Materiały szkoleniowe
Opiekun osób starszych
Opracowanie: Anna Czajowska
1
1. Problematyka starości
Narastająca liczba osób starszych w społeczeństwie i rosnące w związku z tym potrzeby w zakresie
opieki medycznej i pomocy społecznej, wymuszają nowe usługi kierowane wprost do tej grupy.
W Polsce długość życia mężczyzny wzrosła do 71 lat, a kobiety do 79 lat. Według prognozy GUS
na rok 2020 odsetek osób starych w populacji ma osiągnąć 22,4%, a co czwarty z nich
przekroczy 75 rok życia.
Proces starzenia się społeczeństw oraz zmiany współczesnym modelu rodziny prowadzi do
stopniowego wzrostu znaczenia ryzyka niedołęstwa starczego (ang. old-age infirmity) oraz narastania
problemów związanych z długoterminową opieką nad zniedołężniałymi osobami w wieku
starczym (ang. long-term care).
W związku z rozwojem potrzeb osób starszych rozwija się opieka geriatryczna:
Øð profesjonalna opieka dla osób starszych i przewlekle chorych w miejscu ich
zamieszkania oraz pomoc ich rodzinom
Jest to:
wszechstronna i całościowa opieka, polegającą na wykonywaniu w sposób wysoce umiejętny
wielu czynności oraz realizowaniu procesów pozwalających zachować korzystny tryb życia.
Taka pomoc zapobiega rozwojowi chorób oraz przyczynia się do odzyskiwania zdrowia i
poprawia komfort życia za pomocą działań:
üð opiekuÅ„czych
üð rehabilitacyjnych
üð leczniczych
Pomaga to w zachowaniu samodzielności i niezależności w sferze somatycznej, psychologicznej i
społecznej w takim stopniu i tak długo, jak to tylko możliwe.
Rodzaje wsparcia skierowanej do osoby starszej:
" opieka pielęgnacyjna
" pomoc w gospodarstwie domowym
" usługi opiekuńcze
" opieka specjalistyczna
Starzenie się organizmu jest procesem fizjologicznym i niekoniecznie wiąże się z chorowaniem. Może
jednak przejawiać się w tzw. wielochorobowość i niesprawność prowadząc do niedołęstwa
We wczesnym okresie starości u osób w wieku 60 - 75 lat główne problemy zdrowotne nie różnią się
od tych, które występują w grupie osób w wieku 50 - 60 lat, ale mogą się znacznie nasilać. Coraz
starszy organizm coraz słabiej radzi sobie z regeneracją oraz ochroną zdrowia (gojenie ran,
łamliwość kości, problemy z pamięcią itd.)
Typowe schorzenia osób w starszym wieku:
Øð internistyczne
Øð chirurgiczne
Øð ginekologiczne
2
często współistnieją razem, zmieniają swój przebieg i dlatego mogą stwarzać problemy diagnostyczne
i lecznicze.
PrzejawiajÄ… siÄ™ w :
" nowotwory
" choroby sercowo  naczyniowe
" choroby układu mięśniowo  kostnego
" cukrzyca
" spadek odporności  wzrost zachorowalności i niesprawności
" choroby neurologiczne
" choroby psychiczne
Po 75 roku życia zdecydowanie częściej pojawia się:
Øð zniedołężnienie
Øð tzw. problemy geriatryczne tj:
" upadki i złamania na tle osteoporozy
" otępienie
" nietrzymanie moczu
" odleżyny
Zwiększona potrzeba świadczeń pielęgnacyjnych i usług opiekuńczych wynika z pogorszenia
sprawności w zakresie wykonywania codziennych czynności oraz zaburzeń pamięci i funkcji
poznawczych.
Niedostateczna opieka często prowadzi do pogorszenia stanu zdrowia.
Rodzaje starości:
żð liczba przeżytych lat /wiek emerytalny, kalendarzowy/
żð zmiany biologiczne, które zaszÅ‚y w organizmie /wiek biologiczny/
żð zmiany psychiczne /wiek psychologiczny/
" Wiek emerytalny (w przypadku kobiet 60, w przypadku mężczyzn 65) uprawnia do
otrzymywania świadczeń pieniężnych oraz świadczeń społecznych. Mają one służyć jako
zabezpieczenie bytu i pomocy na starość dla osób, które ze względu na wiek nie posiadają już
zdolności do pracy zarobkowej oraz wchodzą w okres pomocy i opieki.
" Biologiczny proces starzenia się prowadzi do obniżenia czynności organizmu, w konsekwencji
zachodzących zmian we wszystkich układach i pogarszania się funkcji poszczególnych
narządów.
" Wiek psychologiczny obarczony jest trudnościami z zakresu funkcjonowania (pamięć,
świadomość, rozumienie) oraz wrażliwości tematycznej związanej z przeżytymi latami oraz
zbliżającej się śmierci.
Ludzie starzy stają wobec konieczności uporania się z tzw. kryzysem rozwojowym.
Øð Postawa pozytywna  elastyczność, dostosowanie siÄ™, integralność do otaczajÄ…cej
rzeczywistości, odczuwanie harmonii i sensu w odniesieniu do całego otaczającego świata,
ludzi i własnego życia, zarówno przeszłego, teraz
niejszego, i przyszłych wydarzeń.
Zachowania:
żð Å»yczliwość
żð Serdeczność
żð Tolerancja
3
żð Komunikatywność  otwartość na innych, chęć rozmowy, opowiadania o swoich przeżyciach
żð Poczucie wÅ‚asnej wartoÅ›ci
żð Odpowiedzialność
żð Troska  chęć przekazywania swoich doÅ›wiadczeÅ„, niesienia pomocy
żð Szacunek wobec innych i spraw rzeczywistoÅ›ci
żð Pozytywne podejÅ›cie do życia
żð Chęć rozwoju
żð Ciekawość Å›wiata - aktywność
żð Chęć kontaktu z osobami mÅ‚odszymi
Øð Postawa negatywna  stany depresyjne, apatyczność, rozpacz zwiÄ…zana ze Å›wiadomoÅ›ciÄ…
kończącego się życia, niepogodzenie się z faktem pogarszającego się stanu zdrowia, coraz
mniejszej  potrzebności innym (szczególnie osoby samotne lub/i osoby po przejściu na
emeryturę ze stanowisk kierowniczych, wymagających aktywności i integracji społecznej),
żal za bezpowrotnie utracone szanse, tęsknota za osobami, które odeszły, brak sensu życia
dalej, strach przed śmiercią.
