(20)
Mieczys aw Pajewski
D
D D
D D Teoria inteligentnego projektu wój mikroskopii elektronowej i wy-
(ID) głosi, że istnieje spore S
wia- niki badań biochemicznych, pro-
D D D
dectwo sugerujące, że życie na wadzonych od lat 1930-tych, wy-
D
Ziemi nie mogło powstać przypad- kazują, że wspomniane cegiełki
Czy WszechS
wiat został inteli-
kowo, czyli za sprawą samego życia są w rzeczywistoS
ci niezwy-
gentnie zaprojektowany? A może
przypadku. Musiało być ono inte- kle skomplikowane. [1] R
wiadczy
jest wytworem przypadku, który
ligentnie zaprojektowane. Z dru- to, że tak wysoka złożonoS
ć nie
tylko daje pozór projektu? Odkry-
giej strony aktualne teorie ewolu- mogła i nie rozwinęła się przypad-
cia naukowe ostatnich kilkudzie-
cji głoszą, że WszechS
wiat nie zo- kowo. Do jej zorganizowania mu-
sięciu lat, zamiast zakończyć tę
stał zaprojektowany, ale że jest siał przyczynić się Inteligentny Pro-
debatę, tylko ją spotęgowały. Oto
raczej wytworem niekierowanego jektant. Teoria ID nie głosi jednak,
kilka kluczowych pytań, stawia-
przypadku. WłaS
nie z tego powo- że Inteligentny Projektant musi
nych w tej debacie:
du teoria ID niezgodna jest z teo- być Bogiem w rozumieniu trady-
" Czy nauka może w ogóle
rią niekierowanej przypadkowej cji żydowskiej, chrzeS
cijańskiej czy
rozważać taką możliwoS
ć,
ewolucji. muzułmańskiej. Identyfikacja Pro-
że WszechS
wiat został za-
Zwolennicy ID argumentują, że jektanta jako Boga jest bowiem
projektowany przez jakiS

aby życie powstało przypadkowo, zbyt trudnym zadaniem. Zwolen-
inteligentny czynnik? Może
cegiełki życia  komórki  muszą nicy ID uważają, że metodami na-
idea projektu z natury rze-
być względnie proste. Jednak roz- ukowymi można jedynie wykazać
czy leży poza zakresem
tego, czym nauka się zajmu-
je?
" Czy istnieje jakieS
S
wiadec-
two empiryczne, że
WszechS
wiat został zapro-
jektowany przez inteligent-
nego Stwórcę (S
wiadectwo,
niekoniecznie dowód)?
" Czy można udowodnić, że
WszechS
wiat został zapro-
jektowany przez inteligent-
nego Stwórcę?
" Czy posiadamy jakieS
ar-
gumenty, że projektant
WszechS
wiata jest istotą taką,
jak Bóg opisany w Biblii?
fakt projektu, a nie to, kim był Pro- padek i koniecznoS
ć  to, co może chodząc z jakiejS
tradycji religijnej.
jektant. się zdarzyć, i to, co musi się zda- Bo nawet tradycja dziewiętnasto-
Ale zwolennicy ewolucjonizmu rzyć. W rezultacie biologowie ewo- wiecznego i dwudziestowieczne-
argumentują, że S
wiadectwo pro- lucyjni uważają, że życie tylko go ateistycznego naturalizmu sama
jektu jest jedynie pozorne, nie rze- wygląda jak zaprojektowane, pod- jest stanowiskiem w sprawach re-
czywiste. Organizmy żywe tylko czas gdy w rzeczywistoS
ci organi- ligii. Od mówienia o religii nie ma
sprawiają wrażenie, że zostały za- zacja życia, jaką widzimy, jest two- więc ucieczki. A skoro tak, to py-
projektowane, ale rzeczywistym rem przypadkowych mutacji i do- tajmy raczej, która religia najbar-
projektantem był dobór naturalny. boru naturalnego. dziej jest dopasowana do odkry-
Idea ta została spopularyzowana Jedno nieporozumienie należy wanych przez naukę własnoS
ci
przez Richarda Dawkinsa w zwro- wyjaS
nić na samym początku. Teo- WszechS
wiata  ateistyczna, wy-
cie  S
lepy zegarmistrz  dobór na- ria ID nie jest tym samym, co bi- kluczająca w nim istnienie projek-
turalny jest S
lepy, bo niczego nie blijny kreacjonizm. Ten ostatni gło- tu życia, czy ta, która widzi wokół
planuje i nic nie myS
li, a jednak si, że biblijne ujęcie stworzenia nas dzieła Inteligentnego Projek-
wskutek jego działania powstają należy przyjąć jako opis dosłow- tanta?
