ARCH. MED. S
D. KRYM., 2005, LV, 120-124 PRACE ORYGINALNE
Anna Niemcunowicz-Janica, Maria Rydzewska-Dudek, Janusz Załuski, Tomasz Dopierała,
Jerzy Janica, Zofia Wardaszka, Iwona Ptaszyńska-Sarosiek, Magdalena Okłota
Analiza samobójstw w materiale sekcyjnym Zakładu Medycyny
Sądowej AMB w latach 1990-2003
Analysis of suicide in the material of our department in 1990-2003
Z Zakładu Medycyny Sądowej Akademii Medycznej w Białymstoku
Kierownik: prof. dr hab. Jerzy Janica
Przedmiotem analizy były przypadki samobójstw podda- Słowa kluczowe: samobójstwo, sekcja zwłok, po-
ne sekcji zwłok w Zakładzie w latach 1990-2003. Na 5532 wieszenie
przeprowadzone sekcje zwłok, stwierdzono 518 samo- Key words: suicide, autopsy, hanging
bójstw. Ta liczba stanowiła 9,36 % całkowitej liczby sek-
cji, w tym 81 % zgonów przypadło na mężczyzn, a 19 %
na kobiety. Stosunek mężczyzn do kobiet był 4,4. Naj-
większą liczbę samobójstw odnotowano w 1993 r. (54),
WST
P
1995 r. (48), 1999 r. (45) i 2003 r. (44); najmniejszą liczbę
zaobserwowano w 2001 r. (26). Najwyższy procent samo-
bójstw zaobserwowano wśród mężczyzn w wieku 19-25 Zjawisko samobójstw stanowi nieodłączny ele-
i 41-45 lat, a wśród kobiet w wieku 36-40 i 41-50 lat. Naj- ment kulturowy i cywilizacyjny w historii ludzkości.
większą liczbę nietrzez
wych mężczyzn znaleziono w gru- Przyczyny samobójstw są przeważnie nieznane,
pach 41-45 i 19-25 lat, odnośnie kobiet odpowiednio był a liczne teorie odnośnie przyczyn świadczą o zło-
to wiek 31-35 lat. Wśród ofiar samobójstw przeważali lu- żoności zjawiska. Głównymi przyczynami samo-
dzie zamężni i pracownicy fizyczni. Najbardziej powszech- bójstw są szybko zachodzące zmiany społeczne,
ną metodą popełniania samobójstwa było powieszenie. takie jak: industrializacja, wzrost formalizmu życia
społecznego, konflikty interpersonalne, rozluz
nie-
The object of analysis were suicide cases autopsied in nie więzi grupowej, różnego rodzaju frustracje zwią-
the department in 1990-2003. Of 5532 autopsies, 518 were zane z niemożliwością zrealizowania pragnień
undertaken in suicide victims. This number constituted i ambicji.
9,36% of the total number of autopsies, of these 81% were Badania nad samobójstwami i ich wyniki stanowią
males and 19% females. The ratio of males to females cenny wkład do badań porównawczych [3, 4, 10].
was 4,4. The highest per cent suicide rate was noted in Zebrany przez nas materiał jest niekompletny,
1993 (54), 1995 (48), 1999 (45) i 2003 (44); the lowest ponieważ nie wszystkie samobójstwa kierowane są
rate was observed in 2001 (26). The highest per cent rate na sekcje sądowo-lekarskie [10], pewna liczba sa-
of suicide was observed among males in the ages 19-25 mobójstw dotyczy innych zgonów gwałtownych,
and 41-45 year old, among females 36-40 and 41-50. The a także część rodzin ukrywała fakt samobójstwa.
greatest number of inebriate males was found in age
groups 41-45 and 19-25 years, whereas for females, the
MATERIAA
I METODY
corresponding age group was 31-35 years. Among the
victims of suicide a predominance of married people and
manual workers was noted. The most common method Podstawą opracowań były protokoły sekcyjne
of committing suicide was by hanging. z Zakładu Medycyny Sądowej AM w Białymstoku
Nr 2 ANALIZA SAMOBÓJSTW W MATERIALE SEKCYJNYM 121
obejmujące powyższe lata. W analizie uwzględnio- Ryc. 2. Liczba samobójstw w poszczególnych latach
no dynamikę samobójstw w poszczególnych latach, z uwzględnieniem płci.
podstawowe cechy demograficzne (płeć i wiek), Fig. 2. Distribution of suicide cases in consecutive years
sposoby popełnienia samobójstw w poszczegól- in relation to gender.
nych kategoriach wiekowych, zawód, stan cywilny,
miejsce zamieszkania i przypuszczalne motywy.
