1
Wpływ sprawności układu odporności organizmu na stan zdrowia i witalność gołębi.
Publikację oparto o ogólno dostępne materiały popularno-naukowe publikowane w Internecie oraz
materiały z
ródłowe firmy PANTEX.
Przedstawione informacje zostały omówione ogólnie, a celem publikacji jest zwrócenie hodowcy
gołębi uwagi na poniższe fakty:
Jak złożony jest mechanizm obronny ptaków oraz jak szybko i w nieodpowiedzialny sposób
można zaburzyć prawidłowy rozwój hodowli.
Praktycznie udowodnione jest, że prawidłowe, codzienne działania nad utrzymaniem i naturalnym
rozwojem zdrowia gołębi dają nieograniczone możliwości w osiąganiu zamierzonych wyników
lotowych.
Wprowadzenie.
Coroczny sezon lotowy dla wielu hodowców jest specyficznym sprawdzianem i oceną
wykonalności sportowych planów. To wtedy boleśnie odczuwane są negatywne skutki załamań
kondycji i osłabienia gołębi. Ekstremalne dawki stresów, niezadawalające wyniki lotowe skłaniają
często hodowcę do różnych prób i zmian przygotowanych planów. Poszukując złotego środka na
zaistniałe sytuacje często zmieniane są preparaty lub karma. Po podaniu ich, stwierdza się, że nie
jest to  to coś , że problemy nie zostały rozwiązane a wręcz przeciwnie, następne tygodnie
przynoszą wielkie rozczarowanie i szkody.
Dlaczego tak się dzieje?, Jaka jest tego przyczyna? Czy są logiczne wytłumaczenia zaistniałych
sytuacji?, Czy istnieje sposób, aby zabezpieczyć się przed tym w przyszłości?
W wielu przypadkach to sama natura przy minimalnej ingerencji hodowcy potrafi rozwiązać wiele
problemów. W przypadku, kiedy organizm gołębia jest zdrowy i silny a on w swej naturze posiada
wszystkie cechy sportowca, wtedy można zaufać intuicji i oczekiwać wymarzonych wyników.
Sprawnie funkcjonujący organizm i jego system obronny wychodzi na ogół zwycięsko z tych walk,
ale w przypadkach ekstremalnych i zjadliwości chorobotwórczych infekcji, ponosi niejednokrotnie
porażkę.
PLAN PUBLIKACJI
Część pierwsza . Budowa i mechanizmy działania systemu obronnego organizmu.
Wprowadzenie do publikacji
Wybrane elementy teorii o budowie i mechanizmach działania układu odpornościowego.
Pamięć immunologiczna, jej rola w systemie obronnym.
Immunosupresja, jej wpływ na stan zdrowotny hodowli.
Limfocyty i mikrofagi jako systemowa odpowiedz
organizmu na infekcje.
Opis głównych narządów limfatycznych organizmu gołębia
Wpływ sprawności układu obronnego na stan zdrowia gołębi
Potencjalne z
ródła infekcji organizmu.
Podstawowe mechanizmy zakażeń organizmu spowodowane przez bakterie i wirusy.
Nosicielstwo choroby  główne z
ródło niszczenia hodowli
Reakcje obronne organizmu na podstawowe choroby gołębi.
Wpływ stresu na sprawność układu obronnego.
Monitoring serologiczny, nowoczesna metoda diagnozowania zdrowotności hodowli.
Szczepienia i szczepionki.
Część druga . Praktyczne podejście do wspomagania systemu obronnego organizmu.
Natura, zamiast antybiotyków jako sprawna oręż na wirusy i inne zakażenia organizmu.
Środki pochodzenia naturalnego wspomagające układ obronny organizmu
Wpływ czynników środowiskowych na stan zdrowia hodowli.
Zasada PDCA jako efektywne narzędzie hodowcy w osiąganiu sukcesów lotowych i
hodowlanych.
Zalecane przez firmę PANTEX produkty wspomagające działanie układu obronnego.
R-Ceram. Zabrania się rozpowszechniać bez zgody autora. 2008-12-01
2
Część pierwsza.
Wybrane elementy teorii o  budowie i mechanizmach działania systemu odpornościowego.
Na wstępie kilka istotnych objaśnień,.
W sprawnie działającym organizmie układ odpornościowy, zwany również  układem
immunologicznym  pełni role obronną. Układ ten posiada zdolność odróżnienia własnych
składników biorących udział w funkcjonowaniu organizmu i zarządza całym, bardzo
skomplikowanym w budowie systemem działań obronnych w stosunku do stwierdzonych
drobnoustrojów lub obcych substancji, których obecność może być niebezpieczna dla jego
funkcjonowania.
Dzięki tym własnościom i szybkiej reakcji na stwierdzone zagrożenia zwalcza je a także
przeciwstawia się ich rozwijaniu jeszcze przed wyraz
nymi objawami klinicznymi choroby.
Co to jest Immunosupresja oraz jej wpływ na zdrowie gołębi.
Zwykle w terminologii weterynaryjnej Immunosupresja określana jest jako poziom lub stan
odporności organizmu na chorobotwórcze infekcje.
Najbardziej nieprzewidywalnym w skutkach efektem wynikającym z immunosupresji jest utrata
zdolności organizmu ptaka do reagowania na podaną szczepionkę lub stan w którym organizm nie
jest w stanie wytworzyć odpowiednią ilość substancji obronnych (przeciwciał) dla ochrony przed
zaistniałą infekcją.
