Państwo i polityka fiskalna
PAC
STWO I POLITYKA FISKALNA
Rola państwa w ruchu okrężnym  państwo jako składnik popytu
globalnego:
�� założenia modelu popytowego (modelu zagregowanych wydatków):
a) ceny i płace są sztywne;
b) w gospodarce istnieją niewykorzystane moce produk-
cyjne (Yf < Yp), zatem faktyczne rozmiary produkcji są
zdeterminowane przez poziom popytu globalnego;
c) analizujemy gospodarkę w krótkim okresie.
2
PAC
STWO I POLITYKA FISKALNA
Rola państwa w ruchu okrężnym  wpływ państwa na popyt
globalny:
Determinanty popytu globalnego:
- gospodarka zamknięta bez państwa: AD = C + I
- gospodarka zamknięta z państwem: AD = C + I + G
- gospodarka otwarta z państwem: AD = C + I + G + Ex - Im
3
PAC
STWO I POLITYKA FISKALNA
Rola państwa w ruchu okrężnym  wpływ państwa na popyt
globalny:
Determinanty popytu globalnego:
oraz
wpływ państwa na konsumpcję gospodarstw domowych  kwestia
różnicy między dochodem narodowym i dochodem
rozporządzalnym
Yd = Y - Td + B
Czyli: udział państwa w ruchu okrężnym:
- dopływy: G + B
4
- odpływy: Te + Td
PAC
STWO I POLITYKA FISKALNA
Wpływ państwa na wielkość konsumpcji gospodarstw domowych:
do tej pory przyjmowaliśmy, że funkcja konsumpcji ma postać:
Cpl = Ca + KSKxY
Ale po wprowadzeniu państwa do gospodarki musimy skorygować
zapis funkcji konsumpcji:
Skoro w gospodarce z państwem:
Yd = Y - Td + B (wprowadzamy założenie, ze wszystkie podatki mają
charakter bezpośredni)
Yd = Y  NT (NT możemy wyrazić jako tY, gdzie t to proporcjonalna do
dochodu stopa opodatkowania netto)
Yd = Y  tY = Y(1-t)
Yd = C + S
5
PAC
STWO I POLITYKA FISKALNA
Wpływ państwa na wielkość konsumpcji gospodarstw domowych:
do tej pory przyjmowaliśmy, że funkcja konsumpcji ma postać:
Cpl = Ca + KSKxY
Ale po wprowadzeniu państwa do gospodarki musimy skorygować
zapis funkcji konsumpcji:
Cpl = Ca + KSKxYd
Yd = Y  tY = Y(1-t)
czyli
Cpl = Ca + KSK(1-t)Y
6
PAC
STWO I POLITYKA FISKALNA
Cpl = Ca + KSK(1-t)Y
Ciekawostka:
KSK  krańcowa skłonność do konsumpcji z dochodu
rozporządzalnego
KSK  krańcowa skłonność do konsumpcji z dochodu
narodowego
KSK = KSK(1-t)
KSK zamkniętej z państwem jest niższa, niż w gospodarce zamkniętej 7
bez państwa (zmienia się kąt nachylenia funkcji konsumpcji!)
PAC
STWO I POLITYKA FISKALNA
Ilustracja graficzna funkcji konsumpcji w gospodarce zamkniętej
bez państwa i z państwem:
C = Ca + KSKxY
C = Ca + KSKxYd
= Ca + KSK(1-t)Y
Ca
0
Y
8
PAC
STWO I POLITYKA FISKALNA
Wpływ podatków netto na wielkość konsumpcji (a co za tym idzie
 popytu globalnego):
Stopa opodatkowania netto (t)  wzrasta gdy:
a) państwo decyduje się podnieść stopę podatków bezpośrednich
i/lub
b) ograniczyć skalę płatności transferowych.
Zmienia to KSK (krańcową skłonność do konsumpcji z dochodu
narodowego) Ł� zmienia więc nachylenie krzywej C
Aby wykreślić nową krzywą AD, do popytu konsumpcyjnego
dodajemy, przy każdym poziomie dochodu narodowego, stałą
wielkość I + oraz uwzględniamy wielkość wydatków rządu na
9
zakup dóbr i usług (G).
