II. POLITYKA FINANSOWA I FISKALNA
1. POLITYKA FINANSOWA
vð  & dziaÅ‚alność organów i instytucji paÅ„stwa, której podstawowym celem jest zÅ‚agodzenie skutków cyklu
koniunkturalnego8 , przede wszystkim za pomocÄ… polityki fiskalnej i monetarnej.9
Państwo jako suweren poprzez zastosowanie zmian w systemie finansowym tj.: ustalanie wysokości stóp
procentowych, stawek podatkowych, stawek celnych itp. może dokonać zmiany w sferze gospodarki
dotyczące m.in. produkcji, konsumpcji, inwestycji, zatrudnienia itp. Państwo może wykorzystywać podatki
do regulowania poziomu aktywności gospodarczej tzn. wpływa na obieg okrężny pieniędzy, zasobów
i produktów
vð dziaÅ‚alność podmiotu ekonomicznego, który dąży do osiÄ…gniÄ™cia okreÅ›lonych celów za pomocÄ… narzÄ™dzi
pieniężnych tzn. planowanie i kalkulowanie swoich wydatków, aby określić jakie inwestycje można
przeprowadzić w swoim przedsiębiorstwie,
2 .CELE I FUNKCJE POLITYKI FINANSOWEJ
vð Ogólne:
- wzrost gospodarczy,
-  walka z bezrobociem oraz inflacjÄ…,
- zachowanie płynności finansowej państwa ,
- stabilizacja gospodarki (minimalizowanie wahań cykli koniunkturalnych),
- wzmacnianie pozycji walutowej kraju,
- utrzymywanie wiarygodności finansowej kraju na arenie międzynarodowej.
vð Szczególne:
- minimalizowanie stopnia zadłużenia zagranicznego i wewnętrznego kraju,
- kształtowanie polityki kursu walutowego,
- wdrażanie finansowych instrumentów polityki handlowej kraju.
3. RODZAJE POLITYKI FINANSOWEJ
·ð Polityka monetarna (pieniężna) - dziaÅ‚alność banku centralnego polegajÄ…ca na oddziaÅ‚ywaniu na
kreacjÄ™ pieniÄ…dza i regulowanie jego obiegu w gospodarce.
·ð Polityka fiskalna - poprzez wykorzystanie dochodów i wydatków budżetowych jest jednym
z podstawowych narzędzi służących realizacji wyznaczonych celów gospodarczych i społecznych tzn.
8
 cykliczne zmiany długookresowego tempa wzrostu gospodarczego charakterystyczne dla gospodarek rynkowych ,
http://cykl-koniunkturalny.inwestowanie.org/
9
http://polityka-finansowa.inwestowanie.org/
6
 walka z bezrobociem poprzez tworzenie nowych miejsc pracy,  walka z inflacjÄ… oraz regulowanie
wielkości wydatków rządowych i prywatnych.
4. INSTRUMENTY POLITYKI FISKALNEJ
vð Polityka kredytowa (inwestycyjna)
- Stymulowanie popytu przez wzrost inwestycji.
- Stworzenie warunków występowania na rynku wielu i tanich z
ródeł finansowania.
- obniżanie stopy procentowej, obniżanie stopy rezerw obowiązkowych, zamawianie inwestycji publicznych,
gwarantowanie zaciągania kredytów przez podmioty ekonomiczne.
vð Polityka podatkowa  zmniejszenie stopy podatkowej
vð Planowanie gospodarcze  ustalanie przyszÅ‚ych dochodów i wydatków pieniężnych
vð Tworzenie silnego sektora publicznego.
5. BUDŻET
vð  PodstawowÄ… i najstarszÄ… instytucjÄ… finansów publicznych jest budżet. Budżet paÅ„stwa jest to plan
finansowy przewidywany na przyszły rok, zawiera dochody i wydatki rozumiane jako ogół zasobów
pieniężnych państwa, czyli ogół zasobów pieniężnych gminy (budżet gminy) 10
vð Budżet paÅ„stwa przedstawiany jest jako scentralizowany fundusz publiczny majÄ…cy na celu gromadzenie
środków pieniężnych dotyczących funkcjonowania państwa11. Sporządzany jest na okres jednego roku i
zatwierdzany przez parlament w formie ustawy budżetowej, preliminarza, lub prowizorium
budżetowego12. Za sporządzenie i wykonanie budżetu jest odpowiedzialny rząd.
vð zestawienie planowanych dochodów wraz z wydatkami paÅ„stwa nosi znamiona dokumentu prawnego
ujętego w konkretnych ramach czasowych.13 Cele i zadania państwa realizowane za pomocą budżetu
muszą być z góry określone.