Bardzo poważne skutki negatywnej kombinacji szczepienia, szczególnie po podaniu żywych
wirusów szczepionkowych widać w stadzie ptaków o uszkodzonej odporności. W takim przypadku,
podany szczepionkowy wirus zaczyna rozprzestrzeniać się w stadzie w swej zjadliwej formie. W
efekcie przyjmuje formę kliniczną choroby z wszystkimi negatywnymi jej skutkami ( w tym,
padnięcia ptaków)
Co to jest pamięć immunologiczna oraz jej rola w systemie obronnym.
Kluczowym elementem funkcjonowania systemu obronnego jest pamięć immunologiczna, to w niej
skatalogowane i przechowywane są informacje o wszystkich nośnikach chorobotwórczej infekcji z
którymi stykał się organizm. To dzięki tym informacjom organizm w przypadku zagrożenia szybko i
skutecznie reaguje na zaistniałą infekcje wytwarzając specyficzne przeciwciała skierowane
głównie przeciw konkretnie stwierdzonemu drobnoustrojowi.
System obronny ptaków oparty jest na dwóch ściśle powiązanych ze sobą z
ródłach pozyskiwania
informacji i odpowiedzi na infekcję.
Podstawową jego część jako fundament naturalnej odporności stanowi dziedziczenie i pochodzi
bezpośrednio od rodziców.
Innym z
ródłem są informacje nabyte poprzez:
o Kontakt organizmu z otaczającymi go zarazkami i toksynami, przez, co organizm zapamiętuje
je i uczy się je rozpoznawać i likwidować.
o Kontrolowane przyjmowanie informacji obronnych w formie podawanych szczepionek i
pobudzeniu organizmu do wytwarzania przeciwciał wobec konkretnemu drobnoustrojowi.
o Przyjmowanie przed potencjalną infekcją preparatów i medykamentów jako doraz
nych działań
zaporowych oraz przyjmowania preparatów wzmacniających funkcjonujący system obronny.
Budowa sprawnie działającej  biblioteki informacji  zaczyna się już od chwili wyklucia się młodego
ptaka. Szczególnie istotne są tu pierwsze tygodnie ich życia ze względu na stopniowe zanikanie
przeciwciał matczynych oraz potencjalne ryzyko kontaktu młodego organizmu z wirusami,
bakteriami, grzybami i innymi drobnoustrojami powodującymi potencjalne uszkodzenie narządów
układu odpornościowego organizmu. W okresie tym następuje także całkowity rozwoju bursy
Fabrycjusza oraz następuje zasiedlenie przez Limfocyty B oraz Limfocyty T wtórnych narządów
limfatycznych jak śledziona, błony śluzowe i węzły limfatyczne.
Aby zabezpieczyć wszystkie elementy systemu obronnego młodego organizmu przed destrukcją
sama natura wyposażyła go wiele barier obronnych oraz narzędzi wspomagających prawidłowy
jego rozwój.
Dla przykładu, Jajko wywiera bezpośredni wpływ na przekaz genetycznego w czasie inkubacji
i rozwoju embriona. Zawiera w swym składzie oprócz składników odżywczych wiele
mikroelementów oraz przeciwciał matczynych niezbędnych dla obrony przed rozwojem infekcji i
chorób wprowadzonych przez organy rozrodcze rodziców.. Na etap ten szczególnie ma wpływ
zdrowie i kondycja fizyczna samicy wytwarzającej zawartość jajka.
Podobnie jest w okresie karmienia młódków. Pokarm wytwarzany przez karmiące gołębie oprócz
substancji odżywczych i enzymów trawiennych zawiera całą gamę przeciwciał istotnych dla
R-Ceram. Zabrania się rozpowszechniać bez zgody autora. 2008-12-01
3
zabezpieczenia młodego organizmu przed potencjalną infekcja, zawiera także aktywne komórki
Limfocytów gotowych do zasiedlenia się w młodym organizmie.
Hodowcy, którzy potrafią prowadzić okres rozpłodu i hodowli z ukierunkowaniem na budowę
zdrowia zawsze z optymizmem podchodzą do przyszłej wartości gołębi. Ptaki te już jako dwulatki i
starsze zawsze pracują na wyniki całego zespołu i są podstawą rozwoju hodowli na przyszłość.
Rys. 1 Kilka zdjęć obrazujących przykłady wychowu młodych gołębi w oparciu o naturalne
środowisko ( poprzez kontrolowany kontakt gołębi z nośnikami chorób.)
Widok pomieszczeń pobytu młodych gołębi w okresie rozwoju i dojrzewania (około 3 tygodnie
przed sezonem lotowym).
Limfocyty i mikrofagi jako systemowa odpowiedz
organizmu na infekcje.
W prawidłowym funkcjonowaniu systemu obronnego szczególna rolę przypisuje się limfocytom i
mikrofagom. Udział tych komórek stanowi około 40 % wszystkich krwinek białych. Krwinki białe
jako składnik krwi produkowane są głownie w szpiku kostnym, grasicy i śledzionie.
Mikrofagi (monocyty umieszczone w tkankach) stanowią około 6 % składu krwinek białych.
Opisując obrazowym językiem, monocyty są to komórki krążące w całym limfatycznym systemie
działania organizmu, postępują podobnie jak  odkurzacz i niszczarka w jednym . W swoim
działaniu wychwytują i pochłaniają antygeny, które stanowią potencjalne zakażenia organizmu i
przetwarza je do takiej postaci, aby system obronny mógł wytwarzać antyciała zwalczające je.
