Przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy stanowią podstawowy zespół norm ochrony

pracy. Mają na celu przeciwdziałanie wszelkim niebezpieczeństwom dla zdrowia i życia

ludzkiego, powstającym w trakcie wykonywania pracy. Ważne jest usunięcie zagrożeń

wiążących się z urządzeniem i utrzymaniem w należytym stanie pomieszczeń pracy, narzędzi

i środków pracy, organizacji pracy i zagrożeń tkwiących w samych pracownikach, w ich

właściwościach psychofizycznych, stanie zdrowia, nieprzystosowaniu do danego rodzaju prac

itd.

Konstytucja RP w art. 66 ust. 1 stanowi, iż każdy ma prawo do bezpiecznych i

higienicznych warunków pracy. Sposób realizacji tego prawa oraz obowiązki pracodawcy

określa ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy. Sprawy bhp regulowane są też w

kilku Konwencjach Międzynarodowej Organizacji Pracy.

W Kodeksie pracy jako podmioty praw i obowiązków w zakresie bezpieczeństwa i

higieny pracy zostały określone strony stosunku pracy, czyli pracodawca i pracownik.

Pracodawcą jest jednostka organizacyjna, choćby nie posiadała osobowości prawnej, a

także osoba fizyczna, jeżeli zatrudniają one pracowników (art. 3). Zgodnie z art.2 kodeksu

pracy pracownikiem jest osoba zatrudniona na podstawie umowy o pracę, powołania, wyboru,

mianowania lub spółdzielczej umowy o pracę. Dodatkowo art. 212 Kodeksu pracy ustala

obowiązki w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy dla osób kierujących pracownikami.

Do tej grupy zalicza się kierowników wydziałów, oddziałów, sekcji, mistrzów, brygadzistów

itp.

Aby wymogi Kodeksu Pracy były pełne i obejmowały cały zakres obowiązków stron

stosunku pracy, zostały poszerzone o rozporządzenia wykonawcze. Przepisy zawarte w

Kodeksie pracy, jak również w poszczególnych rozporządzeniach, mają charakter

prawa bezwzględnie obowiązującego, to znaczy, że nawet przy wyrażeniu woli dwóch

zainteresowanych stron (pracodawcy i pracownika) nie można odstąpić od ich ustaleń.

Obowiązki pracodawcy w dziedzinie BHP

Zgodnie z Kodeksem pracy (art. 15 i 94 ust. 4) pracodawca jest obowiązany zapewnić

pracownikom bezpieczne i higieniczne warunki pracy. Rozdział I działu 10 określa obowiązki

pracodawcy w zakresie bhp i nazywa je podstawowymi. Rozszerzają one katalog

obowiązków zawartych w art. 94 k.p. Nazwanie tych obowiązków podstawowymi (inaczej

niż w art. 94 k.p.) i zamieszczenie ich w odrębnym dziale, w sposób niebudzący wątpliwości,

3 uwrażliwić ma pracodawców na konieczność szczególnie starannego realizowania nakazów

wynikających z przepisów prawnych zamieszczonych w tym dziale.

Według art. 207 § 1 pracodawca ponosi odpowiedzialność za stan bezpieczeństwa i

higieny pracy w zakładzie pracy. Wyznaczając zakres odpowiedzialności pracodawcy,

posłużono się terminem o szerokim zakresie treściowym, bowiem na "stan bezpieczeństwa"

składa się wiele czynników, które najogólniej ująć można jako czynniki: 1) o charakterze

materialnym, 2) technologicznym, 3) osobowym. Kolejne przepisy działu dziesiątego w

sposób szczegółowy konkretyzują obowiązki, których wypełnienie, zgodnie z wolą

ustawodawcy, zapewnić ma oczekiwany "stan bezpieczeństwa". Odpowiedzialnym za

niezapewnienie tego stanu jest pracodawca. W uzasadnieniu projektu zmian ustawy o

Państwowej Inspekcji Pracy wyjaśniono, że "właściwy stan bhp to coś więcej, niż tylko

eliminacja zagrożeń wypadkami przy pracy lub chorobami zawodowymi. To także

eliminowanie innych potencjalnych zagrożeń dla zdrowia i życia pracowników, realizacja

obowiązków pośrednio związanych z głównym celem, a nawet dopełnianie czynności czysto

formalnych, np. prowadzenie rejestru wypadków przy pracy".

