PAC
STWOWA INSPEKCJA PRACY
Dostosowanie maszyn
do minimalnych wymagań
w zakresie
bezpieczeństwa i higieny pracy
Warszawa 2005
Tekst opracowany przez Departament Prewencji Głównego Inspektoratu Pracy
Projekt okładki
ANDRZEJ JAWORSKI
Opracowanie typograficzne i Å‚amanie
BARBARA CHAREWICZ
© Wszelkie prawa zastrzeżone
GA
ÓWNY INSPEKTORAT PRACY
Departament Informacji i Promocji
~ 2 ~
WPROWADZENIE
Jednym z głównych z
ródeł czynników niebezpiecz- nowienia zostały przeniesione do polskiego prawa
nych powodujących wypadki przy pracy jest sprzęt pracy rozporządzeniem Ministra Gospodarki z dnia
roboczy, w szczególności maszyny i inne urządzenia 30.10.2002 r. w sprawie minimalnych wymagań doty-
techniczne. Według danych Głównego Urzędu Sta- czacych bezpieczeństwa i higieny pracy w zakresie
tystycznego, wśród czynności, przy których dochodzi użytkowania maszyn przez pracowników podczas
do wypadków, prace związane z różnego rodzaju ma- pracy (Dz.U. Nr 191, poz. 1596 ze zmianami).
szynami stanowią aż 40%. Wypadki te najczęściej mają Polscy pracodawcy mają obowiązek dostosowania
miejsce w czasie obsługi produkcyjnej stacjonarnych sprzętu roboczego, przekazanego pracownikom do
maszyn i urządzeń, przy użytkowaniu sprzętu do pracy użytkowania przed dniem 1.01. 2003 r., do wymagań
na wysokości, maszyn urządzeń mobilnych oraz wypo- określonych w wymienionych aktach prawnych do dnia
sażenia do podnoszenia ładunków. Podobne zja-wiska 31.12.2005 r.
występują również w innych państwach członkowskich Należy podkreślić, że wymagania te nie są w na-
Unii Europejskiej. szym kraju czymś zupełnie nowym. Większość z nich
Poprawa bezpieczeństwa i higieny pracy przy użyt- wynikała już z wcześniej obowiązujących przepisów
kowaniu maszyn i innych urządzeń technicznych, po- prawa pracy  Kodeksu pracy i szczegółowych przepi-
dobnie jak kilka lat temu w państwach  Piętnastki , sów bhp przy wykonywaniu określonych prac bądz

stała się w Polsce jednym z priorytetów w dziedzinie ustanowionych do stosowania w poszczególnych
ochrony zdrowia i życia ludzkiego w procesie pracy. branżach.
Zakres zadań związanych z tym przedsięwzięciem W wielu przypadkach działania pracodawców będą
wyznacza tu dyrektywa 89/655/EWG, dotycząca mi- sprowadzały się do przeglądu sprzętu i uzupełnienia
nimalnych wymagań w dziedzinie bezpieczeństwa urządzeń ochronnych, a w ostatecznym przypadku do
i ochrony zdrowia przy użytkowaniu przez pracowni- jego wymiany, zwłaszcza wyeksploatowanych maszyn
ków sprzętu roboczego podczas pracy, której posta- mobilnych i maszyn do podnoszenia ładunków.
~ 3 ~
Niniejsza broszura jest adresowana do osób odpo- eliminowanie nieprawidłowości, tj. stanów wynikłych z
wiedzialnych za stan bezpieczeństwa i higieny pracy nieprzestrzegania już obowiązujących przepisów.
w małych zakładach pracy i stanowi rodzaj listy kontrol- W liście nie uwzględniono dodatkowych wymagań
nej, zawierającej wykaz najważniejszych wymagań dla maszyn mobilnych i maszyn do podnoszenia ła-
dyrektywy 89/655/EWG wraz z przykładami działań dunków. Naszym zdaniem, stopień spełniania wyma-
dostosowawczych. W podanym zakresie tych działań gań dyrektywy przez te grupy maszyn powinien być
nie uwzględniono przedsięwzięć mających na celu wy- oceniany przez firmy specjalistyczne.