Limfocyty, stanowią od 30 do 35 % składu wszystkich krwinek białych. Podobnie jak mikrofagi
odpowiedzialne są także za odpowiedz immunologiczną.
Ze względu na przydzielone im funkcje, limfocyty występują w dwóch postaciach jako Limfocyty
typu B oraz Limfocyty typu T.
Często też zalicza się do nich także komórki NK, które ze względu na sposób uśmiercania
zakażonych komórek podobne są do limfocytów T. (niemniej jednak, komórki NK nie potrafią
swoiście rozpoznawać antygenów) Zadaniem jest niszczenie wirusów. Mechanizm ich działania
polega na niszczeniu błony komórkowej i uwalnianiu z nich zakażonej treści, która jest póz
niej
niszczona.
Limfocyty typu B, są głównie związane z bursa Fabrycjusza. Funkcjonują w ramach odpowiedzi
humoralnej (chemicznej) jako reakcja na zakażenie. Po stymulacji specyficznym antygenem
komórka limfocytu B zaczyna dojrzewać i wytwarzać przeciwciała. Przeciwciała są to duże cząstki
białkowe rozpoznające i niszczące antygeny w myśl zasady, że jedno antyciało wytworzone jest
tylko pod jedną cząstkę konkretnego antygenu (tak jak w puzzlach, zawsze muszą do siebie
pasować).
Limfocyty B w reakcji obronnej potrzebują pomocy od specyficznych limfocytów T-Th ( z języka
angielskiego helper) jako regulatorów działania.
Limfocyty typu T - funkcjonują w ramach odpowiedzi komórkowej .Stanowią ok.90 % populacji
wszystkich limfocytów, tworzą podstawę odporności komórkowej. Pełnią funkcję stabilizująca i
sterująca czasem trwania reakcji organizmu na atakujący organizm antygen. Dojrzewają głównie
w grasicy i obszarach grasico zależnych jak węzły limfatyczne i śledziona.
R-Ceram. Zabrania się rozpowszechniać bez zgody autora. 2008-12-01
4
Zakończę na tym mocno złożony i wirtualny dla przeciętnego hodowcy opis funkcjonowania
niszczycieli skażenia organizmu. W dalszej części publikacji przejdę do bardziej przyjaznej formy
przekazu, opisującej budowę i działanie narządów funkcjonujących w systemie obronnym.
Opis głównych narządów limfatycznych organizmu gołębia.
Bursa Fabrycjusza  jest to gruczoł umiejscowiony po stronie grzbietowej, w dolnej części kloaki,
występuje tylko u ptaków. W narządzie tym następuje dojrzewanie limfocytów B oraz
różnicowanie ich w komórki produkujące przeciwciała w myśl zasady, każde przeciwciało
rozpoznaje tylko jeden antygen. W działaniu bursy kluczową rolę przejmuje pamięć
immunologiczna jako z
ródło informacji warunkującej różnicowanie limfocytów.
Całkowite ukształtowanie gruczołu następuje jeszcze w jajku w fazie finalnego rozwoju
embriona. Dalszy jej rozrost, powiększanie się kończy się wraz z osiągnięciem dojrzałości
płciowej ptaka. Potem następuje faza kurczenia się i zaniku.
Węzły limfatyczne, są narządami odpowiedzialnymi za utrzymanie w czystości płynów
ustrojowych. To w nich poprzez ciągłą filtrację limfy z naczyń limfatycznych wychwytywane są
stwierdzone zarazki. Oprócz działań filtracyjnych w węzłach limfatycznych wytwarzane są
także aktywne Limfocyty typu B i T.
Główne zgrupowanie węzłów limfatycznych umiejscowione zawsze jest w strategicznych
punktach funkcjonowania organizmu, takich jak głowa (worki spojówkowe), szyja, układ
oddechowy czy jama brzuszna ( układ pokarmowy).
Śledziona, jest największym organem limfatycznym.
Umiejscowiona jest w jamie brzusznej. Śledziona wraz z węzłami limfatycznymi odpowiada za
aktywowanie limfocytów T, które pod wpływem antygenów i po zróżnicowaniu przeistaczają
się w dojrzałe do reakcji aktywne komórki odpowiedzi immunologicznej. W działaniu śledziony
kluczową rolę przejmuje pamięć immunologiczna jako z
ródło informacji przy różnicowaniu
limfocytów.
Głównym zadaniem śledziony jest wytwarzanie przeciwciał ( immunoglobulin). Śledziona jest
miejscem usuwania defektywnych lub "starych" erytrocytów i krwinek białych.
Grasica. jest to gruczoł umieszczony w śródpiersiu, tuż za mostkiem.
Widoczną, charakterystyczną cechą grasicy jest gromadzenie się galaretowatej, żółtej tkanki
tłuszczowej oraz występowanie w jej rdzeniu ciałek Hasselt o nieznanej jak dotąd ich funkcji.
Grasica, pełni funkcję centralnego narządu limfatycznego w okresie dojrzewania organizmu.
Kontroluje rozwój obwodowych tkanek limfatycznych jak węzły chłonne czy śledziona.
