Słyszałem i zapomniałem.
Widziałem i zapamiętałem.
Zrobiłem i zrozumiałem.
[Konfucjusz]
DOŚWIADCZENIA
Z FIZYKI
DO SAMODZIELNEGO
WYKONANIA PRZEZ UCZNIÓW
GIMNAZJUM
Doświadczenie w fizyce pozwala na zaobserwowanie prawidłowości
rządzących otaczającym nas światem jak i na weryfikację opisujących je praw;
jest więc nieodłącznym elementem tej dziedziny wiedzy.
Dla ucznia samodzielne wykonanie doświadczenia jest najlepszym
sposobem poznawania i zrozumienia praw fizycznych, dlatego te\
zachęcam
wszystkich uczniów do wykonania choćby jednej próby.
W opracowaniu tym przedstawiam proste doświadczenia fizyczne, które
uczniowie gimnazjum mogą samodzielnie wykonać w domu. Do ich wykonania
wykorzystujemy tylko przedmioty codziennego u\
ytku, zaś forma opisu
doświadczeń zawierająca szereg pytań i poleceń pozwala na podsumowanie
wyników i wyciągnięcie odpowiednich wniosków.
Opisy doświadczeń zawierają:
" spis potrzebnych przedmiotów,
" szczegółowe instrukcje przeprowadzenia doświadczenia,
" pytania i wskazówki pozwalające na podsumowanie wyników i
wyciągnięcie wniosków.
Przedstawione tutaj doświadczenia są tylko przykładowymi, wybranymi
spośród wielu, które uczeń mo\
e samodzielnie wykonać. Dlatego te\

zainteresowanych zachęcam do zajrzenia do ksią\
ki M. Godlewskiej i D. Szot 
Gawlik pt.  Doświadczenia z fizyki dla uczniów gimnazjum , będącej
uzupełnieniem podręczników  Fizyka dla gimnazjum część 1, 2, 3
wydawnictwa ZamKor.
2
Doświadczenie 1
WAGA PROSTO Z SZAFY
Zagadnienie: Pomiary
Potrzebne przedmioty:
" drewniany wieszak
" kilka haczyków zrobionych ze spinaczy biurowych
" dwa kubeczki po jogurcie
" gumki recepturki lub nitka
" ołówek, dziurkacz
" czysty pasek papieru, kawałek tekturki
" nó\
lub wiertarka
" kilka jednakowych cukierków, monet, które spełnią rolę odwa\
ników.
1. Wykonaj w wieszaku 8 otworów- cztery po jednej, cztery po drugiej stronie w taki
sposób, aby odległości kolejnych otworów po jednej i drugiej stronie od środka
wieszaka były jednakowe (zamiast otworów mo\
esz wykonać nacięcia no\
em na
górnej krawędzi wieszaka).
2. Umieść w otworach (nacięciach) haczyki.
3. Z kubeczków po jogurcie wykonaj szalki wagi: gwoz
dziem wykonaj po trzy
otwory w ka\
dym i przywią\
kawałki nitki; powieś szalki na ostatnich haczykach
po jednej i drugiej stronie.
4. Na środku wieszaka za pomocą plasteliny lub kleju przymocuj zaostrzony ołówek,
który będzie pełnił rolę wskazówek a na uchwycie wieszaka przywią\
nitkę a
obcią\
eniem, wyznaczającą kierunek pionowy.
5. Powieś wieszak na klamce drzwi lub uchwycie meblowym tak, aby mógł się
swobodnie poruszać. Za wskazówką wagi przymocuj do drzwi kawałek kartonu.
6. Zaznacz na kartce papieru punkt, który wskazuje ołówek przymocowany do
wieszaka i oznacz go jako punkt zerowy skali wagi.
7. Do jednej z szalek wkładaj kolejno 1, 2, 3, ... cukierki i zaznaczaj poło\
enie
wskazówki. Dokonasz w ten sposób skalowania wagi (w jednostkach  cukierek );
Jeśli znasz masę cukierka, mo\
esz wyskalować wagę w gramach.
8. Sprawdz
jak zachowa się waga, gdy jedną z szalek przewiesisz np. na trzeci haczyk
licząc od środka wieszaka.
" opisz zachowanie wagi;
" co nale\
y zrobić, aby doprowadzić wagę do stanu równowagi?
3
Doświadczenie 2
P
CHERZYK POWIETRZA
Zagadnienie: Jak opisujemy ruch?
Potrzebne przedmioty:
" szklana rurka o długości około 1 m
" gliceryna
" papierowa taśma o długości około 1 m
" metronom
1. Szklaną rurkę napełnij gliceryną pozostawiając bardzo mały pęcherzyk powietrza i
zamknij ja z obydwu stron.
2. Papierową taśmę przyklej do ściany.
3. Rurkę umieść obok taśmy i obserwuj ruch pęcherzyka.
4. Na taśmie zaznaczaj poło\
enia pęcherzyka powietrza w równych odstępach czasu,
mierzone za pomocą metronomu.
