Gromadecka-Sutkiewicz M, Rzepczyk E. Opinie uczniów gimnazjów na temat dostępności do nielegalnych substancji ... 289
Probl Hig Epidemiol 2008, 89(2): 289-292
Opinie uczniów gimnazjów na temat dostępności do
nielegalnych substancji psychoaktywnych i przyczyn ich
stosowania
Junior high school pupils opinions on changes availability of narcotics and reasons for narcotics
consumption
MAA
GORZATA GROMADECKA-SUTKIEWICZ, ELWIRA RZEPCZYK
Pracownia Socjologii Medycznej, Katedra Medycyny Społecznej, Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu
Wstęp. Powszechnie uważa się, że coraz częściej młodzi ludzi stosują Background. It is common knowledge that young persons more and
nielegalne substancje psychoaktywne nazywane narkotykami. more frequently consume illegal psychoactive substances, or narcotics.
Cel. Poznanie opinii uczniów kończących naukę w gimnazjum na temat Aim. The present article focuses on exploring the opinions of junior
dostępności do nielegalnych substancji psychoaktywnych i motywów high school graduates on availability of illegal psychoactive substances
sięgania po nie. and their motives of striving for them.
Materiał i metoda. Badania przeprowadzono w czerwcu 2007 roku Material and method. The study was conducted throughout June,
wśród 100 uczniów klas trzecich gimnazjum w Środzie Wielkopolskiej. 2007, among 100 3rd grade pupils of a junior high school in Sroda
Dobór próby do badań był losowy wielostopniowy. Techniką służącą do Wielkopolska. Sample selection was randomized, multi-stage. An opinion
zbierania informacji była ankieta, której kwestionariusz skonstruowano survey was employed, through own questionnaire, designed only for
specjalnie na potrzeby tegoż badania. this study.
Wyniki i wnioski. 1. Nielegalne substancje psychoaktywne, sÄ… dla Results and conclusions. 1. Illegal psychoactive substances can be
uczniów kończących edukację w gimnazjum łatwo dostępne. 2. Miejscami easily accessed by junior high school graduates. 2. Places where narcotics
w których nabywa się narkotyki są w kolejności: dyskoteka, szkoła i teren may be purchased by them are, in descending order: disco, school and
przyszkolny, pub, prywatne mieszkanie. 3. Przyczynami stosowania the adjacent area, pub, apartment. 3. Reasons for reaching for
substancji psychoaktywnych są w kolejności: chęć zapomnienia psychoactive substances are, in descending order: seeking oblivion
o problemach, głupota, chęć dobrej zabawy, namowa innych i ciekawość. from own problems, foolishness, fancy for good-time, yielding to
somebody's persuasion, curiosity.
Słowa kluczowe: dostępność do narkotyków, przyczyny stosowania
narkotyków, gimnazjaliści Key words: availability of narcotics, reasons for narcotics consumption,
junior high school pupils
© Probl Hig Epidemiol 2008, 89(2): 289-292 Adres do korespondencji / Address for correspondence
Dr n. biol. Małgorzata Gromadecka-Sutkiewicz
www.phie.pl
Pracownia Socjologii Medycznej, Katedra Medycyny Społecznej
Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu
Nadesłano: 12.04.2008
ul. Dąbrowskiego 79, 60-529 Poznań, e-mail: [e-mail]
Zakwalifikowano do druku: 27.06.2008
Wstęp
