Urządzamy laboratorium
Niezbędne wyposażenie:
probówki (ze szkła Termisil) o różnej długości i średnicy (16, 20 i 30 mm)
probówki ze szkła trudno topliwego
uchwyty, szczotka i stojak do probówek
gumowe i zwykłe korki (część z otworami)
rurki szklane do gięcia (pasujące do otworów w korkach)
wąż gumowy pasujący do rurek
trójniki i pręciki szklane
kolby Erlenmeyera różnej pojemności
kolby kuliste w tym płakodenne
retorta z tubusem
kolba destylacyjna z boczną rurką
zlewki o różnych pojemnościach
lejki szklane i wkraplacz z kurkiem szklanym
lejek sitowy z korkiem do kolby ssawkowej
cylindry zwykłe
rurka w kształcie litery U
słoiki z korkami i butelki szklane z nakręcanym korkiem
tryskawka do wody, kuweta fotograficzna
parownice, łódeczki do spalań, tygle,
cylindry miarowe, pipety z podziałką
biurety, termometr (zakres do 250o C)
waga szalkowa z kompletem odważników
palnik Bunsena na gaz miejski z nasadką szczelinową
statywy, łączniki, łapy, trójnóg, szczypce do tygli, łopatki
Warunki bezpieczeństwa
W czasie prowadzenia prac w laboratorium chemicznym należy bezwzględnie
przestrzegać następujących warunków bezpieczeństwa:
unikać kontaktów skóry z odczynnikami
założyć okulary ochronne
chemikalia przelewa się z naczynia do naczynia zawsze na wysokości oczu
stężone kwasy wlewamy zawsze do wody a nigdy odwrotnie
rozcieńczać tylko w naczyniach laboratoryjnych odpornych na temperaturę
nie brać do ust żadnych chemikaliów
nie jeść podczas prowadzenia doświadczeń
nigdy nie zasysać ustami ciekłych chemikaliów, tylko używamy pipety
po styczności z substancjami chemicznymi zawsze myć ręce
 tam gdzie powstają trujące pary, doświadczenie prowadzić pod wyciągiem powietrza
(najlepiej w digestorium)
substancje lotne przechowywać w szczelnych naczyniach
nie sprawdzać zapachu bezpośrednio z naczynia, tylko używać ręki jako wachlarza
kierującego gazy w stronę nosa
w przypadku poparzeń skóry i oka natychmiast przemyć dużą ilością wody i udać się
do lekarza
wszystkie pojemniki z odczynnikami powinny być zawsze opisane
przed wykonaniem doświadczenia należy zapoznać się z jego opisem
bezwzględnie stosować podane ilości odczynników
pojemniki, z których wylewamy odczynnik, trzymamy po stronie naklejonej etykietki
w całej pełni brać pod uwagę ostrzeżenia przed niebezpieczeństwami
Przyrządy i urządzenia laboratoryjne
Alembik  aparat do destylacji używany przez alchemików.
Areometr  przyrząd do pomiaru gęstości cieczy.
Autoklaw  aparat do prowadzenia procesów chemicznych pod zwiększonym
ciśnieniem.
Bagietka  pręcik szklany, często spłaszczony na końcu w łopatkę.
Biureta  długa (do 1 m) rurka szklana o średnicy ok. 12 mm z dokładną podziałką i z
kranikiem, służy do dokładnego pomiaru objętości wlewanej cieczy.
Chłodnica  urządzenie laboratoryjne służące do ochładzania i skraplania par cieczy.
Cyklon  aparat do oczyszczania gazu z pyłów oraz kropelek cieczy.
Deflegmator  urządzenie wzmagające efektywność rozdzielania mieszanin ciekłych w
czasie destylacji.
Densymetr  areometr  do mierzenia gęstości cieczy w g/cm3.
Digestorium  wyciąg  stół obudowany podnoszonymi szklanymi ściankami i daszkiem
zaopatrzonym w wentylator wyciągający opary środków szkodliwych dla zdrowia.
Eksykator  naczynie z grubego szkła z dopasowaną pokrywką, służące do osuszania i
przechowywania substancji higroskopijnych bez dostępu wilgoci.