5. Zdejmij papierową taśmę i przetnij ją w zaznaczonych miejscach.
" co mo\
na powiedzieć o długości pasków?
6. Przyłó\
pocięte odcinki do osi układu współrzędnych; załó\
, \
e szerokość paska
odpowiada jednostce czasu.
" jaki wykres otrzymujemy w ten sposób?
" oblicz wartość prędkości w kolejnych sekundach ruchu oraz wartość prędkości
średniej; co zauwa\
yłeś?
" jakim ruchem poruszał się pęcherzyk powietrza?
4
Doświadczenie 3
RÓWNIA POCHYA
A 1
Zagadnienie: Jak opisujemy ruch?
Potrzebne przedmioty:
" równia pochyła o długości około 1,5 m
" metalowy walec lub wózek
" papierowa taśma o długości około 1,5 m
" metronom
1. Papierową taśmę przyklej wzdłu\
równi pochyłej.
2. Wózek lub metalowy walec ustaw na równi i obserwuj jego ruch.
3. Na taśmie zaznaczaj poło\
enia wózka w równych odstępach czasu, mierzone za
pomocą metronomu.
4. Zdejmij papierową taśmę i przetnij ją w zaznaczonych miejscach.
" co mo\
na powiedzieć o długości pasków?
" czy istnieje jakaś zale\
ność między długościami kolejnych pasków?
5. Przyłó\
pocięte odcinki do osi układu współrzędnych; załó\
, \
e szerokość paska
odpowiada jednostce czasu.
" jaki wykres otrzymujemy w ten sposób?
" oblicz wartość prędkości w kolejnych sekundach ruchu; co zauwa\
yłeś?
" o ile wzrasta prędkość wózka w kolejnych sekundach ruchu; jak nazywamy tę
wielkość?
" jakim ruchem poruszał się wózek?
5
Doświadczenie 4
DLACZEGO ZAPINAMY PASY BEZPIECZEC
STWA?
Zagadnienie: Siły w przyrodzie
Potrzebne przedmioty:
" mały samochodzik  zabawka, który ma siedzenie z oparciem (mo\
na go
zbudować np. z klocków)
" mały ludzik (mo\
e być zrobiony z plasteliny)
" gumka do włosów
" przeszkoda np. stos ksią\
ek
1. Na samochodzie umieść ludzika (pamiętaj, aby ludzik nie przykleił się do
siedzenia). W niewielkiej odległości od samochodu postaw przeszkodę.
2. Popchnij samochodzik tak, aby się z nią zderzył. Obserwuj zachowanie ludzika
podczas zderzenia.
3. Przymocuj ludzika do pojazdu  pasami  mo\
na u\
yć gumki do włosów, a
następnie powtórz doświadczenie.
" jak zachowuje się ludzik, który nie jest przymocowany do siedzenia w chwili
zderzenia samochodu z przeszkodą?
" z jakim zjawiskiem masz do czynienia w tym doświadczeniu?
" dlaczego zapinamy pasy bezpieczeństwa, mimo \
e ogranicza to ruchy?
6
Doświadczenie 5
AKROBATA
Zagadnienie: Siły w przyrodzie
Potrzebne przedmioty:
" butelka szklana
" dwa korki o średnicy dopasowanej do otworu w butelce
" igła
" dowolna moneta
" dwa jednakowe masywne widelce
1. Do jednego z korków wbij igłę ostrzem do góry , korek ten umieść w butelce.
2. W drugim korku no\
ykiem zrób nacięcie wzdłu\
jego średnicy a następnie umieść
w nim monetę tak, aby większa jej część wystawała poza korek.
3. Do korka z umieszczoną monetą wbij po obydwu jego stronach na tej samej
wysokości widelce. Otrzymałeś model akrobaty.
4. Model umieść na czubku igły tak, aby moneta stała na ostrzu i nie spadła.
" co powoduje, \
e moneta utrzymuje się na igle?
" jaką rolę w przygotowanym przez Ciebie modelu spełniają widelce?
" dlaczego linoskoczek w cyrku u\
ywa długiego drą\
ka?
7
Doświadczenie 6
RÓWNIA POCHYA
A 2
Zagadnienie: Siły w przyrodzie
Potrzebne przedmioty:
" równia pochyła o długości około 1,5 m
" wózek oraz cztery dodatkowe masy (po 0,5 masy wózka ka\
da)
" kilka sztuk papierowej taśmy o długości około 1,5 m
" metronom
" kilka jednakowych klocków
" siłomierz
1. Równię ustaw kolejno na jednym, na dwóch i na trzech klockach; sprawdz

siłomierzem, \
e na wózek działa odpowiednio siła 1F, 2F, 3F.
2. Papierową taśmę przyklej wzdłu\
równi pochyłej.
3. Na taśmie zaznaczaj (ró\
nymi kolorami) poło\
enia wózka w równych odstępach
czasu, mierzone za pomocą metronomu dla ka\
dego z trzech nachyleń równi.
" co zaobserwowałeś?