Zachowania:
żð Nieufność
żð Dystans
żð Wrogość
żð Niepewność
żð Niskie poczucie wÅ‚asnej wartoÅ›ci
żð Poczucie chaosu  nie rozumienie otaczajÄ…cych spraw i informacji
żð Zagubienie spoÅ‚eczne - przerost spraw, których nie da siÄ™ zrozumieć
żð Bunt, zÅ‚ość  waleczna potrzeba tożsamoÅ›ci
żð Niechęć rozwoju
żð Krytycyzm rzeczywistoÅ›ci, postawy innych szczególnie osób mÅ‚odszych
żð Tendencja do narzekania i tzw. zrzÄ™dliwoÅ›ci
żð Poczucie niespeÅ‚nienia
żð LÄ™k przed Å›mierciÄ…
żð Unikanie kontaktu z innymi, poczucie bycia obciążeniem
żð Preferowane racje z osobami w podobnym wieku, wyksztaÅ‚ceniu, przeżyciach
żð Niechęć do rozmów  szczególnie rozmawiania na tematy trudne
żð Poszukiwanie idei  odniesienie do religii, wartoÅ›ci wyższych
żð Poczucie winy
żð OdwoÅ‚ywanie siÄ™ do chorób  przerażenie, potrzeba wskazania siebie jako sÅ‚abszego
Zmiany w sferze percepcyjno  motorycznej
" Słabnąca wrażliwość zmysłów (jedynie wrażliwość na ból pozostaje na wysokim poziomie)
" Słabnąca selektywność uwagi i zdolność jej koncentracji
" Wydłużony czas reakcji na bodz
ce wzrokowe i słuchowe (nie rozumienie treści, obrazu)
" Wydłużony czas wykonania czynności (zarówno prostej, jak i złożonej)
" Obniżona sprawność psychomotoryczna
Zmiany w sferze pamięci i zapamiętywania
" Obniżająca się zdolność zapamiętywania (pamięć krótkotrwała)
" Otwierająca się pamięć długotrwała / długoterminowa (przypominają się szczegóły z
przeszłości)
" Niedowidzenie utrudniające pamięć wzrokową (typ wzrokowca, typ słuchowca)
" Niedosłyszenie utrudniające pamięć słuchową (typ słuchowca)
Zmiany w sferze intelektualnej
4
" Obniżenie kojarzenia (sfera inteligencji ogólnej)  ok. 60 roku życia spadek sprawności
funkcji intelektualnych mierzonych standardowymi testami tzw. Ogólny iloraz inteligencji
" Postępująca tendencja spadkowa dotycząca sprawności myślenia logicznego i kreatywnego
" Spadek zdolności wyobraz
ni przestrzennej, koordynacja wzrokowo  ruchowa (zwłaszcza w
sytuacji presji czasowej)
" Spadek umiejętności analitycznych i organizatorskich
" Spadek decyzyjności  zbytnia ufność / nieufność
" Postępujące  dziecinnie
Czynniki modyfikujÄ…ce poziom zmian w sferach psychicznych i intelektualnych
Pomimo nieuchronności zmian w sferze psychicznej i intelektualnej, poniższe czynniki wpływają na
ich nasilenie lub osłabienie:
" Stopień i rodzaj wykształcenia
" Status społeczny (poczcie własnej wartości)
" Rozwój osobisty i zawodowy
" Charakter aktywności osobistej i zawodowej
" Rodzaj rozwiązywanych problemów (problemy abstrakcyjne, wyzwalające emocje)
" Poziom aspiracji oraz rodzaj celów życiowych
" Indywidualna plastyczność funkcji psychicznych
" Radzenie sobie z otaczającą rzeczywistością  bodz
ce zewnętrznie
" Poziom zdrowia (wolność od chorób przewlekłych)
Najczęstsze rodzaje otępienia:
" Choroba Alzheimera
" Otępienie naczyniopochodne (MID)
żð przyczynÄ… otÄ™pienia mogÄ… być: wielokrotne zawaÅ‚y serca, serie niewielkich udarów.
Stan pacjenta nie zmienia się pomiędzy wylewami, a pogarsza szybko po wylewie.
" Otępienie spowodowane chorobą Parkinsona
żð choroba rozwija siÄ™ w wieku Å›rednim i póz
niej. U wielu pacjentów pojawia się depresja i
objawy psychiatryczne w trakcie leczenia. Otępienia zdarzają się u ok 20% wszystkich
przypadków choroby Parkinsona (sztywność, depresja, zaparcia, zapalenia łojotokowe
skóry, zaburzenia węchowe, para stacja kończyn)
" Inne choroby, które prowadzą do otępienia:
żð choroba ciaÅ‚ Lewy`ego; choroba Picka; choroba Huntingtona; Ch. Creutzfelda 
Jackoba;
żð guzy mózgu; urazy gÅ‚owy; schorzenia endokrynologiczne; schorzenia na tle
żywieniowym (np. brak witaminy B12); infekcje; zaburzenia funkcji nerek i wątroby;
żð choroby neurologiczne (np. stwardnienie rozsiane);
" Niektóre choroby układu moczowego
Choroba Alzheimera
Choroba Alzheimera odpowiada za 50-75% wszystkich rodzajów otępień
Otępienia nie można klasyfikować jako choroby. Powinno się je traktować jako zespół pewnych
objawów.