Elektrofiltry  aparaty służące do oddzielania z gazów zawieszonych w nich cząstek
stałych lub ciekłych.
Hydrocyklon  urządzenie służące do zagęszczania ciał stałych znajdujących się w
cieczy.
Kippa aparat  szklane urządzenie laboratoryjne do otrzymywania gazów w wyniku
reakcji chemicznej między cieczą i ciałem stałym.
Kolba  naczynie szklane służące do ogrzewania cieczy, nasycania jej gazami,
destylacji, miareczkowania, sporządzania roztworów o dokładnym stężeniu lub miana.
Kontejner  zasobnik do przechowywania preparatów promieniotwórczych.
Kriostat  urządzenie do utrzymywania niskich temperatur (zwykle niższych od
temperatury ciekłego azotu) w pewnym zamkniętym środowisku w celach
doświadczalnych.
Parownica  naczynie najczęściej z porcelany do odparowania cieczy.
Pehametr  do pomiaru pH (odczyn roztworu).
Piknometr  kolba szklana o specjalnym kształcie i określonej pojemności, stosowana
do dokładnych pomiarów gęstości cieczy i ciał stałych.
Pipeta  rurka szklana z wyciągniętym cienkim końcem, służąca do pobierania dokładnie
znanej objętości cieczy.
Probówka  epruwetka  rurka szklana, zatopiona z jednego końca, używana w
doświadczeniach chemicznych.
Tygiel  naczynie służące do spalania, prażenia lub stapiania substancji.
Waga analityczna  niezbędny (bardzo czuły) przyrząd do dokładnego ważenia.
Chemikalia
Charakterystyka niektórych chemikaliów używanych w laboratoriach przy
przeprowadzaniu doświadczeń chemicznych
Aceton  (2 propanon, keton dimetylowy) CH3COH3, M = 58,08. Bezbarwna ciecz
mieszająca się z wodą, gęstość 0,79 g/cm3. A
atwo palny! Butelkę zamykać szczelnie,
trzymać z dala od ognia! Tt  95oC, Tw +56oC.
Alkohol izopropylowy  (2 propanol)  CH3CHOHCH3, M = 60,09. Bezbarwna ciecz,
mieszająca się z wodą, gęstość 0,818 g/cm3. A
atwo palny! Nie wdychać par!
Alkohol pentylowy  (pentanol)  C5H11OH, M = 88,15. Bezbarwna ciecz pachnąca
aromatycznie, słabo mieszająca się z wodą, gęstość 0,814 g/cm3. Szkodliwy dla
zdrowia! Nie wdychać par! A
atwo palny!
Azotan kobaltu  Co(NO3)2 " 6H2O, M = 291,04. Czerwone, lekko rozpływające się
kryształy. Przechowywać szczelnie zamknięty.
Azotan ołowiu  Pb(NO3)2, M = 331,23. Bezbarwne kryształy, łatwo rozpuszczalne w
wodzie. Rozkłada się w temp. +470oC.
Azotan potasu  (saletra potasowa) KNO3, M = 101,11. Bezbarwne kryształy, Tt
+334oC.
Azotan srebra  AgNO3, M = 169,89. Bezbarwne kryształy, czerniejące w świetle.
Działa silnie żrąco! Tt +212oC, rozkłada się w temp. +320oC. Przechowywać w brązowej
butelce w ciemności.
Azotyn potasu  KNO2, M = 85,11. Białe lub żółtawe rozpływające się kryształy.
Szczelnie zamykać! Azotyny są trujące!
Azotyn sodu  NaNO2, M = 69,00. Biała lub żółtawa masa krystaliczna. Trujący! Tt
+271oC, rozkłada się przy temp. +320oC.
Chlorek amonu  (salmiak)  NH4Cl, M = 53,50. Białe kryształy, rozkłada się w temp.
+350oC, sublimuje w temp. +520oC.
Bromek potasu  KBr, M = 119,01. Bezbarwne kryształy, higroskopijny, Tt +730oC.