wiązków i odpowiedzialności za to, co się robi. Nasto-
Powszechnie uważa się, że coraz większe rzesze
latki często przestają sobie radzić w otaczającym je
młodych ludzi stosują nielegalne substancje psycho-
świecie, a także wierzyć bezkrytycznie w to co mówią
aktywne nazywane popularnie narkotykami. Pozwala
dorośli, chcą mieć własne zdanie, poglądy i tajemnice
to im zapomnieć o problemach, zwiększyć aktywność
[1]. Szukają odpowiedzi na wiele trudnych pytań, typu
psychiczną, czy ubarwić swoje życie. Młodzież mię-
 kim jestem? ,  ile jestem wart? . Jeżeli nauczą się
dzy 13 a 18 rokiem życia jest najbardziej narażona na
radzić sobie w sytuacjach trudnych, rozwiązywać wła-
uzależnienie od narkotyków. Dorośli nazywają ten
sne problemy, czerpać radość z kontaktów ze światem,
okres  wiekiem cielęcym , lekarze  burzą hormo- być odpowiedzialnym i konsekwentnie realizować wy-
nalną , a psycholodzy  kryzysem tożsamości . Nieza-
tyczone cele, kochać i być kochanym to prawdopodob-
leżnie od nazwy okres ten oznacza rozpad prostego
nie nie sięgną po narkotyki, bo nie będą im one do ni-
świata dziecka, pojawianie się coraz liczniejszych obo-
czego potrzebne [1]. Sytuacja taka jest możliwa wtedy,
290 Probl Hig Epidemiol 2008, 89(2): 289-292
gdy młody człowiek ma zapewnione poczucie bez- czych, zostali powiadomieni o anonimowości badania
pieczeństwa i akceptacji w rodzinie. Uważa się, że jed- i jego celu. Wypowiedzi badanych analizowano wzglę-
nym z najbardziej ewidentnych powodów narkoty- dem następujących zmiennych niezależnych:
zowania się dzieci i młodzieży jest zaburzona więz
" płeć (dziewczęta, chłopcy)
uczuciowa dziecka z jego najbliższym otoczeniem " status ekonomiczny rodziny  respondenci doko-
społecznym [2]. nywali samooceny tego statusu klasyfikując się
w jednej z czterech grup: niedostateczny (ndst),
Z badań przeprowadzonych przez Sierosławskie-
dostateczny (dst), dobry (db) i bardzo dobry (bdb)
go wśród młodzieży poznańskiej w 2003 roku wyni-
" status edukacyjny rodziny  ustalono go na pod-
ka, że spośród uczniów trzecich klas gimnazjów chęć
stawie wykształcenia obydwojga rodziców i skla-
spróbowania substancji psychoaktywnych zgłosiło
syfikowano w trzech następujących grupach:
38%, a wśród uczniów drugich klas szkół pogimna-
 niski  uczniowie pochodzÄ…cy z rodzin o niskim
zjalnych 48%. Jednocześnie okazało się, że 11,8%
statusie edukacyjnym, żadne z rodziców nie
uczniów klas trzecich gimnazjów i 16,3% uczniów
posiada wykształcenia średniego
drugich klas szkół pogimnazjalnych używa marihu-
 średni  badani wywodzący się z rodzin o śred-
anÄ™ lub haszysz co najmniej raz w miesiÄ…cu, a amfe-
nim statusie edukacyjnym, co oznacza, że co
taminę odpowiednio 3,6% i 4,7%  i są to najczęściej
najmniej jedno z rodziców posiada wykształce-
stosowane narkotyki [3]. W  Diagnozie Społecznej
nie średnie
2007 stwierdza się, że zagrożenie narkomanią wzro-
 wysoki  młodzież pochodząca z rodzin o wyso-
sło trzykrotnie w porównaniu do początku lat dzie-
kim statusie edukacyjnym, co najmniej jedno
więćdziesiątych, używanie narkotyków dotyczy co-
z rodziców legitymuje się wykształceniem wy-
raz szerszych grup społecznych, a najbardziej zagro-
ższym.
