta

- stwierdzenie istnienia niedozwolonych postanowień:

•

sąd rozpoznaje konkretną sprawę (kontrola indywidualna)

•

kontrola abstrakcyjna z powództwa każdego, kto jest potencjalnym kontrahentem

skierowanego do sądu ochrony konkurencji i konsumenta w Warszawie.

•

postanowienie ww. sądu wpisane jest do specjalnego rejestru Prezesa UOKiK

Umowy zawierane poza Umowa zawierana poza miejscem przeznaczonym do obsługi publiczności daje

lokalem przedsiębiorstwa konsumentowi następujące uprawnienia:

– D z . U . 2 0 0 0. 2 2 . 2 7 1

•

akwizytor legitymuje się upoważnieniem do prowadzenia sprzedaży w imieniu

przedsiębiorcy

•

możliwość odstąpienia od umowy bez podania przyczyny w ciągu 10 dni od

zawarcia umowy.

Przedsiębiorca o powyższych zasadach winien poinformować konsumenta. Jeśli tego nie

uczyni, to okres na odstąpienie od umowy przedłużany jest do 3 miesięcy od zawarcia

umowy.

Umowy zawierane na * Strony nie są fizycznie obecne przy zawarciu umowy i posługują się środkami

odległość

- porozumowania się na odległość; a przedsiębiorca tylko w ten sposób zawiera umowy (sklep

D z . U . 2 0 0 0. 2 2. 2 7 1

internetowy).

* konsument musi wyrazić zgodę na posługiwanie się tymi środkami

* termin 10 dni na odstąpienie od umowy na odstąpienie umowy, a jeśli przedsiębiorca nie

dopełnił wszystkich obowiązków z ustawy, to termin przedłużany do 3 miesięcy

D z . U . 2 0 0 0. 2 2. 2 7 1 – U S T A W A z d n i a 2 m a r c a 2 0 0 0 r . o oc hr on i e n i e k t ó r yc h pr a w k on s u m e nt ó w or a z o od p ow i e d z i a l n oś c i z a s z k o d ę w yr z ą d z on ą pr z e z pr od u kt ni e be z p i e c z n y.

9 . 6 . U m o w y o d n o s z ą c e s i ę d o o s ó b t r z e c i c h

Właściwe umowy na rzecz osoby trzeciej – pactum in faworem terti – ar t. 393 KC – cechy:

•

dłużnik – przyrzekający zobowiązuje się wobec wierzyciela – zastrzegającego spełnić świadczenie na rzecz osoby

trzeciej, a ta osoba trzecia może żądać spełnienia świadczenia od przyrzekającego. Przykładem może być umowa

przesyłki pocztowej, ubezpieczenia na wypadek śmierci

•

W sytuacji, gdy ostatnie uprawnienie jest wyłączone, to mówimy o tzw. niewłaściwej umowie na rzecz osoby

trzeciej

•

Zasadą jest to, że nikogo nie można zmuszać do nabycia korzyści – osoba trzecia nabędzie definitywnie

świadczenie jeżeli chce z niego skorzystać. Do tego czasu można ją odwołać lub zmienić

Umowy o świadczenie przez osobę trzecią – art. 391 KC (umowa gwarancyjna) – cechy:

•

jedna strona (gwarant) przyrzeka drugiej stronie (beneficjentowi gwarancji), że osoba trzecia zaciągnie określone

zobowiązanie albo spełni określone świadczenie. Umowa ta nie wywiera skutków wobec osoby trzeciej.

•

Gwarant jest odpowiedzialny za szkodę beneficjenta przez to, że osoba trzecia nie spełnia świadczenia lub

odmawia zaciągnięcia zobowiązania

•

Gwarant może uwolnić się od obowiązku, np. jeżeli sam spełni świadczenie (zaciągnie zobowiązanie) jeżeli nie

jest to sprzeczne z umową lub właściwością świadczenia

Umowa o zwolnienie dłużnika z obowiązku świadczenia – art. 392 KC

Zobowią zania

5

9 . 7 . a . D o d a t k o w e z a s t r z e ż e n i a u m o w y : z a d a t e k

Jest to instytucja, która ma bardzo szerokie zastosowanie. Jest to suma pieniężna lub rzecz, którą jedna ze stron daje drugiej

stronie przy zawarciu umowy. Skutki niedotrzymania zobowiązania, w którym wystąpił zadatek mogą wynikać z umowy,

obowiązujący zwyczaj albo a r t . 3 9 4 K C dodatkowe zastrzeżenie umowne o charakterze realnym spełniające funkcje

surogatu odszkodowania na wypadek, gdyby umowa między stronami nie została zawarta. Ma on umocnić stanowisko

strony dążącej do wykonania umowy. Strona ta może:

•

żądać wykonania umowy

•

bez wyznaczenia dodatkowego terminu odstąpić od umowy i zadatek zatrzymać

•

żądać zwrotu zadatku w podwójnej wysokości

Jeżeli zadatek był wydany, a umowa została wykonana, to zabiera się go na poczet świadczenia stron. W innym wypadku

należy go zwrócić.

