Slajd 1. Co to jest swobodny przepływ kapitału?:
Przepływ kapitału polega on na jednostronnym przeniesieniu wartości majątkowych do innego państwa
członkowskiego, które pozbawione jest charakterystycznej dla płatności wzajemności za towar czy
usługę, względnie akcesoryjność ze stosunkiem pracy lub prowadzeniem przedsiębiorstwa.
Jego celem nie jest wygaszenie innego zobowiązania przez zapłatę lecz przede wszystkim realizacja przy
pomocy środków czy instrumentów finansowych samoistnej komercyjnej inwestycji lub lokaty poza
granicami państwa siedziby i ewentualnie korzystanie z jej efektów, a więc także zwrotny transfer zysku,
chociażby w postaci odsetek lub dywidendy oraz ewentualnie otrzymanie wypłaty na podstawie polisy
ubezpieczenia na życie. Należy jednak zwrócić uwagę na ów dodatkowy pozakomercyjny obszar tej
swobody, który obejmuje nie tylko transfer środków na rachunek w innym państwie, który nie jest nawet
oprocentowany i służy posiadaniu ich tam do dyspozycji względnie fizyczny przewóz przez granicę, także
bez żadnego celu i podstawy. Przepływ kapitału oznacza swobodę eksportu i importu kapitału w różnych
formach np:
" Inwestycje bezpośrednie,
" Obrót papierami wartościowymi,
" Zakup nieruchomości,
" Prowadzenie rachunków bankowych itp.
Slajd 2. Cele swobodnego przepływu kapitału
Celem jest umożliwienie realizacji, za pomocą różnego rodzaju instrumentów finansowych, samoistnej
komercyjnej inwestycji w innym państwie członkowskim i ewentualne korzystanie z jej efektów.
Najczęściej uważa się, iż swoboda w tym zakresie powinna umożliwiać m.in.: inwestycje bezpośrednie,
zakup i sprzedaż nieruchomości w innych państwach członkowskich, zakup i sprzedaż papierów
wartościowych oraz transakcje z ich udziale, zaciąganie pożyczek, udzielanie kredytów, poręczeń i
gwarancji oraz przepływy kapitału o charakterze osobistym. Warto przy tym zwrócić uwagę, iż w
odróżnieniu od pozostałych swobód, art. 56 zapewnia swobodę przepływu płatności i kapitału również
między państwami członkowskimi a państwami trzecimi.
Slajd 3.Ograniczenia w obrocie dewizowym w kraju
Indywidualnego zezwolenia dewizowego wymaga dokonywanie w kraju między rezydentami rozliczeń w
walutach obcych, z wyjątkiem m.in.:
- rozliczeń między osobami fizycznymi niezwiązanych z działalnością gospodarczą,
- rozliczeń między rezydentami, gdy waluty obce rezydent uzyskał sprzedając rzeczy lub prawa
drugiego rezydenta w obrocie dewizowym za zagranicą,
- określonych rozliczeń między pracodawcą a pracownikiem związanych z pracą lub podróżą służbową
za granicą.
Slajd 4. Ograniczenia w obrocie dewizowym z zagranicą
W obecnym stanie prawnym indywidualnego zezwolenia dewizowego wymaga:
- ustalanie oraz przyjmowanie przez rezydentów należności od nierezydentów w walutach
innych niż waluty wymienialne, których wykaz ogłosił Prezes NBP w obwieszczeniu z dnia
17 września 2002 r. (MP nr 42, poz. 649), lub złoty, z wyjątkiem należności nieodpłatnych (np.
darowizny) oraz należności niezwiązanych z prowadzeniem działalności gospodarczej,
- wywóz oraz wysyłanie za granicę złota i platyny, z wyjątkiem wywozu i wysyłania przez nierezydentów,
którzy uprzednio wywiez
li je do Polski i odpowiednio zgłosili, a także przez rezydentów prowadzących
działalność w zakresie przetwórstwa i obrotu metalami szlachetnymi oraz z wyjątkiem wywozu
złotych monet NBP,
- wywóz oraz wysyłanie za granicę krajowych lub zagranicznych środków płatniczych o wartości
przekraczającej łącznie równowartość 10 000 euro, z wyjątkiem wywozu i wysyłania środków
płatniczych o wyższej wartości przez m.in.:
- rezydentów i nierezydentów, którzy wypłacili je z rachunku bankowego lub nabyli od banku za środki
zgromadzone na takim rachunku (co należy udokumentować odpowiednim zaświadczeniem),
- nierezydentów, którzy uprzednio wywiez
li je do Polski i odpowiednio zgłosili.