żeni narkomanią są ludzie młodzi [6]. Dane staty-
styczne pokazują, że w roku 2001 w Polsce przyjęto
Wyniki badań i omówienie
do leczenia stacjonarnego z powodu zaburzeń psy-
chicznych i zaburzeń zachowania spowodowanych
Badana populacja pod względem płci różniła się
używaniem narkotyków około 10 tys. osób, wśród
w sposób znikomy; dziewczęta stanowiły w niej 51%,
których nadużywający opiaty stanowili 40,4% leki
a chłopcy 49%. Ankietowani w przeważającej części
uspokajajÄ…ce i nasenne 8%, amfetaminÄ™ 6%, wziew-
wywodzili siÄ™ z rodzin o dobrym (59%) i bardzo do-
ne środki odurzające 4%, preparaty konopi 3%, halu-
brym (34%) statusie ekonomicznym. SwojÄ… sytuacjÄ™
cynogeny 0,7%, kokainÄ™ 0,2% i przyjmujÄ…cy jedno-
ekonomiczną jako dostateczną oceniło 4% badanych,
cześnie kilka substancji psychoaktywnych 38 % [4].
a jako niedostatecznÄ… 3%. W badanej populacji prze-
ważał średni status edukacyjny rodzin  53%; osoby
Cel pracy
wywodzÄ…ce siÄ™ z rodzin o niskim statusie edukacyj-
nym stanowiły 32% badanych, a wywodzące się z ro-
Poznanie opinii uczniów kończących naukę
dzin o wysokim statusie edukacyjnym 15%.
w gimnazjum na temat dostępności do nielegalnych
substancji psychoaktywnych i motywów sięgania po Na podstawie przeprowadzonych badań można
nie. powiedzieć, że dostępność do środków odurzających
jest w zasadzie powszechna. Mniej niż 20% badanych
Materiał i metoda
gimnazjalistów stwierdziło, że w środowisku ich życia
nie można nabyć narkotyków, a niecałe 30% odpo-
Badania przeprowadzono w pierwszych dniach
wiedziało, że nie wie czy narkotyki można nabyć. Po-
czerwca 2007 roku wśród 100 uczniów klas trzecich
zostali podali, że jest to możliwe. Spośród responden-
gimnazjum w Środzie Wielkopolskiej. Wybór małej
tów deklarujących, że w ich środowisku można na-
miejscowości nie był przypadkowy, chciano bowiem
być narkotyki olbrzymi odsetek (w sumie 77%) uznał,
sprawdzić jak przedstawia się ten problem w środowi-
że ich nabycie nie nastręcza problemów, jest ono bo-
sku o niższym poziomie anonimowości niż ma to miej-
wiem Å‚atwe  53% i bardzo Å‚atwe  24%. O trudno-
sce w przypadku dużej aglomeracji jaką jest Poznań.
ściach w nabyciu narkotyków mówiła tylko niewiel-
Dobór próby do badań był losowy wielostopniowy.
ka część (w sumie 7%) uczniów kończących eduka-
Najpierw spośród małych miejscowości leżących na
cję w gimnazjum; nabycie narkotyków za trudne
obrzeżach Poznania wylosowano tę w której miały
uznało 6% badanych, a za bardzo trudne 1%. Pozo-
odbyć się badania, a następnie wylosowano klasy
stałe 16%, podało, że nie jest ono ani łatwe ani trud-
w których je przeprowadzono. Podstawową techniką
ne. Podkreślić należy, że mniej niż 30% responden-
służącą do zbierania informacji była ankieta, której
tów nie orientowało się w kwestiach możliwości na-
kwestionariusz skonstruowano specjalnie na potrze-
bywania narkotyków, można więc domniemywać, że
by tegoż badania. Respondenci wypełniali kwestiona-
przeszło 70% interesowało się takowymi możliwo-
riusz ankiety dobrowolnie na lekcjach wychowaw-
Gromadecka-Sutkiewicz M, Rzepczyk E. Opinie uczniów gimnazjów na temat dostępności do nielegalnych substancji ... 291
ściami. Opinie dziewcząt i chłopców na powyższy te- nąć, jednocześnie pokazuje jak duża jest rola szkoły
mat nie różnią się od siebie w sposób istotny. Wszyscy w działaniach profilaktycznych. Zauważyć należy, że
respondenci o niedostatecznym i dostatecznym statu- istnieją różnice między płcią respondentów, a poda-
sie ekonomicznym stwierdzili, że nabycie narkotyków wanymi przez nich miejscami w których nabyć moż-
jest łatwe i bardzo łatwe. Można tu spekulować co do na nielegalne substancje psychoaktywne. Dziewczę-
znaczenia takich odpowiedzi. Możliwe, że część tych ta częściej wskazują na dyskoteki i puby, a chłopcy na
osób otrzymuje narkotyki za darmo, możliwe, że re- prywatne mieszkania (szczegółowe dane prezentuje
spondenci ci mają swoje sposoby na zdobycie gotówki tabela I. Może to sugerować, iż gimnazjaliści płci mę-
w celu zakupu nielegalnych substancji psychoaktyw- skiej majÄ… bardziej osobiste kontakty z osobami roz-
nych, może handlują, może kradną, może popadają prowadzającymi substancje psychoaktywne.