Zadatek ma charakter realny – skutki prawne związane z tą klauzulą umowną następuje dopiero z chwilą wydania rzeczy.

9 . 7 . b . D o d a t k o w e z a s t r z e ż e n i a u m o w y : u m o w n e p r a w o o d s t ą p i e n i a z art. 395 KC o r a z o d s t ę p n e z art. 396 KC

•

Strony mogą dla jednej lub obu z nich zastrzegają możliwość odstąpienia od umowy

•

Przesłanką skuteczności jest wskazanie terminu, w ciągu którego można od umowy odstąpić

•

Wykonanie odstąpienia następuje poprzez złożenie drugiej stronie umowy oświadczenia

•

Oświadczenie winno być bezwarunkowe i raz dokonane nie może być odwołane bez zgody drugiej strony

•

Jeżeli podmiot uprawniony skorzysta z tego prawa, to umowę uważa się za niezawartą, a świadczenie podlega

zwrotowi

Lex commisorie – art. 492 KC – szczególny rodzaj umownego prawa odstępnego – strona może odstąpić od umowy,

jeżeli druga strona nie spełni świadczenia, albo spełni je nienależycie. Zastrzeżenie jest skuteczne, jeżeli wskazano termin,

w ciągu którego można od umowy odstąpić.

Na mocy a r t . 3 9 6 K C – jeżeli zostało zastrzeżone, ze jednej lub obu stronom wolno od umowy odstąpić za zapłatę

oznaczonej sumy (odstępne), oświadczenie o odstąpieniu jest skuteczne tylko wtedy, gdy zostało złożone jednocześnie z

zapłatą odstępnego.

9 . 7 . c . D o d a t k o w e z a s t r z e ż e n i a u m o w y : k a r a u m o w n a art. 483 par. 1 KC

•

strony postanawiają, że naprawienie szkody z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania

niepieniężnego następuje przez zapłatę określonej sumy pieniężnej, np. niedokończona lub nienależycie wykonana

budowa domu.

•

Przy zobowiązaniach pieniężnych funkcję kary umownej pełnią odsetki za zwłokę

•

kara umowna należy się tylko wtedy, gdy dłużnik ponosi odpowiedzialność za niewykonanie lub nienależyte

wykonanie zobowiązania

9 . 8 . O d s z k o d o w a n i a

•

Świadczenia odszkodowawcze – a r t . 3 6 3 p a r . 1 K C – jest to szczególny rodzaj świadczenia mający

przywrócić stan sprzed wyrządzenia szkody (restytucja naturalna) albo zapłata określonej sumy pieniężnej

(odszkodowania).

•

Szkoda – wszelki uszczerbek w dobrach i interesach prawnie chronionych, które poszkodowany doznał wbrew

swojej woli. Poszkodowany musi udowodnić drugiej stronie, że ponosi względem niego odpowiedzialność

odszkodowawczą , która może przybrać postać:

o

Deliktową – ar t. 415 i nast. KC – nie ma stosunku zobowiązaniowego między poszkodowanym i

odpowiedzialnym

o

Kontraktową – art. 471 i nast. KC – niewykonywanie lub nienależyte wykonywanie zobowiązań.