PAC
STWO I POLITYKA FISKALNA
Wpływ wydatków rządu na zakup dóbr i usług na poziom popytu
globalnego:
kluczowa  sprawa przy konstrukcji krzywej popytu globalnego: czy
dany składnik AD ma charakter autonomiczny
(tj. niezależny od bieżącego dochodu), czy też nie?
G to autonomiczny składnik popytu globalnego!
(przecież rząd podejmuje decyzje o wielkości wydatków na zakup
dóbr i usług niezależnie od wielkości bieżącego dochodu  jeśli
nie może ich sfinansować z bieżących dochodów, możliwe jest
finansowanie deficytu budżetowego przez wzrost zadłużenia
państwa!)
10
PAC
STWO I POLITYKA FISKALNA
Skoro wydatki rządu na zakup dóbr i usług (G) to kolejny
autonomiczny składnik popytu globalnego, to:
AD
C + I
G
Ca + I + G
Y
11
PAC
STWO I POLITYKA FISKALNA
Zatem: podwyżka t prowadzi do obniżenia poziomu produkcji w
punkcie równowagi (Y1  Y2), a obniżka t spowoduje wzrost AD i Y w
punkcie równowagi.
AD
AD
12
0
Y2 Y1
Y
PAC
STWO I POLITYKA FISKALNA
Wzrost G daje taki sam efekt, jak wzrost wydatków inwestycyjnych lub
konsumpcji autonomicznej: wywołuje wzrost produkcji o wielkość
równą iloczynowi mnożnika i przyrostu G.
AD = C + I + G + "G
AD = C + I + G
G
Dochód, produkcja
13
PAC
STWO I POLITYKA FISKALNA
Połączony efekt wydatków państwa i opodatkowania:
��wzrost wydatków państwa działa w kierunku wzrostu AD oraz
produkcji w punkcie równowagi;
��wzrost podatków, które mogą umożliwić sfinansowanie rosnących
wydatków, powoduje natomiast zmniejszenie AD oraz produkcji w
punkcie równowagi;
Jaki jest łączny efekt obecności państwa w gospodarce?
Rozważmy pewien bardzo ciekawy przykład J�
14
PAC
STWO I POLITYKA FISKALNA
Połączony efekt wydatków państwa i opodatkowania:
Wyjściowy punkt równowagi w gospodarce zamkniętej bez państwa:
I = 300; KSK = 0,7
AD = 0,7Y + 300
W punkcie równowagi AD = Y
Więc:
Y = 0,7Y + 300
0,3Y = 300
Y = 1000
Następnie pojawia się państwo:
G = 200
T = 0,2
15
PAC
STWO I POLITYKA FISKALNA
Połączony efekt wydatków państwa i opodatkowania:
Y =0,7(1  0,2) Y + 300 + 200
Y = 0,56 Y + 500
0,44 Y = 500
Y = 1136,(36)
Czyli: połączonym efektem wyższych wydatków rządowych i
podatków jest wzrost dochodu narodowego zapewniającego
równowagę.
Zauważmy jeszcze jedną rzecz charakterystyczną dla tego
przykładu:
NT=200 oraz G=200 czyli: budżet państwa jest w równowadze
16
PAC
STWO I POLITYKA FISKALNA
MNOŻNIK ZRÓWNOWAŻONEGO BUDŻETU - mechanizm
polegający na tym, że wzrost wydatków państwa, któremu
towarzyszy taki sam wzrost podatków (a więc  budżet państwa
pozostaje w równowadze), powoduje zwiększenie produkcji.
17
PAC
STWO I POLITYKA FISKALNA
Jak zareaguje poziom produkcji w gospodarce zamkniętej
z państwem na wzrost autonomicznego popytu globalnego (np. I
czy G)?