Chlorek chromu  CrCL3, M = 158,38. Czerwonoliliowe, błyszczące płatki.
Chlorek sodu  NaCl, M = 58,45. Bezbarwne kryształy w formie kostek. Tt +801oC.
Chlorek żelaza  FeCl3 " 6H2O, M = 270,30. Żółtobrązowe okruchy krystaliczne albo
granulat. Rozpływa się w powietrzu na ciemnobrązową ciecz. Szczelnie zamykać.
Chloroform  (trichlorometan)  CHCL3, M = 119,39. Bezbarwna ciężka ciecz, gęstość
1,483 g/cm3. Słabo miesza się z wodą. Nie wdychać par! Szkodliwy dla zdrowia!
Dwutlenek manganu  (braunsztyn) MnO2, M=86,94. Czarnoszary proszek. Pył
dwutlenku manganu jest szkodliwy dla zdrowia, nie wdychać!
Etanol  (alkohol etylowy)  C2H5OH, M = 46,07. Bezbarwna ciecz mieszająca się z
wodą. Stosuje się bezwodny (absolutny o gęstości 0,79 g/cm3) i alkohol 96% o gęstości
0,81 g/cm3.
Eter dietylowy  (eter)  H5C2 O C2H5, M = 74,12. Ruchliwa, bezbarwna ciecz, wrząca
w temp. 34,5oC, gęstość 0,715 g/cm3. Przechowywać w brązowej butelce, chronić przed
światłem. Przed otwarciem butelki z eterem zgasić wszystkie ognie. Pary tworzą z
powietrzem mieszaniny wybuchowe! A
atwo palny!
Fosfor  odmiana czerwona  czerwony higroskopijny proszek. Przechowywać szczelnie
zamknięty.
Kwas azotowy  HNO3, M = 63,02. Działa silnie żrąco! Nie wdychać par! Stężony
kwas handlowy zawiera ok. 65% HNO3, gęstość 1,39 g/cm3.
Kwas fosforowy  (ortofosforowy) H3PO4, M = 98,00. Roztwory zawierające 10  25%
kwasu działają drażniąco, zawierające powyżej 25% kwasu, działają żrąco. Czysty kwas
jest ciałem stałym (przejrzyste kryształy).
Kwas mrówkowy  HCOOH, M = 46,2. Roztwory o stężeniu powyżej 25% są żrące, o
stężeniu powyżej 90% silnie żrące. Nie wdychać par! Bezbarwna ciecz o ostrym
zapachu, gęstość 1,22 g/cm3.
Kwas octowy  CH3COOH, M = 60,05. Roztwory o stężeniu powyżej 25% działają
żrąco, powyżej 90% silnie żrąco. Nie wdychać par! Bezwodny kwas octowy (kwas
octowy lodowaty) jest bezbarwną cieczą o ostrym zapachu, gęstość 1,0492 g/cm3.
Esencja octowa zawiera ok. 25% kwasu octowego, ocet domowy ok. 6% lub 10% tego
kwasu.
Kwas solny  (kwas chlorowodorowy) roztwór wodny chlorowodoru HCl. Roztwory 10
25% działają drażniąco, powyżej 25% silnie żrąco. Nie wdychać par! Stężony kwas
handlowy (dymiący kwas solny) zawiera 37 38% HCl, gęstość 1,19 g/cm3.
Kwas siarkowy  H2SO4, M = 98,08. Stężony kwas (95 98%, gęstość 1,83 g/cm3) jest
bezbarwną, oleistą, higroskopijną cieczą. Roztwory o stężeniu powyżej 15% działają
silnie żrąco! Przechowywać w szklanych pojemnikach ze szklanym korkiem.
Kwas szczawiowy  (kwas etanodiowy)  (COOH)2 " 2H2O, M = 126,07. Bezbarwne
kryształy. Trujący! Unikać kontaktu skóry z kwasem!
Kwas winowy  (kwas dihydroksybutanodiowy)  HOOC CHOH  CHOH COOH, M =
150,09. Bezbarwne kryształy.
Mocznik  (karbamid)  H2N CO NH2, M = 60,06. Bezbarwne kryształy.