" co mo\
na powiedzieć o przyspieszeniu wózka w zale\
ności o ró\
nego nachylenia
równi (m=const)?
4. Powtarzamy doświadczenie dla tych samych jak poprzednio nachyleń równi,
jednak dobieramy teraz masę wózka w ten sposób, by za ka\
dym razem siła
działająca na wózek wynosiła 3F; siłę te mierzymy za pomocą siłomierza
" co zaobserwowałeś?
5. Dokonaj analizy poło\
eń wózka w kolejnych sekundach ruchu w zale\
ności od
masy wózka.
" co mo\
na powiedzieć o przyspieszeniu wózka w zale\
ności od jego masy
(F=const)?
8
 Doświadczenie 7
STRZELAJ
CA KLAMERKA
Zagadnienie: Siły w przyrodzie
Potrzebne przedmioty:
" cztery kredki (dwie muszą być jednakowych rozmiarów)
" klamerka do bielizny
" linijka
1. Na gładkiej, poziomej powierzchni połó\
klamerkę.
2. Zaciśnij klamerkę na ustawionej prostopadle do stołu kredce tak, jak się zaciska
klamerkę na wieszanym praniu.
3. Dwie jednakowe kredki umieść na przeciwnym końcu klamerki, jedną po jednej,
drugą po drugiej stronie tak, aby znajdowały się na jednej linii, ale ostrzami
zwrócone przeciwnie.
4. Czwartą kredką podtrzymuj klamerkę w miejscu, gdzie znajduje się sprę\
ynka, aby
klamerka nie mogła się przesuwać.
5. Zaznacz na stole punkt, w którym znajduje się koniec klamerki.
6. Wyciągnij pionowo do góry kredkę, na której zaciśnięta jest klamerka.
" co zaobserwowałeś?
7. Zmierz za pomocą linijki odległości, na jakie przesunęły się obie kredki.
" zapisz swoje wyniki
" na podstawie jakiej zasady mo\
na wytłumaczyć to doświadczenie?
8. Powtórz doświadczenie, usuwając jedną z kredek znajdujących się przy słu\
ących
do zaciskania ramionach klamerki.
" opisz przebieg doświadczenia
" czy w tym przypadku równie\
obowiązuje ta sama zasada co poprzednio?
9
Doświadczenie 8
A
ÓDy
Z NAP
DEM ODRZUTOWYM
Zagadnienie: Siły w przyrodzie
Potrzebne przedmioty:
" przykrywka plastikowego opakowania np. po margarynie
" słomka do napojów (taka, którą mo\
na zginać)
" balonik, klamerka do bielizny
" kawałek nitki, gwóz
dz

" wanna lub du\
a miednica wypełniona wodą
1. Na brzegu przykrywki zrób otwór za pomocą gwoz
dzia.
2. Do jednego końca słomki przywią\
balonik (zwróć uwagę na to, aby słomka nie
uległa zniszczeniu).
3. Przez słomkę nadmuchaj balonik i aby powietrze nie uchodziło zepnij szyjkę
balonika klamerką.
4. Przygotowany  odrzutowiec połó\
na powierzchni wody. Wolny koniec słomki
umieść tu\
pod powierzchnią wody.
5. Zdejmij klamerkę blokującą wylot powietrza z balonika.
" jak zachowuje się Twoja  łódz
 na wodzie? zapisz te obserwacje
" wyjaśnij zasadę działania napędu łódki, co powoduje jej ruch?
10
Doświadczenie 9
PODUSZKOWIEC Z BALONIKA
Zagadnienie: Siły w przyrodzie
Potrzebne przedmioty:
" balonik
" kubek po jogurcie lub inny o małej średnicy dna
" igła albo gwóz
dz
, kombinerki, świeczka, zapałki
1. Rozgrzaną nad świeczka igłą lub gwoz
dziem zrób w dnie kubka po jogurcie
kilkanaście otworów o średnicy około 3 mm.
2. Nadmuchaj balonik i ściskając palcami szyjkę (\
eby powietrze nie uciekło)
naciągnij go na dno kubka.
3. Puść szyjkę balonika i obserwuj zachowanie się balonika z kubkiem.
" co dzieje się z powietrzem znajdującym się w baloniku?
" w jakich pojazdach znalazło zastosowanie obserwowane zjawisko?
" jaką rolę spełnia powietrze wydostające się z balonika?
11
Doświadczenie 10
ODRZUTOWA FIOLKA
Zagadnienie: Siły w przyrodzie (zasada zachowania pędu)
Potrzebne przedmioty:
" fiolka z tabletkami musującymi
" woda
" 20 gramowy odwa\
nik
" nitka, gumka do włosów
1. Za pomocą nitki umocuj fiolkę w taki sposób, aby wisiała swobodnie w pozycji
poziomej gdy trzymasz za wolny koniec nitki.
2. Do fiolki z tabletką musującą nalej trochę wody i szczelnie zamknij ją korkiem.
3. Odczekaj chwilę i zwróć uwagę na to, jak zachowa się fiolka w chwili wystrzelenia
korka.
