Obowiązki pracodawcy i prawa pracownika w związku z wypadkiem przy pracy.
W razie zaistnienia wypadku przy pracy pracodawca - zgodnie z art. 234 § 1 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy (tekst jedn.: Dz. U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94 z późn. zm.) - dalej k.p., jest obowiązany w szczególności podjąć niezbędne działania eliminujące lub ograniczające zagrożenie, zapewnić udzielenie pierwszej pomocy osobom poszkodowanym i ustalenie w przewidzianym trybie okoliczności i przyczyn wypadku, a następnie zastosować odpowiednie środki zapobiegające podobnym wypadkom. Zwykle powinny to być czynności polegające na ewakuacji osób ze strefy zagrożenia, zabezpieczeniu strefy wypadku przed dostępem osób niepowołanych, wyłączeniu dopływu energii elektrycznej, gazu, wyłączeniu maszyn lub urządzeń.
Najistotniejsza rola w tym zakresie przypada osobom kierującym pracownikami. Obowiązki tych osób zostały określone w art. 212 k.p., zgodnie z którym osoby te powinny:
- organizować, przygotowywać i prowadzić prace, uwzględniające zabezpieczenie pracowników przed wypadkami przy pracy, chorobami zawodowymi i innymi chorobami związanymi z warunkami środowiska pracy,
- dbać o bezpieczny i higieniczny stan pomieszczeń pracy i wyposażenia technicznego, a także o sprawność środków ochrony zbiorowej i ich stosowanie zgodnie z przeznaczeniem.
Zakres prac oraz tryb realizacji powyższych obowiązków powinien być ustalony w zakładowym regulaminie pracy, zarządzeniem wewnętrznym pracodawcy, lub za pomocą instrukcji. Potrzebę takiej regulacji powinna pracodawcy uświadomić i zrealizować służba bhp.
Ważnym obowiązkiem pracodawcy jest zabezpieczenie miejsca wypadku. Taki obowiązek nakłada § 2 ust. 1 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 28 lipca 1998 r. w sprawie ustalania okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy oraz sposobu ich dokumentowania, a także zakresu informacji zamieszczanych w rejestrze wypadków przy pracy (Dz. U. Nr 115, poz. 744 z późn. zm.) - dalej r.o.w. Do czasu ustalenia okoliczności i przyczyn wypadku pracodawca ma obowiązek zabezpieczyć miejsce wypadku w sposób wykluczający:
- dopuszczenie do miejsca wypadku osób niepowołanych;
- uruchamianie bez koniecznej potrzeby maszyny i innych urządzeń technicznych, które w związku z wypadkiem zostały wstrzymane;
- dokonywanie zmiany położenia maszyny i innych urządzeń technicznych, jak również zmiany położenia innych przedmiotów, które spowodowały wypadek lub pozwalają odtworzyć jego okoliczności.
W praktyce zabezpieczenie miejsca wypadku oznacza wygrodzenie strefy wypadku taśmą lub barierkami, a w razie konieczności należy wystawić znaki lub tablice informujące o grożącym niebezpieczeństwie.
Zgodę na ponowne uruchomienie maszyny lub urządzenia może wydać pracodawca w uzgodnieniu ze służbą bhp, a w przypadku zaistnienia wypadku ciężkiego, śmiertelnego lub zbiorowego - w uzgodnieniu z właściwym inspektorem pracy i prokuratorem.
Jeżeli doszło do śmiertelnego, ciężkiego lub zbiorowego (co najmniej dwie osoby poszkodowane) wypadku przy pracy lub do innego wypadku, który wywołał wymienione skutki, mającego związek z pracą, i który może być uznany za wypadek przy pracy, pracodawca ma obowiązek niezwłocznie zawiadomić właściwego inspektora pracy i prokuratora. Zawiadomienie to w praktyce realizuje inspektor bhp, wypełniając formularz zgłoszeniowy, który po uzyskaniu podpisu pracodawcy przesyła do właściwego inspektora pracy i prokuratora. Zazwyczaj dokument ten, wysyłany jest faxem pod numer ustalony w każdym Okręgowym Inspektoracie PIP. Kopię zgłoszenia do PIP i prokuratora należy dołączyć do dokumentacji powypadkowej.
Pracodawca powinien powołać zespół powypadkowy, który w ciągu 14 dni od chwili powiadomienia o wypadku jest zobowiązany do sporządzenia protokołu z ustalenia okoliczności i przyczyn wypadku. Wskazuje na to przepis § 8 ust. 1 r.o.w.
Jeżeli wypadek spowodowany był czynnikiem nie uwzględnionym przy ocenie ryzyka zawodowego należy w ramach działań profilaktycznych, uzupełnić ocenę o ten czynnik (zagrożenie) i poinformować pracowników.
Okoliczności i przyczyny wypadków śmiertelnych, ciężkich i zbiorowych ustala zespół powypadkowy, w którego skład wchodzi pracownik kierujący komórką służby bezpieczeństwa i higieny pracy oraz zakładowy społeczny inspektor pracy.