vð  budżet paÅ„stwa jest finansowym wyrazem i równoczeÅ›nie instrumentem realizacji polityki spoÅ‚eczno 
gospodarczej państwa. Instrumentem, który nie kreuje polityki państwa, ale wskazuje, jak ją realizować
oraz jak z punktu widzenia efektów ekonomicznych i celów społecznych rozłożyć ciężar wydatków
publicznych między różne grupy społeczne, by zapewnić środki niezbędne do finansowania
przedsięwzięć warunkujących realizację ogólnych celów działalności państwa. 14
10
E. Cyrsona, Kompendium wiedzy o gospodarce, Wyd. PWN, Warszawa 1997, str. 96
11
S. Owsiak, Finanse publiczne  Teoria i praktyka, Wyd. PWN, Warszawa 2005, str. 102
12
uchwalana w szczególnych przypadkach ustawa obejmująca dochody i wydatki państwa w okresie krótszym niż rok
13
Ustawa z dnia 30 czerwca 2005 r. o Finansach Publicznych (t.j. Dz. U. z 2005 r., Nr 249, poz. 2104 z póz
n. zm.),
art. 95
14
H. Ćwikliński, Polityka gospodarcza, Wyd. UG, Gdańsk 2004, str. 105 - 106
7
6. CECHY BUDŻETU PAC
STWA
vð okreÅ›la z
ródło dochodu;
vð jest scentralizowanym funduszem zasobów pieniężnych;
vð przygotowanie planu dotyczÄ…cego gromadzenia przez paÅ„stwo Å›rodków finansowych wraz jego
wydatkami;
vð wysokość zgromadzonych funduszy jest uzależniona od podjÄ™tych decyzji ustawowych np. wysokość
podatków;
vð proces gromadzenia dochodów w sposób przymusowy;
vð wydatkowanie Å›rodków budżetowych na różne cele publiczne, o których decyduje Sejm;
vð wydatkowanie Å›rodków budżetowych w ciÄ…gu jednego roku finansowego;
vð szczegółowa analiza poÅ‚Ä…czona z kontrolÄ… w zakresie gromadzenia oraz dysponowania Å›rodkami
budżetowymi na określone cele.;
vð ewidencjonowanie dziaÅ‚aÅ„ zwiÄ…zanych z gromadzeniem oraz rozporzÄ…dzaniem Å›rodków pieniężnych ,
które wchodzą w zakres zasobów publicznych;
vð ma formÄ™ aktu prawnego (ustawy);
vð jest planem finansowym jednorodnym;
vð pokazuje różne z
ródła finansowania, czyli różne dochody, co oznacza że wydajność konkretnego z
ródła
dochodu nie stanowi granicy wydatkowania środków na określony cel i zgodnie z ustawą z
ródło dochodu
budżetu państwa nie musi być finansowane taką samą kwotą;
vð budżet paÅ„stwa ma możliwość pozyskiwania Å›rodków finansowych ze spółek Skarbu PaÅ„stwa.
7. FUNKCJE BUDŻETU PAC
STWA
vð POLTYCZNE :
Ustrojowa - budżet państwa stanowi narzędzie obowiązującego ustroju, jak również przejawia się jako
atrybut władzy;
Demokratyczna - wpływa w ten sposób na społeczeństwo, iż czują się współodpowiedzialni za
opracowanie oraz wykonanie budżetu.
vð EKONOMICZNE:
Fiskalna - Funkcja fiskalna ściśle związana jest z prowadzaniem przez państwo różnej działalności, która
przede wszystkim związana jest funkcjami jakie pełni państwo.  & istota funkcji fiskalnej polega na
przejmowaniu na rzecz państwa dochodów. 15 Na dochody państwa składają się poszczególne jego elementy
tj : przede wszystkim podatki, dochody wynikające z przeprowadzonych prywatyzacji jak również ze
składek dotyczących ubezpieczeń społecznych, a także wszelkie opłaty skarbowe wraz z opłatami
notarialnymi.
15
S. Owsiak, Finanse Publiczne  Teoria i praktyka, op. cit. str. 117
8
 Stymulacyjna - państwo wpływa na dynamikę wzrostu gospodarczego w ten sposób, że wytacza kierunek
do realizacji celów makroekonomicznych. Poprzez stymulację tempa akumulacji kapitału wpływa
bezpośrednio na gospodarczą tendencję o charakterze wzrostowym. Ma znaczący wpływ na koniunkturę
w gospodarce wynikająca z wielkości konsumpcji w społeczeństwie, co ma przełożenie na dochód narodowy
(poprzez wydatki z tym związane). Całość powyższych działań jest ukierunkowana na wywołanie
w gospodarce pozytywnych działań o charakterze wzrostowym; w budżecie następuje redystrybucja
dochodów oraz wydatków.