W grasicy przebiegają procesy czynnościowego dojrzewania limfocytów typu T. We
wrodzonym braku tego narządu, układ limfatyczny nie potrafi się całkowicie wykształcić, w
efekcie jako upośledzona immunologiczna odporność komórkowa ogranicza sprawność
działania układu odpornościowego.
Z obszarem działania grasicy wiąże się także działanie ochronne polegające na
niedopuszczeniu do bezpośredniego kontaktu antygenu zawartego w krwi lub limfie z
limfocytami. Poprzez nadaną funkcję, taki kontakt tworzy tylko grasica
Wpływ sprawność działania układu obronnego na poziom zdrowia gołębi
Reakcje obronne organizmu gołębi na podstawowe choroby. U ptaków na pierwszej linii
reakcji jaką wykonuje broniący się organizm przed chorobotwórczym skażeniem stoi upierzenie,
skóra, łzy, rzęski i błona śluzowa zawierająca substancje o działaniu bakteriobójczym.
Drobnoustroje i bakterie przedostające się do systemu trawiennego wraz z pokarmem są
niszczone przez enzymy i kwaśne wydzieliny żołądkowe ( działanie te jest podobne do
klasycznego chemicznego sterylizatora i zostało opisane w publikacji  Podstawy żywienia) oraz
florę bakteryjną znajdującą się w jelicie cienkim.
Przed skażeniem dróg oddechowych ptaków chroni sama specyficzna ich budowa. Zdolności
obronne otworów nosowych, tchawicy i worków powietrznych zależą w dużym stopniu od stopnia
sprawności lokalnego systemu obronnego. To tam znajdują się malutkie rzęski oraz delikatna
warstwa błony śluzowej i śluzu, która przechwytuje wszystkie zanieczyszczenia i obce drobiny
oraz wydala je na zewnątrz.
W budowie układu oddechowego, w górnej części tchawicy wyróżnia się obszary  błony
śluzowej o podwyższonej obronnej aktywności na ataki infekcji.
R-Ceram. Zabrania się rozpowszechniać bez zgody autora. 2008-12-01
5
Sprawność tych miejsc w dużej mierze decyduje o podatności gołębi na infekcje organizmu
spowodowane  wirusami i bakteriami koszowania  oraz blokuje rozwój powikłań z tym
związanych.
Mechanizm zakażenia  wirusami i bakteriami koszowania  oparty jest o drogi oddechowe oraz
bezpośredni kontakt z ptakiem nosicielem. W zamkniętym pomieszczeniu zainfekowane
wirusem, bakteriami  kropelki po kichnięciu mogą efektywnie zakażać zdrowe gołębie na
powierzchni w promieniu 15 do 20 metrów.
Często widocznym efektem powikłań z tym związanych jest charczenie gołębi w czasie ich
oddychania, spowodowane jest to tworzeniem się trwałych złogów na workach powietrznych.
Czynnikami zwiększającymi podatność organizmu na tworzenie się złogów oprócz MP oraz
zapaleń dróg oddechowych są powikłania bakteryjne wtórne szczególnie spowodowane
bakteriami Ecoli. Dodatkowym czynnikiem, potęgującym negatywne skutki infekcji są
niesprzyjające warunki środowiskowe panujące w gołębniku ( duże różnice temperatur pomiędzy
nocą a dniem, wilgoć, przeciągi oraz zmienne natężenie poziomu stresu).
Prawdziwa jednak walka z chorobotwórczą infekcją zaczyna się wewnątrz organizmu, kiedy to w
swej zjadliwej formie drobnoustroje i zarazki dostają się do krwi. Do obrony rusza wtedy cały
system obronny organizmu.
Potencjalne z
ródła infekcji organizmu .
Zainfekowanie organizmu gołębia chorobotwórczym patogenem nie jest jednoznaczne z
wywołaniem choroby. Istnieją zarazki, które po wniknięciu do organizmu gołębia nie znajdują tam
sprzyjających warunków swojego rozwoju np. zarazki grypy, które są szkodliwe dla człowieka a
dla gołębi nie i po pewnym czasie zostają wydalane przez ich organizmy. Innym rodzajem infekcji
jest infekcja bezobjawowa w której wprowadzony do organizmu zarazek zastaje przez system
odpornościowy zatrzymany w chorobotwórczym ich rozwoju. Taki rodzaj infekcji najczęściej
prowadzi do wzmocnienia systemu obronnego poprzez pozyskiwanie wiedzy o nim oraz
wytworzenie antyciał.
Opisy chorób gołębi znajdują się na stronie internetowej www.golebie.r-ceram.tak.pl
Do potencjalnych z
ródeł zakażenia organizmu gołębi należy zaliczyć:
Infekcje pasożytami wywołujące choroby inwazyjne poprzez,
Pasożyty wewnętrzne jak glisty, nicienie wywołujące inwazyjne choroby gołębi jak robaczyce
układu pokarmowe (Askaridioza, Kapilarioza) przez, co zaburzają procesy trawienne oraz
poprzez działanie toksyczne niszczą ściany jelit.
Pasożyty z rodziny pierwotniaków wywołujące inwazyjne choroby jak Kokcydioza,
Trychomoniaza, Heksamitoza,
Pasożyty zewnętrzne upierzenia i skóry jak wszoły, pióro jady, roztocza piór ( powodujące
wypadanie piór ogonowych), kleszcze gołębi (zwane cekiem, odżywiające się krwią,
powodujące anemię oraz osłabienie rozwoju młodych gołębi), pchły oraz pluskwy
(krwiopijne, zakażenie krwi).