" jak mo\
na wytłumaczyć zachowanie się fiolki?
4. Powtórz to samo doświadczenie, ale z przyczepionym do fiolki za pomocą gumki
odwa\
nikiem.
" jak teraz wytłumaczysz zachowanie się fiolki/
" wykonaj planszę z rysunkiem do wyjaśnienia zaobserwowanego zjawiska
12
Doświadczenie 11
FIZYCZNA STRONA WIROWANIA PRANIA
Zagadnienie: Ruch po okręgu
Potrzebne przedmioty:
" plastikowa butelka po wodzie mineralnej
" plastikowy kubek np. po jogurcie
" patyczek, gwóz
dz
, kombinerki, świeczka i zapałki
" trzy kawałki grubej nici, ka\
dy o długości 50 cm
" kawałek gąbki, woda
1. odetnij z plastikowej butelki część z gwintem tak, by w pozostałej części mo\
na
było swobodnie umieścić kubek.
2. Za pomocą rozgrzanego gwoz
dzia zrób w kubku równo rozmieszczone trzy
niewielkie otwory przy jego górnej krawędzi i kilkanaście w jego ściance bocznej.
Przez te otwory w górnej części kubka przeciągnij nitki i zawieś kubeczek na
patyku.
3. Obracając patykiem mocno skręć sznurki, na których umocowany jest kubek. Do
kubka włó\
kawałek mocno namoczonej zabarwioną wodą gąbki lub mokrą
szmatkę.
4. Umieść kubek we wcześniej przygotowanej osłonie z butelki. Puść go, aby mógł
się swobodnie obracać.
" co obserwujesz w trakcie obracania się (wirowania) kubka?
" wytłumacz to zjawisko;
" gdzie zjawisko to jest wykorzystane?
13
Doświadczenie 12
ŚWIECA NA HUŚTAWCE
Zagadnienie: Praca, moc, energia
Potrzebne przedmioty:
" długi drut, (mo\
e to być na przykład drut słu\
ący do robienia ubrań z wełny)
" prosta, średniej długości świeca
" zapałki
" kawałek gazety
1. Przebij świecę drutem przez jej środek i zapal ją na obydwu końcach. umieść drut
ze świecą w ten sposób, aby świeca mogła swobodnie się  huśtać . Doświadczenie
przeprowadzaj nad rozło\
oną gazetą.
" jak zachowuje się świeca w trakcie wykonywania doświadczenia?
" jak wytłumaczyć to zjawisko?
14
Doświadczenie 13
WOLNE PRZESTRZENIE POMI
DZY
CZ
STECZKAMI CIECZY
Zagadnienie: Właściwości materii
Potrzebne przedmioty:
" szklanka pełna wody
" cukier
" drobna kaszka
1. Patrząc z boku na szklankę sprawdz
, czy środek powierzchni wody sięga krawędzi
2. Do wody wsypuj porcjami cukier i obserwuj poziom wody w szklance.
3. Powtórz doświadczenie wsypując do wody kaszkę.
" ile ły\
eczek cukru, a ile kaszki mo\
na zmieścić w szklance pełnej wody tak, aby
woda się nie wylała?
" jak wyjaśnić ten fakt?
15
Doświadczenie 14
DYFUZJA W CIECZY
Zagadnienie: Właściwości materii
Potrzebne przedmioty:
" 2 szklanki
" woda zimna i gorąca
" atrament, zakraplacz lub cienka rurka do napojów
" zegarek
1. Do jednej szklanki nalej zimnej wody, do drugiej gorącej. Odczekaj około 1 min.,
\
eby powierzchnia wody się uspokoiła.
2. Do obu szklanek przy pomocy zakraplacza lub rurki, ostro\
nie wprowadz
w
pobli\
e dna po 3 krople atramentu.
3. Zanotuj czas rozpoczęcia obserwacji.
" jak zachowuje się atrament w obu szklankach?
" jak wytłumaczyć ró\
nice w zale\
ności od temperatury wody?
16
Doświadczenie 15
DYFUZJA W ZIEMNIAKU
Zagadnienie: Właściwości materii
Potrzebne przedmioty:
" ziemniak lub jabłko
" nó\

" atrament
1. Przekrój ziemniak lub jabłko w taki sposób, by po zło\
eniu jedna część dobrze
le\
ała na drugiej.
2. Na rozkrojonej powierzchni umieść małą kroplę zabarwionej cieczy. zapamiętaj
jak du\
ą plamkę utworzyła ciecz, a następnie ostro\
nie połącz obie części;
pozostaw je na stole na około 15 minut.
3. Rozdziel obie części i porównaj wielkości plamki z jej pierwotną wielkością.
" opisz wygląd ziemniaka
" jakie zjawisko fizyczne jest odpowiedzialne za zmianę, która zaszła w ziemniaku?