Brano również pod uwagę wywiad w kierunku ewen-
120%
tualnych schorzeń psychicznych oraz badania na
97%
100%
89%
88%
87%
zawartość etanolu we krwi i moczu.
85%
84%
82%
78% 78%
77% 77%
76% 76%
80%
72%
ż
czyz

60% Mę ni
Men
WYNIKI
Kobiety
40%
28% Women
24% 24%
23% 23%
22% 22%
18%
16%
20% 15%
13%
12%
11%
3%
W latach 1990-2003 na ogólną ilość 5532 sekcje,
0%
1990r. 1991r. 1992r. 1993r. 1994r. 1995r. 1996r. 1997r. 1998r. 1999r. 2000r. 2001r. 2002r. 2003r.
samobójstw było 518, co stanowiło 9,36 % sekcji.
Mężczyzn było 422 (81 %), kobiet 96 (19 %). Współ-
czynnik liczby mężczyzn do liczby kobiet (M/K) Ryc. 3. Proporcja samobójstw w grupach wiekowych
wyniósł 4,40 i był wyższy niż w latach 1980-1989. z uwzględnieniem płci.
Nieznacznie spadł natomiast odsetek samobójstw. Fig. 3. Proportion of suicides in respective age groups in
Niski odsetek kobiet wynika zapewne z posiadania relation to gender.
potomstwa, co powstrzymuje matki od autodestruk-
16%
15%
cji. Mężczyz
ni popełniają skuteczne samobójstwa,
14% 14%
14%
13%
gdy kobiety często tylko usiłują je popełnić.
12%
12%
11% 11% 11%
Liczbę samobójstw w poszczególnych latach
10% 10% 10% 10%
10%
przedstawia rycina 1.
8%
Mę ni Men
ż
czyz

8%
7%
Kobiety Women
6% 6% 6%
6%
6%
5%
Ryc. 1. Liczba samobójstw w poszczególnych latach. 4%
4%
3% 3% 3%
Fig. 1. Distribution of suicide cases in consecutive years. 2%
2%
0%
< 18 19-25 26-30 31-35 36-40 41-45 46-50 51-55 56-60 61-65 66-70 > 70
r.ż r.ż r.ż r.ż r.ż r.ż r.ż r.ż r.ż r.ż r.ż r.ż
. . . . . . . . . . . .
60
50
Najwyższy odsetek samobójstw występował
40
w przedziale 19-45 lat, co pokrywa się z opracowa-
30
niami innych autorów oraz z pracami własnymi [3,
4, 6, 10]. Mężczyz
ni przeważali w przedziale wieko-
20
wym 19-25 i 41-45 lat, a kobiety w przedziale 36-40
10
i 41-50 lat. Najczęściej samobójstwa popełniają
0
1990r. 1991r. 1992r. 1993r. 1994r. 1995r. 1996r. 1997r. 1998r. 1999r. 2000r. 2001r. 2002r. 2003r.
mężczyz
ni i kobiety w pełni sił życiowych. Niepo-
Serie1 33 35 41 54 35 48 31 28 32 45 37 26 29 44
kojący wydaje się być fakt narastania liczby samo-
bójstw w wieku podeszłym.
Najwyższy odsetek samobójstw odnotowano Udział ofiar samobójstw w zależności od moty-
w latach 1993 (54), 1995 (48), 1999 (45) i 2003 (44); wu z uwzględnieniem płci przedstawia rycina 4.
najmniejszą liczbę zaobserwowano w 2001 r. (26). W większości przypadków przyczyny samo-
Okresowe wahania liczby samobójstw w poszcze- bójstw były nieznane, w drugiej kolejności najczęst-
gólnych latach można tłumaczyć migracją ludno- szą przyczyną była choroba psychiczna oraz nie-
ści powodującą zmiany psychologiczno-socjolo- porozumienia rodzinne.
giczne [15]. Stan nietrzez
wości w grupach wiekowych według
Liczbę samobójstw w poszczególnych latach płci ilustruje rycina 5.
z uwzględnieniem płci przedstawia rycina 2. Najwięcej nietrzez
wych mężczyzn stwierdzono
We wszystkich analizowanych latach samobój- w przedziałach wiekowych 41-45, 19-25 i 36-40,
stwa częściej były popełniane przez mężczyzn. natomiast największa liczba nietrzez
wych kobiet
Proporcje samobójstw w grupach wiekowych dotyczyła przedziału 31-35 lat. We wszystkich prze-
z uwzględnieniem płci przedstawia rycina 3. działach wiekowych zdecydowaną większość nie-
trzez
wych stanowili mężczyz
ni.