niezwykle złożone twory, wyglą- ny, faktyczny, nawet jeS
li czasami
dające jak zaprojektowane. wygląda na to, że fakty naukowe
Teoria inteligentnego projek- mu przeczą. Teoria inteligentne- D D D
tu obejmuje wiele dziedzin rzeczy- go projektu nie opiera się na S
wię- D D
wistoS
ci. Istnieją argumenty, doty- tych pismach jakiejkolwiek religii.
D D
czące struktury WszechS
wiata. Roz- Jej podstawą są tylko fakty empi-
NajczęS
ciej mówi się po pro-
ważają je fizycy, astrofizycy, astro- ryczne. Jest wiarygodna w takim
stu o teorii ewolucji, jakby istniała
nomowie i kosmologowie. Ale naj- stopniu, w jakim wiarygodne są te
tylko jedna. Faktycznie istnieją co
więcej kontrowersji wzbudzają ar- fakty.
najmniej dwie rywalizujące i bar-
gumenty pochodzące z dziedziny Przeciwnicy teorii inteligentne-
dzo odmienne wersje tej teorii. Za
biologii. go projektu swój sprzeciw wobec
jedną z nich opowiadał się Karol
Dla niezorientowanego czytel- niej czerpią z rozmaitych przesła-
Darwin i popierają ją do dziS
jego
nika może być zaskoczeniem in- nek. Niektórzy bronią naturalistycz-
zwolennicy, którzy zdominowali
formacja, że teoria ID nie rywali- nego ewolucjonizmu, zgodnie
S
wiat naukowy. Rozróżnienie ich
zuje z teorią ewolucji w sprawie, z którym ewolucja postępuje dzię-
obu nie zawsze występuje w pu-
czy ewolucja miała miejsce, czy ki przypadkowym zmianom, na
blikacjach poS
więconych ewolucjo-
organizmy żywe powstały w pro- które działa dobór naturalny (i dzia-
nizmowi. Na przykład Michael
cesie ewolucyjnym. Zwolennicy ID łanie doboru ma również staty-
Denton w 1985 roku wydał książ-
twierdzą jedynie, że nawet jeS
li styczny charakter). Inni przeciw-
kę Evolution: A Theory in Crisis?
ewolucja miała miejsce, to ujaw- nicy ID to chrzeS
cijańscy ewolu-
(Adler & Adler, Bethesda), w któ-
nia razem ze wszystkimi procesa- cjoniS
ci, którzy wierzą, że Bóg
rej zawarł bardzo ostrą krytykę
mi życiowymi S
lady projektu. opisany w Biblii stworzył Wszech-
ewolucjonizmu, podjętą póx
niej
Wprawdzie większoS
ć znanych S
wiat, ale zrobił to posługując się
przez kreacjonistów. Ale sam Den-
zwolenników teorii inteligentnego procesami ewolucji. [2] Sprzeci-
ton jest ewolucjonistą, tyle że nie-
projektu odrzuca istnienie ewolu- wiają się oni ID, gdyż wynika
darwinowskim, i ubolewa teraz, że
cji w makroskali, jednak pogląd taki z niej, że Bóg nie działa przy po-
we wspomnianej książce nie na-
nie należy do zbioru twierdzeń tej mocy ewolucji. Trzecia kategoria
pisał wyrax
nie, że krytykuje tylko
teorii. Inni bowiem zwolennicy ID przeciwników ID to biblijni kre-
darwinizm, a nie wszystkie teorie
akceptują fakt ewolucji, rozumia- acjoniS
ci, którzy nie chcą zaakcep-
ewolucji. [3]
ny jako pochodzenie od wspólne- tować teorii inteligentnego projek-
Darwin i jego zwolennicy ar-
go przodka (przykładem jest zna- tu, gdyż nie uwzględnia ona prze-
gumentowali, że życie i nowe ga-
ny biochemik, Michael Behe). Tyle kazu biblijnego.
tunki powstawały w bardzo powol-
że ewolucja, jaką mają na myS
li, Pewni myS
licieli chcieli uniknąć
nych procesach  życie powstało
nie jest ewolucją darwinowską. dyskusji nad teorią inteligentnego
w procesie tzw. ewolucji chemicz-
Dawniej uczeni uznawali trzy projektu, ponieważ wydawało im
nej lub biochemicznej, a gatunki 
rodzaje przyczynowoS
ci: przypa- się, że prowadzi ona albo do
w procesie ewolucji biologicznej.