w długi, a może narkotyki są po prostu tanie. W grupie
Z badań przeprowadzonych przez Sierosławskie-
respondentów o wysokim statusie edukacyjnym nikt
go wynika, że uczniowie poznańskich gimnazjów na-
nie stwierdził, że nabycie substancji psychoaktywnych
bywajÄ… nielegalne substancje psychoaktywne w na-
jest trudne lub bardzo trudne. Z badań przeprowadzo-
stępujących miejscach: dyskoteka (35,2%), szkoła
nych przez Sierosławskiego w 2003 roku w Poznaniu
(34,1%), ulica (27,6%), mieszkanie dilera (23,4%)
również wynika, że młodzież ma łatwy dostęp do nar-
[3]. Porównując wyniki badań własnych z wynikami
kotyków, szczególnie do marihuany i haszyszu. Gim-
uzyskanymi przez Sierosławskiego należy zauważyć,
nazjaliści poznańscy zaledwie w 7% stwierdzili, że na-
że młodzież mieszkająca w małej miejscowości zde-
bycie tych środków jest niemożliwe, a 15% nie wie-
cydowanie częściej wskazuje na dyskotekę jako miej-
działo czy jest możliwe. Dodatkowo 49% spośród nich
sce nabywania narkotyków, a rzadziej na szkołę. Moż-
uznało, że nabycie narkotyków nie sprawia trudności
na przypuszczać, że w małej miejscowości w związ-
[3]. Porównując dane z Poznania i Środy Wielkopol-
ku z mniejszą anonimowością, dilerzy narkotyków,
skiej można wnosić, że dostęp do nielegalnych sub-
aby ukryć swoją działalność chronią się w miejscach
stancji psychoaktywnych jest dla gimnazjalistów łatwy,
gdzie pozostajÄ… najbardziej  niewidocznymi i trud-
ale Å‚atwiejszy w Poznaniu.
niej rozpoznawalnymi dla społeczności lokalnej.
Uczniów kończących edukację na poziomie gim-
Większość gimnazjalistów stwierdziła, że niele-
nazjalnym zapytano o miejsca w których można na-
galne substancje psychoaktywne nabywa się u osób
być substancje psychoaktywne. Respondenci mogli
obcych przez kogoÅ› wskazanych; 18,5% badanych
wskazywać dowolną liczbę takich miejsc, ale więk-
podało, że nabywa się je u kolegów. Zdecydowanie
szość z nich ograniczyła się do podania tylko jednego
częściej chłopcy w porównaniu z dziewczętami trak-
miejsca. Udzielone odpowiedzi pokazują, że narko-
tujÄ… osoby rozprowadzajÄ…ce narkotyki jako swoich
tyki najczęściej nabywane są w dyskotekach (56,8%
znajomych.
wskazań), a także w prywatnych mieszkaniach
Najczęściej uczniowie trzecich klas szkół gim-
(19,1%) i w pubach (16,9%). Szkoła jako miejsce
nazjalnych pisali, że narkotyki kupuje się, ale pod-
nabywania substancji psychoaktywnych uzyskała
kreślić należy, że spory ich odsetek (12%) podał, że
9,0% wskazań, a teren przyszkolny 13,0% wskazań.