Pracodawca jest obowiązany chronić zdrowie i życie pracowników przez zapewnienie

bezpiecznych i higienicznych warunków pracy przy odpowiednim wykorzystaniu osiągnięć

nauki i techniki (Art. 207 § 2 k.p.). W najnowszej literaturze przedmiotu zwraca się uwagę na

to, że artykuł ten harmonizuje z konstrukcją zobowiązaniowego stosunku pracy, z której - w

uproszczonym ujęciu - wynika, że pracownik oddaje do dyspozycji pracodawcy swoje życie i

zdrowie oraz uzdolnienia i sprawność fizyczną i umysłową. Natomiast pracodawca, który

zainteresowany jest posiadaniem pracowników sprawnych i wydajnych, oddaje do ich

dyspozycji bezpieczne i higieniczne warunki pracy. Pracodawca ma obowiązek wykorzystać

każdą zdobycz naukową, każdy postęp techniczny, każde doświadczenie życiowe dla

wzmocnienia ochrony zdrowia i życia pracowników i innych osób wykonujących pracę w

danym zakładzie. Realizacja tego obowiązku ma stanowić nieodłączny element działalności

pracodawcy. Obowiązek odpowiedniego wykorzystania osiągnięć nauki i techniki wyznacza

w sposób najbardziej ogólny powinności pracodawcy w zabezpieczeniu zatrudnionych osób

przed szkodliwymi warunkami pracy, odgrywa istotną rolę w wyznaczaniu konkretnych

obowiązków w zakresie bhp.

W szczególności pracodawca jest obowiązany:

1. organizować pracę w sposób zapewniający bezpieczne i higieniczne warunki pracy,

2. zapewniać przestrzeganie w zakładzie pracy przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i

higieny pracy, wydawać polecenia usunięcia uchybień w tym zakresie oraz

kontrolować wykonanie tych poleceń,

3. reagować na potrzeby w zakresie zapewnienia bezpieczeństwa i higieny pracy oraz

dostosowywać środki podejmowane w celu doskonalenia istniejącego poziomu

ochrony zdrowia i życia pracowników, biorąc pod uwagę zmieniające się warunki

wykonywania pracy,

4. zapewnić rozwój spójnej polityki zapobiegającej wypadkom przy pracy i chorobom

zawodowym uwzględniającej zagadnienia techniczne, organizację pracy, warunki

pracy, stosunki społeczne oraz wpływ czynników środowiska pracy,

5. uwzględniać ochronę zdrowia młodocianych, pracownic w ciąży lub karmiących

dziecko piersią oraz pracowników niepełnosprawnych w ramach podejmowanych

działań profilaktycznych,

6. zapewniać wykonanie nakazów, wystąpień, decyzji i zarządzeń wydawanych przez

organy nadzoru nad warunkami pracy,

7. zapewniać wykonanie zaleceń społecznego inspektora pracy.

Do rangi obowiązku podstawowego podniesiono obowiązek pracodawcy dotyczący

znajomości przepisów o ochronie pracy, w tym przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i

higieny pracy. Znajomość tych przepisów i zasad musi odpowiadać zakresowi, jaki jest

niezbędny do wykonywania ciążących na pracodawcy obowiązków (art. 207 § 3).

Wśród podstawowych obowiązków pracodawcy zostały również umieszczone

obowiązki o charakterze informacyjnym.

Pracodawca ma obowiązek przekazywania pracownikom informacji o:

1. zagrożeniach dla zdrowia i życia występujących w zakładzie pracy, w tym o zasadach

2. postępowania w przypadku awarii i innych sytuacji zagrażających zdrowiu i życiu

3. pracowników, działaniach ochronnych i zapobiegawczych podjętych w celu

4. wyeliminowania lub ograniczenia zagrożeń,

5. pracownikach wyznaczonych do udzielania pierwszej pomocy i wykonywania

6. czynności w zakresie ochrony przeciwpożarowej i ewakuacji pracowników.