Infekcje bakteriami, wywołujące choroby jak salmonelloza, ornitoza( chlamydia), coryza,
Mycoplasmoza,
Infekcje wirusami wywołujące choroby wirusowe jak paramyksowiroza, adenowirusowe
zapalenie jelit, ospa, herpeswirus.
Infekcja toksynami oraz grzybice wywołujące choroby: pochodzenia grzybiczego jak
pleśniawka gołębi oraz kandidiaza-zapalenie wola(choroba głównie atakuje młode,
kilkutygodniowe gołębie, znacznie osłabia prawidłowy rozwój organizmu, trudna do
wyleczenia). Toksyny podobnie jak grzybice pochodzą głównie ze skażonej karmy. W
efekcie ich oddziaływania następuje uszkodzenie błony śluzowej jelit oraz zachwianie
przebiegu standardowych procesów regeneracji tkanek jelitowych i komórek układu
odpornościowego. Ponadto negatywne działania toksyn uwidaczniają się także poprzez
zwiększoną podatność organizmu na infekcję bakteryjną wtórną (salmonellozy czy E. Coli).
Stresy- szczególnie niebezpieczne są chroniczne i ekstremalne poziomy natężenia stresu.
Stresy, które najczęściej związane są z nienaturalnym prowadzeniem hodowli, nie
umiejętnym stosowaniem metod lotowania - wdowieństwem oraz z warunkami lotowania.
Wiadome jest, że młode i zdrowe gołębie wychowywane  bezstresowo szybciej , kompletnie
i w dobrej jakości przechodzą proces pierwszego pierzenia.
Długotrwałe działania stresów powodują nasilenie się wydzielania hormonów zmieniających
czynności wielu narządów odpowiedzialnych za prawidłowy przebieg reakcji obronnych.
R-Ceram. Zabrania się rozpowszechniać bez zgody autora. 2008-12-01
6
Spowalniają reakcje obronne, zaburzają mechanizmy działania limfocytów T-Th, które
wspomagają i regulują złożone procesy wytwarzania przeciwciał.
Zachwianie procesu termoregulacji, spowodowane jest głównie przegrzaniem organizmu w
skutek wystąpienia przewlekłych stanów zapalnych ( infekcji) poszczególnych organów
wywołujących podwyższenie temperatury ciała. Inną przyczyną może być przebywaniem
ptaków w pomieszczeniach o nadmiernej suchości powietrza lub w pomieszczeniach
niewentylowanych z dużą zawartością toksyn gazowych jak amoniak. Wysokie stężenie
amoniaku w powietrzu jest częstym problemem w gołębnikach usytuowanych nad
pomieszczeniami gospodarczymi o złej wentylacji, w których zwierzęta np. owce, wydalają
dużo mocznika.
Nosicielstwo choroby  główne z
ródło niszczenia hodowli
Opis podstawowych mechanizmów zakażeń organizmu przez bakterie i wirusy,
W praktyce weterynaryjnej rozróżnia się dwa podstawowe mechanizmy zakażenia organizmu:
o Rozprzestrzeniania się na drodze pionowej to znaczy do młodego organizmu wirus
przechodzi bezpośrednio przez jajko od zakażonych matek.
o Rozprzestrzenianie się na drodze poziomej, wirus przechodzi od zakażonych osobników na
ptaki zdrowe.
Z punktu widzenia ciągłości hodowli, droga pionowa jest bardzo krytyczna, ponieważ
przekazywanie zarazka odbywa się przez pokolenia i w formie nosicieli oraz rozwija się w sposób
lawinowy, potęgujący z pokolenia na pokolenie, często poprzez swą formę recesywną (ukryta)
wybucha epidemią niszcząca całe stado.
W mechanizmie tym zarażone komórki rozrodcze zgodnie z prawami dziedziczenia
przekazywane są przez samice i samce. Przekazywanie wirusa lub bakterii ma miejsce głownie
w jajowodzie. Wiele publikacji naukowych zostało wyjaśnione, że najczęściej wirusy lokalizują się
w górnej części jajowodu w komórkach tworzących białko.
Wynika z tego, że samice bardziej narażone są na ryzyko zakażenia wirusami i bakteriami i
odgrywają szczególną rolę w rozprzestrzenianiu się chorobotwórczej infekcji.
U samców, wirusy i bakterie rozmnażają się intensywnie w całym układzie rozrodczym oprócz
plemników. Plemniki są tylko nośnikiem zakażenia a zakażenie samic odbywa się w czasie
krycia i rozwija się szczególnie w jajowodzie.
W zależności o zjadliwości zarazków, w jajku zakażony zarodek młodego organizmu przy
zjadliwej formie zarazka jak salmonellozy czy E. Coli często jest uśmiercany lub przechodzi do
młodego organizmu już jako nosicielstwo choroby lub niszczyciela systemu obronnego.
