20 lecie międzywojenne. Zagadnienia
Ogólna charakterystyka okresu 20 lecia.
Kierunki filozoficzne.
Kierunki artystyczne.
"Przedwiośnie" S. Żeromskiego.
Ugrupowania i kierunki poetyckie w Polsce.

Ogólna charakterystyka okresu 20 lecia.

20 lecie międzywojenne to okres między pierwszą i drugą wojną światową - jeden
z najkrótszych okresów literackich w dziejach literatury, okres bardzo
zróżnicowany. Pierwsza wojna światowa doprowadziła do zmiany układu sił wśród
państw europejskich, wielkie mocarstwa utraciły swoje dotychczasowe znaczenie w
świecie, natomiast Stany Zjednoczone ugruntowały swoją pozycję i stały się
największą potęgą wśród państw kapitalistycznych. Rewolucja Październikowa w
Rosji doprowadziła do powstania nowego państwa socjalistycznego. W Polsce
wreszcie ziściło się marzenie o odzyskaniu niepodległości. Polska powróciła po
wielu latach niewoli na mapy Europy, stała się niepodległym i niezależnym
państwem, by po 21 latach stać się jednym z pierwszych obiektów hitlerowskiego
ataku. Literatura tego okresu nie wykształciła charakterystycznego tylko dla
swej epoki typu bohatera, tak jak na przykład literatura romantyczna, nie można
wyodrębnić w niej jednolitych tendencji, a problematyka podejmowana przez
pisarzy tego okresu jest różnorodna. Obok tematów związanych z pierwszą wojną
światową pojawiają się w literaturze tendencje do uchwycenia i odzwierciedlenia
skomplikowanych przeobrażeń ówczesnego świata, związanych z wieloma doniosłymi
zdobyczami cywilizacyjnymi, takimi jak na przykład rozwój komunikacji,
wynalazek samolotu czy kina.



Kierunki filozoficzne.

materializm dialektyczny - teoria filozoficzna stworzona przez Karola Marksa i
Fryderyka Engelsa, a rozwinięta przez Włodzimierza Lenina; twórcy tego kierunku
głosili tezę o pierwotności materii i wtórności świadomości; poznanie
rzeczywistości traktowali jako ciągły proces gromadzenia prawd względnych i
zbliżania się do prawdy absolutnej; poznanie to praktyka; przemiany w czasie i
przestrzeni wynikają z nieustannej walki przeciwieństw literatura, wg
materialistów była odzwierciedleniem stosunków społecznych intuicjonizm -
teoria filozoficzna zapoczątkowana przez Bergsona; głównym narzędziem poznania
świata jest intuicja i instynkt życiowy, a nie rozum; prawa rządzące światem są
nieuchwytne, ponieważ o jego rozwoju decyduje irracjonalny pęd życiowy, który
tylko artyści mogą dzięki własnej intuicji wyczuć i wyrazić; pragmatyzm -
kierunek powstał w Ameryce pod koniec XIX w. i jego twórcą był filozof i
psycholog Wiliam James; postulował on praktyczny sposób myślenia i działania,
stosowanie metody krytycznego rozsądku i nauk doświadczalnych; hasłem
pragmatystów było zbliżenie filozofii do życia oraz uzależnienie prawdziwości
twierdzeń od ich praktycznych skutków; poznanie ludzkie ma charakter czysto
praktyczny, nie chodzi więc w tym procesie o obiektywne zbliżenie człowieka do
prawdy, lecz o efekty praktyczne, związane z zaspokojeniem ludzkich potrzeb;


Kierunki artystyczne.