Podstawowe cechy otępienia:
5
" Różnorodne deficyty poznawcze np. utrata pamięci i przynajmniej jedna z wymienionych
cech:
żð Afazja  caÅ‚kowita lub częściowa utrata zdolnoÅ›ci używania bÄ…dz
rozumienia słów
żð Apraksja  utrata zdolnoÅ›ci wykonywania skoordynowanych lub celowych ruchów, np.
trudności w obsłudze takich urządzeń, jak telewizor
żð Agnozja  nieumiejÄ™tność odróżniania znanych przedmiotów
" Kłopoty z funkcjami  wykonawczymi  brak umiejętności abstrakcyjnego myślenia,
planowania, inicjowania, wykonywania czynności w kolejności, kontroli i zaprzestania
skomplikowanych zachowań
Zasady opieki nad osobÄ… starszÄ…
W Polsce szacuje się, że populacja osób starszych powyżej 65 r.ż. stanowi grupę liczącą prawie 5 mln
ludzi. Wśród nich:
Øð okoÅ‚o 2% to osoby obÅ‚ożnie chore stale pozostajÄ…ce w łóżku
Øð 17% to ludzie majÄ…cy poważne problemy w zakresie poruszania siÄ™ w obrÄ™bie mieszkania
Osoby starsze przeciętnie chorują na 3-4 choroby przewlekłe i zażywają przewlekle 4-5 leków.
Zaledwie 7% osób w wieku powyżej 75 roku życia nie zgłasza żadnych schorzeń przewlekłych.
Potrzeby ludzi w wieku podeszłym zazwyczaj mają charakter złożony.
Poza zdrowotne problemy osób starszych:
Øð spoÅ‚eczne
żð sytuacja rodzinna
żð wsparcie otoczenia
Øð ekonomiczne uwarunkowania życia
żð warunki mieszkaniowe
żð możliwoÅ›ci finansowe
Pogorszenie sprawności w zakresie wykonywania codziennych czynności oraz zaburzenia pamięci i
funkcji poznawczych zwiększają zapotrzebowanie na świadczenia pielęgnacyjne i usługi
opiekuńcze, które wpływają na jakość i długość życia.
Czynniki powodujÄ…ce pogorszenie stanu zdrowia / stanu psychicznego:
" samotność (odtrącenie, zagubienie)
" brak celów życiowych
" brak zainteresowań
" niemożność realizacji zainteresowań (pogarszający się wzrok, słuch)
" utrudnienia komunikacyjne (bariery, coraz szybsze tempo np. zamykajÄ…cych siÄ™ drzwi)
" póz
ne wykrycie problemów zdrowotnych
" mieszkanie / umieszczenie w placówkach opiekuńczych
" niewystarczająca opieka zdrowotna / społeczna
" ograniczanie samodzielności (funkcjonowanie np. w środowisku domowym)
 Człowiek na starość przypomina emerytowanego aktora, który siedzi na widowni i smętnie
spoglÄ…da jak jego ulubione role gra kto inny
6
 Magdalena Samozwaniec
1.1. Rodzaj obaw:
Dysfunkcje fizyczne, zdrowotne i psychiczne osoby starszej powodują utrudnienie życia osobistego i
społecznego.
Świadomość i / lub doznanie śmierci osób najbliższych tzw. osierocenie (żona, mąż, rodzina,
przyjaciele z  dawnych lat , ukochane zwierzątko) wywołują dodatkowe obciążenie odzwierciedlające
siÄ™ w:
" emocjach
" zachowaniach
" postawach
które mogą przyjmować charakter depresji, demencji starczej.
Rodzaje obaw:
żð lÄ™k przed samotnoÅ›ciÄ… (bycie niepotrzebnym, osierocenie, przemijanie)
żð lÄ™k przed Å›mierciÄ…
żð lÄ™k przed chorobÄ… / bólem
żð lÄ™k przed otaczajÄ…cÄ… rzeczywistoÅ›ciÄ…
żð lÄ™k przed  gniewem bożym , grzechem (nadmierna religijność)
Przejmująca, doskwierająca samotność oraz poczucie odrzucenia (bycia niepotrzebnym)
prowadzi do pogorszenia siÄ™ stanu zdrowia.
y
le dostosowane formy wsparcia i opieki  nadmierna opiekuńczość opiekunów - wzmacnia obawy
tworzÄ…c w osobach starszych:
" poczucie ograniczenia własnego życia (uzależnienia)
" poczucie bycia  gorszym
" utrata nadziei realizacji swoich zainteresowań
" ograniczenie radości
" poczucie utraty wolności (życie w klatce, wyizolowanie)
" stany depresyjne
Skutek:
żð brak ochoty na rozmowÄ™ (wyciszenie)
żð smutek, wycofanie (obojÄ™tność, zamkniÄ™cie w sobie)
żð uzależnienie (zaniedbywanie siebie, zaniedbywanie swojej higieny)
żð szybszy proces starzenia siÄ™
żð drażliwość, gderliwość (szukanie problemów)
żð zÅ‚oÅ›liwość (zÅ‚ość)
żð pogarszajÄ…ce siÄ™ stopniowo zdrowie (trudność regeneracji)
żð alkoholizm (tzw. podpijanie,) inne używki
żð lekomania
żð utrata masy ciaÅ‚a, utrata apetytu
żð samobójstwa (próby samobójcze)
żð niechęć wychodzenia z domu (niechęć do przemieszczania siÄ™)
żð wolniejsze myÅ›lenie (trudność w rozumieniu treÅ›ci, podejmowaniu decyzji, analizy sytuacji)
żð wolniejsze mówienie (trudność w dobrze słów, wyrażaniu siÄ™, rozmowie)
żð wolniejsze ruchy (mniejsza sprawność fizyczna)
7
żð pogarszajÄ…ca siÄ™ pamięć, zaburzenia koncentracji
żð bóle i choroby o podÅ‚ożu psychosomatycznym
Lęk (emocje) w połączeniu z postawami (np. wycofanie) i zachowaniami (np. złośliwość) jest
wynikiem nieradzenia sobie z otaczającą rzeczywistością i poczucia przesunięcia na  margines .
Świat wydaje się coraz trudniejszy do zrozumienia, utworzony z barier co potęguje chęć odejścia
(śmierci), z równoczesnym strachem  co będzie potem? (ukierunkowanie na religijność lub / i
zagubienie, hipochondryzm)
Brak zainteresowania stanem ducha (psyche) człowieka starego potęguje jego obawy i poczucie
odrzucenia co pokazywane jest przez :
Øð komunikacja werbalna  np. skargi
Øð komunikacja niewerbalna  gesty, mimika
Komunikaty majÄ… na celu:
żð zwrócenie uwagi na (jakiÅ›) problem
żð zwiÄ™kszenia zainteresowania sobÄ…
żð szukanie towarzystwa (samotność)
Osoby starsze o takiej postawie życiowej mogą skorzystać z psychoterapii lub grup wsparcia (osoby
w podobnym wieku, z podobnymi problemami emocjonalnymi czy behawioralnymi  zachowaniem).
