ĆWICZENIA LABORATORYJNE Z GEWiŚ Cz. I
1. Klasyfikacja, rodzaj i spalanie paliw
Paliwami  nazywamy substancje zawierające określony związek chemiczny lub
mieszaniny różnych pierwiastków i związków chemicznych, które mogą wydzielać ciepło (w
trakcie spalania)
Paliwa dzielimy ze względu na stan skupienia oraz ze względu na pochodzenie:
" naturalne (węgiel kamienny, brunatny, torf, drewno, ropa naftowa, gaz ziemny)
" sztuczne  wytworzone przy przeróbce paliw naturalnych (koks)
" odpadowe  będące produktami ubocznymi różnych procesów.
Podstawowymi składnikami paliw są następujące pierwiastki: C, H, S oraz pierwiastki
niepalne jak O, N oraz nieznaczne ilości związków mineralnych.
Podstawowymi właściwościami paliw określającymi ich przydatność energetyczną są: ciepło
spalania i wartość opałowa.
Ciepło spalania (HO)  jest to ilość ciepła wydzielona przy całkowitym, zupełnym spaleniu
jednostki masy lub objętości paliwa, po oziębieniu produktów spalania do temp. początkowej
z jednoczesnym skropleniem pary wodnej zawartej w spalinach.
Wartość opałowa (H)  jest to ilość ciepła wydzielona przy całkowitym, zupełnym spaleniu
jednostki masy lub objętości paliwa, po oziębieniu produktów spalania do temp. początkowej
bez wykroplenia pary wodnej zawartej w spalinach.
HO = H + r(9h + w) kJ/kg
r  ciepło odparowania wody (2,5 MJ/kg)
w  zawartość wilgoci w paliwie
h  zawartość wodoru w paliwie
W energetyce przy porównaniu różnego rodzaju paliw w bilansach paliwowych dokonuje się
przeliczeń na masę paliwa umownego (Bu).
Jeden kg paliw umownego odpowiada energii 29,3 MJ (7000kcal).
Bu = B * H/29,3 [kg]
B  ilość paliwa rzeczywistego
H  wartość opałowa (MJ/kg)
Dla paliw gazowych
Bu = V * H/29,3 [kg]
V  objętość paliwa rzeczywistego (gazu)
H  wartość opałowa (MJ/kg)
Granica zapalności  (dotyczy gazów) najmniejsza i największa zawartość gazu w
powietrzu, przy której gaz zapala się w temp. 293K.
Temperatura zapłonu  (dotyczy cieczy i ciał stałych) najniższa temperatura, w której
wydzielające się pary z danego paliwa zapalają się przy zbliżeniu się otwartego płomienia.
1
Podział paliw pod względem temperatury zapłonu.
" bardzo niebezpieczne  t. Z. poniżej 293 K (benzyna)
" niebezpieczne  t. z. 293 320 K (nafta, lekkie oleje napędowe)
" mało niebezpieczne  t. Z. powyżej 320 K (oleje napędowe)
Liczba oktanowa  miernik odporności paliwa na spalanie detonacyjne.
Stwierdzenie, że paliwo ma np. LO = 66 oznacza, że jego odporność detonacyjna,
zbadana przy użyciu specjalnego silnika doświadczalnego, jest taka sama jak
mieszaniny: 66% izooktanu i 34% heptanu.
izooktan  duża odporność na detonacje
heptan  mała odporność na detonacje
Aby zmniejszyć skłonność do spalania detonacyjnego do paliwa wprowadza się
rozmaite dodatki przeciwstukowe (czteroetylenek ołowiu).
Teoretyczna ilość tlenu (powietrza) potrzebna do spalania.
Ot = 8/3 C + 8(H2  1/ 8O2 ) + S [kg/kg]
Lt = 1/0,23 [8/3 C + 8(H2  1/ 8O2 ) + S] [kg/kg]
Ot  teoretyczna ilość (masa) tlenu potrzebna do spalenia 1 kg paliwa [kg]
Lt  teoretyczna ilość (masa) powietrza potrzebna do spalenia 1 kg paliwa [kg]
C  zawartość węgla w paliwie (udziały masowy)
H2  zawartość wodoru w paliwie
O2  zawartość tlenu w paliwie
S  zawartość siarki w paliwie
Współczynnik nadmiaru powietrza 
 = Vpow. rzeczywista/Vpow. teoretyczna
Dla palenisk kotłowych współczynnik nadmiaru powietrza powinien wynosić:
 dla paliw gazowych 1,05 1,2;
 dla paliw ciekłych i pyłu węglowego 1,1 1,4;
 dla paliw stałych na ruszcie mechanicznym 1,3 1,6;
dla paliw stałych na ruszcie obsługiwanym ręcznie 1,6 2.
Proszę zapoznać się z następującymi pojęciami:
Analiza gazów spalinowych  budowa aparat Orsata
Wykresy Buntego
Literatura:
Całus H.: Podstawy obliczeń chemicznych. PWN 1987.