122 Anna Niemcunowicz-Janica, Maria Rydzewska-Dudek, Janusz Załuski Nr 2
Ryc. 4. Udział ofiar samobójstw w zależności od motywu Stan cywilny ofiar samobójstw obrazuje rycina 7.
z uwzględnieniem płci. Większą część stanowili małżonkowie i osoby
Fig. 4. Proportion of suicides in relation to motive in stanu wolnego.
respective age groups.
Ryc. 7. Stan cywilny ofiar samobójstw.
60%
55%
Fig. 7. Marital status of suicide victims.
50%
40%
Mężczyz
n
i Men
30%
1%
Kobiety
20% Women
1%
12%
8%
1%
6%
10% 5%
2%1% 3%1% 1% 4%
1% 1% 1%
Wolni Single
0%
12%
Mę onaty Married
ż
atka/ż
Samotni Lonely
74%
Rozwiedzeni Divorced
Konkubinat Concubinage
Brak danych No data
11%
Ryc. 5. Stan nietrzez
wości w grupach wiekowych z uwzględ-
nieniem płci. Regionalne rozmieszczenie przypadków samo-
Fig. 5. State of alcohol intoxication in respective age bójstw przedstawia rycina 8.
groups of suicide victims in relation to gender.
Ryc. 8. Regionalne rozmieszczenie przypadków samo-
16%
bójstw.
14%
14%
13%
Fig. 8. Regional distribution of suicide cases.
12%
12%
10% 10%
10%
8% 8%
Mę ni Men
ż
czyz

8% 1%
Kobiety Women
6%
5%
4% 28%
4%
3%
2% 2% 2% 2%
2%
1% 1% 1% 1% 1%
Biał
ystok Bialystok
Inne miasta Other cities
0%
50%
< 18 r.ż 19-25 26-30 31-35 36-40 41-45 46-50 51-55 56-60 61-65 66-70 > 70 r.ż
. .
WieśThe country
r.ż r.ż r.ż r.ż r.ż r.ż r.ż r.ż r.ż r.ż
. . . . . . . . . .
Brak danych No data
Sezonowy rozkład samobójstw przedstawia ry-
cina 6.
21%
Najwięcej samobójstw popełniono w kwietniu
i w maju, a więc w miesiącach wiosennych, najmniej
w lutym i w paz
dzierniku.
Najwięcej samobójstw (50 %) popełniono w Bia-
Ryc. 6. Sezonowy rozkład przypadków samobójstw. łymstoku, na wsi odnotowano 28%.
Fig. 6. Seasonal distribution of suicide cases. Proporcje samobójstw w zależności od zawodu
ilustruje rycina 9.
12%
Wśród ofiar przeważali pracownicy fizyczni.
10% 10%
10%
9% 9% 9% 9%
8% 8% 8% 8%
8%
Proporcje samobójstw w zależności od miejsca
7%
popełnienia przedstawia rycina 10.
6%
5%
Domy ofiar i miejsca odosobnione to najczęściej
4%
wybierane miejsca popełnienia czynu.
2%
0%
Wojsko Army
Rodzina Family
Uczucie Affection
Nieznane Unknown
Inwalidztwo Disability
Narkomania Addiction
Konflikt z prawem Law infringement
Choroba psychiczna Mental disease
Maj May
Lipiec July
Marzec March
Luty February
Czerwiec June
Listopad November
Nr 2 ANALIZA SAMOBÓJSTW W MATERIALE SEKCYJNYM 123
Ryc. 9. Proporcja samobójstw w zależności od zawodu. Najczęstszym sposobem popełnienia samobój-
Fig. 9. Occupational distribution of suicide cases. stwa było powieszenie, wśród mężczyzn stanowiło
60 %, a wśród kobiet 12 %.
Sposoby popełnienia samobójstwa w zależno-
ści od miejsca zamieszkania obrazuje rycina 12.
80%
70%
70%
60%
Ryc. 12. Sposoby popełnienia samobójstwa w zależno-
50%
ści od miejsca zamieszkania.
40% Serie1
30% Fig. 12. Suicide category depending on the place of
20%
12%
residence.
6%
10% 4%
2% 2%
1% 1% 1% 1%
0%
40%
34%
35%
30%
25%
Białystok Bialystok
21%
20% Inne miasta Other cities
17%
15% Wieś The country
8%
10%
5%
2% 2%
1% 1% 1% 1% 1%
1%0,50%50% 1%
0, 0,50% 0,50% 0,50% 0,50% 0,50%50% 0,50% 0,50% 0,50% 0,
0,50% 0,50% 0,50% 0,50% 0,50%50%
0, 0,50%
0%
Ryc. 10. Proporcja samobójstw w zależności od miejsca
popełnienia.