1.2. Nadzieje i plany
Niezależnie od wieku człowiek snuje plany oraz jest pełny nadziei na coś / wobec kogoś. Wiek osób
starszych ogranicza możliwości planowania (ograniczenia fizyczne, psychiczne i czasowe), mimo to
okazuje się najlepszym czasem do ich realizowania, ponieważ przeszłość np. nie dawała takich
możliwości.
Unikając pogorszenia stanu zdrowia (sił fizycznych i psychicznych) coraz więcej starszych osób
realizuje swoje zainteresowania poprzez udział w różnych zajęciach aktywizujących (warsztaty,
kursy, spotkania, wyjazdy).
Pozwala to utrzymać poczucie niezależności, sprawność fizyczną i psychiczną oraz wypełniać czas,
który pojawił się np. po przejściu na emeryturę, dorosłości dzieci, wnuków itp. Mimo ograniczeń,
starość wielu osób jest radosna i szczęśliwa.
Posiadając koło siebie bliskie osoby, możliwości aktywności, zainteresowania oraz dobre zdrowie
(nawet mimo ograniczeń), ludzie starsi realizują swoje życie w interesujący sposób:
" Nawiązywanie nowych znajomości
" Aktywny udział w spotkaniach integracyjnych
" Aktywny wypoczynek (rower, spacer)
" Wyjazdy turystyczne (wycieczki, pielgrzymki)
" Remont (odnawianie mieszkania)
" Dokształcanie się (warsztaty, kursy, szkolenia)
" Korzystanie z dostępnych form kultury (koncerty, muzea, teatr, filharmonia)
" Korzystanie z rozwiązań technologicznych (komputer, Internet)
" Zawieranie nowych związków (przyjaz
ń, partnerstwo, małżeństwo)
Skutek:
8
żð Utrzymywanie dobrego zdrowia (poprawa krążenia, lepsze ciÅ›nienie, poprawa oddychania)
żð Utrzymywanie pamiÄ™ci na wysokim poziomie
żð Sprawność intelektualna
żð Towarzyskość
żð Radość życia
żð Poczucie speÅ‚nienia
żð Cieszenie siÄ™ życiem - nie myÅ›lenie o staroÅ›ci i przemijaniu
żð Samodzielność
żð Niezależność
żð Poczucie wÅ‚asnej wartoÅ›ci
żð Skupienie na sobie
Osoby o tak wysokim poziomie aktywności nie potrzebują tak dużo wsparcia jak osoby starsze o
postępujących chorobach, zniedołężnieniu czy apatii.
Wsparcie oraz opieka powinna wzmacniać ich postawę życiową i ułatwiać realizowane plany (np.
zapisanie na kurs).
Przykładowe strony internetowe wrocławskich Seniorów:
üð www.seniorzy.blogspot.com - strona internetowa Klubu Seniora przy wrocÅ‚awskim osiedlu
Åšwiniary
üð www.staremiasto-wroclaw.pl/klubseniora.html - Kluby Seniora osiedla Stare Miasto
üð www.stachk-poezja.pl/ - strona internetowa wrocÅ‚awskiego poety seniora Stacha K.
üð http://www.klub.senior.pl
üð http://www.zycie.senior.pl
üð http://www.wroclaw.pl/dla_sieniora.dhtml
Osoby pogodne i szczęśliwe mają większą łatwość przyswajania i odtwarzania informacji.
 Nie starzeje siÄ™ ten, kto nie ma na to czasu.
Benjamin Franklin
2. Budowanie zaufania
Budując kontakt z osobami starszymi należy pamiętać o:
üð Rodzaju niezbÄ™dnego wsparcia
üð Dostosowaniu stopnia zaangażowania do potrzeb
üð Zbudowaniu zaufania
üð Szacunku
üð Konsekwencji
üð OdpowiedzialnoÅ›ci
Zaufanie to najważniejsza relacja, jaka może powstać pomiędzy ludz
mi.
Jest podstawą szacunku, wzajemności, opieki, troski szczególnie w kontakcie z osobą starszą.
9
Zasady zaufania:
" Wymaga czasu
" Wymaga uważności
" Wymaga zaangażowania
" Polega na odwzajemnionych relacjach
" Oparte o zbudowanie wiarygodności (to co mówię  to robię)
" Buduje się długo  może być zniszczone w jednym momencie
" Zaufanie nie jest środkiem do celu
" Nie można zbudować zaufania bez respektowania wartości
" Jest często niewidoczne choć można je wyrazić
" Jest zmienne w czasie i w wyniku zdarzeń
" Nie ma substytutów / zamienników zaufania
" Redukuje niepewność
" Traktuje ludzi uczciwie
" Można je dać / sprawdzić słowami i gestami
" Nie każdemu udaje się / można zaufać
" Nie we wszystko udaje się / można zaufać
Chcąc zbudować zaufanie z drugą osobą potrzebne jest przestrzeganie powyższych zasad i
pamiętanie, że w każdy może przyjąć inny czynnik (zasadę, wartość) jako najważniejsze w
zaufaniu.
Ludzie starsi z reguły albo zupełnie nie ufają, albo są nadmiernie ufni.
Wynika to z wcześniejszych doświadczeń lub postępującej starości (dziecinnienie, zniedołężnienie,
potrzeba pomocy).
Jeżeli podopieczny nie chce nam zaufać warto zadać pytanie : dlaczego?
Odpowiedz
powinna pomóc w dostosowaniu postępowania, zachowania, komunikowania przez
opiekuna tak, aby rozwiać wszystkie wątpliwości.
Zaufanie zdobywa się etapami i w czasie (dłuższy, krótszy).
Analiza, obserwacja, sprawdzanie świadome / nieświadome (nieufność) jest obecne i uzasadnione.