Galus Z.: Ćwiczenia rachunkowe z chemii analitycznej. PWN 1993, str. 19-43.
Germański A.: Gospodarka paliwowo-energetyczna, WG Warszawa 1982.
Kudra T.: Zbiór zadań z podstaw teoretycznych inżynierii chemicznej i procesowej. PWN
1985.
Minczewski J., Marczenko Z.: Chemia analityczna. tom II, PWN 1997, str. 365-369..
Wilk S.: Technika cieplna. WSiP 1975.
Wojdalski J., i in.: Energia i jej użytkowanie w przemyśle rolno-spożywczym, SGGW
Warszawa 1998
2
Zadania
1. Oblicz wagowo i objętościowo ilość tlenu niezbędną do całkowitego spalenia 1 kg
chemicznie czystego węgla.
2. Oblicz teoretyczną ilość powietrza potrzebną do zgazowania 1 kg koksu o zawartości 90%
węgla i 10% popiołu.
3. Dany jest skład gazu miejskiego [%]: wodór  52, metan  26, tlenek węgla  14, eten  4,
dwutlenek węgla  1, resztę stanowi azot. Oblicz teoretyczną ilość tlenu potrzebną do
spalenia gazu oraz objętość wprowadzanego powietrza przy współczynniku 1,2.
4. Oblicz ile m3 powietrza należy doprowadzić, by spalić 1 m3 gazu o następującym składzie
chemicznym: 98% obj. butanu i 2% obj. azotu. Przyjąć współczynnik nadmiaru
powietrza = 1,1.
5. Oblicz ile m3 powietrza należy doprowadzić, by spalić 1 litr benzyny o składzie: 98%
wag. C8H18 i 2% wag. C9H20. Gęstość benzyny wynosi 0,696 g/cm3, współczynnik
nadmiaru powietrza = 1,2.
6. Oblicz ile m3 powietrza należy doprowadzić, by spalić 20 kg benzenu. Przyjąć
współczynnik nadmiaru powietrza (tlenu) = 1,2.
7. Oblicz masę i objętość teoretyczną tlenu niezbędnego do spalenia 100 m3 mieszaniny
gazów (75% CO, 20% CO2, 5% N2).
8. Oblicz teoretyczną ilość powietrza potrzebną do spalenia 500 m3 gazu ziemnego,
składającego się z 80% metanu, 15% azotu i 5% dwutlenku węgla.
9. Ile powietrza należy doprowadzić do kotła spalającego 0,1 ton/h koksu składającego się z
węgla 95%. (pozostałe 5 % to niepalne substancje mineralne). Uwzględnij współczynnik
nadmiaru powietrza =1,4.
10. Dany jest skład gazu miejskiego (% obj.) wodór 52%, tlenek węgla 14%, resztę stanowi
azot i dwutlenek węgla. Oblicz teoretyczną ilość tlenu potrzebną do spalenia objętości
gazu.
3
2. Przesył pary i straty związane z tym procesem
Kocioł parowy - naczynia ciśnieniowe, których zadaniem jest wytwarzanie pary wodnej z
wody o ciśnieniu wyższym od atmosferycznego. W kotle wytwarza się parę nasyconą lub
przegrzaną.
Powierzchnia ogrzewalna - powierzchnia ścian omywanych bezpośrednio spalinami z jednej
strony, a z drugiej parą, wodą lub powietrzem. Powierzchnia ogrzewalna liczona jest po
stronie spalin i wyrażana w m2.
Pojemność wodna - przestrzeń w kotle, w której podczas pracy znajduje się woda.
Pojemność wodna wyraża się w m3 lub litrach.
Przestrzeń parowa - jest przestrzenią w walczaku kotła, który wypełnia para. Im większa
przestrzeń parowa, tym większa jest możliwość otrzymania bardziej suchej pary bez potrzeby
stosowania specjalnych urządzeń (np. rur osuszających, zbiorników pary itp.)
Obciążenie powierzchni parowej - ilość pary przypadającej na m3 przestrzeni na godzinę
[m3/m3/h]. Dopuszczalne obciążenie jest zależne od ciśnienia w kotle i gęstości wody
kotłowej - im woda kotłowa ma większe zasolenie, tym jest mniejsze dopuszczalne
obciążenie przestrzeni parowej.
Najniższy poziom wody - jest to poziom, przy którym kocioł nie ulega uszkodzeniu wskutek
braku wody. Poziom ten powinien być 100 mm powyżej linii spalinowej.
Wydajność kotła - ilość wyprodukowanej pary w ciągu jednostkowego czasu w kg/h lub w
t/h.
Dopuszczalne ciśnienie kotła - [at, bar] - najwyższe ciśnienie na jakie kocioł został
dopuszczony do eksploatacji przez organ dozoru technicznego.
PROCESY ENERGETYCZNE ZACHODZ
CE W KOTLE PAROWYM
Energia cieplna ze spalania paliwa jest wykorzystywana do ogrzania wody, która ulega
odparowaniu. Powstała para wodna o odpowiednim ciśnieniu i temperaturze spełnia rolę
nośnika energii cieplnej i jest transportowana rurociągiem poza obręb kotła.
