Układ krążenia
Układ krążenia zbudowany jest z zamkniętego systemu naczyń krwionośnych, które pod wpływem
rytmicznych impulsów serca transportują nieustannie przez organizm krew.
Krew jest nośnikiem substancji odżywczych, niezbędnych do podtrzymywania czynności życiowych,
oraz spełnia funkcję oczyszczającą organizm ze szkodliwych produktów przemiany materii.
Bez przerwy krąży od narządów odżywiających (układ oddechowy, pokarmowy) do tkanek ustroju
i narządów wydalniczych (nerki, skóra)
Układ krążenia, czyli układ sercowo-naczyniowy jest podstawowym elementem organizmu człowieka
niezbędnym do życia i prawidłowego funkcjonowania. Odpowiada za utrzymanie przepływu krwi,
transportuje tlen i substancje odżywcze do każdej komórki ciała, odbiera z nich dwutlenek węgla
i produkty przemiany materii, które zostaną następnie wydalone. Układ krążenia zapewnia
rozprowadzenie hormonów do miejsc ich oddziaływania, komórek krwi oraz przeciwciał w miejsca,
w których niezbędne jest wzmożenie mechanizmów obronnych. Poza tym, poprzez zmianę przepływu
krwi przez naczynia skórne reguluje termoregulację.
W skład kładu krążenia wchodzą:
1. Serce
2. Układ tętniczy
3. Układ żylny
4. Układ chłonny (limfatyczny)
Serce
Serce położone jest w jamie klatki piersiowej, w śródpiersiu przednim.
Sąsiaduje za pośrednictwem otaczającego osierdzia od strony przedniej z mostkiem i chrząstkami
żebrowymi, od tyłu z przełykiem i aortą, od dołu z przeponą. Po prawej i lewej stronie przylega do obu
płuc.
Serce ma kształt stożka skierowanego podstawą ku górze, na prawo i do tyłu.
Wierzchołkiem zwanym koniuszkiem serca zwraca się ku dołowi, na lewo i do przodu. Koniuszek serca
znajduje się na wysokości piątej przestrzeni międzyżebrowej. Podstawa serca sięga wysokości drugiej
przestrzeni międzyżebrowej. Skośne ustawienie długiej osi serca powoduje jego asymetryczne
położenie.
Około 1/3 serca mieści się po prawej stronie od płaszczyzny symetrii ciała, 2/3 leżą po stronie lewej.
Zarówno wielkość, jak i kształt serca podlegają znacznym wahaniom w zależności od takich czynników,
jak: wiek, masa ciała, typ budowy klatki piersiowej, pozycja ciała oraz faza pracy serca. Serce dorosłego
osobnika ma wielkość jego pięści; jego masa u mężczyzn wynosi około 300 g, u kobiet przeciętnie 220
g. Długość serca osiąga średnio 12 cm, szerokość 8-9 cm, wymiar strzałkowy około 6 cm.
1
Serce otacza błoniasty worek zwany osierdziem.
Osierdzie składa się z dwóch warstw. Zewnętrzna warstwa jest zbudowana z tkanki włóknistej. Warstwa
wewnętrzna ma charakter błony surowiczej, z jednej strony przylega ściśle do serca (ta część jest
również zwana nasierdziem), z drugiej zrasta się z warstwą włóknistą. Pomiędzy warstwą włóknistą o
surowiczą znajduje się jama worka osierdziowego. U zdrowego człowieka w jamie osierdziowej
znajdują się śladowe ilości płynu. Prawidłowe osierdzie pełni funkcję ochronną w stosunku do mięśnia
sercowego, zapewnia odpowiedni poślizg oraz uniemożliwia nadmierne rozciąganie się serca w czasie
pracy.
Budowa ściany serca:
Wyróżniamy trzy warstwy.
a) Wsierdzie  jest cienką, łącznotkankową błoną, wyścielającą powierzchnię przedsionków i komór.
Z wsierdzia zbudowane są również zastawki serca
b) Śródsierdzie  zbudowana z tkanki mięśniowej poprzecznie prążkowanej serca
c) Nasierdzie  zewnętrzna, pokrywa mięsień sercowy wraz z powierzchownie biegnącymi naczyniami
krwionośnymi i tkanką tłuszczową wypełniającą bruzdy serca. Przyczynia się ono do wygładzenia
zewnętrznej powierzchni, nadając sercu lśniący wygląd.