Slajd 5. Regulacje unijne
Omawiana zasada zawarta jest w art. 56-60 TWE. Artykuł 56 TWE stanowi, że wszelkie
ograniczenia przepływu kapitału oraz dokonywania płatności między państwami członkowskimi oraz
między państwami członkowskimi a państwami trzecimi są zakazane.
Zasada ta nie narusza prawa danego państwa członkowskiego do:
- stosowania przepisów prawa podatkowego traktujących odmiennie podatników ze względu na różne
miejsce zamieszkania (tj. rezydentów i nierezydentów) lub różne miejsce inwestowania kapitału,
- podejmowania wszelkich środków niezbędnych do:
- zapobiegania naruszeniom ustaw i aktów wykonawczych danego państwa (zwłaszcza w sferze
podatkowej i nadzoru nad instytucjami finansowymi),
- ustanowienia procedur deklarowania przepływu kapitału do celów informacji administracyjnej
bądz
statystycznej,
- podejmowania środków uzasadnionych względami porządku lub bezpieczeństwa publicznego.
Jednakże środki i procedury nie mogą stanowić dyskryminacji ani też ukrytego ograniczenia w
swobodnym przepływie kapitału i płatności. Powinny one być również adekwatne do założonych
celów, a więc nie ograniczać swobody w stopniu większym niż konieczny do ich realizacji. Ponadto
przewidziane przez TWE procedury związane z prawem obywateli UE do osiedlania się i prowadzenia
działalności gospodarczej nie mogą być sprzeczne z postanowieniami art. 56-57 TWE.
Slajd 6. Nabywanie nieruchomości przez cudzoziemców
Tę niezwykle sporną problematykę reguluje ustawa z dnia 24 marca 1920 r. o nabywaniu nieruchomości
przez cudzoziemców (t.j. Dz.U. z 1996 r. nr 54, poz. 245 z póz
n. zm.; ost. zm. Dz.U. z 2003 r. nr 128,
poz. 1175), która wymaga uzyskania zezwolenia Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji na nabycie
własności lub prawa użytkowania wieczystego nieruchomości położonych w Polsce przez każdego
cudzoziemca (z wyjątkami określonymi w art. 8 ustawy), pod rygorem nieważności umowy. Przepisy te
powinny zostać dostosowane do prawa unijnego przez wyeliminowanie obowiązku uzyskania zezwolenia
na nabywanie nieruchomości przez obywateli UE i państw członkowskich EOG oraz przedsiębiorców z
tego obszaru, najpóz
niej do dnia przystąpienia Polski do UE. Traktat Akcesyjny przewiduje dwa okresy
przejściowe dla wprowadzenia pełnej swobody nabywania nieruchomości przez wymienione osoby:
- przez 5 lat od uzyskania członkostwa w UE Polska będzie mogła stosować wymóg uzyskania zezwolenia
na nabycie nieruchomości w odniesieniu do tzw. drugich domów (z tej kategorii wyłączone będą
nieruchomości o charakterze rekreacyjnym nabywane w celach prowadzenia działalności gospodarczej),
a ponadto zezwolenie nie będzie wymagane dla nabycia takich nieruchomości przez osoby zamieszkałe
na terytorium Polski przez cztery lata przed transakcją ,
- przez 12 lat od uzyskania członkostwa w UE Polska będzie mogła stosować zezwolenia w odniesieniu do
nieruchomości rolnych i leśnych; jednakże okres przejściowy nie obejmie rolników indywidualnych
osiedlających się i prowadzących działalność rolniczą na zasadach samo zatrudnienia w Polsce pod
warunkiem dzierżawy i uprawiania przez nich nieruchomości przez trzy lata, a w województwach
warmińsko-mazurskim, pomorskim, kujawsko-pomorskim, zachodniopomorskim, lubuskim,
wielkopolskim, dolnośląskim i opolskim -siedmiu lat przed nabyciem nieruchomości. W związku z
postanowieniami Traktatu Akcesyjnego został przygotowany i wpłynął do Sejmu rządowy projekt
nowelizacji ustawy o nabywaniu nieruchomości przez cudzoziemców. Nowelizacja powinna zostać
uchwalona i wejść w życie przed przystąpieniem Polski do UE.
