UKŁAD KR" �ENIA 7
Układ krążenia tworzą: serce i naczynia krwionośne. Serce funkcjonuje jako pompa
tłocząca krew do naczyń zwanych tętnicami, które rozprowadzają krew po całym orga-
nizmie, przechodząc w sieć naczyń włosowatych, poprzez ściany których odbywa się
wymiana pomiędzy krwią i tkankami, z naczyń włosowatych krew zbierają żyły i odpro-
wadzają z powrotem do serca. Powyższy opis dotyczy krążenia dużego, natomiast krąże-
nie zwane małym tworzą: tętnica płucna wychodząca z prawej komory, sieć naczyń płuc-
nych oraz żyły płucne wpadające do lewego przedsionka.
Wspólną cechą wszystkich elementów układu krwionośnego jest to, że wysłane są one
nabłonkiem jednowarstwowym płaskim  śródbłonkiem (endothelium), spoczywającym na
niekiedy nieciągłej błonie podstawnej. Błona ta zbudowana jest z blaszki podstawnej i sia-
teczkowej. Blaszka podstawna jest, z wyjątkiem niektórych narządów, jednorodna w ME
i zawiera kolagen typu IV i V oraz glikoproteiny tj. fibronektyna, laminina oraz entaktyna.
Blaszkę siateczkową tworzą włókna siateczkowe. Błona podstawna śródbłonków spełnia ważną
rolę czynnościową gdyż warunkuje przebieg filtracji i dyfuzji przez ścianę naczyń. Przerwa-
nie jej ciągłości przez odsłonięcie podścieliska łącznotkankowego śródbłonków powoduje
przyleganie i agregację płytek krwi, co prowadzi do skrzepów przyściennych w naczyniach.
7.1. NACZYNIA WŁOSOWATE
Najcieńsze naczynia krwionośne zwane włosowatymi (kapilarami) mają średnicę
7 9 �m, a zasadniczym składnikiem ich ściany jest śródbłonek spoczywający na błonie pod-
stawnej. Komórki śródbłonka mają połączenia zwarte i szczelinowate (nexus). Śródbłonek
tworzący ścianę naczyń włosowatych wykazuje zróżnicowanie w budowie komórek i błony
podstawnej; w mięśniach i tkance nerwowej zarówno środbłonek jak i błona podstawna są
ciągłe. Natomiast w śródbłonkach naczyń występujących w nerkach, gruczołach dokrewnych,
kosmkach jelitowych stwierdzono obecność porów (okienek), przy czym w kłębuszkach nerko-
wych są one otwarte, a w innych narządach przesłonięte cieniutką przeponą (diafragmą).
Istnieje też odmiana naczyń włosowatych zwanych zatokowymi. Wyróżniają się one tym, że:
1) mają dużą średnicę (30 40 �m);
2) pomiędzy komórkami śródbłonka znajdują się szczeliny;
3) zawierają liczne pory;
4) komórkom śródbłonka towarzyszą makrofagi osiadłe;
5) brak ciągłej błony podstawnej.
Naczynia tego typu występują głównie w wątrobie, szpiku kostnym i śledzionie.
Po zewnętrznej stronie błony podstawnej śródbłonka leżą na naczyniu włosowatym, ko-
mórki z długimi wypustkami nazywane pericytami. Otoczone są one własną błoną podstaw-
Rozdział 7
110
ną, przez co w ME wydaje się jakby leżały wewnątrz błony podstawnej śródbłonka. Nie jest
pewne, czy mają zdolność kurczenia się, wiadomo natomiast, że mogą przekształcać się w
inne komórki.