MNOŻNIK W GOSPODARCE Z PAC
STWEM  taki sam mechanizm
działania, jak w gospodarce bez państwa, ale - korygujemy
krańcową skłonność do konsumpcji o t (zamiast KSK zastosujemy
KSK =KSK(1-t)
Mnożnik = 1/1 - KSK
18
PAC
STWO I POLITYKA FISKALNA
Zastanówmy się teraz nad możliwościami wpływu państwa na
poziom produkcji w punkcie równowagi przy wykorzystaniu
narzędzi polityki fiskalnej&
ó� W gospodarkach wielu wysoko rozwiniętych krajów zarówno
wydatki rządu na zakup dóbr i usług, jak i wpływy z
opodatkowania, stanowią obecnie istotny odsetek PKB (np. USA,
Japonia, Kanada  między 35 a 40 % PKB, Francja, Szwecja  50-
55 % PKB)
ó� Okresy spowolnienia tempa wzrostu gospodarczego czy recesji 
oczekiwanie prowadzenia przez państwo aktywnej polityki
stabilizacyjnej (np. pakiet stymulacyjny w USA
z 2008 r. )
19
PAC
STWO I POLITYKA FISKALNA
Funkcje polityki fiskalnej:
1. Alokacyjna (wpływ na strukturę produkcji)  dostarczanie dóbr i
usług publicznych.
2. Redystrybucyjna (wpływ na podział dochodu)  łagodzenie
niesprawiedliwości, która może być efektem działania rynku.
3. Stabilizacyjna  łagodzenie przejściowych lub cyklicznych wahań
poziomu aktywności gospodarczej.
20
PAC
STWO I POLITYKA FISKALNA
Zastanówmy się teraz nad możliwościami wpływu państwa na
poziom produkcji w punkcie równowagi przy wykorzystaniu
narzędzi polityki fiskalnej&
Polityka stabilizacyjna: działania państwa zmierzające do
utrzymania produkcji blisko poziomu produkcji potencjalnej.
Ekspansywna polityka fiskalna: cel  zwiększenie dochodu
narodowego
Restrykcyjna polityka fiskalna: cel  zmniejszenie dochodu
narodowego
21
PAC
STWO I POLITYKA FISKALNA
Deficyt budżetowy a charakter polityki fiskalnej:
Wbrew pozorom, bieżący stan budżetu państwa nie dostarcza
wystarczających informacji o charakterze polityki fiskalnej...
Przypomnijmy równanie budżetu:
G + B = Td + Te
Deficyt może się przecież zmieniać z powodów nie mających wiele
wspólnego z polityką fiskalną...
Deficyt budżetu nie musi świadczyć o ekspansywnej polityce
budżetowej  może wynikać z niskiego poziomu produkcji w
gospodarce. Odwrotnie, przyczyną nadwyżki budżetowej może być
22
nie tyle restrykcyjna polityka budżetowa, ile koniunktura.
PAC
STWO I POLITYKA FISKALNA
Jak więc oceniać charakter polityki fiskalnej?
W tym celu ekonomiści wprowadzają pojęcie budżetu
strukturalnego:
BUDŻET STRUKTURALNY(skorygowany o wpływ wahań
cyklicznych): pokazuje, jakie byłoby saldo budżetu przy danej t,
gdyby produkcja osiągnęła poziom produkcji potencjalnej
(hipotetyczny stan budżetu, w sytuacji gdy produkcja faktyczna
byłaby równa produkcji potencjalnej)
O ekspansywności (restrykcyjności) polityki fiskalnej świadczy
istnienie strukturalnego deficytu budżetowego (strukturalnej
nadwyżki budżetowej).
23
PAC
STWO I POLITYKA FISKALNA
W jaki sposób państwo wpływa na stan koniunktury:
dyskrecjonalna (aktywna) polityka fiskalna (uznaniowe decyzje o
zmianie poziomu G, B lub podatków);
automatyczne stabilizatory - mechanizmy w gospodarce, które
bez uznaniowej interwencji rządu zmniejszają podatność PNB na
szoki (np. związane ze zmianami autonomicznych składników
popytu globalnego), ograniczając wahania koniunktury
automatyczne stabilizatory obniżają więc poziom mnożnika  np.
podatki, transfery; zawsze, gdy spada Y, spadają wpływy z
podatków i rosną zasiłki (np. dla bezrobotnych).
