Międzynarodowe stosunki
gospodarcze
Wykład IV
Teorie handlu międzynarodowego
Tomasz Białowąs
[e-mail]
Katedra Gospodarki Światowej i Integracji Europejskiej
http://msg.umcs.lublin.pl/
Teorie przedklasyczne
" Zagadnieniem wymiany zajmowali się już filozofowie greccy
i rzymscy, a ich poglądy skupiały się wokół problemu lęku
przed brakiem towarów. Koncepcja ta zakładała
maksymalizację importu, która często polegała na rabunku
podbitych terytoriów i ograniczaniu eksportu produkcji
krajowej.
krajowej.
" Uniwersalizm średniowieczny i katolicka nauka społeczna
zawarta w filozofii głoszonej przez ojców kościoła
spowodowały zmianę w podejściu do procesu wymiany.
Handel został uznany za zjawisko korzystne, a warunki, w
jakich można go uznać za uczciwy lub nieuczciwy ustalał
tzw. dogmat słusznej ceny. Słuszna cena to taka, która
pokrywa tylko koszty produkcji i nic więcej.
Merkantylizm
" Pierwsze próby wyjaśnienia korzyści z handlu międzynarodowego
pojawiły się w XVI wieku wraz z powstaniem monarchii absolutnych
i pojawieniem się poglądów merkantylistycznych.
" Merkantylizm miał dwie podstawowe formy:
1) obowiązujący w XVI wieku bulionizm, propagujący politykę
dodatniego bilansu kruszcowego, ochrony kraju przed zagraniczną
produkcją i gromadzenia złota i srebra, jako z
ródła bogactwa; oraz
produkcją i gromadzenia złota i srebra, jako z
ródła bogactwa; oraz
2) merkantylizm właściwy (XVII-XVIII wiek), który postulował
politykę dodatniego bilansu handlowego. Sposobem na jego
osiągnięcie był wywóz towarów gotowych i import surowców.
Przedstawiciele merkantylizmu łączyli bogactwo narodu z posiadanym
zasobem kapitału, który zwiększał się dzięki uzyskiwanej nadwyżce
handlowej z innymi krajami. Oznaczało to, że korzyści z wymiany
uzyskiwane przez jeden kraj przynosiły straty innym.
Teoria kosztów absolutnych
" Sformalizowane i bardziej kompleksowe
poglądy na temat handlu
międzynarodowego pojawiły się w pracy
Adama Smitha  Badania nad naturą i
przyczynami bogactwa narodów (1776).
" Sam Autor tak pisze o wymianie:  Jeżeli
" Sam Autor tak pisze o wymianie:  Jeżeli
obcy kraj może nas zaopatrzyć w jakiś
towar taniej niż my sami możemy to
uczynić, lepiej ów towar nabyć za jakąś
część wyrobów własnego przemysłu,
który obejmuje dziedzinę w jakiej mamy
przewagę nad innymi krajami.
Teoria kosztów absolutnych
" Smith przyjął, że każdy kraj może produkować jeden lub więcej towarów
po niższych kosztach rzeczywistych niż jego partnerzy handlowi.
" Podstawą wymiany jest specjalizacja produkcji w skali międzynarodowej,
której wyrazem jest jak najlepsze wykorzystanie posiadanych zasobów.
" Czynnikiem decydującym o wymianie jest praca, a podstawą przewagi jest
wyższa wydajność (niższe koszty) pracy. Aby więc osiągnąć największe
korzyści z handlu należy importować dobra wytwarzane bardziej
korzyści z handlu należy importować dobra wytwarzane bardziej
efektywnie za granicą, a eksportować dobra, które wykonywane są
efektywnie za granicą, a eksportować dobra, które wykonywane są
bardziej efektywnie w kraju.
" A. Smith jednoznacznie odrzucił argumentację merkantylistów i wykazał,
że wymiana międzynarodowa może być korzystna dla wszystkich jej
uczestników. Jednak koncepcja przewagi absolutnej jest przydatna do
wyjaśnienia jedynie niewielkiej części handlu międzynarodowego i
przekonywująco tłumaczy wymianę dóbr spowodowaną
nierównomiernym rozmieszczeniem zasobów naturalnych na Ziemi.
Wyklucza również możliwość korzystnej współpracy, jeśli jeden z krajów
wytwarza oba dobra wydajniej od swego partnera.
Teoria kosztów względnych
" Rozwinięciem teorii kosztów absolutnych A.
Smitha była opublikowana przez D. Ricardo
(1772-1823) w roku 1817 w pracy  Zasady
ekonomii politycznej i opodatkowania , teoria
kosztów komparatywnych.
" D. Ricardo zauważył , że absolutna różnica w
" D. Ricardo zauważył , że absolutna różnica w
kosztach produkcji nie jest konieczna aby
wymiana była opłacalna. Wystarczającym
warunkiem uzyskiwania korzyści z handlu jest
istnienie względnej przewagi kraju w produkcji
przynajmniej jednego dobra. Kraj będzie dążył do
eksportu towarów, których względny koszt
wytwarzania (w stosunku do innych towarów)
jest niższy niż w innych krajach.