17
Doświadczenie 16
WSPINAJ
CA SI
WODA
Zagadnienie: Właściwości materii
Potrzebne przedmioty:
" dwie szklane płytki o wymiarach ok. 5cm x 9cm
" gumka recepturka
" odstępnik  kawałek sztywnej tektury o grubości ok. 0,5-1mm, szerokości 2mm i
długości 9cm (lub wielokrotnie zło\
onej folii aluminiowej)
" płaskie naczynie z wodą mocno zabarwioną np. nadmanganianem potasu lub
atramentem
" kawałek gąbki
" długi kawałek kredy
" biały kawałek liścia pora
1. Złącz ze sobą płytki wkładając wzdłu\
jednej z dłu\
szych krawędzi tekturkę; nałó\

gumkę.
2. Wstaw krótszą krawędz
płytek do zabarwionej wody i utrzymuj płytki w pozycji
pionowej.
3. Do zabarwionej wody na głębokość 1cm wstaw pionowo ustawioną gąbkę i kredę
na około 30 sekund oraz liść pora na dwie godziny.
" jak zachowuje się woda pomiędzy płytkami?
" dlaczego wznosi się na ró\
ne wysokości w ró\
nych miejscach szybki?
" co dzieje się z kredą, liściem i gąbką, gdy ich końce zanurzymy w zabarwionej
wodzie?
" czy potrafisz wyjaśnić dlaczego fundamenty budynków izoluje się od ziemi warstwą
papy?
" jakie znaczenie w przyrodzie ma obserwowane w tym doświadczeniu zjawisko?
18
Doświadczenie 17
CO  PORYWA NITK
?
Zagadnienie: Właściwości materii
Potrzebne przedmioty:
" talerz
" szklanka lub niewielki lejek
" kawałek nitki
" igła
" trochę detergentu (płyn do mycia naczyń lub mydło w płynie)
1. Nalej na talerz wody, dodaj kilka-kilkanaście kropel detergentu i zamieszaj
tworząc  wodę mydlaną .
2. Połó\
kawałek nitki na  otwarty koniec szklanki wzdłu\
jej średnicy. Przytrzymaj
końce nitki palcami lekko ją naprę\
ając i odwróć szklankę do góry dnem.
3. Zanurz lekko szklankę z nitką w  wodzie mydlanej tak, aby po jej wyjęciu na
otworze szklanki powstała  mydlana błonka . puść końce nitki.
4. Przebij błonkę mydlaną z jednej strony nitki dotykając ją igłą.
" opisz zachowanie się nitki
" o czym to świadczy?
19
Doświadczenie 18
UCIEKAJ
CY KOREK
Zagadnienie: Właściwości materii
Potrzebne przedmioty:
" talerz
" proszek z korka (korek starty drobno na tarce lub grubym pilnikiem)
" kilka kropel detergentu (płynu do mycia naczyń lub mydła w płynie)
1. Nalej na talerz wody i posyp równomiernie cienką warstwa korka.
2. Na środek talerzyka wpuść krople detergentu i zaobserwuj zachowanie się proszku
z korka na powierzchni wody.
" narysuj jak wygląda wynik twojego doświadczenia przed i po wpuszczeniu
detergentu
" jaka siła odpowiedzialna jest za zmianę poło\
enia korka?
20
Doświadczenie 19
KONWEKCJA W GAZACH
Zagadnienie: Zjawiska cieplne
Potrzebne przedmioty:
" krą\
ek z cienkiej tekturki o średnicy 6 cm
" no\
yczki
" ołówek
" kawałek nitki
" patyczek lub sztywny drucik o długości ok. 15 cm zaostrzony na jednym z końców
" kulka plasteliny
" lampa stołowa lub świeczka
1. Wykonaj papierowy  ślimaczek : nitkę przywią\
do patyczka w pobli\
u ostrza;
nawiń na patyczek ok. 10 cm nitki, utnij resztę a koniec przymocuj do ołówka w
pobli\
u zaostrzonego grafitu; patyczek oprzyj mocno ostrzem w środku kawałka
kartonu i trzymaj jedną ręką nieruchomo; drugą ręką rysuj za pomocą ołówka
wokół patyczka linię trzymając ołówek zwrócony stale tą samą  stroną ku
patyczkowi i utrzymując nitkę w naprę\
eniu; odwijająca się nitka spowoduje
 oddalanie się ołówka od patyczka; powstanie linia spiralna. Wytnij ślimaka
przecinając karton wzdłu\
narysowanej linii.
2. Przymocuj do brzegu stołu (np. kawałkiem plasteliny) ustawiony ostrzem do góry
patyczek i połó\
na ostrzu  ślimaka wykorzystując zagłębienie powstałe w
kartonie podczas rysowania linii spiralnej.
3. Pod  ślimakiem trzymaj zapaloną świeczkę (ostro\
nie, tak aby karton się nie
zapalił) i obserwuj zachowanie się kartonowego  ślimaka .
" opisz zachowanie spirali i wyjaśnij je
" odszukaj w encyklopedii hasło  szybowiec - napisz jak konwekcja jest
wykorzystywana w szybownictwie
" jaką rolę odgrywają parapety okienne umieszczane zwykle nad grzejnikami
centralnego ogrzewania?