~ 4 ~
OKREÅšLENIA
" Maszyna  wszelkie maszyny i inne urządzenia ści jej uruchomienie i zatrzymanie, posługiwanie
techniczne, narzędzia oraz instalacje użytkowane się nią, transportowanie, naprawianie, modernizo-
podczas pracy, a także sprzęt do tymczasowej wanie, konserwowanie i obsługa, w tym także
pracy na wysokości, w szczególności drabiny i czyszczenie.
rusztowania. " Operator maszyny  pracownik, który wykonuje
Jako przykłady maszyn można wymienić: obra- czynności związane z użytkowaniem maszyny, np.
biarki (np. do drewna i metali), piece przemysło- posługuje się nią podczas produkcji, dokonuje jej
we, spawarki, narzędzia ręczne o napędzie elek- naprawy, obsługi technicznej.
trycznym i bez napędu, wózki jezdniowe z napę- " Strefa niebezpieczna  strefa w obrębie oraz
dem silnikowym, maszyny rolnicze, maszyny do wokół maszyny, w której występuje ryzyko dla
podnoszenia ładunków. zdrowia lub bezpieczeństwa pracownika.
" Użytkowanie maszyny  wykonywanie wszelkich " Pracownik narażony  pracownik znajdujący się
czynności związanych z maszyną, w szczególno- w strefie niebezpiecznej.
~ 5 ~
MINIMALNE WYMAGANIA
I DZIAA
ANIA DOSTOSOWAWCZE
T  spełnia wymagania, N  nie spełnia wymagań, ND  nie dotyczy
Lp. Wymaganie Działania dostosowawcze T N ND
Oznakowanie czytelnymi napisami w języku polskim
1 Elementy sterownicze, które mają
lub za pomocą zrozumiałych symboli (wysokość na-
wpływ na bezpieczeństwo, powinny
pisów i symboli powinna wynosić minimum 3 mm).
być widoczne i łatwe do zidentyfi-
kowania oraz odpowiednio ozna- Zastosowanie właściwych barw elementów ste-
kowane, jeśli jest to konieczne. rowniczych:
" uruchomianie (włączanie)  biała (dopusz-
czalne: szara, czarna bÄ…dz
zielona),
" zatrzymywanie (wyłączanie)  czarna (do-
puszczalne: biała, szara bądz
czerwona),
" zatrzymywanie awaryjne  czerwona na żół-
tym tle.
2 Elementy sterownicze, które mają Zapewnienie takiego rozmieszczenia elementów
wpływ na bezpieczeństwo pracow- sterowniczych, by operator nie był narażony na ze-
~ 7 ~
Lp. Wymaganie Działania dostosowawcze T N ND
ników, powinny być usytuowane tknięcie się z ruchomymi częściami napędu, narzę-
poza strefami zagrożenia, aby ich dziami, ostrymi krawędziami i narożami urządzeń,
obsługa nie powodowała dodatko- elementami pod napięciem elektrycznym
wych zagrożeń; nie mogą one stwa- i innymi czynnikami stwarzającymi zagrożenie.
rzać także jakichkolwiek zagrożeń w
Zabezpieczenie elementów sterowniczych przed
zwiÄ…zku z przypadkowym ich za-
przypadkowym ich uruchomieniem.
działaniem.
3 Uruchomienie maszyny powinno Zastosowanie rozwiązań technicznych wykluczają-
być możliwe tylko poprzez celowe cych możliwość samoczynnego uruchomienia, np.
zadziałanie na przeznaczony do po opuszczeniu osłony z blokadą, zadziałaniu wy-
tego celu układ sterowania. łącznika krańcowego, przywróceniu napięcia zasi-
Wymaganie powyższe stosuje się lania.
także do:
Uwaga:
" ponownego uruchomienia ma-
Wymagania nie stosuje siÄ™ do ponownego urucho-
szyny po jej zatrzymaniu, bez
mienia lub zmian parametrów pracy maszyny, o ile są
względu na przyczynę zatrzy-
one spowodowane prawidłowym cyklem roboczym
mania,
urzÄ…dzenia automatycznego.