Fig. 10. Proportion of suicides in relation to location.
42%
45%
40%
35%
31%
30%
25%
20%
15% Powieszenia przeważają, zarówno w Białymsto-
11%
7%
10%
5%
ku, na wsi, jak i w innym mieście.
2%
5%
1% 1%
0%
DYSKUSJA
W materiale sekcyjnym ofiar samobójstw stwier-
dzono zmniejszenie się przypadków w stosunku do
okresu 1955-1979 z 12,5 % (3) do 9,36 %, a w sto-
Sposoby popełnienia samobójstwa z uwzględ- sunku do lat 1980-1989 z 11,5 % (4) do 9,36 %.
nieniem płci przedstawia rycina 11. Nasuwa się wniosek, że zmniejsza się liczba popeł-
nianych samobójstw. Nie wiadomo jednak czy nie
Ryc. 11. Sposoby popełnienia samobójstwa z uwzględ- jest to spadek pozorny, ponieważ nie wszystkie przy-
nieniem płci. padki samobójstw trafiają do naszego Zakładu.
Fig. 11. Suicide category with regard to gender. Stwierdzono wzrost liczby ofiar (zarówno mężczyzn,
jak i kobiet) w starszych grupach wiekowych, szcze-
70%
gólnie powyżej 70 roku życia. Tę obserwację po-
60%
60%
twierdził również Marek [4] oraz wcześniejsze ba-
50%
dania prowadzone w naszym Zakładzie.
40%
Mężczyz
ni Men
W przedziale wiekowym 19-45 lat dominują oso-
Kobiety Women
30%
by nietrzez
we, a dotyczy to głównie mężczyzn.
20%
12%
6%
10% 5%
Wykazały to również badania prowadzone w Kra-
3% 3%
2% 2% 1,50% 1,50% 1% 1%
0,50% 0,50% 0,50% 0,50% 0,50%
0,50% 0,50%
0%
kowie [1].
Istotnym czynnikiem w etiologii i nasileniu sa-
mobójstw odgrywa płeć. Mężczyz
ni częściej popeł-
niają samobójstwa i ich czyny są skuteczniejsze.
Potwierdzają to liczne prace [1, 2, 5, 8]. Natomiast
w przypadku kobiet obserwuje się próby popełnie-
nia samobójstwa [4, 12, 13]. Są jednak wyjątki, cze-
go przykładem są Chiny, Indie i Tajlandia [5, 11].
Dzieci Children
Rolnicy Farmers
Studenci Students
Brak danych No data
Niewykwalifikowani Unskulled
Pracownicy fizyczni Manual workers
Inne Others
Mieszane Combined
Powieszenie Hanging
Chemikalia Chemicals
Uszkodzenie szyi Cervical injury
Wypadek samoch. Car accident
Wypadek kolejowy Train accident
Hotel Hotel
Dom Home
Inne Others
Areszt Arrest
Szpital Hospital
Miejsce pracy Work
Miejsce odosobnione Seclusion
Inne Others
Mieszane Combined
Cemikalia Chemicals
Powieszenie Hanging
Uszkodzenie szyi Cervical injury
Wypadek samoch. Car accident
Wypadek kolejowy Train accident
124 Anna Niemcunowicz-Janica, Maria Rydzewska-Dudek, Janusz Załuski Nr 2
W Indiach i w Chinach obserwuje się kilkakrotnie 2. Hołtyst B.: Ocena tendencji rozwojowych sa-
wyższą liczbę samobójstw popełnianych przez ko- mobójstw w Polsce i niektórych innych państwach.
biety [14]. Przewaga mężczyzn najbardziej jest wi- Lęk. Depr. 1997, 3, 157-172.
doczna wśród osób młodych i w średnim wieku, co 3. Janica J.: Problem samobójstw w aspekcie
potwierdzają badania prowadzone w Krakowie [1]. sądowo-lekarskim na podstawie danych Zakładu
Z wiekiem zwiększa się liczba samobójstw doko- Medycyny Sądowej AM w Białymstoku w latach
nanych z uwagi na doświadczenie ofiar odnośnie 1955-1979. Problemy Kryminalistyki 1982, 158.
pewnych środków pozbawienia życia [10]. 4. Janica J., Rydzewska M., Pepiński W.: Samo-
Jedną z najczęstszych przyczyn samobójstw jest bójstwa w materiale Zakładu w latach 1955-1979
choroba psychiczna. Nie odbiega to od wniosków i 1980-1989 (studium porównawcze). Arch. Med.
zamieszczonych w pracy Bolechały i wsp. [1]. Sąd. i Krym. 1993, 43, 4, 309-320.