Dlatego trzeba bardzo uważać, aby zdobyty % zaufania nie stracić powodując lęk, niepewność przez
np. brak stałego zaangażowania czy chęci.
 Starość we wszystko wierzy. Wiek średni we wszystko wątpi. Młodość wszystko wie.
Oscar Wilde
2.1.Etyka
Praca z człowiekiem chorym, niepełnosprawnym czy niedołężnym, w wielu wymiarach przekracza
jego prywatność i odbywa się na obszarze intymności.
Od opiekuna oczekiwana jest wrażliwość, dyskrecja, delikatność i szacunek, które pozwolą
podopiecznemu czuć się komfortowo i bezpiecznie.
Etyka tworzy standardy kierujÄ…ce zachowaniem.
10
Øð Etyka:  ogół zasad, norm postÄ™powania obowiÄ…zujÄ…cych w danej zbiorowoÅ›ci, moralność,
nauka o moralności, filozofia moralności .
Øð Etyka zawodowa:  zespół zasad i norm okreÅ›lajÄ…cych, jak z moralnego punktu widzenia
powinni zachowywać się przedstawiciele danego zawodu .
y
ródło: Mały słownik języka polskiego
Pracownicy instytucji niosÄ…cych pomoc osobom tej pomocy wymagajÄ…cych i oczekujÄ…cych, muszÄ… w
szczególności dobrze znać oraz rzetelnie i z wielkim zaangażowaniem stosować się do własnej
etyki zawodowej
Jest to ważne, dlatego że opiekun kieruje swoją pomoc do człowieka, który własnymi siłami i
możliwościami nie pokona trudnej sytuacji życiowej, w jakiej się znajduje, co może być/ jest dla
niego krępujące. Jego los zależy od tych, którzy do takiego pomagania zostali wybrani.
Głównym celem obok pomocy jest poszanowanie godności człowieka.
Zasady etyczne w pracy w opiece:
żð poszanowanie godnoÅ›ci osobistej
żð szacunek
żð zaufanie
żð uczciwość
żð tolerancja
żð zaangażowanie
żð opiekuÅ„czość
żð życzliwość
żð empatia
żð gotowość do niesienia pomocy
żð wrażliwość na krzywdÄ™ i nieszczęście
żð równość wszystkich ludzi
żð bezpieczeÅ„stwo
żð odpowiedzialność
Odpowiedzialność w etyce to szczególna gotowość świadomego i rozumnego kierowania swoim
postępowaniem ze względu na określone zasady. W pracy socjalnej oczekiwane jest aby osoba
opiekująca się innymi posiadała wysokie morale osobiste i zawodowe.
2.2.Wrażliwość
Wrażliwość na drugiego człowieka to uważne dostrzeganie jego osoby ze skupieniem na szczegóły.
Detale, często zapominane, stanowią budulec relacji oraz wzajemnego zrozumienia.
W komunikacji występuje rozróżnienie:
" Patrzeć  Widzieć / Zobaczyć
" Słyszeć  Słuchać / Usłyszeć
" Powiedzieć  Wytłumaczyć / Wyrazić
" Rozumieć  Zrozumieć
" Poznawać  Poznać
" Interesować się  Zainteresować się
" Przypominać sobie  Pamiętać
" Próbować  Spróbować
11
Osoby, które komunikują swój stan obecny (to co myślą, czują, potrzebują) nie zawsze wyrażają je
w słowach, które mają odpowiednie znaczenie  nazewnictwo.
Te same słowa mogą być rozumiane inaczej, dlatego bardzo ważne jest doprecyzowanie co
mówiący ma na myśli i sprawdzenie, czy dobrze jest to zrozumiane (zadawanie pytań)
 Pisanie nie polega jedynie na wyrażaniu myśli,
to także głęboka zaduma nad wymową każdego słowa
Paulo Coelo
Wrażliwe wsparcie opiera się o:
Øð kontakt
" obecność  tu i teraz
" wsparcie emocjonalne (wspólne przeżywanie emocji)
" kontakt np. telefoniczny, listowny
" kontakt cielesny (trzymanie za rękę, przytulenie)
" zgoda na  ważną propozycję lub delikatna odmowa z uzasadnieniem (starsze osoby
często chcą zrobić innym przyjemność w zakresie jaki potrafią, lub jaki sami
interpretują jako ważne, wartościowe  wypicie kawy / herbaty, oglądnięcie wspólnie
zdjęć, propozycja przeczytania książki, artykułu itp.)
" pomoc w sprawach tzw. bieżących
" spacer (tzw. tak po prostu, do muzeum, kina  z wrażliwością na komfort osoby
niedosłyszącej, niedowidzącej, nieznającej języka obcego i nie potrafiącej szybko
przeczytać napisów filmu)
" gesty (słodycze, kwiaty, potrzebne  drobiazgi, pamięć o świętach osobistych i np.
religijnych)
Øð empatia
" wczucie siÄ™ w sytuacjÄ™ innych
" współprzeżywanie uczuć innych
" współczucie
" współodczuwanie myśli innych
" umiejętności przyjęcia sposobu myślenia innej osoby
" spojrzenie z perspektywy na sytuacje rzeczywiste
" patrzenie  sercem
Øð rozmowa
" słuchanie
" zadawanie pytań (wskazujących na zainteresowanie tematem)
" wypowiedzi (nienaruszające wartości, wiary, szacunku)
" odpowiadanie (wolno, językiem prostym, zrozumiałym)
" mówienie (o rzeczach, które nie naruszają wartości, wiary, tożsamości i nadziei)
" wspólne milczenie (dawanie czasu na myślenie, przeżywanie emocji, cieszę)
" unikanie krytyki
" porady (doradzanie)
12
Wsparcie dla osób starszych powinno dawać im możliwość samodzielności na tyle, na ile
faktycznie można. Rozmowa, pomoc może przynosić ulgę, ale może również zawstydzać i
budować dystans.
Osoby, które opiekują się starszymi ludz
mi powinny brać pod uwagę wszystkie sfery (fizyczną,
intelektualną, psychiczną) i dostosować swoją pomoc tak, aby nie naruszyć poczucia własnej
wartości, potrzeby szacunku i serdeczności swoich podopiecznych.