Odpowiedzialność ma uzupełniać lub w całości zadośćuczynić szkodzie.

o

Gwarancyjno-repartycyjną – powstaje na skutek przyjęcia na siebie odpowiedzialności za szkodę

wyrządzoną przez inną osobę w oznaczonych okolicznościach (ubezpieczenia komunikacyjne)

•

Powstanie obowiązku naprawienia szkody w razie ziszczenia się przesłanek dotyczących poszczególnych szkód

o

Szkoda

Majątkowa (a r t . 3 6 1 pa r. 2 K C) w polskim systemie osoba odpowiedzialna ma naprawić

całą szkodę złożoną z:

•

Rzeczywista strata – to, o co zmniejszył się majątek poszkodowanego

•

Utracone zyski – utracone korzyści, jakie poszkodowany by uzyskał, gdyby nie doznał

szkody

Niemajątkowa

Na mieniu i na osobie (drugi podział)

o

Zdarzenie, z którym system prawny wiąże powstanie obowiązku do naprawienia szkody

Zobowią zania

6

o

Związek przyczynowy pomiędzy zdarzeniem a szkodą

X . C Z Y N Y N I E D O Z W O L O N E - D E L I K T Y

1 0 . 1 . O d p o w i e d z i a l n o ś ć z a c z y n y w ł a s n e

Fakt wyrządzenia szkody pozostają poza istniejącym dotychczas stosunkiem i z tym faktem ustawodawca wiąże obowiązek

naprawienia szkody. Reżim dotyczący deliktu określony jest w a rt . 4 1 5 i n a s t . K C (kto z winy swojej wyrządził

drugiemu szkodę, zobowiązany jest do jej naprawienia). Występują tutaj następujące przesłanki:

•

wyrządzenie szkody

•

szkoda spowodowana przez jakiś fakt

•

związek przyczynowy pomiędzy czynem niedozwolonym oraz szkodą

Odpowiedzialność oparta jest na jednej z trzech zasad:

Zasada winy – odpowiada ten, kto ponosi winę za wyrządzenie szkody. Jest ona najstarszą zasadą i najczęściej stosowaną.

Uwolnienie się wymaga przeprowadzenia skutecznej ekskulpacji. Całość regulują: a r t . 4 1 5, 4 1 6 K C (osoby fizyczne,

organy osób prawnych).

Sama wina musi zawierać dwa elementy:

•

obiektywny – bezprawne postępowanie niezgodne z prawem lub z zasadami współżycia społecznego. Element

obiektywny wyłączany jest poprzez

o

obronę konieczną z a r t . 4 3 3 K C

o

stan wyższej konieczności z a rt . 4 2 4 K C

o

dozwolona samopomoc z a r t . 4 3 3 , 3 4 3 pa r . 2 K C

o

poszkodowany wyraził zgodę na naruszenie dóbr, wyrządzenie szkody (ponadto dysponował tymi

dobrami – z zastrzeżeniem swojego życia, por. eutanazja)

•

subiektywny – możliwość postawienia sprawcy czynu zarzutu, iż podjął i wykonał niewłaściwą decyzję bądź w

określonej sytuacji nie uczynił tego, co mógł i powinien był uczynić. Element subiektywny jest wyłączony przez:

o

niepoczytalność sprawcy

o

niedorozwój umysłowy lub chorobę psychiczną

o

zakłócenie czynności psychicznej w inny sposób niż przez użycie napojów odurzających lub innych

środków

o

wiek poniżej lat 13 (a r t . 4 2 6 K C ) – powyżej 13 lat występuje domniemanie poczytalności

o

a r t . 4 2 7 K C – osoby, które z powodu swojego stanu cielesnego lub wieku nie mogą kierować swoim

postępowaniem tak, aby nie wyrządzić szkody.

Jeżeli wina wyrządzona przez kilka osób, to stosuje się odpowiedzialność zbiorową. Odpowiedzialność ponoszą również:

podżegacz, pomocnik oraz osoba, która świadczenie ze szkody zyskała. (a rt . 4 3 1 , 4 3 2 K C)

Wina może być:

•

umyślna – określona osoba chce lub godzi się na wyrządzenie szkody

•

nieumyślna – niezachowanie należytej staranności, czego skutkiem jest wyrządzenie szkody (odwołanie do

odpowiednich mierników, wzorca)

1 0 . 2 . O d p o w i e d z i a l n o ś ć z a c u d z e c z y n y

1. Za szkodę wyrządzoną przez niepoczytalnego pozostającego pod opieką osoby

a. Art . 427 K C – obowiązek nadzoru wynika z ustawy (rodzice) albo umowy (zlecenie opieki nad

dzieckiem), faktycznego układu sytuacji (dziadkowie opiekują się wnukiem).

b. Domniemanie winy w nadzorze – osoba musi wykazać, że nadzór wykonywała należycie, lub że szkoda

powstałaby także przy należytym wykonaniu nadzoru

c. Art . 428 KC - Gdy sprawca z powodu wieku albo stanu psychicznego lub cielesnego nie jest

odpowiedzialny za szkodę, a brak jest osób zobowiązanych do nadzoru albo gdy nie można od nich

uzyskać naprawienia szkody, poszkodowany może żądać całkowitego lub częściowego naprawienia

szkody od samego sprawcy, jeżeli z okoliczności, a zwłaszcza z porównania stanu majątkowego

poszkodowanego i sprawcy, wynika, że wymagają tego zasady współżycia społecznego.