Serce podzielone jest na dwie podobne do siebie połowy:
1. serce prawe, w którym krąży krew żylna,
2. serce lewe, w którym krąży krew tętnicza.
Obie połowy serca - prawa i lewa - całkowicie przedzielone są przegrodą mięśnia sercowego, która na
poziomie przedsionków ma nazwę przegrody międzyprzedsionkowej, a na poziomie komór przegrody
międzykomorowej.
Serce prawe tłoczy krew do małego (płucnego) krążenia, lewe do wielkiego, przy czym obie połowy
kurczą się stale równocześnie i wypychają tę samą ilość krwi.
U niektórych osób występują wrodzone wady serca powodujące odwrócenie przebiegu krwi, gdzie
prawe serca wyrzuca krew na obwód, a lewe do krążenia płucnego.
Każda z połów dzieli się z kolei na dwie części:
1. mniejszą, górną, o cienkich ścianach - przedsionek,
2. większą, dolną, o ścianach grubszych i bardziej odpornych - komorę, która wypycha krew z serca
·ð Każdy z przedsionków Å‚Ä…czy siÄ™ z odpowiedniÄ… komorÄ… obszernym otworem w przegrodzie
przedsionkowo - komorowej, nazywanym ujściem przedsionkowo-komorowym z zastawkami,
które zapobiegają cofaniu się krwi z komór do przedsionków
Øð w lewej części serca, miÄ™dzy komorÄ… a przedsionkiem, znajduje siÄ™ zastawka dwudzielna
zwana także mitralną, zbudowana jest z dwóch płatków
Øð w prawym sercu znajduje siÄ™ zastawka trójdzielna zbudowana z trzech pÅ‚atków.
2
Do płatków zastawki przyczepiają się struny ścięgniste biegnące od mięśni brodawkowatych.
Układ ten umożliwia otwieranie i zamykanie zastawek.
·ð Każda komora Å‚Ä…czy siÄ™ z poczÄ…tkiem wielkich tÄ™tnic:
Øð komora prawa - ujÅ›ciem pnia pÅ‚ucnego z pniem pÅ‚ucnym.
Między prawą komorą a tętnicą płucną znajduje się zastawka tętnicy płucnej
Øð komora lewa ujÅ›ciem aorty z tÄ™tnicÄ… głównÄ… (aortÄ…)
Na granicy aorty i lewej komory znajduje siÄ™ zastawka aortalna
Są to zastawki półksiężycowate
3
Krążenie wieńcowe
Komórki mięśnia sercowego są zaopatrywane w krew przez naczynia tworzące krążenie własne serca -
krążenie wieńcowe.
Naczynia serca są nazwane wieńcowymi, dlatego że jak wieniec oplatają serce. Tętnice wieńcowe swój
początek mają w aorcie wstępującej zaraz po wyjściu z lewej komory. Tętnice są dwie, prawa i lewa,
zaopatrujące wyłącznie ściany serca.
Jeżeli jedna z dwóch tętnic wieńcowych lub jedna z ich wielkich gałęzi zostaną zatkane np. wskutek
zmian chorobowych, wówczas część mięśnia sercowego, do której nie dochodzi krew, ulega martwicy.
Następuje tzw. zawał mięśnia sercowego.
Krew żylna z zatoki żylnej, wieńcowej spływa do PP
Wyróżnia się dwa układy krążenia, przepływu krwi w organizmie: duży i mały (płucny).
W małym układzie krążenia krew nieutlenowana wypompowywana jest z prawej komory do tętnic
płucnych, rozgałęzia się w sieć naczyń włosowatych w płucach i powraca żyłami płucnymi, jako krew
utlenowana, do lewego przedsionka serca.
Krążenie małe, czyli płucne służy wzbogaceniu w płucach krwi w tlen i wydzielaniu dwutlenku węgla.
Prawa komora otrzymuje krew z przedsionka prawego i pod stosunkowo słabym ciśnieniem tłoczy ją
do płuc. Dlatego ściana prawej komory w stosunku do komory lewej jest cienka, około 5 mm.