2.3. Szacunek
Szacunek wyraża się w tolerancji, akceptacji inności oraz wyrażania miłości (sympatii,
wrażliwości, ciepła).
Poszanowanie poglądów innych ludzi jest sprawą kluczową w pracy z drugim człowiekiem.
Szacunek wiąże się w dużej mierze ze zrozumieniem innych ludzi oraz z postawą konformistyczną
(dostosowaniem siÄ™ do innych)
Nie wszyscy muszą myśleć, czuć, rozumieć dokładnie tak jak my. Nie powinno się tego oczekiwać,
wymuszać, narzucać.
Tolerancja to poszanowanie czyichś poglądów, wierzeń, upodobań, różniących się od własnych.
SÅ‚ownik PWN
Szacunek wyrażany jest przez:
üð Akceptowanie poglÄ…dów i opinii
üð Akceptowania zachowaÅ„
üð Akceptowanie zwyczajów (rodzinnych, kulturowych, religijnych)
üð Kultura osobista  grzeczność, takt, dobre maniery
üð Podziw, uznanie, docenianie
üð DbaÅ‚ość o dobro innych (wzglÄ…d na innych)
üð Poszanowanie cudzej wÅ‚asnoÅ›ci
üð Równe traktowanie innych
Zachowanie, które nie wyraża akceptacji (tolerancji, szacunku) może powodować krzywdę. Nie każdy
potrafi wyrazić swój pogląd czy zranione uczucia słowami czy gestem. Można jednak oczekiwać, że
zmieni swoje zachowanie, nabierze dystansu i niechęci kontaktu.
Starość ma swoje trudne  strony zarówno dla tych, którzy ją przeżywają, rodziny jak i
opiekunów.
 Starość nie chroni przed miłością. Ale miłość czasem potrafi nas ochronić przed starością.
Jeanne Moreau
Pomimo prawdopodobnych niełatwych sytuacji, zachowań, słów, które może usłyszeć opiekun, warto
przyjąć, że osoba wyrażająca je przeżywa przykre, bolesne emocje i daje im w ten sposób upust.
Nie można zgadzać się na wszystko, ale czasami  przez szacunek  można wiele  nie zauważyć ,
 nie słyszeć ,  nie widzieć .
Szacunek okazujemy poprzez:
" uśmiech, przyjazne patrzenie w oczy osobie mówiącej do nas
" spokojny i niezbyt głośny ton
13
" kulturalny język (proszę, przepraszam itp.)
" przywitanie , pożegnanie (dzień dobry, do zobaczenia)
" przedstawianie siÄ™ (nawiÄ…zujÄ…c kontakt)
" pytanie o zgodę osób we wspólnym pomieszczeniu (pokoju), zanim zrobimy coś, co może
zakłócić ich spokój lub komfort
" zapamiętywanie imienia i nazwiska i prawidłowe ich używanie
" grzeczne gesty (przepuszczanie przez drzwi, ustępowanie miejsca w środkach transportu)
" pomoc
" udzielanie informacji
" prawdomówność, słuchanie bez przerywania
" punktualność
" sprzÄ…tanie po sobie
" dbanie o cudze dobro
" mówienie z życzliwością o innych
" powstrzymywanie siÄ™ od krytykowania (siebie i innych)
" nieużywanie cudzych rzeczy bez zgody właściciela
" noszenie stroju stosownego do okazji
Brak szacunku (lekceważenie) przejawia się przez:
vð wulgarny jÄ™zyk (obraz
liwe określenia i epitety, wyzwiska)
vð krzyk
vð przerywanie komuÅ› wypowiedzi
vð niezwracanie uwagi na osobÄ™, która mówi (sÅ‚uchanie nie patrzÄ…c w oczy i nie przerywajÄ…c
swoich zajęć)
vð spóz
nianie siÄ™
vð niedotrzymywanie sÅ‚owa
vð baÅ‚aganienie we wspólnym pomieszczeniu, pozostawianie po sobie nieporzÄ…dku
vð przekrÄ™canie czyjegoÅ› imienia i nazwiska
vð krytykowanie ( zwÅ‚aszcza publiczne, w obecnoÅ›ci innych)
vð nieodpowiedni do okazji strój
vð brak higieny
vð lekceważenie potrzeb innych ludzi
vð pożyczanie cudzej wÅ‚asnoÅ›ci bez zgody wÅ‚aÅ›ciciela
vð czytanie cudzej korespondencji
vð zaglÄ…danie  pod nieobecność gospodarzy i bez ich zgody  do szaf, szuflad, toreb itd.
3. Komunikacja ze starszym człowiekiem
Starość ma swoje bogactwo:
" wiedza
" doświadczenie
" umiejętności
które chce komuś przekazać, kogoś nimi obdarzyć, z kimś podzielić się.
Starość daje mądrość i ciepło przyjaz
ni, wyrozumiałość, doświadczenie i czas. Umie pocieszać,
ukazywać piękno minionego czasu, bogactwo życia i bycia.
Stary człowiek nie ma już tyle potrzebnej energii, plastyczności, możliwości i silnego systemu
nerwowego, który pozwoli mu zmienić siebie i swoje życie. Chętnie jednak przekaże swoje
spostrzeżenie innemu.
14
Człowiek stary - zostawiony sam sobie wie, że budzi litość, współczucie, jego obecność jest
kłopotliwa, trzeba  coś z nim zrobić.
Słuchanie i rozumienie daje szansę osobie starszej poczuć się potrzebnym, bezpiecznym.
Potrzeby komunikacyjne:
Øð Pozytywne podejÅ›cie do życia  wiÄ™ksza komunikatywność
Øð Negatywne podejÅ›cie do życia  mniejsza komunikatywność
Negatywne podejście do życia można zmienić w pozytywne, przez okazane dobro, czułość,
życzliwość i podarowanie odczucia  bycia ważnym
Wielką sztuką, mądrością i wysiłkiem woli jest nauczenie się życia innego człowieka aby być jego
wsparciem, pomocą i przyjacielem. Czasami wymaga to rezygnacji z własnego interesu, jednak
szlachetność działania jest odebrana jako największa wartość. Wszystko to można dać podczas
rozmowy.