można je otrzymać za darmo, przy czym przeszło czte-
Wydaje się jednak, że szkołę i teren przyszkolny nale-
ry piąte tej grupy stanowiły dziewczęta. Należy się
ży potraktować łącznie, w ten sposób uzyska się pe-
zastanowić z czego wynika tak duża dysproporcja
łniejszy obraz miejsc w których odbywa się handel
między płciami w ostatnim przypadku, czy dziewczę-
narkotykami. Szkoła i tereny do niej przyległe znajdą
ta szybciej niż chłopcy ulegają namowom innych
się wówczas na drugiej pozycji (łącznie 22,0% wska-
osób i próbują substancji psychoaktywnych, czy
zań) wśród miejsc w których nabyć można narkoty-
otrzymują narkotyki w  prezencie , czy może służy
ki. Jest to bardzo istotna kwestia, albowiem informu-
to ich wykorzystywaniu. Warto też zwrócić uwagę na
je o olbrzymim zagrożeniu, którego nie sposób unik-
fakt, że o otrzymywaniu narkotyków za darmo nie
Tabela I. Miejsca w których można nabyć narkotyki, a płeć, status ekonomiczny i status edukacyjny (w %)
Table I. Places where narcotics can be bought, related to gender, economical and educational status (in %)
Miejsce nabywania narkotyków Ogółem Status ekonomiczny Status edukacyjny Płeć
ndst dst db bdb niski średni wysoki dziewczęta chłopcy
Pub 16,90% - - 53,20% 47,30% 23,70% 59,20% 17,70% 19,60% 14,30%
Teren przyszkolny 13,00% - 7,70% 76,90% 15,40% 38,50% 30,80% 30,80% 11,80% 14,20%
Szkoła 9,00% - - 44,40% 55,50% 22,20% 44,40% 33,30% 8,20% 9,80%
Dyskoteka 56,80% 5,30% 1,80% 59,80% 33,40% 29,90% 51,00% 19,40% 66,70% 46,90%
Prywatne mieszkanie 19,10% 5,20% 15,70% 52,30% 26,20% 20,90% 73,30% 5,20% 13,80% 24,40%
292 Probl Hig Epidemiol 2008, 89(2): 289-292
Tabela II. Przyczyny stosowania narkotyków, a płeć, status ekonomiczny i status edukacyjny (w %)
Table II. Reasons for taking narcotics, related to gender, economical and educational status (in %)
Przyczyny sięgania po narkotyki Ogółem Status ekonomiczny Status edukacyjny Płeć
ndst dst db bdb niski średni wysoki dziewczęta chłopcy
GÅ‚upota 51,00% 2,00% 3,30% 64,30% 30,40% 39,20% 54,90% 5,90% 49,00% 53,00%
Chęć dobrej zabawy 47,00% 8,80% 4,50% 54,50% 32,20% 26,00% 59,00% 15,00% 41,00% 53,00%
Chęć zapomnienia o problemach 54,00% 7,40% 3,70% 60,20% 29,60% 35,00% 53,00% 12,00% 59,00% 49,00%
Namowa innych 24,00% - 4,10% 53,10% 40,80% 24,50% 57,10% 16,30% 20,00% 29,00%
Ciekawość 17,00% - - 70,60% 47,00% 29,40% 76,40% 17,60% 20,00% 14,00%
powiedziała żadna z osób mających bardzo dobry sta- Sierosławski omawiając wyniki badań przepro-
tus ekonomiczny. wadzonych wśród poznańskich gimnazjalistów
podał, że najczęstszą wskazaną przez nich przyczyną
Urban opisując badania przeprowadzone wśród
stosowania narkotyków jest ciekawość, dopiero na
uczniów szkół krakowskich w 1994 roku stwierdził,
drugim miejscu znalazła się chęć zapomnienia o swo-
że narkotyki nabywane są najczęściej od pozaszkol-
ich problemach [3]. W badaniach gimnazjalistów ze
nych znajomych, a częstuje się nimi przede wszyst-
Środy Wielkopolskiej ciekawość zajmuje piątą pozy-
kim w prywatnych mieszkaniach. Dopiero na dru-
cję wśród przyczyn stosowania narkotyków, nato-
giej pozycji wśród miejsc w których częstuje się nar-
miast chęć zapomnienia o problemach pierwszą.