Slajd 7. Przelewy transgraniczne
Zagadnienia przelewów transgranicznych dotyczy art. 63g ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Prawo
bankowe (t.j. Dz.U. z 2002 r. nr 72, poz. 665 z póz
n. zm.; ost. zm. Dz.U. z 2003 r. nr 229, poz. 2276).
Przez pojęcie takich przelewów rozumie się zlecane przez klientów banków (zleceniodawców) polecenia
przelewu i wpłat gotówkowych w obrocie z krajami członkowskimi UE oraz z Islandią , Liechtensteinem i
Norwegią , w kwocie nieprzekraczającej równowartości w złotych 50 000 euro przeliczonej według
kursów średnich ogłaszanych przez Narodowy Bank Polski w dniu przyjęcia zlecenia. Bank dokonujący
takiego przelewu będzie zobowiązany wobec swego klienta do: - złożenia na żądanie klienta, przed
przyjęciem dyspozycji przelewu, oświadczenia, zawierającego termin wykonania przelewu oraz wysokość
wszystkich opłat i prowizji z nim związanych (z wyłączeniem kosztów związanych z zastosowaniem
kursów walut obcych w złotych), - wykonania przelewu transgranicznego w pełnej kwocie objętej
zleceniem (bez dokonywania z niej żadnych potrąceń z tytułu kosztów przelewu), chyba ż e klient określi,
ż e koszty pokryje w całości lub w części beneficjent przelewu; nie wyklucza to uprawnień banku
beneficjenta do pobierania opłat związanych z prowadzeniem jego rachunku, - wykonania przelewu
transgranicznego przez uznanie rachunku banku beneficjenta, w terminie do koń ca 5 dnia roboczego
następującego po dniu przyjęcia zlecenia, chyba że inny termin został ustalony w umowie z klientem.
Slajd 8. Prawo bankowe
Również w dziedzinie prawa bankowego i innych przepisów dotyczących płatności i rozliczeń finansowych
nastąpiła już prawie pełna harmonizacja prawa polskiego z prawem UE:
- ustawa z dnia 24 sierpnia 2001 r. o ostateczności rozrachunku w systemach płatności i systemach
rozrachunku papierów wartościowych oraz zasadach nadzoru nad tymi systemami (Dz.U. nr 123, poz.
1351 z póz
n. zm.; ost. zm. Dz.U. z 2003 r. nr 223, poz. 2216) oraz niektóre przepisy ustawy z dnia 28
lutego 2003 r. - Prawo upadłościowe i naprawcze (Dz.U. nr 60, poz. 535 z póz
n. zm.; ost. zm. Dz.U. nr
217, poz. 2125) implementują do prawa polskiego postanowienia Dyrektywy nr 98/26 z 19 maja 1998 r.
o ostateczności rozrachunku w systemach płatności i systemach rozrachunku papierów wartościowych,
przewidują c m.in. nieodwołalność zleceń rozrachunku oraz gwarancje wykonania zleceń rozrachunku
pomimo ogłoszenia upadłości jednego z uczestników systemu płatności po nadaniu zlecenia, które ma
obciążyć rachunek uczestnika,
- ustawa z dnia 12 września 2002 r. o elektronicznych instrumentach płatniczych (Dz.U. nr 169, poz.
1385) wprowadza postanowienia Dyrektywy nr 2000/46 o podejmowaniu i prowadzeniu działalności
przez instytucje pieniądza elektronicznego oraz o nadzorze nad ich działalnością ,
- ustawa z dnia 23 sierpnia 2001 r. o zmianie ustawy - Prawo bankowe oraz o zmianie innych
ustaw (Dz.U. nr 111, poz. 1195) wprowadza m.in. nowe zasady dotyczące prowadzenia przez
banki krajowe działalności za granicą oraz działalności bankowej wykonywanej w Polsce przez
zagraniczne instytucje kredytowe oraz ich oddziały, a także tzw. przelewów transgranicznych, które
wejdą w życie z dniem przystąpienia Polski do UE i implementują postanowienia Dyrektywy nr 97/5 z 27
stycznia 1997 r. w sprawie przelewów transgranicznych.