 Mówić można z każdym - rozmawiać bardzo mało z kim.
Feliks Chaalibóg
3.1 Trudności w porozumiewaniu
W starszym wieku wyraz
nie zmniejsza się zdolność tworzenia nowych zapisów pamięciowych.
Na skutek upośledzenia funkcji pamięci człowiek traci możliwość przeżywania aktualnej
rzeczywistości.
Pamięć obrazowa ma przewagę nad pamięcią scalającą.
Przeszłość staje się bliższa i świeższa niż teraz
niejszość, ale urazy z dzieciństwa i młodości zachowują
przez całe życie swój ciemny koloryt.
Jedną z ważniejszych potrzeb człowieka starszego jest wysłuchanie jego wspomnień.
Niezbędna jest:
üð cierpliwość
üð dobra wola
üð praktykowanie - czÄ™stotliwość
üð zainteresowanie
15
Starcze przytępienie słuchu  pogorszenie się słuchu z wiekiem, które może doprowadzić do
głuchoty, zaburzając zdolność do komunikowania się i uczestniczenia w życiu społecznym.
Objawy nasilają się powoli i występują u różnych osób w różnym przebiegu
Rodzaje objawów:
" pogłaśniania radia / TV
" wyłączanie radia /TV
" proszenie rozmówców, aby mówili głośniej
" nie rozumienie przekazywanych komunikatów
" niechęć kontaktu (zostawanie z boku)
" nie słyszenie np. dzwonka do drzwi, telefonu
" nie reagowanie na dz
więki ostrzegawcze (alarm, sygnał)
Co trzecia osoba powyżej 60 roku życia i połowa osób, które skończyły 85 lat, traci słuch.
Czynniki sprzyjające utracie słuchu w wieku dojrzałym
" Palenie papierosów i nadużywanie alkoholu przez większą część życia
" Wysoki poziom cholesterolu
" Przebywanie w miejscach charakteryzujących się wysokim poziomem hałasu (robotnicy na
budowie, rolnicy, muzycy, personel lotnisk, żołnierze itd.)
" Niewłaściwe odżywianie
" Choroby wirusowe i bakteryjne
" Udary
" Urazy głowy
" Zmiany nowotworowe
" Określone leki (np. gentamycin) lub niewłaściwe dawkowanie leków
" Uwarunkowania genetyczne
Na trudność porozumiewania mogą wpływać objawy innych chorób.
Czynniki występowania trudności w porozumiewaniu:
" samotność
" poczucie odrzucenia
" tęsknota
" manifestacja złego samopoczucia
" brak akceptacji dla swojego stanu (psychicznego, intelektualnego, fizycznego)
" wspomnienia wywołujące strach, obawę (wojna, ustrój totalitarny)
" wizja nadchodzącej śmierci (poczucie bezradności, bezsensowności)
W trakcie kontaktu, rozmowy, pielęgnacji, mogą pojawić się reakcje depresyjne, nerwowość /
agresja ze strony podopiecznych.
Przykład:
16
Wiele osób w tzw. Domach Starców (oddanych tam przez rodzinę) nie integruje się z rówieśnikami
ani personelem, nie chce spędzać wspólnie świąt czy uczestniczyć w organizowanych wydarzeniach
na terenie placówki, lub w wyjazdach.
Osoby starsze nie zawsze potrafią racjonalnie ocenić ani uzasadnić swoich reakcji.
Zrozumienie i zaakceptowanie tego faktu oraz coraz lepsze poznanie podopiecznego, ułatwi
rozpoznanie jakie okoliczności wywołują w nim rozdrażnienie i pomogą dostosować kontakt
(komunikacjÄ™) opiekuna.
Niezbędne w komunikacji:
üð kontakt wzrokowy
üð używanie prostych, krótkich zdaÅ„.
üð powtórzenia (przekazywanie kolejny raz tej samej informacji bez emocji negatywnych)
üð czas na reakcjÄ™ / odpowiedz

üð brak presji ( musisz )
üð brak krytykÄ…  nie masz racji )
üð ponowienie próby (po odczekaniu kilku, kilkunastu minut)
üð cierpliwość
üð pochwaÅ‚y ( uÅ›miech, dotyk, sÅ‚owa)
üð koncentracja na zachowaniu spokoju
üð deklaracja pomocy
üð odwrócenie uwagi od sytuacji stresujÄ…cej
üð nie traktowanie zÅ‚oÅ›ci personalnie
Słowa i zachowania opiekuna powinny wyrażać troskę, zdecydowane i pewność.
3.2. Decyzyjność
Decyzyjność osób starszych może być ograniczana jeżeli nie radzą sobie oni z podstawowymi
potrzebami lub mogą stanowić swoim zachowaniem zagrożenie dla siebie lub innych.
Rodzaje ubezwłasnowolnienia :
Øð Częściowe
Øð CaÅ‚kowite
 Osoba, która ukończyła lat trzynaście, może być ubezwłasnowolniona całkowicie, jeżeli wskutek
choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego rodzaju zaburzeń psychicznych,
w szczególności pijaństwa lub narkomanii, nie jest w stanie kierować swym postępowaniem
(art. 13 KC)
 Osoba pełnoletnia może być ubezwłasnowolniona częściowo z powodu choroby psychicznej,
niedorozwoju umysłowego albo innego rodzaju zaburzeń psychicznych, w szczególności pijaństwa lub
narkomanii, jeżeli stan tej osoby nie uzasadnia ubezwłasnowolnienia całkowitego, lecz potrzebna jest
pomoc do prowadzenia jej spraw
(art. 16 KC)
Orzeczenie o ubezwłasnowolnieniu wydaje sąd po przeprowadzeniu postępowania.
17
Sąd wszczyna postępowanie na wniosek osoby:
1. małżonek osoby, która ma być ubezwłasnowolniona,
2. krewni w linii prostej oraz rodzeństwo, jeżeli osoba ta nie ma przedstawiciela ustawowego
3. przedstawiciel ustawowy tej osoby
4. prokurator
Osoba, której stan zdrowia oraz wiek nie pozawala na pełną sprawność może korzystać z różnych
form pomocy.