Redystrybucyjna - polega na korygowaniu dochodu i majątku jaki powstanie w rezultacie procesów
rynkowych (działalności gospodarczej). W ramach tej funkcji następuje wtórny podział dochodu
narodowego i majątku za pośrednictwem finansów publicznych poprzez podatki, opłaty, cła, zasiłki,
dotacje, subwencje.
Alokacyjna - związana jest z kształtowaniem różnic dotyczących czynników wytwórczych pomiędzy
sektorem prywatnym (pośrednio związane jest to z korygowaniem cen, a także cen oraz podatków),
a sektorem publicznym (bezpośrednio związane jest to przeznaczaniem funduszy na szczegółowo określone
cele) oraz alokacja tych działań wewnątrz tychże sektorów.
vð KONTROLNE:
Kredytowa - ustalenie czy państwo ma zdolność kredytową;
Koordynacyjna - porównanie zaplanowanych dochodów i wydatków ze stanem faktycznym
zgromadzonych środków.
Głównym zadaniem kontroli jest dostarczanie informacji o wszelkich nieprawidłowościach w czasie
przebiegu procesów gospodarczych. Gromadzenie i wydatkowanie zasobów finansowych jest kontrolowane
dla oszacowania przeznaczenia, praworządności i skuteczności gospodarki budżetowej.
Wyróżniamy kilka rodzajów kontroli budżetowej:
·ð wstÄ™pnÄ… ex ante - Kontrola podczas planowania(planu budżetowego), która polega na przeciwdziaÅ‚aniu
nieracjonalnemu i nieefektywnemu działaniu. Natomiast w trakcie planowania dochodów i wydatków
budżetowych powinno kierować się zasadami racjonalnego i efektywnego gospodarowania środkami
budżetowymi.
·ð bieżącÄ… - w trakcie wykonywania planu budżetowego skupia siÄ™ m.in. na zastosowaniu procedur
budżetowych, np. kształtowanie się wpłat podatkowych. Niepełna realizacja planowanych wydatków
może być sygnałem świadczącym o zakłóceniach w konkretyzacji zamierzonych zadań. Pewnym atutem
tego rodzaju kontroli jest szybkość, ponieważ informacje sygnalizujące nieprawidłowości stają się
widoczne samoistnie.
9
·ð nastÄ™pnÄ… ex post  sprawozdawczÄ…, która ma zwiÄ…zek z ocenÄ… poprawnego wykonania planu
budżetowego, która przeprowadzana jest przez:
- Najwyższą Izbę Kontroli;
- Ministerstwo Finansów;
- urzędy skarbowe
- oraz organy kontroli skarbowej.
8. ZASADY BUDŻETOWE
Zasady budżetowe Cechy
Równowagi Zasada , w której wydatki równe są dochodom.
Zupełności Całość dochodów wraz z wydatkami winna być ujęta w budżecie .
Jedności budżetowej art.31 - Budżet centralny i samorządowy są ze sobą zsynchronizowane.
i formalnej Oznacza to, że środki finansowe z budżetu centralnego są przekazywane
do budżetu lokalnego w postaci subwencji i dotacji.
Szczegółowości y
ródła dochodów i kierunki wydatkowania tych środków są dokładnie
określone (zawsze powinny być wydatkowane zgodnie z przeznaczeniem
i co do kwoty wysokości, dając rządowi sposobność realizacji własnych
decyzji w stosunku do wskazań Parlamentu.
Jawności art.12-. W praktyce budżet jest transparentny dla społeczeństwa , co
ogranicza nadużycia .
Przejrzystości art. 14 - Dotyczy procesów zawartych w budżecie, które mają
odzwierciedlać zjawiska zachodzące w gospodarce.
Realności Budżet powinien być realny i nie można w nim umieszczać kwot.
Gospodarności Racjonalność wydatkowania środków publicznych.
Uprzedniości Budżet powinien być uchwalony do końca roku poprzedzającego rok
budżetowy np. w 2008 r. przygotowuje się budżet na rok 2009. Jeżeli do
końca roku 2008 r. rząd nie ustali budżetu na 2009 r. to przyjmuje się
budżet z 2008 r.
y
ródło: Opracowanie własne na podstawie Ustawy z dnia 30 czerwca 2005 r. o Finansach Publicznych
(t.j. Dz. U. z 2005 r., Nr 249, poz. 2104 z póz
n. zm.)