" sterowania, w przypadku zna-
czÄ…cych zmian w parametrach
pracy maszyny, w szczególności
~ 8 ~
Lp. Wymaganie Działania dostosowawcze T N ND
prędkości i ciśnienia, o ile po-
nowne uruchomienie maszyny
lub zmiana w jej parametrach
pracy nie stwarzają zagrożenia.
4 Maszyny wyposaża się w układ Zapewnienie takich rozwiązań technicznych tego
sterowania przeznaczony do całko- układu, by podane warunki były spełnione, np.: za-
witego i bezpiecznego ich zatrzy- trzymanie maszyny powoduje równoczesne odłą-
mania. czenie napędu od zasilania energią; powstanie za-
grożenia wywołanego otwarciem osłony prowadzi
" Każde stanowisko pracy wypo-
do wyłączenia maszyny.
saża się w element sterowniczy
przeznaczony do zatrzymania
całej maszyny lub niektórych jej
części, w zależności od rodzaju
zagrożenia tak, aby maszyna
była bezpieczna.
" Układ sterowania przeznaczony
do zatrzymania maszyny powi-
nien mieć pierwszeństwo przed
układem sterowania przezna-
czonym do jej uruchomienia.
~ 9 ~
Lp. Wymaganie Działania dostosowawcze T N ND
" Zasilanie energiÄ… odpowiednich
napędów maszyny odłącza się
w przypadku zatrzymania ma-
szyny lub jej niebezpiecznych
części.
5 Ze względu na zagrożenia, jakie Zastosowanie, w razie potrzeby, urządzeń zatrzy-
stwarzają maszyny, w zależności mania awaryjnego.
od czasu zatrzymania, wyposaża
Uwaga:
siÄ™ je w urzÄ…dzenie zatrzymania
Nie wymaga siÄ™ urzÄ…dzenia zatrzymania awaryjnego
awaryjnego.
w przypadku:
" maszyn, w których jego wprowadzenie nie po-
zwoliłoby na skrócenia czasu zatrzymania lub
uniemożliwiłoby zastosowanie specjalnych
środków wymaganych ze względu na zagro-
żenia,
" przenośnych maszyn trzymanych i prowadzo-
nych ręcznie.
6 Maszyny stwarzające ryzyko upad- Zastosowanie takich rozwiązań technicznych, jak:
~ 10 ~
Lp. Wymaganie Działania dostosowawcze T N ND
ku przedmiotów lub ich wyrzucenia burty, prowadnice, ograniczniki położenia, obudo-
wy, ekrany, odpowiednie stoły robocze, uchwyty
wyposaża się w środki ochrony
obróbkowe.
odpowiednie do występującego
ryzyka.
7 Maszyny stwarzające zagrożenie Zastosowanie  w zależności od właściwości wy-
emisją gazu, oparów, płynu lub pyłu stępujących czynników niebezpiecznych i szkodli-
wyposaża się w odpowiednie obu- wych dla zdrowia  obudów, okapów lub innych
dowy lub urządzenia wyciągowe skutecznych urządzeń odciągu miejscowego (np.
znajdujące się w pobliżu z
ródła za- przy wannach, obrabiarkach do metali, piecach,
grożenia. suszarkach).