Okoliczności i przyczyny wypadków innych niż śmiertelne, ciężkie i zbiorowe ustala zespół powypadkowy, w którego skład wchodzi pracownik służby bhp oraz oddziałowy (wydziałowy) społeczny inspektor pracy.
U pracodawcy, który zgodnie z art. 23711 § 1 k.p. nie ma obowiązku tworzenia służby bhp, w skład zespołu powypadkowego, zamiast pracownika służby bhp, wchodzi pracodawca lub pracownik zatrudniony przy innej pracy, któremu pracodawca powierzył wykonywanie zadań służby bhp, albo specjalista spoza zakładu pracy.
U pracodawcy, u którego nie działa społeczna inspekcja pracy, w skład zespołu powypadkowego, jako członek zespołu, wchodzi przedstawiciel pracowników posiadający aktualne zaświadczenie o ukończeniu szkolenia w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy, zgodnie z przepisami dotyczącymi szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy. Jeżeli pracodawca nie może dopełnić obowiązku utworzenia zespołu powypadkowego w składzie dwuosobowym ze względu na liczbę zatrudnionych pracowników, okoliczności i przyczyny wypadku ustala zespół powypadkowy, w którego skład wchodzi pracodawca oraz specjalista spoza zakładu pracy. W praktyce problematyka ta powinna być uregulowana wewnętrznymi przepisami pracodawcy.
Ponadto pracodawca ma obowiązek systematycznie analizować przyczyny wypadków przy pracy, chorób zawodowych i innych chorób związanych z warunkami środowiska pracy i na podstawie wyników tych analiz stosować właściwe środki zapobiegawcze.
Osoba niezdolna do pracy w związku z wypadkiem, któremu uległa przy wykonywaniu pracy, ma prawo do zasiłku chorobowego i świadczenia rehabilitacyjnego. Pracownicy dodatkowo mają prawo do zasiłku wyrównawczego. Prawo do tych świadczeń przysługuje tylko tym osobom, które podlegają ubezpieczeniu wypadkowemu. Wypadkowi przy pracy może ulec zarówno pracownik, jak i zleceniobiorca czy osoba prowadząca działalność na własny rachunek. Podstawą ubiegania się o świadczenia z ubezpieczenia wypadkowego jest podleganie temu ubezpieczeniu w dniu wypadku. Świadczenia z ubezpieczenia wypadkowego przysługują również wtedy, gdy niezdolność do pracy wynika z późniejszych następstw stwierdzonego wcześniej wypadku przy pracy.
Jeżeli osoba ubezpieczona podlega ubezpieczeniu wypadkowemu oraz ubezpieczeniu chorobowemu, a jej niezdolność do pracy powstała w związku z wypadkiem przy pracy, przysługuje jej prawo do świadczeń z ubezpieczenia wypadkowego. Gdy osoba ubezpieczona spełnia warunki do uzyskania świadczeń zarówno z ubezpieczenia wypadkowego, jak i chorobowego, ma prawo do świadczenia korzystniejszego, czyli z ubezpieczenia wypadkowego.
Prawo do świadczeń z ubezpieczenia wypadkowego i ich wysokość ustalają oraz świadczenia wypłacają płatnicy składek - którzy są zobowiązani do ustalania prawa do świadczeń w razie choroby i macierzyństwa i ich wypłaty,
Ustawa reguluje również świadczeń, jakie przysługują pracownikowi w razie wystąpienia wypadku przy pracy. Zgodnie z art. 6. pkt 1 ustawy są to:
zasiłek chorobowy - dla ubezpieczonego, którego niezdolność do pracy spowodowana została wypadkiem przy pracy lub chorobą zawodową;
świadczenie rehabilitacyjne - dla ubezpieczonego, który po wyczerpaniu zasiłku
chorobowego jest nadal niezdolny do pracy, a dalsze leczenie lub rehabilitacja lecznicza rokują odzyskanie zdolności do pracy;
zasiłek wyrównawczy - dla ubezpieczonego będącego pracownikiem, którego wynagrodzenie uległo obniżeniu wskutek stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu;
jednorazowe odszkodowanie - dla ubezpieczonego, który doznał stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu;
jednorazowe odszkodowanie - dla członków rodziny zmarłego ubezpieczonego lub rencisty;
renta z tytułu niezdolności do pracy - dla ubezpieczonego, który stał się niezdolny do pracy wskutek wypadku przy pracy lub choroby zawodowej;
renta szkoleniowa - dla ubezpieczonego, w stosunku do którego orzeczono celowość przekwalifikowania zawodowego ze względu na niezdolność do pracy w dotychczasowym zawodzie spowodowaną wypadkiem przy pracy lub chorobą zawodową;
renta rodzinna - dla członków rodziny zmarłego ubezpieczonego lub rencisty
uprawnionego do renty z tytułu wypadku przy pracy lub choroby zawodowej;
dodatek do renty rodzinnej - dla sieroty zupełnej;
dodatek pielęgnacyjny;
pokrycie kosztów leczenia z zakresu stomatologii i szczepień ochronnych oraz zaopatrzenia w przedmioty ortopedyczne w zakresie określonym ustawą.