Teoria kosztów względnych
" W teorii kosztów komparatywnych kluczowym
czynnikiem wyjaśniającym rozwój wymiany jest
technologia. Różnice w poziomie względnych kosztów
produkcji, będące niezbędnym warunkiem rozwoju
wymiany, są spowodowane różnicami w poziomie
stosowanych technologii produkcji i wydajności pracy.
stosowanych technologii produkcji i wydajności pracy.
Teoria D. Ricardo do dzisiaj jest użytecznym modelem
ekonomicznym, przy pomocy którego możemy wyjaśnić
rozwój handlu międzygałęziowego. Pewną jej
niedoskonałością jest to, że nie wyjaśnia z
ródeł różnic
w wydajności pracy między krajami, które stanowią
podstawę określenia kosztów względnych, a wiec
zasadniczy trzon teorii.
Teoria obfitości zasobów
" Klasyczne teorie handlu międzynarodowego
stały się podstawą do dalszych badań,
których zwieńczeniem było sformułowanie w
latach 30. XX wieku przez szwedzkich
ekonomistów B. Ohlina (1899-1979) i E.
Heckschera (1879-1952) tzw. teorii obfitości
Heckschera (1879-1952) tzw. teorii obfitości
zasobów.
" Zakłada ona istnienie wzajemnej
współzależności cen towarów i czynników
produkcji, wielkości dochodu, ruchu
czynników produkcji oraz zmian w handlu
międzynarodowym.
Teoria obfitości zasobów
" W odróżnieniu od teorii klasycznych, w których
podstawą wymiany były różnice w kosztach
pracy, w modelu Heckschera-Ohlina (H-O) było
nim odmienne wyposażenie w dwa podstawowe
czynniki wytwórcze: kapitał i pracę.
czynniki wytwórcze: kapitał i pracę.
" Kraje eksportują towary, do wytworzenia
których wykorzystują relatywnie więcej
czynnika produkcji w danym kraju obfitego zaś
importują te towary, do wytworzenia których
wykorzystuje się relatywnie dużo czynnika w
danym kraju rzadkiego.
Teoria luki technologicznej
" Pierwszy model wyjaśniający, w jaki sposób postęp
technologiczny wpływa na rozwój handlu
międzynarodowego opublikował w roku 1961 Michael
Posner.
" W podanym przez niego przykładzie Stany Zjednoczone są
krajem, który jako pierwszy wprowadza nowe i tańsze
krajem, który jako pierwszy wprowadza nowe i tańsze
metody wytwarzania. Innowacje dają USA przewagę
komparatywną w produkcji nowych dóbr, a ich eksport
rośnie. Wiedza o nowych metodach wytwarzania nie jest
powszechnie dostępna w innych krajach, tym samym Stany
Zjednoczone posiadają przez pewien czas absolutną
przewagą. Wynika ona z istnienia dwojakiego rodzaju
opóz
nienia: 1) luki popytu, 2) luki imitacyjnej.
Teoria luki technologicznej
" Luka popytu () jest definiowana, jako czas potrzebny konsumentom na reakcję na
nowo pojawiające się produkty. Im krótszy jest czas odpowiedzi, tym szybciej
rozwija sie eksport nowych zaawansowanych technologicznie produktów
wytwarzanych w USA.
" Luka imitacyjna (L) jest czasem potrzebnym dla zagranicznych producentów na
stworzenie imitacji. Na całkowitą lukę imitacyjną (L) wg Posnera składa się:
1) opóz
nienie zagranicznych producentów (l1),
2) opóz
nienie krajowych producentów (l2),
2) opóz
nienie krajowych producentów (l2),
3) okres uczenia się (l3).
Na lukę imitacyjną istotny wpływ mają przepisy patentowe w kraju innowatora i
imitatora. W przypadku ich braku luka imitacyjna nie występuje. Opóz
nienia
prowadzą do rozwoju handlu opartego na istnieniu luki technologicznej (L-) tzw.
luki netto. Im dłuższa jest luka technologiczna, tym większa maksymalna wartość
eksportu możliwa do osiągnięcia przez kraj innowatora i dłuższy okres bycia
eksporterem netto.
Teoria cyklu życia produktu
" Nieco odmienne podejście do technologii, jako czynnika rozwoju
handlu międzynarodowego zaprezentował R. Vernon w
opublikowanym w 1966 roku artykule, w którym opisał model
handlu oparty na koncepcji cyklu życia produktu. Podkreślając, że w
grupie krajów wysoko rozwiniętych gospodarczo poziom wiedzy i
posiadanej technologii jest podobny, R. Vernon zauważył, że
większość nowych, technologicznie zaawansowanych produktów
większość nowych, technologicznie zaawansowanych produktów
powstawała w Stanach Zjednoczonych.
" Istotnym czynnikiem dużej innowacyjności w USA sprzyjającej
powstawaniu nowych produktów i wdrażaniu ich do masowej
produkcji był wysoki poziom dochodu społeczeństwa
amerykańskiego, gwarantujący wysoki popyt na nowe kosztowne
produkty, ale również wysokie koszty pracy i nieracjonalne
wykorzystanie kapitału skłaniające do poszukiwania technologii
umożliwiających uzyskanie oszczędności.