8 Maszyny oraz ich części, o ile jest Zapewnienie środków zabezpieczających przed
to konieczne dla zapewnienia bez- zagrożeniami mogącymi być następstwem prze-
pieczeństwa i zdrowia pracowni- wrócenia lub wykonaniem niezamierzonych ruchów
ków, mocuje się za pomocą odpo- przez maszyny lub ich części pod wpływem sił ze-
wiednich zaczepów lub innych wnętrznych i wewnętrznych, np. napór wiatru,
podobnych urządzeń w celu za- drgania. Jako zabezpieczenia stosuje się najczę-
pewnienia ich stateczności. ściej: uchwyty, kotwy, śruby fundamentowe itp.
~ 11 ~
Lp. Wymaganie Działania dostosowawcze T N ND
9
Jeżeli występuje ryzyko oderwania Zastosowanie części wykonanych z materiałów o
lub rozpadnięcia się części maszyn odpowiednich właściwościach mechanicznych, od-
powodujące zagrożenie dla bezpie- porności na korozję, ścieranie itp., tj. dobranych do
czeństwa i zdrowia pracowników, występujących warunków pracy (ciśnienie, pręd-
pracodawca powinien zastosować kość, temperatura, środowisko korozyjne itp.).
odpowiednie środki.
Zastosowania takich rozwiązań, jak obudowy, po-
krywy, ekrany, uchwyty mocujące przewody z pły-
nem lub gazem pod ciśnieniem i inne podobne
środki - do zatrzymania tych części.
10 W przypadku wystąpienia ryzyka Osłony i inne urządzenia ochronne:
bezpośredniego kontaktu z rucho-
" powinny mieć mocną (trwałą) konstrukcję,
mymi częściami maszyn, mogące-
" nie mogą same stwarzać zagrożenia,
go powodować wypadki, stosuje
" nie mogą być łatwo usuwane lub wyłączane
się osłony lub inne urządzenia
ze stosowania,
ochronne, które zapobiegałyby
dostępowi do strefy zagrożenia lub
" powinny być usytuowane w odpowiedniej
zatrzymywałyby ruch części nie-
odległości od strefy zagrożenia,
bezpiecznych.
" nie powinny ograniczać pola widzenia cyklu
pracy urzÄ…dzenia,
~ 12 ~
Lp. Wymaganie Działania dostosowawcze T N ND
" powinny umożliwiać wykonywanie czynno-
ści mających na celu zamocowanie lub wy-
mianę części oraz umożliwiać wykonywanie
czynności konserwacyjnych, pozostawiając
jedynie ograniczony dostęp do obszaru,
gdzie praca ma być wykonywana, w miarę
możliwości bez zdejmowania osłon i urzą-
dzeń zabezpieczających,
" powinny ograniczać dostęp tylko do niebez-
piecznej strefy pracy maszyny.
Uwaga:
Przy doborze osłon należy uwzględnić występującą
częstotliwość interwencji (dostępu) operatora w stre-
fie niebezpiecznej, i tak:
" dostęp nie jest wymagany - osłony stałe (możliwe
do usunięcia tylko przy użyciu narzędzi),
" dostęp nie może być całkowicie zabroniony -
osłony samoczynne i osłony nastawne,
" dostęp wymagany tylko podczas nastawiania,
regulacji i konserwacji:
~ 13 ~
Lp. Wymaganie Działania dostosowawcze T N ND
 nie częściej niż raz na zmianę  osłona rucho-
ma blokujÄ…ca z ryglowaniem lub bez ryglowania
albo osłona stała,
 częściej niż raz na zmianę  w sytuacji, gdy
otwarcie osłony powoduje ustanie zagrożenia
przed dostępem, stosuje się osłony ruchome
blokujÄ…ce bÄ…dz
osłony sterujące, a jeśli zagro-
żenie to nie ustaje - osłony ruchome blokująca
z ryglowaniem,
" dostęp podczas pracy cyklicznej  wskazane jest
zastosowanie takich samych rozwiązań, jak przy
dostępie częstszym niż raz na zmianę.