ekspresjonizm - przedstawiciele tego gatunku dążyli do intuicyjnego i
spontanicznego wyrażenia swoich myśli i przeżyć wewnętrznych, co zgodne było z
założeniami filozofii Bergsona, który wyznaczał intuicji szczególną rolę w
procesie poznawczym; eksrpresjoniści posługiwali się kontrastem, karykaturą i
groteską, celowo deformowali obraz świata, który był ich zdaniem terenem walki
ducha z materią, dobra ze złem; w utworach ekspresjonistów odnajdujemy
świadomość kryzysu ówczesnej cywilizacji, bunt przeciwko niesprawiedliwości
społecznej, chęć obrony wartości humanistycznych. Przedstawiciele i twórcy tego
kierunku występowali też przeciwko tradycyjnemu realizmowi i naturalizmowi,
atakując tak mało twórcze kopiowanie rzeczywistości. Nadmiernemu estetyzmowi w
sztuce przeciwstawiali dążenie do prawdy. Ekspresjonizm rozwinął się głównie w
liryce oraz w dramacie. Styl ekspresjonistyczny charakteryzował się śmiałością
obrazowania, hymnicznym tonem, stosowa- niem kontrastów i dysonansów. Poeta
znowu stał się kreatorem prawie równym Bogu (p. romantyzm). Sztuka
ekspresjonistyczna będąca "krzykiem duszy", miała wywoływać u odbiorcy wstrząs,
niepokój, niezatarte wrażenia. Celowo zaniedbywano konstrukcje logiczne,
stosowano animazję i antropomorfizację przedmiotów realnych, a także
abstrakcyjnych stanów duszy. futuryzm - awangardowy kierunek literacki i
artystyczny rozwijający się w pierwszym ćwierćwieczu XX wieku. Teoretykiem tego
kierunku oraz autorem futurystycznego manifestu był włoski poeta Tomasso
Marinetti, który głosił idee anarchistycznego buntu przeciwko istniejącym
formom życia społecznego, tradycji kulturo- wej. Futuryści zafascynowani byli
nowoczesną cywilizacją urbanistyczno-techniczną, a więc gloryfikowali wszelką
nowość, przyszłość, dynamiczne tempo wielkomiejskiego życia oraz wszelkie
wytwory nowoczesnej techniki. Wiąże się z tym pochwała brutalności, przemocy, a
nawet wojny oraz kult Nietzscheańskiego "mocnego człowieka". Dlatego też włoscy
futuryści związali się z włoskim ruchem faszystowskim, w Polsce futuryści
opowiedzieli się po stronie re- wolucjonistów i walczącego proletariatu. W
literaturze kierunek ten objawiał się dążeniem do stworzenia nowego języka
poetyckiego, zdolnego wyrazić ruch, wieloplanowość i równoczesność zjawisk, w
odrzuceniu reguł logiki, składni i ortografii. W ten sposób powstawały często
utwory bezznaczeniowe, oparte jedynie na zasadzie podobieństwa brzmieniowego
słów i dźwięków; Polska: B. Jasieński, S. Młodożeniec, Czyżewski nadrealizm
(surrealizm) - autorem manifestu surrealistycznego jest Andre Breton;
Przedstawiciele tego kierunku dążyli do stworzenia nowej "nadrealnej
rzeczywistości" poprzez uniezależnienie artysty od reguł logicznego myślenia,
poprzez eliminację nakazów rozumu, negację wszelkich norm estetycznych i
moralnych. Proces twórczy to mechaniczne notowanie potoku luźnych skojarzeń,
wy- pływających z podświadomości twórcy. Dużą rolę w twórczości surrealistów
pełniły elementy czystego przypadku, absurdalnego żartu, parodii i groteski. Z
doświadczeń pierwszej wojny światowej nadrealiści wysnuli przekonanie o
kryzysie cywilizacji zachodniej i jej racjonalistycznych ideałów. Widzieli
możliwość wyzwolenia jednostki od przymusu poprzez miłość, poezję, wolną grę
wyobraźni, poprzez osiągnięcie stanu wewnętrznej harmonii dzięki zespoleniu
jawy i snu. neoklasycyzm - kierunek poetycki nawiązujący do dziedzictwa
kulturalnego epok minionych, a zwłaszcza do starożytnej kultury
grecko-rzymskiej, a także klasycyzmu i baroku. Czołowym przedstawicielem tego
kierunku był wybitny poeta francuski Paul Valery, który sformułował program
poezji intelektualnej, łączącej tradycję z osiągnięciami symbolizmu i liryki
współczesnej. W jego poezji odnajdujemy elementy intelektualnej abstrakcji i
aluzji filozoficznych. Utwory neoklasyków charakteryzowały się rygorystyczną
formą, opartą na klasycznych wzorach, ściśle poetycki język tych utworów był
całkowicie uwolniony od balastu wszelkich "treści życiowych", każdy utwór był
ilustracją tzw. "pozji czystej"; drugim wybitym przdstawicielem był Thomas
Eliot


"Przedwiośnie" S. Żeromskiego.