21
Doświadczenie 20
PRZEWODZENIE CIEPA
A
Zagadnienie: Zjawiska cieplne
Potrzebne przedmioty:
" gruby gwóz
dz
lub klucz
" kawałek papieru
" zapałki
" kubek z zimna wodą
1. Gwóz
dz
owiń szczelnie wąskim papierowym paskiem.
2. Wprowadz
go do płomienia.
" obserwuj co dzieje się z papierem
" jak to wytłumaczyć?
22
Doświadczenie 21
ROZSZERZALNOŚĆ TEMPERATUROWA
POWIETRZA
Zagadnienie: Zjawiska cieplne
Potrzebne przedmioty:
" szeroki , przezroczysty pojemnik
" butelka po soku
" pokrywka do butelki z wywierconym otworem
" słomka do napojów
" plastelina
" woda zabarwiona atramentem
" gorąca woda.
1. Połowę butelki wypełnij wodą zabarwioną atramentem i zakręć ją
2. Do otworu włó\
słomkę w taki sposób aby krótki jej kawałek wystawał na
zewnątrz; otwór uszczelnij plasteliną.
3. Tak przygotowaną butelkę włó\
do pojemnika z bardzo gorącą wodą.
" obserwuj, co dzieje się z zabarwioną wodą?
" jak to wytłumaczyć?
" gdzie to zjawisko znalazło zastosowanie?
23
Doświadczenie 22
ROZSZERZALNOŚĆ TEMPERATUROWA
CIAA
STAA
YCH
Zagadnienie: Zjawiska cieplne
Potrzebne przedmioty:
" moneta 5 groszowa
" dwie szpilki, pudełko po zapałkach
" długopis lub pióro z metalową skuwką
" gorąca woda
" pęseta
" taśma samoprzylepna
1. Monetę połó\
na pudełku po zapałkach i wbij szpilki w odległości równej jej
średnicy tak, by mo\
na ją ciasno przesunąć pomiędzy szpilkami.
2. Monetę wrzuć do wrzątku na 1 min.; następnie wyjmij pęsetą i spróbuj przesunąć
pomiędzy szpilkami.
3. Metalową skuwkę wrzuć do wrzątku na 1 min a następnie nałó\
na pióro najdalej
jak mo\
na; kawałeczkiem taśmy zaznacz miejsce, do którego dochodzi skuwka.
4. Szybko zdejmij skuwkę z pióra i pozwól jej przestygnąć,.
5. Ponownie nałó\
na pióro i porównaj poło\
enie.
" jakie zjawisko obserwujesz w tym doświadczeniu?
" dlaczego rozgrzaną skuwkę nale\
ało szybko zdjąć z pióra?
" jak nało\
yć na koło ciasną, metalową obręcz?
24
Doświadczenie 23
JAK DZIAA
A TERMOMETR CIECZOWY?
Zagadnienie: Zjawiska cieplne
Potrzebne przedmioty:
" buteleczka np. po lekarstwie o pojemności 200-300 ml
" dopasowany do niej korek
" cienka, przezroczysta rurka o długości ok. 20 cm (z wkładu do długopisu)
" zabarwiona woda
" karton
" taśma klejąca
" naczynie z gorącą wodą
" kostki lodu
1. Napełnij butelkę wodą; w korku przewierć odpowiedni dla rurki otwór lub wypal
go rozgrzanym gwoz
dziem.
2. Zatkaj butelkę korkiem; pod korkiem nie powinno być powietrza.
3. Wsuń rurkę; jeśli woda wypływa przy korku  wysusz ja bibułą i uszczelnij
wszystko klejem. Poziom cieczy w rurce powinien sięgać ź jej wysokości.
4. Do rurki przyklej taśmą wąski pasek kartonu, na którym będziesz znaczyć poziomy
cieczy w ró\
nych temperaturach.
5. Wstaw butelkę do wody z lodem i po 10 min. zaznacz poziom cieczy w rurce.
6. Wstaw butelkę do gorącej wody i po chwili zaznacz poziom wody w rurce.
" opisz wyniki doświadczeń
" odpowiedz na tytułowe pytanie: jak działa termometr cieczowy?
25
Doświadczenie 24
REZONANANS MECHANICZNY
Zagadnienie: Drgania i fale
Potrzebne przedmioty:
" sprę\
ysty sznurek np. tzw szpagat
" cztery kulki z plasteliny o średnicy ok. 2 cm lub du\
e nakrętki
" nitka
1. Kawałek sznurka o długości ok. 60 cm mocno napnij pomiędzy np. drzwiczkami
szafek w kuchni. Na nim w odległościach co 6-7 cm zawieś kulki z plasteliny o
średnicy ok. 2 cm na nitkach o długościach
a) 25 cm
b) 15 cm
c) 25 cm
d) 35 cm
2. Jedną z kulek na nitce o długości 25 cm wychyl z poło\
enia równowagi i pozwól
jej się wahać. Obserwuj wszystkie kulki.