9. DOCHODY BUDŻETOWE
vð PojÄ™cie  dochody budżetowe oznacza wszelkie wpÅ‚ywy do budżetu pochodzÄ…ce od przedsiÄ™biorstw
państwowych, sektora prywatnego, od ludności, a niekiedy także z zagranicy.
10
Dochody budżetowe podzielić można na:
·ð Rzeczywiste - pochodzÄ… m.in. od przedsiÄ™biorstw i ludnoÅ›ci, które ksztaÅ‚tujÄ… wysokość budżetu
państwa.;
·ð Rozliczeniowe - polegajÄ… na translokowaniu dochodów budżetowych miÄ™dzy budżetem paÅ„stwa
a budżetami lokalnymi gmin np. subwencja przyznana na rzecz budżetu gminy z budżetu państwa.
Największym z
ródłem dochodów podatkowych są przede wszystkim podatki pośrednie, które w pełnej
wysokości trafiają na rachunek bankowy budżetu państwa, jako:
- podatek od towarów i usług;
- podatek akcyzowy;
- podatek od gier.
Do dochodów budżetu Państwa zaliczamy również:
- cła, opłaty;
- wypłaty wynikające z zysku dotyczącego przedsiębiorstw państwowych , a także NBP;
- odsetki z poręczeń i gwarancji;
- grzywny, mandaty, kary pieniężne;
- wszelkie spadki i zapisy oraz środki pieniężne przekazane na rzecz Skarbu Państwa pod postacią
darowizny;
- środki przekazane z Unii Europejskiej;
- inne dochody publiczne.
10. WYDATKI BUDŻETOWE
- dotacje i subwencje;
- świadczenia na rzecz osób fizycznych (emerytury, renty);
- wydatki jednostek budżetowych;
- obsługa długu publicznego;
- wydatki majÄ…tkowe (inwestycyjne);
- wpłaty do budżetu UE;
- współfinansowanie projektów UE
11. DEFICYT BUDŻETOWY
vð niedobór dochodów budżetu paÅ„stwa w stosunku do jego wydatków (nadwyżka wydatków nad
dochodami)
vð W krajach Unii Europejskiej deficyt budżetowy nie powinien przekraczać 3% PKB
11
12. DA
UG PUBLICZNY
vð z
ródło pokrycia deficytu budżetowego;
vð finansowe zobowiÄ…zanie wÅ‚adz z tytuÅ‚u zaciÄ…gniÄ™tych pożyczek i kredytów, wyemitowanych papierów
wartościowych, wymagalnych zobowiązań, w tym udzielonych poręczeń i gwarancji
vð DÅ‚ug publiczny w UE nie powinien być wiÄ™kszy niż 60% (3/5) PKB.
13. SYSTEM PODATKOWY
vð PODATEK
·ð  publicznoprawne, nieodpÅ‚atne, przymusowe oraz bezzwrotne Å›wiadczenie na rzecz Skarbu PaÅ„stwa,
województwa, powiatu lub gminy, wynikające z ustawy podatkowej 16
·ð  Å›wiadczenia pieniężne na rzecz paÅ„stwa lub innej osoby publiczno-prawnej o charakterze
przymusowym, powszechnym, bezzwrotnym i nieodpłatnym, pobierane na mocy przepisów prawnych,
w których ujęta jest wysokość oraz terminy płatności tych świadczeń 17
vð CECHY PODATKÓW
Cechy podatku Opis/charakterystyka
Przymusowość Ustalane przez państwo, a ich rodzaj i wysokość nie jest przedmiotem
negocjacji pomiędzy podatnikami a państwem. W razie unikania się od tego
obowiązku egzekwuje się je przy użyciu przymusu np.:
" poprzez zajęcie konta bankowego;
" poprzez potrącanie odpowiedniej wysokości zadłużenia z wynagrodzenia.
Bezzwrotność Podatek został obliczony i pobrany w odpowiedniej wysokości, nie podlega on
zwrotowi, wyjątek stanowi nadpłata wynikająca z różnicy po potrąceniu ulg od
podatku należnego w rocznym obliczeniu podatku przez osoby fizyczne
Powszechność Obowiązek podatkowy, jak i rozmiar jego jest ujęty w sposób jednolity dla
wszystkich jednostek objętych danym opodatkowaniem, na podstawie
powszechnie obowiązujących przepisów prawnych, tzn. każda jednostka, której
dotyczą sytuacje określone w prawie, jest zobowiązana do świadczeń
podatkowych w rozmiarach i na warunkach ujętych w normach prawnych.