dek, koniecznoS
ć i projekt. Darwi- uwzględnienia, albo do odrzucenia
Ta ostatnia miała polegać na tym,
nowska teoria ewolucji dokonała jakiejS
tradycji religijnej. Jednak
że przeżywają organizmy tylko
redukcji w tej dziedzinie. Usunęła należy zauważyć, że każdy, zabie-
najbardziej dopasowane do S
rodo-
z rozważań naukowych pojęcie rający głos w sprawie pochodze-
wiska. Te, które najlepiej radzą
projektu, pozostawiając tylko przy- nia życia i jego form, mówi wy-
sobie z wyzwaniami życia, pozo-
stawiają więcej potomstwa i jest nalna teoria ewolucji, darwinizm, szaniną różnych substancji, czę-
ono lepiej dostosowane do otocze- był przedmiotem ostrej dyskusji S
ciowo pochodzenia organicznego,
nia. WS
ród zarzutów, jakie się sta- przez dziesiątki lat, a twierdzenie, ale z całą pewnoS
cią mieszanina
wia darwinizmowi, znajdują się jakie czasami słyszymy, jakoby ta nie jest ożywiona.
następujące: społecznoS
ć naukowa nie dysku- I w tym leży sedno problemu.
" JeS
li dopasowanie (fitness) jest towała na temat ewolucji, jest nie- Komórki zawierają liczne, jak je
kryterium przeżycia, a przeży- prawdziwe. Behe nazywa, układy  niereduko-
cie jest dowodem dopasowa- Zwolennicy teorii inteligentne- walnie złożone . Rozumie on przez
nia, to kryterium dopasowania go projektu nie musza podważać to fakt, że nie istnieje "prosty" or-
ma tautologiczny charakter. faktu ewolucji. Zamiast tego zadają gan wewnątrzkomórkowy, który
Sprowadza się ono do tego, że dwa pytania: mógłby powstać przypadkiem
"przeżywają ci, którzy przeży- i póx
niej wyewoluować w obser-
wają", co niczego konkretnego 1) Czy proste formy życia wowany dzisiaj złożony system.
nie mówi o dopasowaniu. JeS
li mogą się pojawić przypad- Wewnątrzkomórkowe układy nie-
dopasowanie jest realną kate- kowo, by prowadzić póx
niej redukowalnie złożone musiałyby
gorią, a nie tylko synonimem do bardziej złożonych powstać od razu w gotowej po-
przeżycia, to musi istnieć jakiS
form? staci, a to jest skrajnie nieprawdo-
zewnętrzny jego standard. Biochemik, Michael Behe, prze- podobne.
" Posiadane S
wiadectwo empi- niósł to pytanie ze zwierząt i roS
lin Uczeni wierzą dzisiaj, że
ryczne sugeruje, że główne for- na biochemię, czyli na umożliwia- WszechS
wiat nie istnieje odwiecz-
my życia nie ewoluowały po- jące życie procesy chemiczne nie, ale powstał ok. 13 miliardów
woli w olbrzymich okresach w komórkach. Okazuje się, że ko- lat temu. Jest to wiek olbrzymi, ale
czasu, jak sądził Darwin. Czę- mórki, z których zbudowane jest dużo za mały, by można było
sto pojawiały się one nagle nasze ciało, są nadzwyczaj skom- twierdzić, iż liczne układy we-
w procesie, który ewolucjoni- plikowane. Przed rozwojem mikro- wnątrzkomórkowe powstały na
sta, Stephen Jay Gould, nazwał skopii elektronowej uczeni, wS
ród drodze przypadku.
 przerywaną równowagą . Na nich sam Darwin, zakładali, że ko-
przykład okazało się, że w łup- mórki są prostymi strukturami po- 2) Czy nowe gatunki napraw-
kach w Burgess, w kanadyjskiej dobnymi do galaretki, które jakoS
dę powstają w taki sposób,
prowincji Kolumbia Brytyjska, mogły powstać z szeS
ciu elemen- jak to opisuje teoria ewolu-
zachowało się S
wiadectwo tów organicznych. Jednemu z naj- cji?