"Przedwiośnie" powstało w 1924 roku, w okresie rosną- cego bezrobocia i kryzysu
gospodarczego, wzmagającego się terroru politycznego, Pisarz szczególnie
uwrażliwiony na przejawy krzywdy i nędzy ludzkiej zrozumiał, że jego wiara w
nową Polskę jako państwa sprawiedliwości społecznej okazała się złudzeniem.
Interpretacja tytułu jest prosta i jednoznaczna, w powieści ukazane są trudne
początki kształtowania się polskiej państwowości i największa klęska tego
"przedwiośnia", czyli bezkompromisowej walki o władzę, której towarzyszyły
krwawo tłumione przez wojsko i policję manifestacje robotnicze. Główny bohater
Cezary Baryka młodość i dzieciństwo spędził w Baku. Był synem urzędnika i matki
wychowującej jego (Seweryn i Jadwiga). Ojciec wyjeżdża na front I wojny
światowej i przedostaje się do Legionów Piłsudskiego. Cezary pozostaje z matką
w Baku. Początkowo bierze udział w rewolucji z entuzjazmem, podczas gdy matka
podupada na zdrowiu dbając o jedynaka, zdobywając dla niego pożywienie. Cezary
w końcu dostrzega ogromny wysiłek matki i stara się jej pomóc. Od tej pory
codziennie są w porcie w oczekiwaniu na ojca, aż pewnego dnia spotykają księżnę
z córkami i udzielają im schronienia. Rewizja i wyrok skazują Jadwigę na
roboty, które prowadzą do jej śmierci. Po jej śmierci Cezary pracuje przy
wywozie ciał (efektu walk etnicznych). Uświadamia sobie wtedy okrucieństwo
rewolucji widząc ciało młodej pięknej kobiety. Z tego piekła wyciąga go ojciec
i w drodze powrotnej do ojczyzny opowiada synowi o "szklanych domach". Blisko
granicy Seweryn jednak umiera. Cezary po przekroczeniu granicy widzi nędzę i
brud w małym miasteczku i wie, że szklane domy były wytworem chorego ojca. Po
przybyciu do Warszawy Cezary udaje się do znajomego matki Szymona Gajowca,
wysokiego urzędnika w ministerstwie skarbu, który pomaga Cezaremu. Podejmuje on
studia medyczne (zgodnie z marzeniami rodziców). Porzuca studia i zaciąga się
do armii na wojnę polsko-rosyjską. Bierze w niej udział "bo wszyscy inni tak
robią". Po wojnie udaje się do majątku Hipolita Wielosławskiego Nawłoci
(uratował mu życie). Ogląda tutaj życie polskiej arystokracji wypełnione
zabawami, spotkaniami towarzyskimi, polowaniami, piknikami. Całe życie
mieszkańców Nawłoci toczy się dookoła stołu suto zastawianego na każde żądanie
państwa. W czasie pobytu w Nawłoci Cezary uwikłał się w romans z bogatą wdową
Laurą Kościeniecką, zakończony awanturą z jej narzeczonym Barwickim.
Jednocześnie w Cezarym kochają się Wanda Okszyńska (krewna z miasta ludzi
dworskich) oraz Karolina Szarłatowiczówna (cioteczna siostra Hipolita, która
utraciła swój majątek na Ukrainie). Sielankowe życie przerywa śmierć Karoliny o
którą obwiniana jest Wanda oraz pośrednio również Cezary. Dlatego też opuszcza
Nawłoć i zostaje umieszczony czasowo w folwarku w Chłodku, u ekonom.
Gruboszewskiego. Widzi jak żyją chłopi


Ugrupowania i kierunki poetyckie w Polsce.