Krew z prawej komory przechodzi przez ujście pnia płucnego i zastawkę pnia płucnego do pnia
pÅ‚ucnego ®ð pieÅ„ dzieli siÄ™ na dwie tÄ™tnice pÅ‚ucne ®ð tÄ™tnica pÅ‚ucna dzieli siÄ™ na tÄ™tnice pÅ‚atowe ®ð
segmentowe. Tętnice segmentowe przechodzą w coraz mniejsze tętnice aż w naczynia włosowate
pÄ™cherzyków pÅ‚ucnych ®ð żyÅ‚ki ®ð naczynia żylne segmentowe przechodzÄ… w żyÅ‚y pÅ‚ucne dwie prawe
i dwie lewe (górne i dolne), uchodzą do przedsionka lewego ( tu kończy się krążenie małe)
Krążenie duże:
Komora lewa otrzymuje krew z lewego przedsionka przez ujście przedsionkowo-komorowe lewe
z zastawką dwudzielną (mitralną) i pod silnym ciśnieniem przez ujście aorty z zastawką
półksiężycowatą ujścia aorty, wtłacza ją do całego ustroju. Dlatego jej ściana gruba (ok. 15 mm), ok.
3 razy grubsza od KP. KL jest większa od komory prawej. Ma kształt stożka.
Z lewej komory serca krew bogata w tlen jest wyrzucana (dzięki skurczowi serca) do aorty, czyli
największej tętnicy w ciele ludzkim (średnica ok. 25 mm). Aorta stopniowo rozgałęzia się na coraz
mniejsze (o coraz mniejszej średnicy) naczynia, zwane tętnicami (prowadzą krew w kierunku od serca
na obwód). Na samym początku od aorty wychodzą tętnice niosące krew ku głowie i kończynom
górnym. Kolejne rozgałęzienia prowadzą do narządów oraz ścian tułowia, a następnie aorta rozdziela
się na duże (dwie) gałęzie niosące krew kończynom dolnym. Tętnice w każdej części ciała ulegają
rozdziałowi na coraz to mniejsze i drobniejsze gałązki, aż wreszcie przechodzą w naczynia włosowate
4
- najmniejsze naczynia o średnicy około kilkunastu mikrometrów. Oplatają one wszystkie tkanki
w organizmie, odbywa się w nich wymiana substancji (wymiana gazowa, a także pobieranie pożywienia
oraz produktów przemiany materii). Po opuszczeniu danego narządu naczynia włosowate tworzą coraz
większe (o coraz większej średnicy) naczynia - żyły, którymi krew podąża w kierunku serca.
Z głowy, kończyn górnych, nadprzeponowej połowy ciała odtleniona krew prowadzona jest żyłą
główną górną, a z dolnej, podprzeponowej połowy ciała (kończyn dolnych oraz innych części ciała -
wątroba, nerki) krew zbierana jest do żyły głównej dolnej. Obie te duże żyły uchodzą do prawego
przedsionka. Na tym kończy się duży krwioobieg (w skrócie: lewa komora tkanki prawy
przedsionek).
Do PP spływa też krew żylna krążenia wieńcowego
Przedsionki i komory kurczą się i rozkurczają na przemian - równocześnie ze skurczem przedsionków
rozkurczajÄ… siÄ™ komory i odwrotnie.
Praca serca w czasie jednej minuty obejmuje przetoczenie około 6 litrów krwi.
Żyły.
Wszystkie naczynia krwionośne prowadzące krew do serca, bez względu na to czy jest to krew
utlenowana (tętnicza) czy nieutlenowana (żylna).
Naczynia żylne mają cienką warstwę mięśniówki gładkiej, ściany wiotkie. Żyły mięśni posiadają
zastawki zapobiegające cofaniu się krwi. Prowadzą krew z obwodu do serca, mogą pomieścić dużą ilość
krwi, nawet 68% objętości.
Zależnie od tego gdzie żyły prowadzą krew ma ona różny kolor. Jeżeli z obwodu do serca, do
przedsionka prawego- krew jest ciemnowiśniowa. Wynika to z tego, że jest ona pozbawiona tlenu oraz
bogata w produkty przemiany materii. W żyłach idących od płuc ku przedsionkowi prawemu - krew jest
jasnoczerwona, mocno dotleniona.
Tętnice
Makroskopowo widoczne naczynia krwionośne o nieprzepuszczalnej ścianie, które bez względu na
fizjologiczny skład krwi, prowadzą krew z serca do narządów ciała.