W przypadku jednoczesnego wykonywania prac w tym samym miejscu przez różnych

pracodawców, pracodawcy ci mają obowiązek współpracować ze sobą w sprawach

bezpieczeństwa i higieny pracy (art. 208 § 1). Obowiązek współpracy różnych

przedsiębiorstw, jednocześnie działających w tym samym miejscu, wynika wprost z art. 17

konwencji nr 155 MOP dotyczącej bezpieczeństwa, zdrowia pracowników i środowiska pracy

oraz z art. 6 ust. 4 dyrektywy 89/391/EWG. Zgodnie z Kodeksem pracy, współpraca ta

powinna polegać m.in. na ustaleniu zasad współdziałania, uwzględniających sposoby

postępowania w przypadku wystąpienia zagrożeń dla zdrowia lub życia pracowników oraz na

wyznaczeniu koordynatora, który będzie sprawował nadzór nad bezpieczeństwem i higieną

pracy. Ustalenie sposobów postępowania w przypadku występowania zagrożeń wymaga

uprzedniego dokonania analizy tych zagrożeń i oceny ryzyka.

Sposób postępowania, poza ustaleniem środków ochrony zbiorowej i indywidualnej

stosownie do rodzaju zagrożenia i warunków jego występowania, powinien uwzględniać

także: zasady powiadamiania pracowników i innych osób o zagrożeniu i jego ewentualnych

skutkach, zasady udzielania pierwszej pomocy w razie wypadku, sposoby neutralizacji

niebezpiecznych środków chemicznych, zasady postępowania w razie pożaru itp. wskazówki.

Ustalenia dotyczące wyznaczenia koordynatora i zasad współdziałania powinny być

dokonane przed przystąpieniem do wykonywania wspólnych robót, najlepiej w ramach

zawieranych umów o wykonanie robót albo w aneksach do tych umów. Wyznaczenie

koordynatora, o którym była mowa wyżej, nie zwalnia pracodawców z obowiązku

zapewnienia swoim pracownikom bezpiecznych i higienicznych warunków pracy (art. 208 §

2).

Pracodawca rozpoczynający działalność jest zobowiązany zawiadomić, w ciągu 30 dni

od daty rozpoczęcia tej działalności, właściwego inspektora pracy i właściwego inspektora

sanitarnego o miejscu, rodzaju i zakresie prowadzonej działalności oraz o przewidywanej

liczbie pracowników.

Obowiązek informacyjny ciąży na pracodawcy również w przypadku zmiany miejsca,

rodzaju i zakresu prowadzonej działalności, zwłaszcza zmiany technologii lub profilu

produkcji jeżeli zmiana technologii może powodować zwiększenie zagrożenia dla zdrowia

pracowników (art. 209 § 2).

W stosunku do pracodawców prowadzących działalność stwarzającą szczególne

zagrożenia dla życia i zdrowia, właściwy inspektor pracy lub właściwy inspektor sanitarny

może zażądać okresowej aktualizacji przesłanej informacji (art. 209 § 4).

Do szczegółowych obowiązków pracodawcy w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny

pracy miedzy innymi należy:

1. ocenianie i dokumentowanie ryzyka zawodowego związanego z wykonywaną pracą

oraz stosowanie niezbędnych środków profilaktycznych zmniejszających ryzyko, a

także informowanie pracowników o ryzyku zawodowym, które wiąże się z

wykonywaną pracą, oraz o zasadach ochrony przed zagrożeniami (art. 226 Kp),

2. przeprowadzanie, na swój koszt, badań i pomiarów czynników szkodliwych dla

zdrowia, rejestrowanie i przechowywanie wyników tych badań i pomiarów oraz

udostępnianie ich pracownikom (art. 227 § 1 pkt 2 Kp),

3. poddawanie badaniom lekarskim wstępnym, okresowym i kontrolnym odpowiednio

osób przyjmowanych do pracy i pracowników (art. 229 § 1 – 3 Kp) oraz

przestrzeganie zakazu dopuszczenia do pracy pracownika bez aktualnego orzeczenia

lekarskiego stwierdzającego brak przeciwwskazań do pracy na określonym

stanowisku (art. 229 § 4 Kp),

4. zapewnienie pracownikom zatrudnionym w warunkach szczególnie uciążliwych,

nieodpłatnie, odpowiednich posiłków i napojów, jeżeli jest to niezbędne ze względów