Slajd 9. Przeciwdziałanie praniu brudnych pieniędzy
Ustawą z dnia 16 listopada 2000 r. o przeciwdziałaniu wprowadzaniu do obrotu finansowego wartości
majątkowych pochodzących z nielegalnych lub nieujawnionych z
ródeł oraz o przeciwdziałaniu
finansowaniu terroryzmu (t.j. Dz.U. z 2003 r. nr 153, poz. 1505) wprowadzono do polskiego prawa
przepisy Dyrektywy Rady nr 91/308 z dnia 10 czerwca 1991 r. w sprawie zapobiegania wykorzystywaniu
systemu finansowego w celu prania brudnych pieniędzy.
Przepisy ustawy dotyczą m.in. rejestracji transakcji o wartości powyżej 15 000 euro i dokonujących je
osób przez określone podmioty (m.in. banki, kantory wymiany walut, domy maklerskie, fundusze
inwestycyjne, zakłady ubezpieczeniowe, Pocztę Polską , notariuszy, pośredników nieruchomościowych),
zgłaszania takich transakcji Generalnemu Inspektorowi Informacji Finansowej i możliwości wstrzymania
przez niego "podejrzanych transakcji" oraz zastosowania blokady odpowiednich rachunków bankowych.
Zgodnie z raportem monitorują cym, obowiązek rejestracji i zgłaszania podejrzanych transakcji powinien
zostać rozciągnięty na kolejne kategorie podmiotów, m.in. prawników, doradców podatkowych,
księgowych i biegłych rewidentów.
Slajd 10. Ograniczenia w obrocie dewizowym w kraju
Indywidualnego zezwolenia dewizowego wymaga dokonywanie w kraju między rezydentami rozliczeń w
walutach obcych, z wyjątkiem m.in.:
- rozliczeń między osobami fizycznymi niezwiązanych z działalnością gospodarczą ,
- rozliczeń między rezydentami, gdy waluty obce rezydent uzyskał sprzedają c rzeczy lub prawa drugiego
rezydenta w obrocie dewizowym z zagranicą ,
- określonych rozliczeń między pracodawcą a pracownikiem związanych z pracą lub podróżą służbową za
granicą .
Slajd 11. Płatności w euro
W tym kontekście należy wspomnieć o Rozporządzeniu 2560/2001 dotyczącym płatności
transgranicznych w euro. Jego celem jest zapewnienie, aby strefa euro była traktowana jako strefa
płatności krajowych. Dlatego początkowo do wysokości 12 500 euro, a od 1.1.2006 r. do wysokości
50 000 euro opłaty za płatności transgraniczne w euro nie powinny być wyższe niż za wewnątrzkrajowe
płatności w tej walucie. Obejmuje to nie tylko przekazy bankowe, czeki, ale także elektroniczne
transakcje płatnicze, do których zalicza się w szczególności wycofanie gotówki poprzez elektroniczny
instrument płatności oraz wielokrotnego użytku elektroniczne karty płatnicze. Rozporządzenie przewiduje
obowiązek informowania klienta na piśmie w łatwo zrozumiałej formie o opłatach nałożonych na
płatności transgraniczne i dokonywane w państwie członkowskim oraz o ich zmianach. Jako środek
ułatwiający te czynności na wniosek każdego klienta należy przekazać mu jego międzynarodowy numer
rachunku bankowego (IBAN) oraz kod identyfikujący banku (BIC) tej instytucji. Zarazem klient jest
zobowiązany na wniosek instytucji dokonującej płatności przekazać IBAN beneficjenta oraz BIC instytucji
beneficjenta, pod rygorem nałożenia dodatkowych opłat. Instytucje te są zarazem zobowiązane do
powoływania na wyciągach z konta każdego klienta lub w załączniku do tego wyciągu, jego IBAN oraz
swój BIC. Także transgraniczne fakturowanie towarów i usług we Wspólnocie wymaga od dostawcy,
który akceptuje płatność przelewem, przekazania klientowi swojego IBAN oraz BIC swojej instytucji.