3. Po zatrzymaniu wszystkich kulek powtórz doświadczenie wychylając kolejno
następną kulkę.
" zapisz obserwacje po wychyleniu kulki na nitce o długości:
a) 25 cm
b) 15 cm
c) 25 cm
d) 35 cm
" jak nazywa się obserwowane zjawisko?
26
Doświadczenie 25
NIEKONWENCJONALNE ZGNIATANIE PUSZEK
Zagadnienie: Hydro- i aerostatyka
Potrzebne przedmioty:
" przezroczysty pojemnik
" butla gazowa
" aluminiowa puszka po napojach
" szczypce drewniane
" zimna woda.
1. Przezroczysty pojemnik napełnij wodą.
2. Do aluminiowej puszki nalej trochę wody. Puszkę ogrzej nad płomieniem do czasu
doprowadzenia wody w puszce do wrzenia i odparowania wody.
3. Włó\
szybko puszkę do pojemnika z zimną wodą.
" co dzieje się z puszką ?
" jak wyjaśnić to zjawisko?
27
Doświadczenie 26
PRAWO BERNOULLIEGO
Zagadnienie: Hydro- i aerostatyka
Potrzebne przedmioty:
" dwie kartki papieru
" piłeczka do tenisa stołowego
" suszarka do włosów
1. Dmuchnij pomiędzy dwie kartki papieru.
2. Następnie włącz suszarkę do włosów i w strumień gorącego powietrza wpuść
piłeczkę do gry w tenisa.
" zapisz, co dzieje się z kartkami papieru?
" jak zachowuje się piłeczka ?
" jakie prawo pozwala wyjaśnić takie zachowanie?
" gdzie spotykamy się na co dzień z takim zjawiskiem?
28
Doświadczenie 27
CIŚNIENIE ATMOSFERYCZNE
Zagadnienie: Hydro- i aerostatyka
Potrzebne przedmioty:
" kartka papieru
" szklanka z wodą
1. Nalej do szklanki wody do pełna.
2. Przykryj ją kartką papieru i odwróć szybkim ruchem do góry dnem.
" co dzieje się z kartka papieru i woda w szklance?
" jak wytłumaczyć to zjawisko?
29
Doświadczenie 28
BALON Dy
WIGAJ
CY SZKLANKI
Zagadnienie: Hydro- i aerostatyka
Potrzebne przedmioty:
" gumowy balonik
" dwie szklanki (najlepiej tzw. nietłukące się)
" gorąca i zimna woda
1. Nalej ostro\
nie do obu szklanek wody i poczekaj chwilę aby szklanki ogrzały się.
2. Wylej wodę i szybko przyłó\
szklanki otworami do średnio nadmuchanego
balonika tak, aby balonik znajdował się pomiędzy nimi.
3. Umieść całość na zlewozmywakiem lub du\
ą miską i (korzystając z pomocy
drugiej osoby) skieruj na balonik ze szklankami strumień zimnej wody. Po chwili
oka\
e się, \
e szklanki jak gdyby  przykleiły się do balonika. Trzymając za jedną
szklankę mo\
na, za pośrednictwem balonika, unieść drugą szklankę.
" co utrzymuje szklanki i balonik razem? co to za tajemnicza siła?
" dlaczego szklanki przed przyło\
eniem do balonika powinny być ciepłe?
" jaką rolę odegrał strumień zimnej wody?
30
Doświadczenie 29
CO WPYCHA BALON DO BUTELKI?
Zagadnienie: Hydro- i aerostatyka
Potrzebne przedmioty:
" gumowy balonik
" plastikowa butelka po wodzie mineralnej
1. Za pomocą gwoz
dzia zrób w butelce otwór w pobli\
u jej dna i zaklej go taśmą
klejącą lub plastrem.
2. Nalej do butelki wody (prawie do pełna).
3. Na szyjkę butelki nałó\
nienadmuchany gumowy balonik.
4. Odklej przylepioną uprzednio taśmę (wykonaj to nad zlewozmywakiem lub
miską).
" obserwuj co dzieje się z wodą i balonem?
" co się dzieje z ciśnieniem powietrza znajdującego się nad powierzchnią wody
podczas jej wylewania z butelki?
" jaka jest tego przyczyna?
" co wpycha balon do butelki?
31
Doświadczenie 30
CIŚNIENIE HYDROSTATYCZNE
Zagadnienie: Hydro- i aerostatyka
Potrzebne przedmioty:
" obcięta u góry du\
a butelka po wodzie mineralnej
" dwa małe lejki ( mo\
na je zrobić z górnych części małych butelek po wodzie
mineralnej)
" kawałki gumy z cienkiego balonika lub rękawiczki chirurgicznej
" gumki - recepturki
1. W nakrętkach zrób otwory rozgrzanym gwoz
dziem, osadz
w nich na kleju kawałki
rurki do napojów połączone kawałkiem wę\
yka igielitowego (dług. 50 cm).