24
PAC
STWO I POLITYKA FISKALNA
Ograniczenia aktywnej polityki fiskalnej:
1) Opóz
nienia czasowe (zarówno w rozpoznaniu sytuacji, jak
i w podejmowaniu decyzji i wreszcie, wystąpieniu ich skutków w
gospodarce).
2) Niepewność co do wartości podstawowych wielkości w gospodarce,
np. mnożnika (można ją jedynie szacować na podstawie danych z
przeszłości) lub co do poziomu nie związanych z działalnością
państwa z
ródłach popytu autonomicznego (np. I).
3) Efekty pobudzone w popycie autonomicznym: zmiany polityki
budżetowej mogą wywoływać przeciwstawne zmiany Ca
czy I.
25
PAC
STWO I POLITYKA FISKALNA
Ograniczenia aktywnej polityki fiskalnej  szersze ujęcie:
1) Deficyt budżetowy a dług publiczny:
- rolowanie długu  zaciąganie nowych pożyczek w celu spłaty
tych uprzednio zaciągniętych;
- ryzyko pułapki zadłużenia;
- przerzucanie finansowania dzisiejszych wydatków na przyszłe
pokolenia;
- poziom deficytu budżetowego a koszty zaciągania kolejnych
pożyczek.
2) Deficyt budżetowy a inflacja.
3) Deficyt budżetowy a poziom stóp procentowych oraz poziom
26
inwestycji prywatnych i ich wpływ na tempo wzrostu
gospodarczego.
PAC
STWO I POLITYKA FISKALNA
Instytucjonalno-prawne gwarancje stabilności fiskalnej:
1)  złota reguła finansów publicznych.
2) Konstytucja RP oraz ustawa o finansach publicznych.
3) Reguły dyscypliny fiskalnej w UE i jej zacieśnianie.
27
MODEL POPYTOWY =MODEL ZAGREGOWANYCH WYDATKÓW = MODEL
KEYNESOWSKI - JOHN MAYNARD KEYNES,
 OGÓLNA TEORIA ZATRUDNIENIA, PROCENTU I PIENI
DZA (1936)
" rewolucja w myśli ekonomicznej: od laissez-faire yzmu do
koncepcji uzasadniającej aktywną rolę państwa w gospodarce,
które może łagodzić skutki recesji i obniżać bezrobocie dzięki
odpowiedniemu kształtowaniu polityki podatkowej i wydatków
państwa;
" rewolucja keynesowska:  nigdy  ani przedtem, ani potem  nie
było tak gwałtownego i tak masowego nawrócenia się
ekonomistów na nową teorię . (M. Blaug).
" 5-6 lat (zdaniem niektórych 12 lat) od publikacji Keynesa nowa
doktryna zajęła główne miejsce w podręcznikach ekonomii&
28
MODEL POPYTOWY =MODEL ZAGREGOWANYCH WYDATKÓW = MODEL
KEYNESOWSKI - JOHN MAYNARD KEYNES,
 OGÓLNA TEORIA ZATRUDNIENIA, PROCENTU I PIENI
DZA (1936)
" rewolucja w myśli ekonomicznej: ale także w polityce
gospodarczej
" Stany Zjednoczone w okresie Wielkiego Kryzysu   New Deal
Roosevelta z lat 1933-39 - w istocie jeszcze przed publikacją
 Ogólnej teorii.. : programy robót publicznych finansowanych z
kredytu (Hoover Dam, Golden Gate, bazy wojskowe,
infrastruktura drogowa) hasło  wydobycia Ameryki z depresji za
pomocą wydatków , krytyka dogmatu zrównoważonego budżetu;
" popularność także po II wojnie światowej  do lat 70-tych;
" kryzys finansowy lat 2008-2009.
29