kotykami znajdowały się dyskoteki [5]. Pokazuje to
Należy się zastanowić z czego wynika ta zdecydowa-
jak bardzo zmieniły się w przeciągu dziesięciolecia
na różnica, wydaje się, że mogą istnieć trzy przyczy-
miejsca rozprowadzania narkotyków. Wydaje się, iż
ny. Po pierwsze, młodzież kończąca edukację na
dilerzy chcą być bardziej anonimowi i docierać do
szczeblu gimnazjalnym w 2007 roku w większym
zdecydowanie szerszych grup społecznych.
stopniu w ogóle zwracała uwagę na swoje problemy,
Kończący edukację na szczeblu gimnazjalnym
niż miało to miejsce u ich rówieśników cztery lata
wymieniali przyczyny sięgania po nielegalne substan-
wcześniej, może bardziej nie radzi sobie z problema-
cje psychoaktywne, mogli podać ich dowolną ilość,
mi, może ma tych problemów więcej, może w mniej-
średnio wskazywali dwie. Udzielone przez respon-
szym stopniu czuje się wspierana przez najbliższe
dentów odpowiedzi można skategoryzować w pięciu
otoczenie społeczne. Po drugie, różnice te mogą wy-
grupach (szczegółowe dane w tab. II). Niepokojący
nikać z samego miejsca zamieszkania. Po trzecie,
jest fakt, że największa ilość wskazań dotyczyła chęci
możliwe jest, że kończący edukację w gimnazjach
zapomnienia o swoich problemach, częściej przyczy-
w 2007 roku próbowali z ciekawości nielegalnych
nę tą podawały dziewczęta. Należy też zauważyć, że
substancji psychoaktywnych tak dawno (czyli obni-
blisko jedna czwarta badanych (częściej chłopcy)
żył się u nich wiek inicjacji), że obecnie powód ten
uważała, że po narkotyki sięga się pod wpływem na-
jest dla nich mało istotny.
mowy innych. Podkreślić należy, że w prezentowa-
nych tu badaniach gimnazjaliści podali, iż po narko-
Wnioski
tyki sięga się z głupoty. Może to oznaczać, że działal-
1. Przeszło połowa badanych gimnazjalistów po-
ność profilaktyczna różnych instytucji odnosi pozy-
daje, że nielegalne substancje psychoaktywne, są
tywne skutki, przynajmniej w sferze podnoszenia
dla nich dostępne.
świadomości. Należy mieć tylko nadzieję, że podnie-
sienie świadomości przyczyni się do zmiany zacho-
wań.
Piśmiennictwo / References
1. Steciwko A, Pirogowicz I. Dziecko i jego środowisko; uza- 4. Szukalski B. Narkotyki: kompendium wiedzy o środkach
leżnienia a dzieci i młodzież. Continuo, Wrocław 2006. uzależniających. Instytut Psychiatrii i Neurologii, Warsza-
wa 2005.
2. Majchrowska A. Wybrane elementy socjologii. Czelej,
Lublin 2003. 5. Urban B. Zachowania dewiacyjne młodzieży. Uniwersytet
Jagielloński, Kraków 1998.
3. Sierosławski J, Prajsner B. Używanie alkoholu i narkoty-
ków przez młodzież szkolną. Instytut Psychiatrii i Neuro- 6. Czapiński J, Panek T. Diagnoza Społeczna 2007. Rada Mo-
logii, Warszawa 2003. nitoringu Społecznego, Warszawa 2007.