2. Za czyny osób, którymi się posłużono

a. Art . 429 K C - Kto powierza wykonanie czynności drugiemu, ten jest odpowiedzialny za szkodę

wyrządzoną przez sprawcę przy wykonywaniu powierzonej mu czynności, chyba że nie ponosi winy w

wyborze albo że wykonanie czynności powierzył osobie, przedsiębiorstwu lub zakładowi, które w

zakresie swej działalności zawodowej trudnią się wykonywaniem takich czynności.

b. Odpowiedzialna oparta na winie w wyborze (domniemanie). Należy wykazać swoją niewinność, chyba

że wykonanie czynności zostało powierzone profesjonaliście

c. Szkoda musi być dokonana przy wykonywaniu powierzonej czynności, a nie przy okazji

3. Za podwładnego

Zobowią zania

7

a. Art . 430 K C – odpowiedzialność za podwładnego ponosi przełożony (musi istnieć odpowiedni

stosunek między nimi). – szkoda przy wykonywaniu określonych czynności; odpowiedzialność na

zasadzie ryzyka.

1 0 . 3 . O d p o w i e d z i a l n o ś ć s k a r b u p a ń s t w a i j e d n o s t e k s a m o r z ą d u t e r y t o r i a l n e g o A rt yk u ł 7 7 u. 1 k on s t yt u c ji RP - Każdy ma prawo do wynagrodzenia szkody, jaka została mu wyrządzona przez

niezgodne z prawem działanie organu władzy publicznej. ORAZ A r t . 4 1 7 – 4 1 7 i 2 K C – podmiotem odpowiedzialnym

jest osoba prawna, która wykonuje z mocy prawa władzę publiczną oraz osoby prawne, którym zlecono wykonywanie

zadań z zakresu władzy publicznej na podstawie porozumienia. Poszkodowanym może być każdy podmiot prawa

cywilnego.

Władza państwowa może odpowiadać tylko za własne czyny wyrządzone przy wykonywaniu zadań publicznych na

zasadzie ryzyka. Nie jest wymagane zidentyfikowanie bezpośredniego sprawcy szkody.

1 0 . 4 . O d p o w i e d z i a l n o ś ć z a z w i e r z ę t a i r z e c z y

1 0 . 5 . O d p o w i e d z i a l n o ś ć z a s z k o d y w y r z ą d z o n e w z w i ą z k u z r u c h e m p r z e d s i ę b i o r s t w i u ż y c i e m s i ł y p r z y r o d y

1 0 . 6 . O d p o w i e d z i a l n o ś ć p o s i a d a c z y m e c h a n i c z n y c h ś r o d k ó w k o m u n i k a c j i

1 0 . 7 . O d p o w i e d z i a l n o ś ć z a s z k o d ę w y r z ą d z o n ą p r z e z p r o d u k t n i e b e z p i e c z n y

1 0 . 8 . Z a g a d n i e n i a s z c z e g ó l n e

X I . B E Z P O D S T A W N E W Z B O G A C E N I E O R A Z N I E N A L E Ż N E Ś W I A D C Z E N I E

1 1 . 1 B e z p o d s t a w n e w z b o g a c e n i e

1 1 . 2 N i e n a l e ż n e ś w i a d c z e n i e

X I I . W Y K O N A N I E Z O B O W I Ą Z A Ń O R A Z S K U T K I I C H N I E W Y K O N A N I A

X I I I . I N N E K W E S T I E Z W I Ą Z A N E Z E Z O B O W I Ą Z A N I A M I

1 3 . 1 . W y g a ś n i ę c i e z o b o w i ą z a ń

1 3 . 2 . Z m i a n a w i e r z y c i e l a l u b d ł u ż n i k a

1 3 . 3 . O c h r o n a w i e r z y c i e l a w r a z i e n i e w y p ł a c a l n o ś c i d ł u ż n i k a

1 3 . 4 . U m o w a s p r z e d a ż y

Z A G A D N I E N I A :

Z a s a d a n o m i n a l i zm u i w a l o r y z a c j i

O d s e t k i

Z a d a t e k

Zobowią zania

8