Teoria cyklu życia produktu
Według R. Vernona wprowadzany na rynek produkt przechodził przez trzy podstawowe fazy:
1) nowego produktu,
2) dojrzałości produktu,
3) standaryzacji.
W pierwszej fazie towar jest wprowadzany na rynek i sprzedawany głównie w kraju innowatora
jednak powoli rozwija się również eksport. Produkt jest jeszcze w niewielkim stopniu
zestandaryzowany, a cenowa elastyczność popytu jest niska, co spowodowane jest silnym
zróżnicowaniem produkcji lub pozycją monopolisty, którą posiada innowator. W pierwszej
fazie produkt chroniony jest również prawami patentowymi.
fazie produkt chroniony jest również prawami patentowymi.
W fazie drugiej, dojrzałości produktu, eksport kraju innowatora osiąga swoje maksimum po czym
zaczyna się powoli zmniejszać. Pogłębia się konkurencja, zarówno krajowa, jak i
zagraniczna, prawa patentowe wygasają, a produkt może być kopiowany przez
producentów w innych krajach. Wzrost cenowej elastyczności popytu w tej fazie oznacza
dla producenta konieczność poszukiwania sposobów na redukcję kosztów. Coraz większa
część produkcji jest eksportowana, głównie do innych krajów wysoko rozwiniętych
gospodarczo. Rosną również rozmiary produkcji za granicą, co może prowadzić do rozwoju
dwukierunkowego handlu dobrami zaawansowanymi technologicznie.
W trzeciej fazie standaryzacji, innowacyjne dobro jest zestandaryzowane i upowszechnione w
krajach rozwijających się, których eksport systematycznie rośnie a kraj innowacyjny staje się
importerem netto.
Teoria konkurencyjności
międzynarodowej
" Szczegółowy model analizy
konkurencyjności
gospodarczej M.E. Portera
(1990, 1998)  zwany
(1990, 1998)  zwany
rombem Portera  ogranicza
się do analizy środowiska
mikroekonomicznego.
Determinanty przewagi konkurencyjnej na
poziomie mikroekonomicznym (romb Portera)
" Na model rombu składają się cztery zespoły
wzajemnie współzależnych czynników
determinujących na poziomie
mikroekonomicznym tworzenie przewagi
konkurencyjnej danego państwa:
Czynniki produkcji (zasoby naturalne, zasoby
Czynniki produkcji (zasoby naturalne, zasoby
ludzkie, zasoby kapitałowe, infrastruktura
techniczna, infrastruktura administracyjna,
infrastruktura informacyjna, infrastruktura
naukowa i technologiczna);
 Charakter popytu krajowego (stopień
tradycjonalizmu kupujących, ich zapotrzebowanie
na nowoczesne produkty itp.);
Obecność konkurencyjnych przemysłów
(dostępność i jakość lokalnych dostawców i
kooperantów konkurencyjnych w skali
międzynarodowej);
międzynarodowej);
Strategia firm, sposób zarządzania i
konkurowania (sposób tworzenia i zarządzania
firmami determinujący stosowane strategie
inwestycyjne, zatrudnienia, rywalizacji itp.).
" Oprócz wymienionych czterech grup czynników model
rombu uzupełniany jest często przez dwa elementy:
rząd i zdarzenia losowe.
" Rola rządu wynika z jego wpływu jaki wywiera on na
cztery  kąty rombu. Może on wpływać na jakość i
dostępność czynników produkcji poprzez finansowanie
szkolnictwa, na popyt krajowy poprzez zamówienia
szkolnictwa, na popyt krajowy poprzez zamówienia
publiczne, na strategię konkurencyjne firm poprzez
regulacje dotyczące konkurencyjności, politykę
podatkową czy regulacje dotyczące rynku
kapitałowego. Wpływ państwa może okazać się
zarówno pozytywny jak i negatywny.
" Zdarzenia losowe to trudne do przewidzenia
wydarzenia, które również mogą mieć wpływ
na poszczególne elementy wspomnianego
modelu. Mogą to być na przykład epokowe
wynalazki, wojny czy przepływy finansowe na
wynalazki, wojny czy przepływy finansowe na
wielką skalę.
" Wszystkie elementy modelu Portera są wzajemnie
współzależne. Poprawa w zakresie jednego obszaru nie
musi prowadzić do automatycznego polepszenia
konkurencyjności gospodarki jeśli nie nastąpi poprawa
w pozostałych obszarach.
" Dla przykładu, duże nakłady na edukację i
podniesienie kwalifikacji siły roboczej nie przyniosą
podniesienie kwalifikacji siły roboczej nie przyniosą
porządnych efektów, jeśli czynniki mikroekonomiczne
nie stwarzają zapotrzebowania na
wysokokwalifikowaną siłę roboczą w
przedsiębiorstwach. W takiej sytuacji nowe zasoby w
postaci wysokiej jakości siły roboczej pozostaną po
prostu niewykorzystane przez gospodarkę.