Proces starzenia zatrzymywany jest przez samodzielność i decyzyjność.
W sytuacji potrzeby bezpieczeństwa i komfortu człowieka starego można skorzystać z częściowego
ograniczenia jej działania decyzji, przez wprowadzenia rozwiązania różnego typu.
Øð UsÅ‚ugi o charakterze gospodarczym:
" dokonywanie zakupów
" porzÄ…dkowanie mieszkania
" załatwianie spraw w instytucjach
Pomoc w postaci usług opiekuńczych przyznawana jest na wniosek klienta pomocy społecznej po
przeprowadzeniu wywiadu środowiskowego przez pracownika socjalnego i ustaleniu przez niego
wskazań do uzyskania pomocy w charakterze usług gospodarczych.
Øð UsÅ‚ugi o charakterze pielÄ™gnacyjnym:
" mycie
" ubieranie
" karmienie
" przeprowadzanie lub przemieszczanie z łóżka na fotel itp.
Pomoc w zakresie czynności życia codziennego umożliwiające osobie niesprawnej lub przewlekle
chorej pozostawanie w środowisku domowym.
Øð UsÅ‚ugi opiekuÅ„cze specjalistyczne:
" fizjoterapia,
" psychoterapia,
" terapia zajęciowa,
" porady prawne, które są realizowane zależnie od możliwości lokalnego ośrodka pomocy
społecznej.
Świadczenia te są wykonywane odpłatnie na zlecenie pracownika socjalnego lub osoby z rodziny.
Øð UsÅ‚ugi opiekuÅ„cze:
" pomoc w zaspokajaniu codziennych potrzeb życiowych,
" opieka higieniczna  zalecona przez lekarza
" pielęgnacja
" zapewnienie kontaktu z otoczeniem
Opiekun środowiskowy  osoba świadcząca usługi o tym charakterze opieki i pielęgnacji
18
Osoby, które nie mogą funkcjonować w życiu codziennym samodzielnie mają prawo do
umieszczenia w domu pomocy społecznej (odpowiedniego typu i najbliżej miejsca zamieszkania)
Dla umieszczenia danej osoby w domu pomocy społecznej konieczna jest jej zgoda lub jej
przedstawiciela ustawowego.
 Każdy pragnie żyć długo, ale nikt nie chciałby starości.
Jonathan Swift
Rodzaje zakładów opieki społecznej:
" Dzienny Dom Pomocy Społecznej
" Zakład Opiekuńczo  Leczniczy całodobową okresową lub stałą pielęgnację osób
skierowanych oraz kontynuuje leczenie takich osób przewlekle chorych
" Placówka Pielęgnacyjno  Opiekuńcza (działająca najczęściej przy szpitalu) całodobową
pielęgnacją osób przewlekle chorych
" Dom Opieki Społecznej
 W poszukiwaniu rozwiązania problemu, najbardziej pomocna jest znajomość odpowiedzi.
Prawo Murphy'ego
3.2. Emocje
Emocje i uczucia są odbiciem stosunku do rzeczywistości (sytuacji, zdarzeń), innych ludzi i samego
siebie.
Øð Emocje pozytywne  zaspokajajÄ… potrzeby czÅ‚owieka, pozwalajÄ… osiÄ…gnąć zamierzony cel
Człowiek naturalnie poszukuje bodz
ców pozytywnych i stara się (świadomie, nieświadomie) otaczać
przedmiotami, osobami, które to wnoszą.
Dlatego osoby starsze lubią otaczać sie wspomnieniami i członkami rodziny, które wywołują
poczucie bezpieczeństwa. Przywiązują się, czują się dobrze i pewnie w stałych relacjach i
miejscach.
Mimo otwarcia np. na wycieczki i spotkania z innymi, potrzebują stałego miejsca, swoich
osobistych rzeczy, pamiątek i chętnie o nich mówią.
Opiekun, który zrozumie te potrzeby i je uszanuje zostanie doceniony przełamując nieufność
oraz wiele barier w kontakcie i zaufaniu.
Øð Emocje negatywne - utrudnienia lub uniemożliwienie zaspokojenia potrzeb oraz poczucie
zagrożenia
Człowiek, szczególnie stary, nie zawsze potrafi uchronić się przed przeżywaniem emocji
negatywnych.
19
W różnych okresach życia te same przedmioty, zjawiska, zachowania innych, mogą być skutkiem
innych reakcji lub postaw (myśli).
Opiekun, który nie jest nastawiony uważnie na podopiecznego, może nie zauważyć
wewnętrznego niepokoju i zwiększonej aktywności ruchowej, aby w porę zareagować
wyciszajÄ…c.
Procesy emocjonalne wpływające na aktywność człowieka:
üð mobilizujÄ… do dziaÅ‚ania
üð utrudniajÄ… (bariera)
üð wpÅ‚ywajÄ… na proces funkcjonowanie caÅ‚ego organizmu
Zniekształcenia postrzegania / odczuwania w zjawiskach emocjonalnych:
" brak świadomości wystąpienia emocji (np.: nie zauważanie swego niepokoju,
zaangażowania emocjonalnego)
" fałszywej kategoryzacji emocji (np.: mylenie strachu ze złością)
" nieprawidłowe określanie z
ródła emocji (np.: upatruje przyczyny swego gniewu w kimś/
czymś mimo braku faktów)
" nieprawidłowe określanie związku między emocją a postępowaniem/ zachowaniem/
postawÄ… (np.: ukryte powody zachowania)
Modyfikacja procesów emocjonalnych jest najtrudniejsza w stosunku do tych ludzi, którzy
przeżywają różnego rodzaju zaburzenia emocjonalne.
Tylko długotrwałe oddziaływanie terapeutyczne może spowodować zmniejszenie poczucia
wrogości w stosunku do ludzi czy tez wzrost poczucia wartości i odzyskania wiary w możliwość
sukcesu.
 Tylko z pomocą silnych można dopomóc słabym.
Bertold Brecht
Bibliografia:
B.K. Barnes Wywieranie wpływu
dr n. med. K.Szczerbińska Organizacja opieki nad osobami starszymi w Polsce i Europie
E. Sujak Psychologia komunikacji
20