Papirusy z Elefantyny

Papirusy z Elefantyny są dokumentami spisywanymi przez wspólnotę żydowską na wyspie Elefantyna na przestrzeni setek lat począwszy od V wieku p.n.e.


Podwójnie datowane dokumenty, V wiek p.n.e.
Papirusy z początków istnienia kolonii są szczególnie istotne dla historyków, gdyż potwierdzają istnienie cyklu Sotisa oraz umożliwiają precyzyjne określenie lat panowania królów Persji w V wieku przed Chrystusem.

Legenda tabeli:

rok króla - rok rządów i imię króla perskiego zawarte w dokumencie
egipska - data wg cywilnego kalendarza egipskiego zawarta w dokumencie
babilońska - data wg kalendarza babilońskiego zawarta w dokumencie
juliańska - data sporządzenia dokumentu wg kalendarza juliańskiego obliczona na podstawie retrokalkulacji astronomicznych (lata przed Chrystusem); jako że Babilończycy, Żydzi i Persowie liczyli dni od zachodu do zachodu dokument mógł być sporządzony także w dniu następnym wg kalendarza juliańskiego
1 Tot teor. - dzień w kalendarzu juliańskim, na który przypadać powinien 1. Tot (1. dzień 1. miesiąca cywilnego kalendarza egipskiego) przy założeniu, iż:
a) w latach 139-142 n.e. 1 Tot wypadał 19 lipca (patrz datowanie sotisowe)
b) w latach 136-139 n.e. 1 Tot wypadał 20 lipca (patrz datowanie sotisowe)
1 Tot prakt. - dzień w kalendarzu juliańskim, na który przypał 1. Tot (1. dzień 1. miesiąca cywilnego kalendarza egipskiego) wg dokumentu (obliczony wg egipskiej daty zawartej w dokumencie ustalonej przy pomocy daty babilońskiej zawartej w dokumencie, która z kolei została obliczona na podstawie retrokalkulacji astronomicznych)
1 Nisan - dzień w kalendarzu juliańskim (lata przed Chrystusem), na który przypadał początek 1. Nisan (1. dnia 1. miesiąca kalendarza babilońskiego) wg dokumentu (obliczony wg daty babilońskiej zawartej w dokumencie, która z została obliczona na podstawie retrokalkulacji astronomicznych); jako że dni u Babilończyków, Persów i Żydów liczone były od zachodu do zachodu 1 Nisan trwał do zachodu następnego dnia wg kalendarza juliańskiego
Uwagi:

Dane zamieszczone w tabeli zostały opracowane w oparciu o:

Sacha Stern, The Babylonian Calendar at Elephantine z Zeitschrift für Papyrologie und Epigraphik 130 (2000) 159-171;
A. E. Cowley, Aramaic Papyri of the Fifth Century B.C., Oxford, 1923;
E. G. Kraeling, The Brooklyn Museum Aramaic Papyri, New Haven, 1953;
obliczenia dokonane przy pomocy oprogramowania Starry Night Backyard zakÅ‚adajÄ…c obserwacje z Elefantyny (24°5'N, 32°56'E) o zachodzie sÅ‚oÅ„ca (umownie przy wysokoÅ›ci kÄ…towej sÅ‚oÅ„ca -0°32.5')

Kalendarz żydowski z Elefantyny
Powyższa tabela ukazuje, iż kalendarz wspólnoty żydowskiej na Elefantynie opierał się na kalendarzu babilońskim, jeżeli chodzi o nazwy miesięcy oraz początek roku w okresie równonocy wiosennej. Z drugiej zaś strony można zauważyć, iż (inaczej niż u Babilończyków) żydowski rok kalendarzowy mógł się rozpocząć kilka dni przed równonocą, czego przykładem jest dokument z 6. roku Artakserksesa I, który wskazuje na początek roku kalendarzowego dnia 19 marca 459 p.n.e. (w V wieku przed Chrystusem równonoc wiosenna przypadała na 25 lub 26 marca w kalendarzu juliańskim). Tym niemniej, wszystkie pozostałe dokumenty z V wieku p.n.e. wskazują na początek roku kalendarzowego w dniu równonocy wiosennej lub później (24 marca 23 kwietnia). Drobna niezgodność kalendarza żydowskiego z kalendarzem babilońskim mogła wynikać z innych podstaw dla wyznaczania początku roku kalendarzowego. Dla Babilończyków punktem odniesienia był dzień równonocy wiosennej, zaś dla Izraelitów okres dojrzewania jęczmienia, który pozwalał na ofiarowanie pierwszych kłosów na Paschę (stąd starożytna hebrajska nazwa miesiąca Nisan brzmiała Abib, czyli 'kłosy'). Czasami jęczmień dojrzewał wcześniej niż zwykle i wówczas żydowski rok kalendarzowy mógł się rozpocząć przed równonocą wiosenną.


Zgodność z datowaniem sotisowym
Analiza danych przedstawionych w tabeli nie tylko dowodzi istnienia cyklu sotisowego, lecz także potwierdza jego przydatność dla datowania wydarzeń z I tysiąclecia przed Chrystusem. Jedynie w dokumencie z 19. roku rządów Artakserksesa I (18-19 listopada 446 p.n.e.) egipski rok kalendarzowy rozpoczął się 1 lub 2 dni później niż wskazywałoby na to datowanie sotisowe. We wszystkich pozostałych 15. przypadkach (zakładając, iż w dokumencie z 9. roku Artakserksesa I przeoczono dni epagomenalne) daty na dokumentach pokrywają się z przewidywaniami opartymi o założenia:

a) w latach 139-142 n.e. 1 Tot wypadał 19 lipca,
b) w latach 136-139 n.e. 1 Tot wypadał 20 lipca.
Założenie b wydaje się bardziej prawdopodobne, gdyż wskazuje na zaledwie 1 dzień błędu w przypadku problematycznej daty z 19. roku Artakserksesa I oraz bardziej pokrywa się z informacjami Censorinusa niż założenie a (patrz datowanie sotisowe). Taka interpretacja sugerowałaby, iż w roku 139 n.e. nastąpiło zakończenie cyklu sotisowego w tym sensie, że obchodzono wówczas po raz ostatni początek roku astronomicznego w ostatnim dniu roku kalendarzowego, zaś nowy cykl rozpoczął się w roku 140 n.e. Oznaczałoby to także, iż zarówno w V wieku p.n.e. jak i w II wieku n.e. Egipcjanie świętowali wschód Sopdet 19 lipca według kalendarza juliańskiego.