Nieodpłatność W zamian za wniesione świadczenia pieniężne wpłacający nie otrzymuje od
państwa żadnego bezpośredniego świadczenia mającego charakter ekwiwalentu
Jednostronność Jednostronnie ustanawiane przez państwo, a niekiedy również przez samorządy
terytorialne. Ich rodzaj i wysokość nie jest przedmiotem negocjacji pomiędzy
podatnikami, a władzą publiczną.
y
ródło: Opracowanie własne na podstawie Ordynacji Podatkowej (t.j. Dz. U. z 2005 r., Nr 8, poz. 60 z póz
n. zm.), art. 6
16
Ordynacja podatkowa, (t.j. Dz. U. z 2005 r., Nr 8, poz. 60 z póz
n. zm.), art. 6
17
http://encyklopedia.pwn.pl/haslo.php?id=3958702
12
vð FUNKCJE PODATKÓW
 Polityka fiskalna jest jednym z podstawowych narzędzi służących realizacji wyznaczonych celów
gospodarczych i społecznych. W konstrukcji systemu podatkowego cele te mają swoje odzwierciedlenie
w funkcjach podatkowych. Za pomocą poszczególnych elementów systemu podatkowego państwo może
realizować wyznaczone funkcje i wpływać na decyzje podatników, a poprzez to kształtować politykę
gospodarczÄ…. 18
FISKALNA - zapewnienie budżetowi odpowiednich dochodów, które niezbędne są do pokrycia wydatków
publicznych.
REGULACYJNA - wpływa na zmniejszenie nierówności podziału dochodu, kształtowanie dochodu
i majątku będącego w dyspozycji podatników
STYMULACYJNA  oddziaływanie na decyzje podmiotów gospodarczych tzn . regulowanie poziomu
aktywności gospodarczej tj. wpływ na obieg okrężny pieniędzy, zasobów i produktów
vð ZASADY PODATKOWE
Fiskalne - manipulowaniu poziomem podatków płaconych przez społeczeństwo i zapewnienie z
ródeł
finansowania wydatków państwa
Gospodarcze  Minimum działalności państwa w tym zakresie to przede wszystkim ochrona własnej
gospodarki przed nadmierną ingerencją z zewnątrz oraz promowanie jej na świecie.
Sprawiedliwości społecznej (funkcja socjalna) - działania zmierzające do zapewnienia minimum
egzystencji jednostek i grup społecznych poprzez tworzenie między innymi: miejsc pracy, bezpieczeństwa
i higieny pracy oraz ochrony środowiska naturalnego.
Ekonomiczne  pewne z
ródło dochodów, niskie koszty poboru, nie obciążający nadmiernie społeczeństwo.
vð KLASYFIKACJA PODATKÓW
WEDA
UG PRZEDMIOTU OPODATKOWANIA:
- Przychodowe (rolny, leśny, ryczałt)
- Dochodowe (PIT, CIT)
- majątkowe (od nieruchomości, od spadków i darowizn, opłata skarbowa)
18
A. Żabiński, Zakres i formy interwencjonizmu państwowego we współczesnych systemach gospodarczych - Warunki
realizacji celów polityki fiskalnej przez system podatkowy, Wyd. Katedra Mikroekonomii Uniwersytetu
Szczecińskiego, Szczecin 2006, str. 157
13
- Od wydatków (VAT, akcyza, od gier)
WEDA
UG STOSUNKU PRZEDMIOTU OPODATKOWANIA DO y
RÓDA
A PODATKU:
- Bezpośrednie (przychodowe, dochodowe, majątkowe)
- Pośrednie (od wydatków  VAT, akcyza)
WEDA
UG PODZIAA
U DOCHODÓW PODATKOWYCH:
- Państwowe (VAT, akcyza, od gier)
- Samorządowe (rolny, leśny, spadki i darowizny, opłata skarbowa)
- Wspólne (PIT i CIT)
Tabela Udział jednostek samorządu terytorialnego we wpływach z podatku dochodowego od osób
fizycznych i osób prawnych (w procentach)
Budżet samorządów terytorialnych
Rodzaj podatku Budżet państwa
Gmina Powiat Województwo Ogółem
Podatek dochodowy od 48,81 39,34 10,25 1,60 51,19
osób fizycznych (PIT)
Podatek dochodowy od 75,99 6,71 1,40 15,90 24,01
osób prawnych (CIT)
y
ródło: Opracowanie na podstawie ustawy z dnia 13 listopada 2003 r. o dochodach jednostek samorządu
terytorialnego, (t.j. Dz. U. z 2003 r., Nr 203, poz. 1966 z póz
n. zm.), art. 4-6
14