Ściany tętnic są grube, elastyczne, ponieważ wyrzucana do nich krew znajduje się pod dużym
ciśnieniem, podlegającym cyklicznym zmianom. W żyjącym organizmie tętnice mają postać
różowawych, tętniących cew, rozszerzających się i zwężających zgodnie z pracą serca. Ruchy tętnic
nazywa się tętnieniem. Od napięcia ścian naczyń tętniczych zależne jest ciśnienie tętnicze krwi.
Tętnicom na przebiegu towarzyszą żyły i naczynia chłonne tworząc powrózek naczyniowy zwykle
otoczony Å‚Ä…cznotkankowÄ… pochewkÄ… naczyniowÄ….
Układ bodz
co-przewodzÄ…cy serca
5
Automatyzm pracy serca: W sercu zlokalizowany jest układ węzła zatokowo-przedsionkowego oraz
przedsionkowo-komorowego. W węz
le zatokowo-przedsionkowym wytwarzane są impulsy, które są
rozprowadzane po całym sercu. Węzeł ten stanowi naturalny rozrusznik serca.
Układ bodz
co-przewodzący serca: jest systemem komórek będących rozrusznikiem dla serca, komórki
te mają zdolność do spontanicznego i rytmicznego samopobudzania się, istnieje kilka grup takich
komórek  każda o własnej częstotliwości pobudzeń, układ zapewnia odpowiednią synchronizację
skurczów, decyduje o szybkiej i skoordynowanej pracy serca
6
W spoczynku serce ludzkie pracuje z częstotliwością ok. 70 uderzeń/min. Podczas snu rytm
serca ulega zwolnieniu, a podczas wysiłku, stanów emocjonalnych, gorączki itp.  przyspiesza.
Wartość ciśnienia tętniczego oznacza się dwiema liczbami, np. 120/80 mm Hg.
Pierwsza liczba oznacza ciśnienie skurczowe (tzw. górne). Jest to ciśnienie panujące w naczyniach
w czasie skurczu serca.
Druga liczba oznacza ciśnienie rozkurczowe określane (tzw. dolne). Jest to ciśnienie panujące
w naczyniach w czasie rozkurczu serca.
Klasyfikacja ciśnienia tętniczego (mm Hg)
Ciśnienie Ciśnienie
Kategoria Komentarz
skurczowe rozkurczowe
< 120 < 80 Ciśnienie optymalne
120 - 129 80 - 84 Ciśnienie prawidłowe
Ryzyko nadciśnienia
130 - 139 85 - 89 Ciśnienie wysokie prawidłowe
w najbliższych latach
140 - 159 90 - 99 Nadciśnienie tętnicze Stopień 1  łagodne
160 - 179 100 - 109 Nadciśnienie tętnicze Stopień 2 - umiarkowane
> 180 > 110 Nadciśnienie tętnicze Stopień 3 - ciężkie
> 140 < 90 Nadciśnienie tętnicze Izolowane skurczowe
Układ limfatyczny
Układ limfatyczny lub inaczej układ chłonny  otwarty układ naczyń i przewodów, którymi płynie
jeden z płynów ustrojowych  chłonka / limfa, która bierze swój początek ze śródmiąższowego
przesączu znajdującego się w tkankach. Układ naczyń chłonnych połączony jest z układem krążenia
krwi. Najważniejszą funkcją układu chłonnego jest obrona przed zakażeniami oraz cyrkulacja płynów
ustrojowych.
Narządami są: grasica, migdałki, grudki chłonne, samotne i skupione, grudki wyrostka robaczkowego,
węzły limfatyczne na drodze naczyń chłonnych, śledziona.
Wytwarzają one limfocyty i immunoglobuliny. Naczynia chłonne zaczynają się w tkance łącznej
naczyniami włosowatymi, które przechodzą w większe naczynia, dochodzące do węzłów chłonnych i
do dalszych naczyń chłonnych, by przez przewód piersiowy i pień chłonny prawy wlać chłonkę do krwi
żył ramienno-głowowych. Limfa porusza się w naczyniach limfatycznych za pomocą mięśni.
Rola:
- odpornościowa - w węzłach limfatycznych powstają niektóre białe ciałka krwi.
- neutralizująca - zobojętnianie ciał obcych dla organizmu.
- odprowadzajÄ…ca- odprowadzenie limfy z powrotem do krwi
- rozprowadzenie po całym organizmie kwasów tłuszczowych
- oczyszczanie krwi z drobnoustrojów chorobotwórczych
- dostarczanie do krwi wody.
7