W zależności od stanu działania systemu odporności organizmu w chorym stadzie można
wyróżnić cztery grupy ptaków związanych z nosicielstwem choroby:
o Grupa Ptaków, które nie wytwarzają specyficznych przeciwciał, nie sieją jednak danego
wirusa czy bakterii do środowiska, nie są nosicielami zarazków, są ptakami wolnymi od
zakażenia.
o Grupa Ptaków, które posiadają wirusa we krwi, nie wytwarzają przeciwciał na dany typ
wirusa, ale wytwarzają bardzo duże ilości wirusa i wydalają na zewnątrz organizmu do
środowiska w którym żyją. Są głównym z
ródłem nosicielstwa choroby i zakażeń gołębi w
całym stadzie.
o Grupa Ptaków, które nie są zainfekowane chorobą, wytwarzają przeciwciała do
zwalczania danego typu zakażenia, nie są nosicielami choroby. Ptaki należące do tej
grupy można wykryć za pomocą badań serologicznych.
o Grupa Ptaków, które są zawirusowane, wytwarzają antyciała, ale też okresowo w
zależności od natężenia poziomu wirusa w ich organizmie wydalają go na zewnątrz do
środowiska. Są nosicielami choroby. Bez szczegółowych badań weterynaryjnych (
serologicznych) jest trudno je zidentyfikować. Stanowią główne z
ródło zakażeń stada
drogą genetyczną poprzez przenoszenie ognisk choroby na przyszłe pokolenia.
R-Ceram. Zabrania się rozpowszechniać bez zgody autora. 2008-12-01
7
W odniesieniu do hodowli gołębi pocztowych badanie i monitoring nosicielstwa polega na
badaniu surowic ptaków w celu określenia przeciwciał przeciwko inwazyjnie występującym
zarazkom dla danej hodowli.
Takie działanie powinno być poprzedzone dokładną analizą zaistniałych problemów w hodowli.
Powinno być przeprowadzone przy dużym współudziale hodowcy i weterynarza opiekującego się
daną hodowlą.
Krew do badania powinno pobierać się w ściśle określonych warunkach, specyficznych dla
występowania danej choroby ( jeszcze w stadium podklinicznym).
Dla gołębi dorosłych optymalnym okresem przeprowadzenia badań na nosicielstwo jest sezonem
łączenia w pary ( 2 do 3 tygodni przed łączeniem, po przeprowadzeniu wszystkich rutynowych
kuracji) oraz dla gołębi młodych zaraz po wylęgu młodych ( w ciągi pierwszego tygodnia, jeszcze
przy dużym stężeniu matczynych).
Zakażenie układu rozrodczego mykoplazmozą stwarza wielkie prawdopodobieństwo zakłócenie
prawidłowego rozwoju układu obronnego organizmu dla następnych generacji gołębi.Znacznie
zwiększa się immunosupresja, a, co za tym idzie zwiększa podatność przyszłej hodowli na
infekcję dróg oddechowych i obniżenie sprawności lotowej.
Przekazywanie mykoplazm do jaj jest najbardziej intensywne od 4 do 6 tygodni po zakażeniu,
dlatego tak istotne jest, aby w okresie tym zastosować kurację zaporową.
Powróćmy jednak do tematu odporności nabytej oraz wyjaśnienia roli w tym szczepionek.
Po przykrych doświadczeniach z ubiegłych sezonów lotowych, często pośród hodowców
powstają wątpliwości a, co zatem idzie i pytania, Czy warto szczepić?, Czy podana szczepionka
zabezpieczy gołębie przed infekcją chorób na które zostały zaszczepione?
W chwili obecnej brak jest jednoznacznej i przekonującej na to odpowiedzi. Nie ma
gwarantujących 100 % skuteczność szczepionek przeciwko wirusom i bakteriom atakujących
organizmy gołębi. Wynika to z niezwykłej zdolności patogenów do nieustannych mutacji, a w
związku z tym uniemożliwia wytwarzania na czas odpowiednich przeciwciał do ich zwalczania.
Jednak biorąc pod uwagę inną, bardzo ważną, wręcz kluczową stronę tego problemu, to.
Patrząc na problem z punktu  nie samego hodowcy , lecz całej struktury związku, jako sekcja,
oddział i wyżej, to brak szczepień przeciwko paramyksowirozie oraz ospie uniemożliwia
bezpieczne prowadzenie hodowli i prowadzenie sportowej rywalizacji w ramach  Fer play . W
konsekwencji, czyni to świadome zagrożenie nie tylko dla gołębi, ale także poprzez
rozprzestrzenianie się chorób zakaz
nych gołębi czyni zagrożenie dla ludzi.
Szczepienia oraz program szczepień muszą pełnić kluczową rolę w każdej hodowli gołębi.
Wspólną cechą stosowania medykamentów i szczepionek jest wspomaganie układu
odpornościowego organizmu ptaków w zwalczaniu zaistniałej infekcji.
Jaka jest jednak podstawowa różnica pomiędzy działaniem antybiotyków  a działaniem
szczepionek?
Antybiotyki, (krótka charakterystyka) są to zewnętrze, wytworzone poza organizmem związki
chemiczne, których podanie bezpośrednio do organizmu niszczy bakterie poprzez bezpośredni
kontakt z patogenem.
Działanie antybiotyków jest krótkotrwałe i zależne od ilości, kompozycji i aktywności
wprowadzonego do organizmu preparatu.
Cechą pozytywną stosowania antybiotyków jest, szybka reakcja oraz:
Możliwość skutecznej reakcji zaraz po stwierdzeniu najmniejszych oznak infekcji jeszcze
przed wystąpieniem fazy klinicznej choroby,
Możliwość stosowania profilaktyki indywidualnej (np., tylko dla jednego lub kilku osobników)
Cechą negatywną stosowania antybiotyków jest fakt, że w czasie ich stosowania i niszczenia
określonego patogenu,
Zostaje zabita także inna część bakterii pełniących pożyteczną rolę w prawidłowym
funkcjonowaniu ( metabolizmie) organizmu, oraz,
Częste stosowanie kuracji antybiotykowej oraz jednego typu antybiotyku powoduje
uodpornienie się patogenu na jego działanie i w efekcie brak właściwej reakcji obronnej.