11 Miejsca i stanowiska pracy lub kon- Zapewnienie odpowiedniego do rodzaju i miejsca
serwacji maszyn odpowiednio wykonywanych czynności rodzaju oświetlenia, z
ró-
oświetla się, stosownie do wykony- deł światła, opraw - z uwzględnieniem przepisów i
wanych czynności. norm (wymagane natężenie, barwa, brak efektu
stroboskopowego, cieni itp.).
12 Części maszyn o wysokiej lub bar- Zastosowanie osłon, izolacji, ogrodzeń i innych
dzo niskiej temperaturze zabezpie- rozwiązań eliminujących zagrożenie.
cza się w celu uniknięcia ryzyka ich
~ 14 ~
Lp. Wymaganie Działania dostosowawcze T N ND
dotknięcia lub zbliżenia się do nich.
Usytuowanie maszyn w taki sposób, by wyelimino-
wać konieczność przebywania operatora w miejscu
występowania zagrożenia.
13 Urządzenia ostrzegawcze maszyn Maszynę należy wyposażyć w środki umożliwiające
powinny być jednoznaczne, łatwo skuteczne alarmowanie operatora i innych osób
dostrzegalne i zrozumiałe. zagrożonych, wskutek zmiany parametrów pracy,
jeśli może to stanowić z
ródło niebezpiecznej sytu-
acji (np. zmiana ciśnienia, temperatury, prędkości).
Dostosowanie wymaga zapewnienia odpowiednich
sygnałów świetlnych lub dz
więkowych, informacji
na monitorze; w przypadku sygnałów świetlnych,
zalecane jest używanie następujących barw:
" czerwona: awaria, nieprawidłowość (sytuacja
zagrożenia),
" żółta: ostrzeżenie (stan nienormalny, zbliżają-
ca się sytuacja zagrożenia),
" zielona: stan bezpieczeństwa (stan normalny),
" niebieska: stan, w którym jest konieczne dzia-
~ 15 ~
Lp. Wymaganie Działania dostosowawcze T N ND
łanie operatora (informowanie o konieczności
podjęcia działania przez operatora).
14 Powinny być zastosowane rozwią- Zastosowanie schodów, drabin, pomostów robo-
zania zapewniające bezpieczny do- czych, balustrad i innych środków.
stęp i przebywanie pracowników w
obszarach produkcyjnych oraz stre-
fach ustawiania i konserwacji ma-
szyn.
15 Maszyny wyposaża się w łatwo Zastosowanie odpowiednich środków do odłącza-
rozpoznawalne urządzenia służące nie energii elektrycznej i ich oznakowanie (np. roz-
do odłączania od z
ródeł energii; łączniki izolacyjne, wyłączniki samoczynne, zesta-
ponowne przyłączenie maszyny do wy wtyczka  gniazdo).
z
ródeł energii nie może stanowić
Zastosowanie urządzeń odcinających dopływ ga-
zagrożenia dla pracowników.
zów, cieczy, pary technologicznej i innych nośników
energii oraz wprowadzenie odpowiednich oznako-
wań.
16 Maszyny odpowiednio zabezpiecza Zastosowanie instalacji i urządzeń elektrycznych
się przed: wykonanych w wersji dostosowanej do występują-
~ 16 ~
Lp. Wymaganie Działania dostosowawcze T N ND
cych zagrożeń (np. w wykonaniu przeciwwybucho-
" ryzykiem pożaru, przegrzania
wym).
lub uwolnienia się gazu, pyłu
oraz innych substancji wytwa- Zapewnienie urządzeń pozwalających na kontrolę
rzanych, używanych lub zmaga- parametrów pracy (temperatury, ciśnienia, napię-
zynowanych w maszynach, cia, natężenia prądu elektrycznego itp.).
" ryzykiem wybuchu urządzenia Zabezpieczenie przewodów elektrycznych i do
lub substancji wytwarzanych, przesyłu gazów, cieczy oraz innych mediów, przed
używanych albo zmagazynowa- uszkodzeniami mechanicznymi.
nych w maszynach,
Zapewnienie warunków utrzymania na odpowied-
" zagrożeniami wynikającymi z bez- nim poziomie parametrów pracy maszyn.
pośredniego lub pośredniego kon-
Zastosowanie urządzeń zabezpieczających (np.
taktu z energia elektrycznÄ….
zaworów bezpieczeństwa).