Sieć naczyń włosowatych to ten obszar układu naczyniowego, gdzie odbywa się wy-
miana pomiędzy krwią i otaczającymi tkankami. Natężenie i charakter tej wymiany za-
leży od budowy ściany naczynia włosowatego. Naczynia o śródbłonku ciągłym z licznymi
połączeniami zwartymi występujące np. w układzie nerwowym stanowią barierę nieprze-
nikliwą dla większych cząstek, które przez innego rodzaju śródbłonki (z porami) mogą
przenikać bez przeszkód. Przenikanie przez ściany naczynia włosowatego jest, oczywi-
ście, znacznie łatwiejsze w naczyniu z porami, jednak błona podstawna pełni wtedy rolę
filtru. Natomiast przenikanie przez ścianę naczyń zatokowych jest znacznie ułatwione
nawet dla komórek (np. w śledzionie). Jednak nawet przez śródbłonki ciągłe mogą prze-
nikać komórki poprzez złącza komórkowe, nazywamy to diapedezą. Istotną rolę w trans-
porcie w poprzek śródbłonka odgrywa zjawisko transcytozy. Polega ono na pobieraniu
pewnych substancji z jednej strony komórki, przez endocytozę i wydalaniu jej z drugiej
strony przez egzocytozę. W procesie tym nie biorą udziału lizosomy tak więc pobrana
substancja przenika przez komórkę śródbłonka nie ulegając zmianie.
komórki m. gładkiej
żyłka
tętniczka
naczynie przedwłosowate
(prekapilara)
zespolenie
tętniczo-żylne
naczynie włosowate
(kapilarne)
pericyt
naczynie zawłosowate
(postkapilarne)
Ryc. 7.1. Naczynia tworzące
żyłka
mikrokrążenie.
Układ krążenia
111
Naczynia włosowate tworzą sieć, którą określamy jako mikrokrążenie. Sieć ta zasilana jest
przez krew z naczyń nazywanych przedwłosowatymi. Różnią się one tym od włosowatych, że
w ścianie, na błonie podstawnej śródbłonka mają pojedyncze okrężnie ułożone komórki mię-
śniówki gładkiej, które w przeciwieństwie do tętniczek nie tworzą ciągłej warstwy. Ponieważ
komórki śródbłonka mają owalne jądra ułożone, tak jak i całe komórki równolegle do dłu-
giej osi naczynia, w mikroskopie można dostrzec krzyżujące się jądra komórek śródbłonka
i mięśniówki gładkiej. Przepływ krwi przez włośniczki jest wolny, a ciśnienie krwi ulega wy-
raz
nemu spadkowi (z 35 mm Hg do ok. 15 mm Hg). Ten rozkład ciśnienia na przebiegu na-
czynia włosowatego powoduje, że w początkowym odcinku ( tętniczym ) następuje głównie
przenikanie z krwi do tkanek, a w końcowym ( żylnym ) odwrotnie, ponieważ włośniczki są
obustronnie przenikliwe. Mogą przez nie przenikać: woda, elektrolity, glukoza, aminokwasy,
nieraz małe cząsteczki białka. Znaczenie sieci naczyń włosowatych podkreślają następujące
liczby: całkowita powierzchnia tej sieci naczyń około 6 000 m2, a całkowita średnica (łączna),
jest około 800 razy większa niż średnica aorty. Zrozumiałym więc jest, że o ile szybkość prze-
pływu w aorcie wynosi przeciętnie 320 mm/s to we włośniczkach około 0,3 mm/s. Sieć kapi-
lar porównywana jest do jeziora, do którego wpada i wypływa rzeka (w rzeczywistości bar-
dziej odpowiada sieci irygacyjnej). Oczywiście, nie przez całą sieć naczyń włosowatych jed-
nocześnie przepływa krew. Przepływ ten podlega regulacji i jest zależny od funkcji narządu.
Istotną rolę w regulacji przepływu przez sieć kapilar odgrywają zespolenia tętniczo-żylne.
Dzięki nim krew może przepływać bezpośrednio z tętnic do żył niejako omijając sieć naczyń
włosowatych. Istnieją zespolenia proste i kłębkowate. Pierwsze z nich są znacznie powszech-
niejsze niż drugie, których występowanie ogranicza się do skóry dłoni, warg i małżowiny
usznej. Zespolenie kłębkowate, zgodnie z nazwą, charakteryzują się krętym przebiegiem na-
czynia łączącego. W obu rodzajach zespoleń stwierdza się w naczyniu łączącym nagroma-
dzenie komórek kurczliwych mięśniówki gładkiej lub mięśniowo  nabłonkowatych (mioepi-
telialnych). Są one unerwione i regulują przepływ przez zespolenie.