Bilans kotła
Q = Qu + ŁQs Qu - ilość energii cieplnej zawartej w parze wodnej
Q - ilość energii cieplnej dostarczonej w procesie spalania paliwa
ŁQs - suma strat towarzyszących procesowi spalania [kcal]
Q = B*Qw B - masa spalonego paliwa [kg]
Qw - wartość opałowa paliwa [kcal/kg]
Qu = D(ip - iw) D - ilość wytworzonej pary wodnej przy spalaniu paliwa
ip - entalpia pary wodnej [kcal/kg]
iw - entalpia wody doprowadzonej do wnętrza kotła [kcal/kg]
BQW = D(ip  iw) + ŁQS
4
Sprawność kotła
QU D(ip - iw)
� = =
� - współczynnik sprawności kotła
Q BQw
Sprawność kotła jest tym bardziej zbliżona do jedności, im niższa jest suma strat
towarzyszących procesowi spalania.
W praktyce � = 0,5  0,85
Kotły z paleniskiem opalanym pyłem
węglowym, gazem itp.
Kotły z ręcznym popielnikiem
Obciążenie ekonomiczne - jest to obciążenie, przy którym osiąga się maksymalną sprawność
kotła
De
ve =
Dmax
ve - współczynnik ekonomicznego obciążenia kotła
De - obciążenie ekonomiczne [t/h]
Dmax - maksymalne obciążenie kotła [t/h]
Straty przemian energii w kotle parowym:
1. Straty w palenisku:
- strata niezupełnego spalania
- strata przesypu (popielnikowa, niecałkowitego spalania)
- straty związane ze zjawiskiem promieniowania do otoczenia.
2. Straty w kanałach spalinowych i przewodzie kominowym.
3. Straty powstałe w kotle właściwym: nieszczelności aparatury, osadzanie kamienia
kotłowego.
4. Straty przy wygaszaniu i rozruchu kotła.
Straty ciepła nieizolowanych rurociągów:
Q = k(t1 - t2) [kcal/m2h] m2 - powierzchnia boczna rurociągu
k - współczynnik przenikania ciepła, k = 8+0,036 (t1 - "t) [kcal/m2h0C]
"t - gradient temperatury (różnica temperatur między parą, a wewnętrzną ścianą rurociągu)
t1 - temperatura pary
t2 - temperatura otoczenia
"t dla pary nasyconej = 0
"t dla pary przegrzanej = 40 - 500C
5
Straty ciepła dla rurociągu izolowanego:
Ą (t1 - t2 )
Q = [kcal / mh]
d
1 1
z
ln +
2 dw d ą
z
 - współczynnik przewodzenia ciepła materiałów izolacji
dz - średnica rurociągu z izolacją
dw - średnica wewnętrzna
a - grubość izolacji
ą - współczynnik przejmowania ciepła z powierzchni nagrzanej do powietrza
zewnętrznego [kcal/m2h0C]
ą = 8,4 + 0,06 (t0 - t2) t0 - temp. otuliny (zewnętrzna powierzchnia otuliny)
Straty ciepła rurociągów parowych nie zależą od ilości przesyłanej pary.
Literatura:
Germański A.: Gospodarka paliwowo-energetyczna, WG Warszawa 1982.
Kudra T.: Zbiór zadań z podstaw teoretycznych inżynierii chemicznej i procesowej. PWN
1985.
Neryng A., i in: Energia i woda w przemyśle rolno spożywczym, WNT Warszawa 1990.
Wilk S.: Technika cieplna. WSiP 1975.
Wojdalski J., i in.: Energia i jej użytkowanie w przemyśle rolno-spożywczym, SGGW
Warszawa 1998
Zadania
1. Obliczyć straty ciepła nieizolowanego rurociągu parowego o Ć = 125/133 i długości 100m
przez który przepływa para nasycona o ciś. 5 atm. i temp. 1510C. Temp. otoczenia 180C.
sprawność cieplna urządzenia kotłowego � = 0,7, wartość opałowa paliwa Qw = 5200
kcal/kg. Wyrazić straty ciepła, jako straty masy paliwa na godz.
2. Jak zmienią się straty ciepła rurociągu parowego z zadania 1 po zaizolowaniu go otuliną o
grubości 60 mm,  = 0,1 kcal/mh0C, jeżeli temp. zewnętrzna powierzchni otuliny wynosi
400C?
3. Oblicz sumę strat kotła parowego podgrzewającego wodę o entalpii 15 kcal/kg i
wytwarzającego 800 ton pary wodnej o entalpii 664 kcal/kg, przy spalaniu 100000 kg
węgla o kaloryczności 5,2*106 kcal/tonę.
4. Ile węgla o kaloryczności 5,2*106 kcal/tonę należy spalić, aby wytworzyć 500 ton pary
wodnej nasyconej, w kotle o sprawności 0,7? Entalpia wody - 15 kcal/kg, pary - 664
kcal/kg.
6