Zastosowanie takich rozwiązań technicznych, by
zagrożenia związane z energią elektryczną były
wyeliminowanie lub można im było zapobiec (np.
zastosowanie środków ochrony przeciwporażenio-
wej  dotyk bezpośredni lub pośredni).
Zastosowanie rozwiązań eliminujących bądz

ograniczających możliwość powstawania niebez-
~ 17 ~
Lp. Wymaganie Działania dostosowawcze T N ND
piecznych ładunków elektrostatycznych lub środków
do ich wyładowania.
WYKAZ
WAŻNIEJSZYCH PRZEPISÓW PRAWNYCH I NORM
Ustawa z dnia 26.06.1974 r. Kodeks pracy (jednolity przy obsłudze obrabiarek do drewna (Dz.U. Nr 36,
tekst Dz.U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94 ze zmianami). poz. 409).
RozporzÄ…dzenie Ministra Gospodarki z dnia 30.10. RozporzÄ…dzenie Ministra Gospodarki z dnia 10.05.
2002 r. w sprawie minimalnych wymagań dotyczących 2002 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy
bezpieczeństwa i higieny pracy w zakresie użytkowa- przy użytkowaniu wózków jezdniowych z napędem
nia maszyn przez pracowników podczas pracy (Dz.U. silnikowym (Dz.U. Nr 70, poz. 650).
Nr 191, poz. 1596 ze zmianami). Rozporządzenie Ministrów Pracy i Opieki Społecznej
Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej oraz Zdrowia z dnia 19.03.1954 r. w sprawie bhp przy
z dnia 26.09.1997 r. w sprawie ogólnych przepisów obsłudze przenośników (Dz.U. Nr 13, poz. 51).
bezpieczeństwa i higieny pracy (jednolity tekst Dz.U. z Rozporządzenie Ministrów Pracy i Opieki Społecznej
2003 r. Nr 169, poz. 1650). oraz Zdrowia z dnia 20.03.1954 r. w sprawie bhp przy
Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 19.02. obsłudze żurawi (Dz.U. Nr 15, poz. 58).
2002 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy PN-EN 292-1:2000 Maszyny. Bezpieczeństwo. Poję-
przy procesach galwanotechnicznych (Dz.U. Nr 19, cia podstawowe, ogólne zasady projektowania. Pod-
poz.192). stawowa terminologia, metodologia.
Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 6.11. PN-EN 292-2:2000 Maszyny. Bezpieczeństwo. Poję-
2002 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy cia podstawowe, ogólne zasady projektowania. Zasa-
przy obsłudze obrabiarek skrawających do metali dy i wymagania techniczne.
(Dz.U. Nr 204, poz.1723). PN-EN 953:1999 Maszyny. Bezpieczeństwo. Osłony.
Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 14.04. Ogólne wymagania dotyczące projektowania i budowy
2000 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy osłon stałych i ruchomych.
~ 19 ~
 PN-EN 954-1:2001 Maszyny. Bezpieczeństwo. Ele- PN-EN 1050:1999 Maszyny. Bezpieczeństwo. Zasady
menty systemów sterowania związane z bezpieczeń- oceny ryzyka.
stwem. Część 1 Ogólne zasady projektowania. PN-EN 60204:1997 Bezpieczeństwo maszyn. Wypo-
PN-EN 999:2002 Maszyny. Bezpieczeństwo. Umiej- sażenie elektryczne maszyn. Wymagania ogólne.
scowienie wyposażenia ochronnego ze względu na PN-92/E-08106 Stopnie ochrony zapewniane przez
prędkości zbliżania ciała człowieka. obudowy (Kod IP).
~ 20 ~