7.2. T TNICE
Sieć naczyń włosowatych zasilana jest krwią z naczyń przedwłosowatych zwanych też
prekapilarami, natomiast prekapilary otrzymują krew z tętniczek (arteriole). Są to małe
naczynia o średnicy około 100 �m. Ich ściana zbudowana jest, podobnie jak wszystkich
naczyń, z wyjątkiem naczyń włosowatych, z 3 zasadniczych warstw:
1) błony lub warstwy wewnętrznej (tunica intima);
2) błony lub warstwy środkowej (tunica media);
3) błony lub warstwy zewnętrznej, albo przydanki (tunica externa s.adventitia).
Błona wewnętrzna w tętniczkach jest cienka i zbudowana ze śródbłonka oraz pew-
nej ilości włókien sprężystych. Błonę środkową tworzy 1 5 warstw okrężnie ułożonych
komórek mięśniówki gładkiej. Błona ta zawiera również włókna sprężyste i jest obficie
unerwiona. Błona zewnętrzna  przydanka zbudowana jest z tkanki łącznej luz
nej.
Tętniczki odgrywają bardzo ważną rolę w układzie krążenia, są właściwym regulato-
rem przepływu przez naczynia włosowate, a przez to decydują o ciśnieniu krwi w ukła-
dzie tętniczym (tabela 7.1). Na odcinku naczyń określanych jako tętniczki dochodzi do
największego spadku ciśnienia (z 90 mm Hg do 35 mm Hg). Dlatego też naczynia te na-
Rozdział 7
112
Tabela 7.1. Czynniki humoralne wpływające na napięcie mięśni gładkich naczyń krwionośnych
Czynniki wpływające
na napięcie mięśni y
ródło Czynniki uwalniające Efekt działania
gładkich
Eikozanoidy (pochodne komórki mediatory
kwasu arachidonowego): śródbłonka, stanu zapalnego
Prostacyklina (PGI2) szczególnie zmniejszenie napięcia
Prostaglandyny naczyń zmniejszenie napięcia
typu E (PGE) płucnych,
Tromboksan (TXA2) komórki zwiększenie napięcia
Leukotrieny (LTC) tuczne silne zwiększenie
napięcia
EDRF (tlenek azotu) komórki acetylocholina znaczne zmniejszenie
śródbłonka (receptor M1) napięcia
histamina
(receptor H1)
serotonina
(receptor S2)
noradrenalina
(receptor alfa2)
EDCF1(endotelina) komórki niedotlenienie silne zwiększenie
śródbłonka napięcia
zywa się oporowymi, które zabezpieczają delikatną sieć naczyń włosowatych przed na-
pływem krwi pod zbyt dużym ciśnieniem.
Tętniczki zasilane są krwią przez tętnice, które ze względu na budowę błony środko-
wej nazywane są mięśniowymi (ryc. 7.2). Ich błona wewnętrzna (intima) utworzona jest
przez śródbłonek, pod nim znajduje się cienka warstwa tkanki łącznej luz
nej, którą od
błony środkowej oddziela błona sprężysta wewnętrzna, zbudowana z krzyżujących się
włókien sprężystych. Błona środkowa (media) tętnic mięśniowych zbudowana jest z wielu
(do 40) warstw okrężnie ułożonych komórek mięśniówki gładkiej połączonych ze sobą
desmosomami i strefami przylegania, błonę ich otacza warstwa proteoglikanów, oplecione
są one włóknami siateczkowymi i sprężystymi. Błona zewnętrzna (adventitia) zbudowa-
na jest z tkanki łącznej luz
nej z włóknami kolagenowymi i sprężystymi, zawiera naczy-
nia (vasa vasorum) i nerwy. Oddziela ją od błony środkowej błona sprężysta zewnętrz-
na. Średnice tętnic mięśniowych mieszczą się w zakresie 100 �m  1 cm.