większoS
ci głównych współcze- gorętszych zwolenników Darwina, Sprawa nie dotyczy tu doboru
snych grup zwierzęcych sprzed Thomasowi Huxleyowi, wydawa- naturalnego. JeS
li jakieS
zwierzęta
ponad 500 milionów lat. [4] ło się nawet, że odkrył organizm giną przed wydaniem potomstwa,
tak prosty, że znajdujący się w po- a inne żyją i się rozmnażają, to
JeS
li dopasowanie nie jest nie- łowie drogi między życiem i sub- oczywiS
cie jakiS
rodzaj doboru na-
zależnym kryterium, a ewolucja stancją nieożywioną. Na czeS
ć Ern- turalnego ma miejsce, nawet jeS
li
jest niekoniecznie powolnym pro- sta Haeckla nazwał go bathybius jest to tylko przypadkowy dobór.
cesem opartym na mutacjach, to haeckelii. Póx
niej jednak okazało Kluczowe pytanie brzmi raczej tak:
jak mamy rozumieć ewolucję? Ste- się, że rzekomy organizm jest mie- czy przypadek wyjaS
nia powsta-
phen Jay Gould należał do tych
biologów, którzy proponują od-
mienną od darwinowskiej teorię
ewolucji. Uważał on, że nowe ga-
tunki mogą pojawiać się nagle. To
nagłe pojawienie się miało być
skutkiem przypadkowego prze-
trwania jakiejS
cechy w izolowa-
nej grupie organizmów. Cecha ta
okazywała się użyteczna póx
niej,
ale nie najlepiej dopasowana w da-
nym czasie. Mogła ona nawet być
bezużyteczna lub niepożądana,
byleby nie była letalna (prowadzą-
ca do S
mierci).
Tak więc okazuje się, że orygi-
nie złożonej informacji, która grupy ptaków, uznawane dotąd za mów, niż rozwiązuje. Marnuje się
umożliwia wyłonienie się gatunku odrębne gatunki, są tylko odmia- dla przykładu mnóstwo czasu na
potomnego? Czy przeżycie najle- nami tego samego gatunku z nie- znalezienie wyjaS
nienia, jak złożo-
piej dopasowanego przodka pro- wielkimi różnicami wyglądu i wy- ne organizmy mogły powstać na
wadzi do powstania nowego ga- dawanego głosu, co utrudnia drodze przypadku. Argumenty
tunku? Empiryczne poparcie dla w pewnych warunkach łączenie się ewolucjonistów, odwołujące się do
tych poglądów jest zaskakująco w pary. Ale w innych warunkach przypadku, zyskują większe uzna-
ubogie. różnice te mogą być ignorowane, nie, niż na to zasługują, a w rezul-
Przyjrzyjmy się dla ilustracji co stawia pytanie, ile naprawdę tacie podręczniki biologii zapełnio-
opowieS
ci o dziobach tzw. zięb gatunków zięb żyje na tych wy- ne są wątpliwymi lub nawet oba-
Darwina na wyspach Galapagos. spach? Podręczniki jednak nadal lonymi przykładami.
Opowiada się, że Darwin odkrył przytaczają przykład dziobów zięb Teoria inteligentnego projek-
ich zmiennoS
ć, ale faktycznie Dar- jako działającą ewolucję. tu pozwala naprostować tę wy-
win nie był szczególnie nimi zain- Nie jest to sprawa drugorzęd- krzywioną sytuację.
teresowany i niezgodnie ze swo- na, gdyż sednem teorii Darwina
imi zwyczajami, przyczynił się tyl- i jego współczesnych zwolenni- Mieczysław Pajewski
ko do zamieszania badań nad nimi, ków jest wyjaS
nianie powstania [e-mail]
ponieważ jego zapiski były mniej życia na drodze czystego przypad-
dokładne, niż zrobili to jego kole- ku, na przykład przez różnicowa-
[1] ZłożonoS
ć mechanizmów używa-
dzy. [5] Otóż w latach 1970-tych nie się warunków S
rodowiska, Czo-
nych przez "proste" komórki oma-
przyrodnicy odkryli, że w okresach łowy ewolucjonista, Ernst Mayr, tak
wia na przykład Michael Behe
suszy, jakie trwały nawet kilka lat, pisał:
w książce Czarna skrzynka Darwi-
S
rednie rozmiary dziobów zięb nie- Teoria doboru naturalnego [...]