Szczepionki w przeciwieństwie do antybiotyków bezpośrednio po podaniu nie zabiją bakterii bo
nie posiadają mechanizmów bezpośredniego kontaktu z patogenem.
R-Ceram. Zabrania się rozpowszechniać bez zgody autora. 2008-12-01
8
Działanie szczepionki jest długotrwałe i trwałe w czasie. Mechanizm działania szczepionki
polega na uaktywnieniu i wzmocnieniu działania systemu odpornościowego przed potencjalną
infekcją danego typu patogenu. Stworzenie dodatkowych mechanizmów obronnych i
wytworzenie antyciał uzyskuje się poprzez wprowadzenie do organizmu ( droga oralną lub za
pomocą zastrzyków) nie zjadliwej formy danego typu patogenu. Uzyskuje się to poprzez
wykorzystanie zasady, że zdrowy organizm poprzez swój system obronny potrafi wytworzyć
antybiotum ( zabójcę) dla potencjalnego agresora powodującego chorobotwórczą infekcję
organizmu.
Rodzaje szczepionek oraz wynikające z tego korzyści i zagrożenia dla organizmu.
Szczepionki żywe stosowane przeciwko zakażeniom, zawierają żywe genetycznie stabilnie, ale
osłabione mutanty patogenów choroby.
Stosowanie szczepionek żywych posiada wiele zalet jak też cech negatywnych.
Jednym z negatywów jest duże ryzyko powikłań poszczepieniowych w głównej mierze
związana z koncentracją / ilością ( aktywnością żywych patogenów i miorganizmów)
wprowadzanych za pomocą szczepionki.
W przeciwieństwie do szczepionek martwych, które nadmiar organizm może wydalić to przy
szczepionkach żywych, jest to nie możliwe i zawsze tworzy ryzyko niekontrolowanego rozwoju
choroby. W szczególności w sytuacjach łączenia różnych szczepionek może dojść do
niepożądanego efektu jak, znacznego obniżenia odporności poszczepieniowej, trwałego
uszkodzenia układu odpornościowego oraz niekontrolowany rozwoju przewlekłych schorzeń,
szczególnie schorzeń układu oddechowego. Schorzenia układu oddechowego drastycznie
obniżających sprawność lotową gołębi.
Szczepionki martwe, wytwarzane są z odizolowanych pod względem zjadliwości i właściwości
szczepów patogenów mikroorganizmów, które następnie w sposób kontrolowany są zabijane.
W celu uśmiercania ich zarodków stosuje się substancje chemiczne jak alkohol, fenol lub
wysoką temperaturę lub poddaje się je działaniu promieniowania jonizującego. Substancje
chemiczne po spełnieniu swej roli usuwane są czystej szczepionki.
W przeważającej mierze szczepionki te wywołują odporność organizmu krótkotrwałą tj, od 3 do
6 m-cy. Odporność organizmu oparta jest o mechanizm odpowiedzi humoralnej a obszar
działania to osocze krwi oraz płyn tkankowy. Wytwarzane przeciwciała pochodzą od limfocytów
B. Dla zwiększenia efektywności działania szczepionki, często praktykuje się prowadzenie
szczepień podwójnych ( efekt wzmacniacza) w krótkim następującym po sobie okresie czasu.
Szczepionki oparte o produkty biotechnologii i inżynierii genetycznej.
W wyniku skomplikowanych procesów inżynierii genetycznej izoluje się potrzebne typy genów
w wewnętrznym organizmie ( pożywce) po uzyskaniu wszystkich wymaganych nieszkodliwych
właściwości wprowadza się je do organizmu, który wytwarza wyselekcjonowany antygen o
dużej koncentracji ( stężeniu). Ze względu na wysoką czystość i jakość wytworzonych
mikroorganizmów istnieje minimalny poziom ryzyka powstania efektów ubocznych,
poszczepieniowych. Podobnie jak dla szczepionek martwych nadmiar antygenów wydalany jest
z organizmu.
Rodzaje szczepień i szczepionek stosowanych w hodowli gołębi:
Szczepienie przeciwko paramyksowirusowi  w wielu krajach jest obowiązkowe.
Prowadzone jest przy użyciu szczepionek opartych na wyselekcjonowanym szczepie wirusa
tylko dla gołębi. W praktyce stosuje się często szczepienie symulowane tj. jako wstępne przy
zastosowaniu szczepionki przeciwko NCD - rzekomemu pomorowi drobiu ( choroba Newcastle,
szczep wirusa NDV Lasota).Szczepionka podawana jako dodatek do wody do picia. Następnie
po trzech tygodniach przeprowadza się szczepienie właściwe, szczepionką PMV tylko dla
gołębi.
Szczepienie przeciwko ospie - Przy szczepieniu gołębi przeciw ospie bezwzględnie należy
przestrzegać zasadę szczepienia wszystkich gołębi w gołębniku ( w jednym
pomieszczeniu) w tym samym czasie.