Tętnice o średnicy większej niż 1 cm zbudowane są odmiennie niż tętnice mięśnio-
we. Wprawdzie ściana ich utworzona jest także z 3 błon, ale ze względu na dużą zawar-
tość elementów sprężystych nazywane są tętnicami sprężystymi. Takiego typu tętnicą jest
aorta. Błona wewnętrzna takich tętnic jest grubsza niż w tętnicach mięśniowych, zbudo-
wana również z tkanki łącznej luz
nej. Błona sprężysta wewnętrzna (membrana elastica
interna) składa się z 2 blaszek: wewnętrznej i zewnętrznej. Błona środkowa zawiera nie-
wiele komórek mięśniówki gładkiej. Jej zasadniczym składnikiem są sprężyste błony okien-
kowe w liczbie 40 70 (zależnie od wieku osobnika). Brak błony sprężystej zewnętrznej.
Układ krążenia
113
SL IL
EL
End
EF
CT
Int
SL
Ext
Med
IL
V
Med
V
IL
1
1
1
1
1
CT
EL O
EF
EF
CF
SL
End
S
BL
IL
S
EF
EF
S
2 CF
2
2
2
2
Ryc. 7.2. Tętnica typu mięśniowego.
1. Ściana tętnicy typu mięśniowego. Int  błona wewnęrzna, End  śródbłonek, SL  warstwa pod-
śródbłonkowa, IL  błona sprężysta wewnętrzna, Med  błona środkowa, EF  włókna sprężyste,
Ext  błona zewnętrzna, EL  błona sprężysta zewnętrzna, CT  tkanka łączna, V  naczynia na-
czyń (vasa vasorum). 2. Błona wewnętrzna (intima). End  komórki śródbłonka, BL  błona pod-
stawna, SL  warstwa podśródbłonkowa, CF  włókna kolagenowe, EF  włókna sprężyste, S 
mięśniówka gładka IL  błona sprężysta wewnętrzna, O  otwory.
Rozdział 7
114
Błona zewnętrzna zbudowana jest z tkanki łącznej luz
nej zawierającej liczne naczy-
nia (vasa vasorum) i nerwy.
Tętnice sprężyste, przede wszystkim aorta, dzięki sprężystości ściany mogą przyjmować
krew wyrzucaną pod dużym ciśnieniem z lewej komory serca i w ten sposób niejako amorty-
zować jej silne uderzenia. Krew, która z serca poprzez naczynia tętnicze trafia do olbrzymiej
sieci naczyń włosowatych, odprowadzana jest z niej przez układ naczyń żylnych.
7.3. �YŁY
Bezpośrednio z naczyń włosowatych krew przepływa do naczyń zwanych zawłosowa-
tymi (postkapilarne). Są one szersze od włosowatych, chociaż ściana ich niewiele się różni
budową. Zawiera pojedyncze nieregularnie ułożone komórki mięśniówki gładkiej. Na-
czynia te przechodzą w żyłki (venulae). Mają one cienką, ale ciągłą warstwę zbudowaną
z komórek mięśniówki gładkiej. Światło żyłek wysłane jest zwykle śródbłonkiem zbudo-
wanym z komórek płaskich, istnieje jednak odmiana żyłek występujących w niektórych
narządach limfatycznych np. węzłach chłonnych, których śródbłonek tworzą komórki
sześcienne. Jak wykazano komórki te zawierają na swej powierzchni receptory dla lim-
focytów, co umożliwia im przechodzenie przez ścianę żyłki.
Żyłki przechodzą w żyły małe, a te w średnie. Podobnie jak w tętnicach w ścianie tych
naczyń można wyróżnić 3 błony, jednak ich budowa i grubość jest inna niż w tętnicach.
Błona wewnętrzna i środkowa są stosunkowo cienkie, natomiast błona zewnętrzna jest
najgrubsza i zawiera podłużnie ułożone pęczki włókien kolagenowych i komórek mię-
śniówki gładkiej. Błona wewnętrzna żył, szczególnie kończyn tworzy zastawki (valvulae).
Zapobiegają one cofaniu się krwi żylnej.
Żyły duże, do których należą: żyła główna górna i dolna oraz żyła wrotna, mają dobrze
wykształconą błonę wewnętrzną i widoczną błonę sprężystą wewnętrzną. Nie posiadają za-
stawek. Błona środkowa jest cieńsza, natomiast błona zewnętrzna bardzo dobrze rozwinięta.