Nadmanganian potasu  KMnO4, M = 158,04. Spożycie większej ilości szkodliwe dla
zdrowia! Czarnofioletowe kryształy rozpuszczone w wodzie dają ciemnofioletowy
roztwór.
Nadtlenek wodoru  (woda utleniona)  H2O2, M = 34,02. Bezbarwna, ciężka ciecz,
gęstość 1,71 g/cm3. Czysty nadtlenek wodoru i roztwory o stężeniu powyżej 20% działają
silnie żrąco!
Octan sodu  CH3COONa, M = 82,03. Trójhydrat CH3COONa "3H2O tworzy bezbarwne
kryształy.
Siarczan magnezu  (sól gorzka)  MgSO4 "7H2O, M = 246,48. W suchym powietrzu
traci część wody krystalizacyjnej. Białe kryształy.
Siarczan miedzi  CuSO4"5H2O, M = 249,68. Niebieskie kryształy.
Siarczan wapnia  (gips)  CaSO4, M = 136,14. Występuje w postaci bezwodnej lub
uwodnionej. Gips handlowy jest półhydratem CaSO4"1/2 H2O. Biały proszek, który po
uwodnieniu przechodzi w dwuhydrat CaSO4"2H2O (zestalenie się papki gipsowej).
Siarczan żelaza  (melanteryt)  FeSO4"7H2O, M = 278,2. Jasnozielone kryształy, które
utleniają się na powietrzu zabarwiając się na brązowo. Szczelnie zamykać.
Tlenek wapnia  (wapno palone)  CaO, M = 56,08. Działa żrąco! Biały proszek lub
okruchy. Używany do absorpcji HCl i Cl2.
Trichloroetylen  (tri) C2HCl3, M = 131,40. Szkodliwy dla zdrowia! Nie wdychać par!
Bezbarwna, ciężka ciecz, nie mieszająca się z wodą, gęstość 1,46 g/cm3.
Wapno sodowane  biały granulat z sody żrącej (wodorotlenku sodu) i wapna palonego
(tlenku wapnia). Działa żrąco! Służy do suszenia amoniaku i absorpcji dwutlenku węgla.
Węglan potasu  (potaż)  K2CO3, M = 138,20. Biały proszek, bardzo pochłaniający
wodę. Przechowywać szczelnie zamknięty.
Węglan sodu  (soda)  Na2CO3, M = 105,99. Bezwodna sól jest białym, higroskopijnym
proszkiem. Przechowywać szczelnie zamknięty.
Węglan wapnia  CaCO3, M = 100,09. Różne postacie m.in. marmur, kreda szlamowa.
Wodorotlenek potasu  (potaż żrący)  KOH, M = 56,10. Działa silnie żrąco! Podczas
pracy z substancją w stanie stałym, jak i z jej roztworami założyć okulary ochronne!
Biała masa krystaliczna, rozpływająca się na powietrzu. Szczelnie zamykać!
Wodorotlenek sodu  (soda żrąca)  NaOH, M = 40,00. Działa silnie żrąco! Podczas
pracy z substancją w stanie stałym, jak i z jej roztworami założyć okulary ochronne!
Biała masa krystaliczna, rozpływająca się na powietrzu. Pojemnik szczelnie zamykać!
Wodorotlenek wapnia  (wapno gaszone) Ca(OH)2, M = 74,10. Działa żrąco! Biały
proszek.
Sporządzanie roztworów rozcieńczonych z roztworów stężonych regułą  mieszania
krzyżowego
Stosujemy schemat
otrzymujemy wyrażenia (a  c) i (c  b), które zapisujemy na schemacie
Np. sporządzenie 30% kwasu siarkowego ze stężonego 96% roztworu.
Jeżeli chcemy odmierzyć 30 g H2SO4 to należy masę kwasu podzielić przez jego gęstość
(w tym wypadku 1,83 g/cm3 = 1,83 g/ml.) Otrzymamy wynik 16,4 ml. Wynika z tego
potrzeba posiadania tabel gęstości (w zależności od procentu roztworów) ważniejszych
kwasów i ługów.