Szczepienie przeciwko paratyfusowi gołębi ( Salmonella typu.Copenchaga)  oparte na
szczepionkach martwych lub osłabionych bakteriach salmonelli oraz oparte na
szczepionkach żywych ( utrzymujących odporność poszczepieniową organizmu przez 12
m-cy) W praktyce szczepienie gołębi młodych powinno być przeprowadzone, gdy
osiągną wiek około 6 tygodni.
R-Ceram. Zabrania się rozpowszechniać bez zgody autora. 2008-12-01
9
Szczepienie szczepionkami dwuskładnikowymi ( w j angielskim zwane Bivalent ), przeciwko
ospie i paramyksowirusowi. W praktyce szczepienie gołębi młodych powinno być
przeprowadzone, gdy osiągną wiek około 6 tygodni.
Szczepienie szczepionkami skojarzonymi-wieloskładnikowymi (w j angielskim zwane
Polivalent) stanowią kombinację szczepionek przeciwko ospie, paratyfusowi gołębi,
paramyksowirusowi i mykoplazmozie. Są to szczepionki nowej generacji i w wielu
krajach są w fazie testowania. Stanowią bardzo duże obciążenie dla młodego
organizmu.Aby wytworzyć wystarczającą ilość przeciwciał szczepienie powinno być
przeprowadzone trzykrotnie w ciągu roku tj., szczepienie pierwsze, gdy gołębie młode
mają trzy tygodnie życia, drugie, kiedy mają 6 do 8 tygodni, ostatnie, kiedy osiągną 6
miesięcy życia.
Praktyczne uwagi związane ze szczepieniem gołębi:
Wraz z szczepionką nie można podawać leków ani środków dezynfekujących.
Ptaki przed szczepieniem powinny być w dobrej kondycji i zdrowe. W hodowli w której w
latach poprzednich stwierdzono problemy ze zdrowiem gołębi, należy przed szczepieniem
przeprowadzić profilaktyczną kurację zdrowotną oraz odrobaczenie. Program prowadzenia
kuracji uzależniony jest od występującej w przeszłości choroby i jej zjadliwości.
Dla uniknąć zakażenia ptaków w czasie prowadzenia szczepień należy bezwzględnie
przestrzegać zasady, że szczepionka i oprzyrządowanie do szczepienia powinno spełniać
wszystkie wymogi sanitarne oraz spełniać zalecenia producenta szczepionki ( w
szczególności dotyczy to odkażania igły oraz sterylnego pobieranie szczepionki z
oryginalnego opakowania).
Szczepienie powinno być tak zorganizowane, aby w czasie jednorazowego cyklu szczepienia
zużyć całą ilość szczepionki. Nie zaleca się długotrwałego przechowywania szczepionki po
otworzeniu oryginalnego opakowania.
Przechowywanie i rozpuszczanie szczepionki powinno mieć miejsce w temperaturze ściśle
zalecanej przez producenta.
Przy szczepieniu ptaków młodych, oprócz prawidłowego wykonania szczepienia ( w tym ilość
podanej szczepionki) na jakość wytworzonej odporności poszczepieniowej ma wpływ ilość w
organizmie przeciwciał matczynych oraz immunosupresja.
Najczęściej występujące problemy poszczepienne w przypadku szczepienia podskórnego lub
domięśniowego to obrzęk w okolicy głowy, obrzęk w miejscu szczepienia, powstanie
ziarniaków, przejściowa utrata pragnienia ( niechęć do pobierania picia), światłowstręt.
Ze względu na potencjalne wystąpienie problemów poszczepieniowych (w tym, wystąpienie
gorączki -podwyższenie temperatury ciała) w okresie zimowym nie zaleca się szczepić gołębi
przy niskich temperaturach na zewnątrz gołębnika, a po przeprowadzeniu szczepienia przez
okres około 3 tygodni należy zapewnić im dostęp do odżywczej, bogatej w witaminy i
mikroelementy karmy.
W przypadku szczepienia domięśniowego z powodu potencjalnego uszkodzenia mięśni (w
okresie rozwoju gołębi młodych) należy bezwzględnie przestrzegać zaleceń producenta w
stosunku do terminu szczepienia oraz miejsca iniekcji. Ogólnie nie należy szczepić ptaków
młodszych jak w 10 tygodniu ich życia.
Po zaszczepieniu oporność miejscowa pojawia się już po 4-7 dniach a ogólnoustrojowa po 21
dniach w zależności od szczepionki ( rodzaju patogenu). W 14 dniu po zaszczepieniu
następuje znaczne osłabienie systemu odpornościowego ( negatywna faza poszczepieniowa).
W okresie tym należy bezwzględnie przestrzegać, aby nie nastąpiło zainfekowanie od
czynników zewnętrznych ( np., od innych chorych gołębi, nieczystość w gołębniku itp.,)
Ze względu na rolę jaka pełni poziom zdrowotny w przekazie genetycznym oraz jego wpływ na
prawidłowy rozwój hodowli należy stosować zasadę, że gołębie rozpłodowe szczepimy
szczepionką jednoskładnikową ( monowalentną).
Przy szczepieniu szczepionką żywą należy bezwzględnie przestrzegać zasadę, że nie można
stosować antybiotyków w okresie tygodnia przed i po szczepieniu.
Autor publikacji: Zbigniew Rzywucki
Część druga.
Praktyczne podejście do wspomagania systemu obronnego organizmu. - W opracowaniu
R-Ceram. Zabrania się rozpowszechniać bez zgody autora. 2008-12-01