Ważną kwestią wymagającą zaznaczenia są 5. Jarosz M.: Samobójstwa. Wydawnictwo Na-
metody odbierania sobie życia. Od lat 40-tych ukowe PWN, Warszawa 1997, 44-73.
w Polsce najpopularniejszym sposobem jest powie- 6. Jarosz M.: Samoniszczenie, samobójstwo,
szenie [1, 7, 9, 10, 16]. W naszym materiale wśród narkomania. Ossolineum, 1980.
mężczyzn stanowiło ono 60 %, a wśród kobiet 12 %. 7. Klęsk A.: Kilka uwag o samobójstwie z uwzględ-
nieniem kazuistyki krakowskiej za czas od roku
1892-1900 (włącznie). Przegl. Lek. 1900, 3, 1.
WNIOSKI
8. Lester D.: Samobójstwa w Polsce na tle tren-
dów światowych. Psychiatr. Pol. 2000, 34, 5, 773-781.
1. W latach 1993, 1995, 1999 i 2003 odnotowa- 9. Marek Z., Kołodziej J.: Samobójstwa w Krako-
no największą liczbę samobójstw. Wśród kobiet wie w latach 1899-1980. Przegl. Lek. 1982, 39, 709.
obserwuje się tendencję zniżkową od roku 2000. 10. Marek Z., Kołodziej J., Baran E.: Samobój-
2. Nie stwierdzono istotnych różnic w ilości po- stwa w Krakowie. Badania porównawcze z lat 1981-
pełnionych samobójstw, co neguje związek między -1990. Arch. Med. Sąd. i Krym., 1991, 41, 4.
klimatem a częstotliwością samobójstw. 11. Maris R., Berman A., Silverman M.: Compre-
3. W przedziałach wieku 41-45, 19-25 i 36-40 lat hensive textbook of suicidology. The Guilford Press,
stwierdzono najwięcej osób nietrzez
wych. New York 2000.
4. Najczęstszym sposobem popełnienia samo- 12. Polewka A., Pach J., Zięba A. i wsp.: Próba
bójstwa było powieszenie, wśród mężczyzn stano- kompleksowej oceny predyktorów ryzyka ponow-
wiło 60 %, a wśród kobiet 12 %. Zaobserwowano nego samobójstwa u pacjentów po samobójczym
serie tych samych sposobów popełnienia samobój- zatruciu lekami hospitalizowanych w Klinice Toksy-
stwa. W takich sposobach popełnienia samobójstwa kologii CM UJ w Krakowie. Cz. I. Wpływ czynników
jak postrzały, rany kłute, wypadki kolejowe przewa- socjodemograficznych. Przegl. Lek. 2001, 4 (58),
żali mężczyz
ni. Zatrucia lekami odnosiły się częściej 325-329.
do kobiet. 13. Polewka A., Groszek B., Trela F., Zięba A.,
5. W większości przypadków przyczyny samo- Bolechała F., Chrostek-Maj J., Datka W.: Samobój-
bójstw były nieznane. Ze znanych przyczyn naj- stwa dokonane i usiłowane w Krakowie w roku 2000
częstszą była choroba psychiczna.  podobieństwa i różnice. Przegl. Lek. 2002, 4-5 (59),
6. Dominowały osoby pozostające w związku 298-303.
małżeńskim i osoby stanu wolnego. 14. Sartorius N., Angst J.: Preface: suicide in po-
7. W analizowanym materiale najwięcej samo- pulation subgroups. Int Clinical Psychopharmaco-
bójstw miało miejsce wśród pracowników fizycz- logy 2001, 16.
nych. 15. Tetaz N.: Warto żyć. PZWL, 1976.
8. Najczęściej do popełnienia czynu dochodziło 16. Wachholz L.: O samobójstwie w ogóle,
w domach ofiar i miejscach odosobnionych. a w szczególności o samobójstwie w Krakowie
w latach 1881-1892. Przegl. Lek. 1893, 2, 1.
PIŚMIENNICTWO
1. Bolechała F., Polewka A., Trela F., Zięba A., Adres pierwszego autora:
Kołodziej J.: Samobójstwa kobiet i mężczyzn Zakład Medycyny Sądowej
w materiale krakowskiego Zakładu Medycyny Są- AM w Białymstoku
dowej  analiza porównawcza. Arch. Med. Sąd. ul. Kilińskiego 1, skr. 28
i Krym. 2003, 53, 301-311. 15-089 Białystok 1