na. Biochemiczne wyzwanie dla
ewolucjonizmu, przełożył Dariusz
co się zwiększały. Odkrycie to sze- jest rdzeniem darwinizmu. Jest to
Sagan, Biblioteka Filozoficznych
roko nagłoS
niono w prestiżowych tak ważna teoria dla darwinisty,
Aspektów Genezy t. 4, Wydawnic-
czasopismach jako dowód na dzia- ponieważ umożliwia w naturalny
two Megas, Warszawa 2008. Książ-
łającą ewolucję, ewolucję w dzia- sposób, nie boską interwencją,
kę można zamówić na stronie http:/
/wydawnictwomegas.pl/?menu=ko-
łaniu, i odpowiednio do tego opi- wyjaS
nienie adaptacji, czyli tego,
szyk,add,23
sano w podręcznikach. Zakładano co teologowie przyrody nazywali
[2] Niektórzy odróżniają teistycznych
przy tym, ze w ten sposób nowy  projektem . [6]
ewolucjonistów od chrzeS
cijańskich
gatunek mógłby powstać w ciągu Ale czy rzeczywiS
cie w otacza- ewolucjonistów. Ci pierwsi wierzą
w Boga, ale niekoniecznie w ta-
200 lat. jącym nas S
wiecie widzimy przy-
kiego, jaki został opisany w Biblii.
Ale dzioby zięb powróciły do padek jako najlepsze wyjaS
nienie
[3] Por. Phillip E. Johnson and Denis
normalnych rozmiarów podczas złożonoS
ci S
wiata ożywionego?
O. Lamoureux (eds.), Darwinism
deszczowych sezonów, jakie mia- W dyskusji na ten temat pojawia
Defeated? The Johnson-Lamoureux
Debate on Biological Origins, Re-
ły miejsce w latach 1980-tych. się wiele nieporozumień. Jedną
gent College Publishing, Vancouver
O tym fakcie już szeroko nie in- z przyczyn jest to, że ewolucjoni-
1999, s. 141-142.
formowano. Najbardziej rozsądnym S
ci często mówią o projekcie or-
[4] Por. Stephen Jay Gould, Wonder-
wyjaS
nieniem obserwowanych ganizmów, ale mają na myS
li zu- ful Life: The Burgess Shale and the
Nature of History, W.W. Norton &
zmian nie jest żadna ewolucja pełnie coS
innego, niż się zwykle
Co., New York 1985, s. 24.
w działaniu. Zmiany rozmiarów przez to słowo rozumie. Nie wierzą
[5] Szczegółowy opis kontrowersji,
dziobów były raczej mechani- przecież w to, że organizmy zo-
związanych z dziobami zięb, por.
zmem, służącym do przeżycia, stały zaprojektowane. Wierzą na- w: Jonathan Wells, Ikony ewolucji.
Nauka czy mit?, W wylomie, Go-
a nie do stworzenia nowego gatun- tomiast, że powstały przypadkiem
rzów Wlkp. 2007, s. 121-133.
ku. W okresach suszy ziębom bar- i tylko z pozoru wyglądają na re-
[6] Ernst Mayr, "Foreword", w: Micha-
dziej przydawały się mocniejsze zultat projektu. Richard Dawkins
el Ruse, Darwinism Defended, Ad-
dzioby, by rozłupywać twarde na- tak opisał tę sytuację:  Biologia zaj- dison-Wesley, Reading, Mass. 1982,
s. xi-xii.
siona. Zięby z mniejszymi dzioba- muje się obiektami złożonymi,
[7] Richard Dawkins, R
lepy zegarmistrz
mi w takich warunkach miały tworzącymi wrażenie celowego
czyli, jak ewolucja dowodzi, że S
wiat
mniejsze szanse na przetrwanie. zamysłu . [7]
nie został zaplanowany, Biblioteka
NajS
mieszniejsze jest to, że po Zwolennicy teorii inteligentne- MyS
li Współczesnej, PIW, Warsza-
wa 1994, s. 21.
okresie suszy niektóre gatunki zięb go projektu proponują inną odpo-
na Galapagos zaczęły się łączyć wiedx
. Argumentują, że projekt,
(Na podstawie: Denyse O'Leary,
w jeden gatunek, zamiast tworzyć jaki widzimy, jest realny, nie po-
Intelligent Design. Beyond Creation vs.
nowe, jak przewiduje teoria ewo- zorny. Uważają, że ignorowanie
Evolution, A Dare Booklet, Digory Pu-
lucji. Prawdopodobnie niektóre projektu stwarza więcej proble- blishing, Richmond, BC 2002, s. 1-8.)