"Skamander". Grupa skupiała się wokół pisma UW "Pro arte et studio". W 1919
roku poeci założyli kabaret literacki w kawiarni "Pod Picadorem". W 1920 roku
pierwszy numer "Skamandra". Od 1924 roku organem skamandrytów są "Wiadomości
literackie". Postawa artystyczna poetów "Skamandra" nie była jednolita,
charakterystyczny jest też dla tej grupy brak konkretnego programu. W słowie
wstępnym do pierwszego numeru "Skamandra" poeci pisali: "programy są zawsze
spojrzeniem wstecz, są dzieleniem nieobliczalnego życia przez znane". Zgodnie
jednak podkreślali chęć silnego związku poezji z życiem współczesnym, z dniem
codziennym. Starali się adresować swoją wypowiedź poetycką do jak najszerszego
kręgu odbiorców, toteż oprócz wierszy chętnie pisali szopki polityczne, teksty
piosenek do kabartów, felietony i wiersze satyryczne. Wprowadzili do poezji
konkretność obrazowania, opiewali optymistyczną radość życia, preferowali
tematykę dnia codziennego, zwracając się do prostego człowieka wprowadzali do
poezji język potoczny, stawali w opozycji do awangardowych grup poetyckich.
Przedstawiciele Skamandra: Julian Tuwim, Jarosław Iwaszkiewicz, Jan Lechoń,
Antoni Słonimski, Kazimierz Wierzyński. Futuryzm. Kierunek ten na zachodzie
Europy rozwinął się przed pierwszą wojną światową, natomiast w Polsce okres
głównych wystąpień futurystów przypada na lata 1919-1921. Futurystów cechował
agresywny bunt przeciwko wszelkiej tradycji oraz fascynacja światem
współczesnej techniki i cywilizacji. "Dobra maszyna jest wzorem i szczytem
dzieła sztuki przez doskona- łe połączenie ekonomiczności, celowości i
dynamiki" twierdzili futuryści. W ich programie łatwo odnaleźć sporo
niekonsekwencji, a wśród nich kult techniki i pierwotnego instynktu, apologię
maszyny i uwielbienie dla żywiołu, pochwałę nowoczesnej cywilizacji i zaufanie
do pierwotnych odruchów człowieka. Świadomą prowokacją wobec tradycji było
głoszenie "dowolności form gramatycznych, ortografii i przestankowania".
Przedstawiciele Futuryzmu: Bruno Jasieński, Stanisław Młodożeniec, Anatol
Stern, Adam Ważyk
Awangarda krakowska. Poeci awangardy skupiali się wokół czasopisma "Zwrotnica",
które ukazywało się w Krakowie. Teoretykiem grupy był Tadeusz Peiper. Twierdził
on, że wiek XX całkowicie zmienił oblicze świata zarówno w sensie
cywilizacyjno-technicznym, jak i społecznym. Zdaniem Piepera człowiek powinien
uczestniczyć w tym wielkim nurcie przemian. Uczestnictwo to powinno objąć
wszystkie dziedziny życia, przemienić ludzką wrażliwość, uczuciowość i
wyobraźnię. Także nowoczesna sztuka powinna brać udział w tworzeniu nowych form
życia, nowego modelu człowieka, powinna likwidować przedział, jaki wytworzył
się między osiągnięciami cywilizacyjnymi a nieumiejętnością psychicznego
dostosowania się do nich. Jego słowa-hasła to miasta, masa, maszyna. Szybki
rozwój techniki, ciągłe udoskonalanie maszyn, urbanizacja i indrustializacja
witane były z radosnym optymizmem. Idealnym modelem takiego świata było
społeczeństwo traktowane jako doskonale działający organizm. Peiper odrzuca
natchnienie, wypowiada się przeciwko wolnej grze wyobraźni, twierdząc, że poeta
powinien być rzemieślnikiem, osobowością roboczą. Rym regularny uznany został
za niezbędny element nowej poezji ale był oddalony o pięć, sześć wersów,
odpowiadając w ten sposób metodzie kojarzenia odległych pojęć.
Przedstawiciele awangardy: Julian Przyboś, Adam Ważyk, Jan Brzękowski.
Poezja rewolucyjna. W 1925 roku Stanisław Stande, Władysław Broniewski i Witold
Wandurski wydali zbiorek poetycki, nazywany "Trzy salwy". Poeci nie mieli
sprecyzowanego programu poetyckiego, podkreślali jedynie, że w bezlitosnej
walce proletariatu z burżuazją stają zdecydowanie po lewej stronie barykady.