profilaktycznych (art. 232 Kp),

5. systematyczne analizowanie przyczyn wypadków przy pracy, chorób zawodowych

i innych chorób związanych z warunkami środowiska pracy i na podstawie wyników

tych analiz stosowanie właściwych środków zapobiegawczych (art. 236 Kp),

6. zapewnienie przeszkolenia pracownika w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy

przed dopuszczeniem go do pracy oraz prowadzenia okresowych szkoleń w tym

zakresie (art. 2373 § 2 Kp),

7. odbycie przez pracodawcę szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy w

zakresie niezbędnym do wykonywania ciążących na nim obowiązków; szkolenie to

powinno być okresowo powtarzane (art. 2373 § 21 Kp),

8. dostarczanie pracownikom, nieodpłatnie, środków ochrony indywidualnej,

zabezpieczających przed działaniem niebezpiecznych i szkodliwych dla zdrowia

czynników występujących w środowisku pracy oraz informowanie ich o sposobach

posługiwania się tymi środkami (art. 2376 § 1 Kp),

9. dostarczanie pracownikom nieodpłatnie odzieży i obuwia roboczego, spełniających

wymagania określone w Polskich Normach:

o jeżeli odzież własna pracownika może ulec zniszczeniu lub znacznemu

zabrudzeniu,

o ze względu na wymagania technologiczne, sanitarne lub bezpieczeństwa i higieny

pracy (art. 2377 § 1 Kp),

w przypadku zatrudniania więcej niż 100 pracowników – utworzenie służby bhp,

pełniącej funkcje doradcze i kontrolne w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy, a w

przypadku zatrudniania do 100 pracowników powierzenie wykonywania zadań służby

bhp pracownikowi zatrudnionemu przy innej pracy lub - w przypadku braku

kompetentnych pracowników - specjalistom spoza zakładu pracy. Pracodawca

posiadający ukończone szkolenie niezbędne do wykonywania zadań służby bhp może

sam wykonywać zadania tej służby, jeżeli:

1. zatrudnia do 10 pracowników albo

2. zatrudnia do 20 pracowników i jest zakwalifikowany do grupy działalności, dla

której ustalono nie wyższą niż trzecia kategorię ryzyka w rozumieniu

przepisów o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i

chorób zawodowych (art. 23711 § 1 i § 2 Kp),

konsultowanie z pracownikami lub ich przedstawicielami wszystkich działań

związanych z bezpieczeństwem i higieną pracy, w szczególności dotyczących:

1. zmian w organizacji pracy i wyposażeniu stanowisk pracy, wprowadzania

nowych procesów technologicznych oraz substancji i preparatów

chemicznych, jeżeli mogą one stwarzać zagrożenie dla zdrowia lub życia

pracowników,

2. oceny ryzyka zawodowego występującego przy wykonywaniu określonych

prac oraz informowania pracowników o tym ryzyku,

3. tworzenia służby bhp lub powierzania wykonywania zadań tej służby innym

osobom oraz wyznaczania pracowników do udzielania pierwszej pomocy,

4. przydzielania pracownikom środków ochrony indywidualnej oraz odzieży i

obuwia roboczego,

5. szkolenia pracowników w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy

(art. 23711a § 1 Kp),

w przypadku zatrudnienia więcej niż 250 pracowników – powołanie komisji

bezpieczeństwa i higieny pracy, jako organu doradczego i opiniodawczego

pracodawcy (art. 23712 i 23713 Kp); konsultacje w zakresie bezpieczeństwa i higieny

pracy mogą odbywać się w ramach tej komisji (art. 23711a § 5 Kp),

przestrzeganie zakazu zatrudniania kobiet przy pracach szczególnie uciążliwych lub

szkodliwych dla zdrowia (art. 176 Kp) oraz zakazu zatrudniania młodocianych przy

pracach im wzbronionych (art. 204 § 1 Kp)__