2. Na lejki nałó\
gumę i umocuj ją gumką recepturką. Naciśnij gumkę na jednym z
lejków i obserwuj zachowanie powierzchni gumy na drugim.
3. do butelki nalej wody i zanurzaj w niej jeden z lejków obserwując równocześnie
zachowanie powierzchni gumy na drugim.
" jak zmienia się powierzchnia gumki na drugim lejku w zale\
ności od głębokości
zanurzenia pierwszego lejka?
" jakie zjawisko fizyczne jest przyczyną tego efektu?
32
Doświadczenie 31
STATKI
Zagadnienie: Hydro- i aerostatyka
Potrzebne przedmioty:
" du\
y kawałek plasteliny
" butelka po lekarstwie z zakrętką
" drobne przedmioty (koraliki, kasza, śrut)
" miska z wodą
" ź kg soli
1. Spróbuj poło\
yć połowę plasteliny ostro\
nie na wodzie, z drugiej połowy ulep
cienkościenną łódeczkę i powtórz próbę. Zaznacz na plastelinie poziom, do którego
zanurza się łódka.
2. Zakręconą butelkę połó\
na wodzie, zapamiętaj stopień zanurzenia. stopniowo
napełniając butelkę np. koralikami spowoduj, by zanurzenie butelki zmieniło się.
3. Nasyp do wody ź kg soli.
" jaki jest teraz poziom zanurzenia łódki z plasteliny?
" co stało się z butelką po nasypaniu do wody soli?
" jak wyjaśnisz zmianę poziomu zanurzenia łódki po wsypaniu soli do wody?
" jakie są konsekwencje tego zjawiska dla \
eglugi dalekomorskiej?
33
Doświadczenie 32
ELEKTROSTATYCZNY PIA
KARZ
Zagadnienie: Elektrostatyka
Potrzebne przedmioty:
" stara, nieprzydatna płyta winylowa lub inny gruby, płaski kawałek plastiku
" folia aluminiowa
" puszka metalowa po groszku (nie lakierowana na zewnątrz) lub inny przedmiot
podobnej wielkości
" kawałek wełny lub futra
" cienka nitka
" dwie szklanki
1. Z aluminiowej folii zrób figurkę o wysokości ok. 5 cm, która mo\
e pewnie stać na
płycie oraz małą, lekką kulkę, którą zawieś na nitce o długości ok. 25 cm.
2. Płytę potrzyj wełną, a następnie umieść figurkę na skraju płyty.
3. Postaw całość ostro\
nie na szklance, zaś metalową puszkę ustaw na drugiej
szklance w odległości 3 cm od figurki.
4. Zawieszoną na nitce kulkę wsuń pomiędzy figurkę a puszkę.
" obserwuj zachowanie kulki i zapisz je
" wyjaśnij, dlaczego kulka zachowuje się w taki sposób?
34
Doświadczenie 33
ELEKTROSTATYCZNY KOPCIUSZEK
Zagadnienie: Elektrostatyka
Potrzebne przedmioty:
" ły\
eczka gruboziarnistej soli
" trochę zmielonego pieprzu
" plastikowa linijka lub długopis
" kawałek wełny lub futerka
1. Na kartkę papieru wysyp sól i pieprz; wymieszaj dokładnie.
2. Naelektryzuj linijkę przez potarcie jej wełną, a następnie trzymając poziomo zbli\

od góry do zmieszanych substancji na odległość około 2 cm.
" obserwuj co dzieje się z pieprzem i solą?
3. Zbli\
linijkę na mniejszą odległość .
" zapisz swoje obserwacje
" dlaczego mo\
na oddzielić pieprz od soli taką metodą?
35
Doświadczenie 34
ROBIMY DOMOWY ELEKTROSKOP
Zagadnienie: Elektrostatyka
Potrzebne przedmioty:
" szklany słoik o pojemności ok. 1l
" folia aluminiowa
" bardzo dobrze oczyszczona ły\
eczka metalowa lub inny podobny przedmiot
" plastikowy długopis
" klej biurowy
" kawałek wełny lub futerka
1. Z gładkiej aluminiowej folii wytnij dwa prostokąty o wymiarach około 10cm x
15cm oraz pasek o długości ok. 26 cm i szerokości 2cm.
2. Prostokąty naklej symetrycznie od zewnątrz na pobocznicy słoika. Pasek złó\
w
pół i zawieś na ły\
eczce opartej na otworze słoika, dobrze dociskając folię do
ły\
eczki. Tak powstał domowy elektroskop.
3. Potrzyj wełną plastikowy długopis a następnie dotknij nim ły\
eczki;
" zaobserwuj poło\
enie pasków aluminiowych
4. Ponownie naelektryzuj długopis i dotknij nim ły\
eczki;
" czy coś się zmieniło?
5. Dodatkowym paseczkiem folii połącz oba aluminiowe prostokąty i ły\
eczkę, a
następnie dotknij naelektryzowanym długopisem ły\
eczki.
" co obserwujesz teraz?
" zapisz swoje obserwacje
" wyjaśnij działanie elektroskopu w obu przypadkach.
36