Ciśnienie krwi w układzie żylnym maleje od obwodu w kierunku serca. Istotne zna-
czenie dla przepływu krwi żylnej w kierunku serca ma tzw. pompa mięśniowa. Skurcz
mięśni szkieletowych po prostu wyciska krew żylną w kierunku serca, a zastawki zapo-
biegają cofaniu się jej w czasie rozkurczu mięśni. Istnieje zróżnicowanie ciśnienia krwi
w naczyniach żylnych w górnej i dolnej połowie ciała (nad i poniżej serca)  w górnej
jest niższe niż w dolnej. Znajduje to odbicie w budowie ściany żyły. Żyły dolnej połowy
ciała mają znacznie lepiej rozwiniętą błonę wewnętrzną i środkową niż żyły górnej czę-
ści ciała. Krew, która trafia do serca dużymi żyłami, przez krążenie małe (płucne) wraca
do niego i tłoczona jest do układu tętniczego.
7.4. SERCE
Serce, które podzielone jest na cztery jamy: dwa przedsionki i dwie komory, objęte
jest workiem osierdziowym (pericardium). Pomiędzy błoną worka osierdziowego a po-
wierzchnią serca zawarta jest jama osierdziowa wysłana błoną surowiczą. Po stronie ze-
wnętrznej błona surowicza (mesothelium) pokrywa część ścienną osierdzia zbudowaną
Układ krążenia
115
z tkanki łącznej zbitej zawierającej włókna kolagenowe i sprężyste oraz naczynia i ner-
wy. Po stronie wewnętrznej błona surowicza pokrywa tkankę łączną spoczywającą bez-
pośrednio na mięśniu sercowym. Tę warstwę tkanki łącznej wraz z błoną surowiczą na-
zywamy nasierdziem (epicardium).
Mięsień sercowy tworzy zasadniczą warstwę ściany serca, którą nazywamy śródsier-
dziem (myocardium), wyróżniamy w nim warstwy mięśniowe wspólne oraz własne przed-
sionków i komór. Warstwy własne leżą głębiej niż wspólne. Mięśnie tworzące przedsion-
ki i komory podlegają rytmicznym skurczom, a bodz
ce wywołujące te skurcze genero-
wane są i przewodzone w układzie przewodzącym przedsionkowo-komorowym serca.
Tworzą go: węzeł zatokowo-przedsionkowy (Keith Flacka), węzeł przedsionkowo-komo-
rowy (Tawary) oraz odchodzący od tego węzła pęczek przedsionkowo-komorowy (Hisa),
który składa się z pnia oraz odnóg prawej i lewej, a ta dzieli się na gałąz
przednią i tyl-
ną. Układ ten tworzą komórki zbliżone do komórek mięśnia sercowego, jednak nie po-
siadające lub posiadające niewiele włókienek mięśniowych oraz siateczki sarkoplazma-
tycznej. Mają one zdolność samoistnej depolaryzacji błony, niezależnie od układu ner-
wowego i w ten sposób generowania skurczu mięśnia sercowego. Układ przewodzący
serca zorganizowany jest hierarchicznie. Najwyższe piętro to węzeł zatokowo-przedsion-
kowy, którego rytm tworzenia bodz
ców skurczowych jest najczęstszy i narzucany dolnym
piętrom tego układu, które również mogą samoistnie generować bodz
ce jednak o wol-
niejszym rytmie. Ujawnia się to gdy w warunkach patologicznych dochodzi do przerwa-
nia połączenia ze strukturą wyższą. Jak wspomniano komórki tworzące układ przewo-
dzący serca różnią się od komórek mięśnia sercowego. W obrębie węzła zatokowo przed-
sionkowego wyróżnia się komórki P ( pacemaker  rozrusznik) oraz komórki przejścio-
we. Komórki P, o wielkości 5 10 �m (małe), mają cechy strukturalne przypominające
komórki niezróżnicowane  mioblasty. Leżą w skupieniach i jak nazwa wskazuje są wła-
ściwymi  rozrusznikami serca. Komórki  przejściowe mają strukturę przypominającą
zarówno komórki P jak i mięśnia sercowego. Podobnie jak zatokowy, węzeł przedsion-
kowo komorowy zawiera zarówno komórki P jak i pośrednie, przy czym tych drugich
znacznie więcej. Pęczek przedsionkowo-komorowy zbudowany jest z komórek mięśnio-
wych przewodzących serca, zwanych włóknami Purkinjego. Są większe niż komórki mię-
śniowe, ale mają niewiele obwodowo ułożonych włókienek mięśniowych oraz liczne ziarna
glikogenu. Połączone są wstawkami między sobą jak również z komórkami mięśniowy-
mi. Bodz
ce skurczowe, które docierają przez włókna przewodzące przenoszone są na-
stępnie przez komórki mięśniówki serca dzięki złączom typu nexus (szczelinowatym)
znajdującym się w obrębie wstawek sercowych.
Poza komórkami mięśniówki sercowej oraz komórkami układu przewodzącego w
sercu, a dokładnie w ścianie prawego przedsionka stwierdzono występowanie komórek,
które określono jako mioendokrynowe (mięśniowo-gruczołowe). Mają one cechy budo-
wy zarówno komórki mięśniowej  włókienka mięśniowe, siateczka sarkoplazmatyczna,
kanaliki poprzeczne, jak i komórki wydzielniczej  kuliste ziarna wydzielnicze obłonio-
ne. Ziarna te zawierają polipeptyd, który działa rozkurczowo na mięśnie gładkie naczyń
krwionośnych, nazwany kardiodilatyną lub przedsionkowym czynnikiem natriuretycznym
(ANF), gdyż działając na nerkę zwiększa on wydalanie jonów sodowych z moczem,
a przez to i wydalanie wody, czyli diurezę. Zwiększone wydzielanie ANF wywoływane jest
przez powiększenie się przedsionków w skutek zwiększonego ich wypełnienia krwią, co
Rozdział 7
116
związane bywa ze wzrostem objętości krwi w krążeniu. Tak więc wydzielanie ANF zwią-
zane jest z mechanizmem regulacji objętości krwi, a przez to i z regulacją ciśnienia tęt-
niczego.
Ściana serca jest unerwiona, szczególnie silnie w okolicy węzłów układu przewodzą-
cego. Wprawdzie bodz
ce nerwowe nie są konieczne dla powstawania bodz
ców skurczo-
wych, ale układ nerwowy (autonomiczny) może wpływać na częstość rytmu: acetylocho-
lina zwalnia rytm, a noradrenalina przyspiesza. Oczywiście ściana serca jest unaczynio-
na. Główne odgałęzienia naczyń wieńcowych biegną w nasierdziu a ich gałęzie zaginają
się pod kątem prostym i przebijają śródsierdzie, rozpadając się na coraz drobniejsze
gałęzie, które dochodzą do wsierdzia.
7.4.1. WSIERDZIE
W obrębie wsierdzia (endocardium) wyróżniamy: śródbłonek, warstwę podśródbłonko-
wą utworzoną z sieci włókien kolagenowych, warstwę środkową wsierdzia (mięśniowo-sprę-
żystą), która jest silnie rozwinięta, zawiera włókna sprężyste i kolagenowe oraz komórki
mięśniówki gładkiej i warstwę podwsierdziową, która zawiera tkankę łączną luz
ną, wraz ze
splotami naczyniowymi (końcowe odgałęzienia naczyń wieńcowych), włóknami nerwowymi
i komórkami tłuszczowymi. W tej właśnie warstwie wsierdzia przebiega pęczek przedsion-
kowo-komorowy układu przewodzącego serca. Zastawki poza strukturami typowymi dla
wsierdzia zawierają wewnętrzny łącznotkankowy szkielet zbudowany z warstwy włókien ko-
lagenowych i sprężystych. Włókna te u nasady zastawek łączą się z pierścieniami włóknisty-
mi otaczającymi ujścia przedsionkowo-komorowe. Zastawki, które są zdwojeniem wsierdzia,
odgrywają zasadniczą rolę w pracy serca jako pompy tłoczącej krew.
7.5. NACZYNIA LIMFATYCZNE
Obok naczyń krwionośnych do układu naczyniowego należą naczynia limfatyczne. Układ
ten zaczyna się od naczyń włosowatych mających budowę podobną do naczyń włosowatych
krwionośnych jednak zaczynają się ślepo. Przechodzą one w naczynia limfatyczne małe.
Naczynia te są one cienkościenne, zawierają jedynie pojedyncze komórki mięśniówki gład-
kiej. Posiadają zastawki. Naczynia limfatyczne średnie mają ścianę trójwarstwową. Błona we-
wnętrzna wysłana śródbłonkiem, zawiera tkankę łączną luz
ną i błonę sprężystą wewnętrz-
ną. Błonę środkową tworzy kilka warstw komórek mięśniówki gładkiej w układzie okrężnym
i podłużnym. Posiadają liczne zastawki, a siłą tłoczącą limfę jest skurcz mięśni szkieletowych.
Naczynia limfatyczne duże: przewód limfatyczny prawy i przewód piersiowy, które
przekazują chłonkę do układu krwionośnego w  kątach żylnych , mają również trójwar-
stwową ścianę, przy czym warstwa środkowa jest najsilniej rozwinięta. I te naczynia za-
wierają zastawki, jednak zaczynają się ślepo.
Układ krążenia
117
7.6. CYTOFIZJOLOGIA KOM REK NACZYNIOWYCH
Jak z tego co dotąd powiedziano wynika układ naczyniowy ma za zadanie rozprowa-
dzenie krwi tętniczej oraz zbieranie krwi żylnej i chłonki. Jednak czynność tworzących
go komórek nie ogranicza się jedynie do  budowania ścian tego układu.
Komórki śródbłonka wykazują niezwykle wysoką aktywność metaboliczną. Mogą
produkować składniki substancji międzykomórkowej tj. kolagen typu I, III, IV i V,
glikoproteiny  laminina i fibronektyna, glikozaminoglikany  siarczan heparanu i kwas
hialuronowy. Mogą one wpływać zarówno aktywująco na proces krzepnięcia krwi poprzez
produkcję tromboplastyny, jak i przeciwdziałać krzepnięciu krwi poprzez przeciwdziała-
nie przyleganiu i agregacji płytek krwi. To ostatnie działanie komórek śródbłonka reali-
zowane jest poprzez produkcję prostacyklin (PGI2) oraz generowanie ładunku ujemne-
go powierzchni komórki przez produkowane i wydzielane GAG. Komórki śródbłonka
wpływają także na proces fibrynolizy poprzez produkcję aktywatora plazminogenu. Mają
na swej powierzchni receptor dla składnika C1q układu dopełniacza oraz dla fragmentu
Fc immunoglobulin G (patrz rozdz. 13). Jednocześnie mają zdolność inaktywowania nie-
których składników dopełniacza oraz mediatorów stanu zapalnego tj. bradykinina i se-
rotonina. Śródbłonek jest silnie immunogenny i w przeszczepach narządowych jest pierw-
szy atakowany przez układ immunologiczny biorcy. Immunogenność ta wynika z obec-
ności na jego powierzchni antygenów głównego układu zgodności tkankowej (MHC)
zarówno klasy I jak i II. Komórki śródbłonka biorą udział w regulowaniu ciśnienia krwi,
bowiem jego komórki produkują zarówno czynniki rozszerzające naczynia tj. EDRF (ang.
endothelium derived relaxing factor) będący w istocie tlenkiem azotu (NO), który zmniejsza
napięcie m. gładkiej ściany naczynia jak i zwężające tj. EDCF (ang. endothelium derived
contraction factor) nazywany także endoteliną (tabela 7.1). Śródbłonki wpływają na ci-
śnienie krwi także poprzez obecny w nich enzym konwertazę angiotensyny I. Komórki
śródbłonka zawierają na swej powierzchni związaną poprzez siarczan heparanu lipazę li-
poproteinową oraz receptory dla lipoprotein niskiej gęstości (LDL). Komórki śródbłonka
naczyń włosowatych mogą proliferować i tworzyć nowe naczynia, proces ten nazywamy
angiogenezą. Również komórki mięśniówki gładkiej nie tylko są elementem kurczliwym
ściany naczyń. Mogą produkować kolagen, elastynę, proteoglikany i glikoproteidy. Ko-
mórki te mogą migrować, dzielić się i fagocytować.